دانشکاه فرهنگیان بجنورد
موضوع پژوهش:
ابعاد و روش های تربیت فرزند در سیره حضرت زهرا(س)
استاد ارجمند:
جناب آقای ----
پژوهشگر:
====
 
بهار ---
تقدیم به:
پدرو مادر  عزیز و مهربانم
آنانکه وجودم برایشان همه رنج است و وجودشان برایم همه مهر
توانشان رفت تا به توانایی برسم
و مویشان سپید گشت تا رویم سپید بماند
آنانکه فروغ نگاهشان، گرمی کلامشان و روشنی رویشان
سرمایه­های جاودانگی  زندگی من است
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب

چکیده 6
مقدمه 6
بیان مساله 7
ضرورت واهداف تحقیق 7
هدف 8
الف)محبت کردن به کودکان 8
ب)آموزش عبادت و بندگی به کودکان 9
ج)آموزش نوع دوستی به کودکان 10
د)ایجاد رقابت سالم بین فرزندان 10
ه‌)     رعایت عدالت میان کودکان 11
م)ارج نهادن به شخصیت کودک 12
و)توجه به حضوروغیبت فرزندان 13
نتیجه گیری 17
فهرست منابع و مآخذ 18
 
 
 
 
ابعاد و روش های تربیت فرزند در سیره حضرت زهرا(س)

چکیده

فرزند پروری به روشها و رفتارهای ویژه گفته می شود که جداگانه یا در تعامل با یگدیگر بر رشد کودک تاثیر می گذارد. در واقع پایه و اساس شیوه فرزند پروری مبین تلاش های والدین برای کنترل و اجتماعی کردن کودکانشان است(بامریند، 1991). در متون اسلامی نیز فرزند پروری فعالیتی پیچیده شامل رفتارها، آموزشها، تعامل ها و روش هایی است که جدا و در تعامل با یکدیگر بر رشد معنوی، عاطفی در ابعاد فردی و اجتماعی تاثیر می گذارد. از دیدگاه اسلام، مسئولیت تربیت فرزند در دوران کودکی بر عهده پدر و مادر است تا آنجا که یکی از حقوق فرزدان به شمار آمده است. امام صادق(علیه السلام) سه حق را بر پدر لازم می دانند که یکی جدیت درتربیت اوست. ایشان می فرماند :« فرزند بر پدر سه حق دارد: انتخاب مادر مناسب برای او، نام نیک نهادن بر او و جدیت در تربیت فرزند».

مقدمه

پژوهشهای معاصر در شیوه های فرزند پروری از مطالعات «بامریند» درباره کودکان و خانواده های آنان نشأت گرفته است. بامریندشیوه های فرزند پروری را شامل سه شیوه تربیتی یعنی مستبدانه، مقتدرانه و سهل انگارانه می داند. شیوه تربیتی مستبدانه، با سختگیری و انعطاف پذیری مشخص می شود. والدین مستبد، خواستار فرمانبرداری بی چون و چرا هستند. والدین مقتدر، بر خود مختاری فرزندان در محدوده ی مقررات خانواده تاکید دارند. والدین سهل گیر، در تربیت فرزندان از قوانین مشخص پیروی نمی کنند و کنترلی بر رفتار و کردار آنها ندارند
حضرت زهرا(س) به شیوه عملی، بندگی، عفت، شجاعت و عطوفت را به فرزندان خود و جامعه در ابعاد مختلف آموزش می‌دادند، نمونه‌های رفتاری ائمه معصوم(ع) جلوه الگوهای تربیتی حضرت فاطمه(س) است.
حضرت زهرا «س» مانند سایر معصومین الگوی تربیتی در زمینه های مختلف برای مسلمانان می باشند. یکی از جنبه های الگویی زندگی ایشان سیره تربیتی و ان هم سیره تربیت فرزند می باشد . با توجه به گفتار و رفتار آن حضرت با فرزندان خویش در طی سالیان اندک عمر ایشان ، نکات و شیوه های تربیتی بسیاری قابل برداشت است.
با عنایت به گستره اسلام، تربیت اسلامی شامل سه بخش خواهد بود : تربیت اعتقادی ، تربیت اخلاقی و تربیت عبادی که حضرت زهرا «س» در تمامی این ابعاد تربیتی می توانند برای مادران الگو باشند .لذا در این مقاله به بررسی ابعاد تربیتی فوق با توجه به زندگی حضرت زهرا «س» و رفتار ایشان با فرزندانشان می پردازیم .  
در بخش اول این مقاله با عنوان تربیت اعتقادی به رفتارهایی از حضرت پرداخته می شود که جهت تربیت اعتقادی کودکان خود انجام داده اند از جمله خداشناسی . در بخش دوم مقاله به تربیت عبادی پرداخته شده و در بخش سوم تربیت اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است . در تمامی بخش ها حکایاتی از زندگی حضرت و رفتار و گفتارشان با فرزندان بیان شده و نحوه ی الگو گرفتن از سیره تربیتی حضرت در برخورد با کودکان برای مادران این عصر مشخص شده است .
بیان مساله:
تربیت از ماده «ربو» به معنای افزودن و رشد و نمو کردن است . در اصطلاح تربیت عبارت است از مجموعه اعمال یا تاثیرات عمدی و هدفدار یک انسان ( مربی ) به منظور اثر گذاری بر شناختها ، اعتقادات ، احساسات ، عواطف و رفتارهای انسان یا انسانهای دیگر ( متربی) بر اساس برنامه ای سنجیده . بنابر این اولا تنها معلم یا استاد دانشگاه مربی نیست بلکه هر فردی که بر اساس برنامه ای سنجیده ،به عمد، اعمالی را انجام دهد تا در شناخت ها ، اعتقادات ، احساسات و عواطف یا رفتار دیگری تاثیر بگذارد مربی است.
  ضرورت واهداف تحقیق:
یکی از وظایف مهم حضرت زهرا(سلام الله علیها) در زندگی بچه داری وتربیت کودک بود. فاطمه (سلام الله علیها) پنج فرزند داشت که از افراد عادی نبودند، بلکه چنین مقدر شده بود که نسل پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از  طریق ایشان ادامه پیدا کند. و حضرت فاطمه می دانست باید امام تربیت کند و نمونه هایی را به جامعه تحویل دهد که آینه و معرف حقیقت اسلام باشند. و این کار، کار سهل و آسانی نبود. او می دانست که در نگاه اسلام شخصیت مادر در روند تربیت کودک بسیار مهم و اساسی است.
خداوند متعال به اسم «مصور» رحمت را در نهان زن پنهان کرده است؛ چنانچه که می فرماید« اوست كه شما را در رحم مادران به هر سان كه خواسته باشد مى‏نگارد. » بدین سان خدوند متعال بنیان مرصوص خلقت فرزندان را در رحم زن نهاد و انبساط اسم «رحمن» و  « رحیم» را در نشئه طبیعت زن جاری ساخته است تا فرزندانی که از او به دنیا می آیند و در دامان او تربیت می شوند از شریعه رحمت و عاطفه و محبت سیراب گردند( منصوری لاریجانی، 1384،ص 41). مادر از زیباترین کلمه ها در همه فرهنگ هاست. مفهوم مادری مجموعه ای از مهمترین مفاهیم را تداعی می کند، مانند: محبت، ایثار، شکیبایی، عفاف، پایداری، آرامش، قدردانی، احترام و بسیاری از مفاهیم زیبای دیگر. هیچ کار دیگری را نمی توان با این کار مقدس برابر دانست، دلیل آن هم روشن است، رشد و بالندگی فرزند از ابتدای انعقاد نطفه در رحم تا مدت پس از تولد بر عهده مادر است.
بر این اساس است که خداوند وقتی از احترام به والدین سخن می گویند از مقام مادر جداگانه نام می برند:« آدمى را به نيكى كردن با پدر و مادر خود سفارش كرديم. مادرش بار او را به دشوارى برداشت و به دشوارى بر زمين نهاد. و مدت حمل تا از شير بازگرفتنش سى ماه است تا چون به سن جوانى رسد و به چهل سالگى درآيد، گويد: اى پروردگار من، به من بياموز تا شكر نعمتى كه بر من و بر پدر و مادرم ارزانى داشته‏اى به جاى آرم. كارى شايسته بكنم كه تو از آن خشنود شوى و فرزندان مرا به صلاح آورد. من به تو بازگشتم و از تسليم‏شدگانم».
این آیات بیانگر جایگاه بالای مادر در نگاه اسلام است، جایگاهی که با هیچ چیز دیگری قابل مقایسه نمی باشد. قرآن کریم می فرماید:«همسران شما کشتزاران شما هستند، با بذر افشانی در کشتزار خود از نعمت فرزند شایسته بهره مند شوید‏»و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و عترت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هم بر این اصل تأکید دارد. از امام صادق(علیه السلام) رسیده است که سعادت انسان از فرزند شایسته است:« من سعاده المرء الولد الصالح»و همچنین فرمودند:« یادگار و میراث بنده مؤمن فرزند شایسته است که برای او طلب مغفرت می کند؛ «میراثِ الله مِن عبده المؤمن الولد الصالح یستغفر له»بنابراین از اهداف مهم ازدواج تربیت فرزند صالح و شایسته است که در آیات و روایات تأکید زیادی بر آن شده است. دوران کودکی یکی از حساس ترین دوران شکل گیری و تربیت پذیری انسان است. گر چه کودک با زمینه سعادت و یا انحراف و شقاوت متولد می شود، اما به لحاظ اهمیت الگو پذیری کودک، این دوران می تواند زمینه ها را کاملاً تغییر دهد. بنابراین  کودکی هم که با زمینه سعادت متولد شده ، ممکن است در اثر رعایت نکردن اصول تربیتی منحرف گردد. و یا اگر با زمینه شقاوت متولد شده، با مراقبت های لازم و رعایت اصول تربیتی سعادت او فراهم آید(احمدی،1374،ص 172). لذا همانطور که در مورد دوران بارداری فرمودند:« الشّقی مِن شّقی فی بَطن امّه و السعید مَن سَعدَ فی بطن امّه»در مورد دوران کودکی هم آمده است:« قلبُ الحَدَثَ کالارض الخالیه ما القیَ فیها مِن شیءِ قَبِلَتهُ»قلب کودک همانند زمین خالی که پذیرش هر بذری را دارد، می باشد.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) این مهم را به خوبی دریافته و در راه تحقق آن تلاش می نمودند. ایشان در خانه خود از روش های مختلف تربیتی استفاده می نمودند که متأسفانه به طور کامل و دقیق به دست ما نرسیده است. مردم هم عصر ایشان آنقدر رشد فکری نداشتند که برای امور تربیتی ارزش قائل باشند، تا در ثبت جزئیات برنامه های ایشان و رفتار و گفتار پیامبر(صلی الله علیه و آله) و حضرت علی(علیه السلام) مراقبت نموده و آنها را برای دیگران روایت کنند. اما همواره حضرت زهرا(سلام الله علیها) به عنوان الگوی کامل برای زنان ما در عرصه های همسری و مادری مطرح است،
هدف:     برخی ازرفتارها و شیوه های تربیت حضرت زهرا(س)
لذا در این مقاله برخی از رفتارها و شیوه های تربیت ایشان به عنوان نمونه بیان می گردد:

الف)محبت کردن به کودکان

در دوران کودکی محبت مادر سرنوشت طفل را معین می سازد، بر اساس بررسی های انجام شده، از مهم ترین عواملی که هنگام بیماری در درمان طفل موثر است، مهر و محبت مادری است. مشکلات جسمی ناشی از کمبود محبت عبارتند از : پریدگی رنگ، از دست دادن شادابی طبیعی، تنفس نا منظم و حتی ناراحتی های معده ای و روده ای که منجر به اسهال و استفراغ در کودک می شود. از نظر روانی نیز اینکه کودک در آینده فردی صمیمی باشد یا نه، مهرورز باشد یا خشن، با دیگران در جوشش باشد یا منزوی، بسته به ارتباط مادر با نوزاد دارد. با محیت کردن به کودک می توان از بسیاری از انحرافات جلوگیری نمود.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند:« فرزندان خود را دوست بدارید و به آنها محبت کنید»فقه الرضا(علیه السلام) ‏: «از عالم(علیه السلام) روايت مى‏كنم كه ... به مردى فرمود: آيا تو پدر و مادر دارى؟ گفت: نه، حضرت فرمود: آيا فرزند دارى؟ گفت: آرى. حضرت به او فرمود: به فرزندت نيكى كن، برايت نيكى به پدر و مادر محسوب مى‏شود.»
روان هر انسانی تشنه محبت است و در تمام پیوندهای اجتماعی هیچ چیزی جایگزین آن نیست. مخصوصاً در دوران کودکی که هر طفلی عاطفه و محبت مادر را با تمام وجود درک می کند و از هر غذایی برایش لذیذتر است. زمانی که مادر برای سرگرم کردن کودک او را نوازش می دهد و یا برای خواباندن و ساکت کردن وی اشعار مخصوصی می خواند، بهترین دقایقی است که بر کودک می گذرد.

ب)آموزش عبادت و بندگی به کودکان

مذهب بزرگترین منبع تربیتی در خانواده است و همه فعالیتها و رفتار اعضای خانواده بر آن استوار است. اینکه خانواده های اسلامی سعی دارند همه مسائل زندگی را بر اساس فرامین مذهبی انجام دهند، به این علت است که معتقدند مذهب، نیروی کنترل کننده ای است که آدمی را از شهوارت و تمایلات نابود کننه باز می دارد و زمینه بهره مندی از عقل را فراهم می سازد. مذهب به آدمی ایده می دهد و از موهومات و تخیلات دور می سازد و افکار واندیشه های صالح در آدمی به وجود می اورد. تربیت دینی برای طفل، امری ضروری و حیاتی است . او در زندگی نیازمند به ستون پایداری است که به هنگام تزلزل بدان متکی شود و در مسیر رسیدن به هدفش تلغزد. هدف تربیت دینی، ایجاد رابطه بین کودک و خدا و نیز ایجاد وابستگی فرد به پروردگار است که آدمی بر اساس آن بتواند خواسته ها و تمایلات نامشروعش را به بند کشد، و زندگی را رنگ الهی دهد و برنامه حیاتش را بر اساس مقررات خداوند استوار سازد.
در دین اسلام رسم است که به محض تولد فرزند در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه می خوانند، تا کودک از همان ابتدای ولادت ولو اندک با اصول و معارف توحیدی آشنا شود و فطرت خدا آگاه او شکوفا گردد. با اسناد نقل شده امام رضا (علیه السلام) از پدرش على بن الحسين(علیه السلام) روايت مى‏كند كه: اسماء دختر عميس گفت: جدّه شما فاطمه (سلام الله علیها) را در زايمان حسن و حسين(علیه السلام) قابله بودم. پس هنگامى كه حسن(علیه السلام) به دنيا آمد، پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) وارد شد و فرمود: اى اسماء، پسرم را بياور، پس حسن(علیه السلام) را در جامه‏اى زرد به وى دادم. پيامبر جامه زرد از او دور كرد و فرمود: اى اسماء، مگر با تو عهد نكردم كه نوزاد را جامه زرد نپوشانى؟
آنگاه او را در جامه‏اى سپيد پوشاندم و به ايشان دادم. سپس پيامبر(صلی الله علیه و آله) در گوش راست وى اذان و در گوش چپش اقامه گفت. پس از آن به على(علیه السلام) فرمود: اين پسرم را چه ناميده‏اى؟ على(علیه السلام) فرمود: اى فرستاده خدا، در نام‏گذارى او من بر شما پيشى نمى‏گيرم، ولى من دوست داشتم نام او را حرب بگذارم. پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: من نيز در نام‏گذارى او به پروردگارم سبقت نمى‏گيرم. در اين حال جبرئيل(علیه السلام) فرود آمد و عرض كرد: اى محمد! خداى بلند مرتبه تو را درود مى‏فرستد و مى‏فرمايد: على در پيشگاه تو به مانند هارون در برابر موسى مى‏باشد، جز اينكه پس از تو پيامبرى نيست، بنا بر اين پسرت را به اسم پسر هارون نام‏گذارى كن. پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود، اى جبرئيل نام پسر هارون چيست؟ جبرئيل گفت: [شبر] پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: زبان من عربى است. جبرئيل گفت: او را حسن نام گذار. أسماء گفت: سپس پيامبر(صلی الله علیه و آله) او را حسن ناميد.

ج)آموزش نوع دوستی به کودکان

از جمله روش های تربیتی حضرت فاطمه (سلام الله علیها)  نوع دوستی او بوده است، که در برابر چشمان تیزبین فرزندانش، به مردم کمک می کرد و خود گرسنه می ماند، ولی دیگران را سیر می نمود. روزی عرب مستمندی که از گرسنگی در رنج بود به خدمت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) رسیده، از درد گرسنگی به آن سرور شکوه کرد، حضرت نیز پیکی را به سوی زنان خویش فرستاده، از آنان درخواست طعام کرد، ولی همگی گفتند: ما جز آب چیزی برای خوردن نداریم. رسول خدا طبق معمول از دیگر مسلمانان کمک خواست، که آن مرد گرسنه را مهمان خود کنند، باز طبق معمول علی(علیه السلام) اظهار آمادگی کرد و عرب را به خانه آورد و از فاطمه (سلام الله علیها) در این باره کمک خواست. زهرای اطهر(سلام الله علیها) گفت: ما طعامی –جز به اندازه خوراک یک بچه- نداریم، ولی آن را به مهمان خود می دهیم و خود در گرسنگی به سر می بریم. فاطمه (سلام الله علیها)  با توافق امیر المومنین(علیه السلام)، بچه ها را بدون طعام- به هر طریقی بود- خوابانید و خود نیز گرسنه ماند و علی(علیه السلام) چراغ را به بهانه معیوب بودن روشن نکرد و در تاریکی شب از مهمان پذیرایی نمود و او را سیر کرد و به مهمان چنین وانمود کرد که او نیز طعام می خورد، تا مهمان متأثر نگردد. شب به پایان رسید و صبح در مسجد حاضر شدند و با پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) دیدار نمودند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با دیدن علی(علیه السلام) گریه کرد و گفت: دیشب ملائکه خدا از مهمان نوازی شما تعجب کردند و آیه نهم سوره حشر:«و یُؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه» را در حق شما نازل کردند.

د)ایجاد رقابت سالم بین فرزندان

فطرت انسان خواهان کمال و فضیلت است. اسلام هم که دین کمال و فضیلت می باشد، هماهنگ با خواسته های فطری بشر است. اسلام در تربیت کودک و دعوت او به سوی کمال و فضیلت هیچگاه به تنبیه و زور متوسل نمی شود، بلکه با آشنا نمودن کودک با زبان قابل درک او و ترغیب و تشویق او، استعداد های کودک را به سوی کمال شکوفا می کند و حتی اگر کودکی در اثر عدم آشنایی به صلاح و فساد مرتکب عمل خلافی شود، نباید فوراً از حربه تنبیه استفاده نمود، بلکه با آشنا نمودن او با عاقبت کارهای خلاف، و ترغیب و تشویق به کمال و فضیلت، کودک را از کارهای خلاف بازداشت. یکی از این راه ها ایجاد رقابت سالم و سازنده بین کودکان است(احمدی، 1374، ص 190) علاوه بر این روبرو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت برای آنها موجب اعتماد به نفس آنان می شود. اعتماد به نفس که نقطه مقابل حس حقارت و خود کم بینی است بقدری ارزشمند و سرنوشت ساز است که اولیای کودک باید به هر قیمتی که شده این حس را در کودک خود به وجود آورند، چرا که در غیر این صورت کودک دلبند خود را بدون هر گونه سلاح به میدان نبردی فرستاده اند که قدرتمندان در این میدان به زمین خورده اند. به نوشته بعضی از روان شناسان، یکی از عمده ترین اهداف در تربیت کودکان، ایجاد نوعی احساس واقعی اعتماد به نفس است. به شهادت تاریخ، فرزندان حضرت زهرا(سلام الله علیها) هرگز تسلیم باطل و مرعوب زور نشدند، و در تمام مراحل زندگی فردی و اجتماعی، بزرگواری، عزت نفس، کمالات انسانی خود را حفظ کردند و این موفقیت، ریشه در اعتمادی داشت که در دوران طفولیت نسبت به خود پیدا کردند.
مسابقه از جمله ابزاری است که روح اعتماد به نفس و مشکل ستیزی را در کودک، زنده نگه می دارد
. در جریان بررسی تاریخ زندگی امامان شیعه به مواردی برمی خوریم که تنها به نقل یکی از موارد اکتفا می کنیم:
روزی امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) در یک مسابقه خطاطی به رقابت پرداختند. امام حسن(علیه السلام) گفت: خط من بهتر است. و امام حسین(علیه السلام) گفت: آنچه من نوشتم ، زیبا تر است. سر انجام هر دو جهت داوری مسابقه خدمت مادرشان رسیدند. فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نمی خواست بچه ها آزرده شوند، بدین خاطر فرمود: به پدرتان مراجعه کنید تا قضاوت کند. حضرت علی(علیه السلام) نیز انها را نزد پیامبر فرستاد و داوری را بر عهده ان حضرت نهاد. پیامبر نیز داوری را به جبرئیل سپرد. او نیز به اسرافیل حواله داد، تا اینکه اسرافیل از جانب خدا قضاوت در این مورد را به خود فاطمه(سلام الله علیها) سپرد. حضرت زهرا عرض کرد:« خدایا چگونه میان این دو قضاوت کنم؟»
به الهام حضرت بار تعالی، صدیقه کبری (سلام الله علیها) گردنبند خود را پاره کرده، دانه های آن را که زوج نبود، بر زمین ریخت و سپس فرمود، هر که بیشترین دانه را جمع کرد، از جانب من برنده خواهد بود. در این صورت باید یکی در این مسابقه برنده می شد، اما جبرئیل یکی از دانه ها را به دو نیم تقسیم کرد تا هر دو به طور مساوی دانه برداند، به این ترتیب، این مسابقه دو برنده داشت و هر دو در این رقابت پیروز شدند. به این ترتیب حس رقابت سازنده را در بین فرزندان خود ایجاد نمودند.

ه‌)     رعایت عدالت میان کودکان

رفتار هماهنگ و عادلانه بذل محبت و توجه بطور مساوی به فرزندان، اصل سازنده ای است که تا اعماق وجود کودک، اثر می گذارد. در برخی از روایات معصومین(علیهم السلام) سفارش شده است که پدر ومادر از تبعیض و عدم رعایت انصاف، پرهیز کنند، بلکه عدالت و به یک چشم دیدن را سر لوحه رفتار خود قرار دهند. پدر ومادر نباید در مواقعی مانند خریدن لباس، هدیه یا پاسخ سلام، روح کودک را با مراعات نکردن انصاف، آزار دهند. نا گفته نماند، اینکه پدر ومادر به یکی از فرزندان خود، علاقه ویژه و بخصوصی داشته باشند، تا حدودی طبیعی است و شاید خارج از اراده آنها باشد، اما نکته مهم و اساسی این است که نبای این علاقه ویژه در رفتار و عملکرد پدر و مادر تاثیر گذارد، بگونه ای که سایرین، متوجه این علاقه و ارتباط ویژه شوند. نمونه هایی در زندگی خانوادگی حضرت زهرا(سلام الله علیها) دیده می شود که نشانگر توجه و دقت نسبت به این موضوع مهم می باشد.

م)ارج نهادن به شخصیت کودک

شخصیت هر کس به اندازه اثر وجودی آن فرد است. هر قدر که تاثیر وجودی انسان در جامعه، تاریخ و نسل ها بیشتر باشد، به همان نسبت، ارزش و افتخار بیشتری نصیب وی می شود. بعضی افراد، دارای شخصیت مثبت هستند، یعنی از توانایی های بالفعل و بالقوه خود، در جهت مصالح جامعه و افراد نزدیک به خود استفاده می کنند، و برخی دیگر دارای شخصیت منفی هستند، یعنی نیرو و استعداد آنها مانند سم مهلکی است که به پیکره جامعه وارد می شود. نباید فراموش کرد که شکل اصلی و اولی این دو نوع شخصیت از همان دوران کودکی ساخته می شود. در تعالیم دینی آمده است آنچه کودک در طفولیت می اموزد تا پایان عمر او را همراهی می کند(
از عوامل رشد شخصیت کودک احترام نمودن اوست، کودک به لحاظ روح ظریفی که دارد، علاقه شدیدی به کرامت خود داشته و دوست دارد مور تکریم قرار گیرد. به همین لحاظ احترام نمودن او موجب جلب توجه و عطوفت، و تأمین خواسته های درونی او می باشد
اما حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) انسان های والایی هستند، که در اثر شخصیت نافذ الهی خود توانستند مسیر تاریخ را تغییر دهند و تغیر در سیر تاریخ حاصل نمی شود مگر به همتهای بلندی که در هر عصری نمونه های معدودی دارد. کیست که نداند، این کرامت و همت والای امامان ما مدیون تربیت الهی و بیت ملکوتی فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است
روزی پیامبر وارد خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) شد و فرمود:دخترم! امروز پدرت مهمان شماست. فاطمه جواب داد: پدر جان ! فرزندانم از من طعامی خواستند و من قادر به تهیه آن نبودم. پیامبر وارد اتاق شده ودر کنار امام علی(علیه السلام) و نوه های خود نشستند. فاطمه همچنان متحیر بود که برای پذیرایی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چه باید بکند؟ در آن هنگام پیامبر خدا دستهایش را به قصد طعامی بهشتی برای فرزندانش به طرف آسمان بلند کرد، لحظاتی بعد، جبرئیل نزد پیامبر مشرف شد، عرض کرد: «من حامل سلام مخصوص خداوند بر شمایم. خداوند می فرماید: به علی و فاطمه و فرزندان آنها بگو آنچه از میوه های بهشتی میل دارید، از من بخواهید». پیامبر(صلی الله علیه و آله) پیام را به اهل بیت(علیهم السلام) رساند، اما کسی چیزی نگفت. امام حسین(علیه السلام) گفت اگر اجازه دهید من برای شما میوه انتخاب کنم. همگی گفتند: انتخاب ترا قبول داریم. امام حسین(علیه السلام) گفت: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به جبرئیل بگویید ما خرمای بهشتی میل داریم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: برخیز داخل اتاق شو و هر چه که آنجاشت بیاور. فاطمه زهرا در آن اتاق با سبدی بلورین که با دستمال ابریشم سبزی پوشانده شده بود روبرو گشت. داخل سبد پر از خرمای غیر فصلی بود. پیامب رطبهای را گرفت و میان اعضا تقسیم نمود و خود دانه دانه در دهان حسن و حسین می گذاشت.
نکته جالب توجه احترامی بود که همه اعضای خانواده به نظر کوچکترین عضو خانه گذاشتد. این گونه تربیت تاثیر مثبتی بر استحکام شخصیت افراد خانواده دارد. سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز همواره بر تکریم بچه ها می باشد چنانکه در مورد حضرت آمده که به بچه های کوچه و خیابان سلام می کردند، و معلوم است سلام کردن شخصیت با عظمتی چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به کودکان و نوجوانان چه تاثیر مثبتی در آنان به جای خواهد گذاشت و رشد شخصیت آنان را در پی خواهد داشت. و این امر اتفاقی نبوده بلکه به عنوان سیره ایشان شناخته شده بود. به طوری که از حضرت نقل شده که من پنج چیز را هیچ گاه فراموش نمی کنم تا بعد از من سنت و روش باشد که یکی از آن ها سلام کردن به کودکان است:« و التسلیم علی الصبیان لتکون سنهَ بعدی». این نوع رفتار را در سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) که تربیت شده دامان وحی می باشد نیز می توان مشاهده نمود. در حدیث شریف کساء میخوانیم که حضرت زهرا(سلام الله علیها) هنگام ورود امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) ایشان را با عنوان قره عینی و ثمره فؤادی خطاب می نمایند. نوع خطاب کردن کودک علاوه بر ایجاد محبت و انس بین مادر و کودک زمینه رشد شخصیت کودک را نیز فراهم می نماید.

و)توجه به حضوروغیبت فرزندان

بر کسی پوشیده نیست که بی توجهی نسبت به نظارت بر فرزندان، بخصوص در رفت و آمدهای آن ها، چه نتایج زیان باری به دنبال دارد، با توجه به خاطرات و تهدیداتی که هر لحظه، سعادت یک جوان را در معرض قرار می دهد، لازم است که رفتار آ نها بویژه مواقع ورود به خانه و زمان خروج از آن، مورد دقت و بررسی قرار گیرد. گفتنی است که اعتیاد، فساد، انحرافات فکری و بسیاری از خطرات دیگر از این قبیل، به دلیل بی توجهی پدر و مادر آغاز می شود.
به نقل از ابن عباس آمده است: روزی ما در کنار پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم، که ناگاه فاطمه(سلام الله علیها) گریه کنان وارد شد و عرض کرد، «یا رسول الله ! حسن و حسین از خانه خارج گشته و نمی دانم کجا رفته اند» و مرتب گریه می کرد. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: دخترم! گریه نکن، خدایی که آنان را آفریده، از ما به آنها مهربانتر است. سپس دست هایش را به دعا برداشته و برای حفظ حسنین دعا کرد. ر این هنگام جبرئیل نازل شد و از آن نور دیدگان خبر داد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در جنع اصحابش به باغ بنی نجار- که امام حسن و امام حسین(علیه السلام) در آنجا بودند- آمد و مشاهده کرد که آنان خوابیده اند، شروع به بوسیدنشان کرد تا اینکه از خواب بیدار شدند... .
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: امروز شأن و عظمت شما را بیش از پیش به مردم بیان می کنم، سپس آنان را بر دوش گرفته وهمراه جمعیت به مسجد آورد، آنگاه از عظمت آنان و افضلیت پدر و مادرشان سخن گفت...  این روایت میزان علاقه و نگرانی حضرت زهرا(سلام الله علیها) نسبت به فرزندانشان را نشان می دهد.
تأثیر نام نیکو بر شخصیت فرزند
نام گذاری، برای طفل اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا اولین چیزی که در فهم لطیف و حساس کودک راه پیدا می کند، نام و شهرت اوست و اینکه این نام حامل چه بار فرهنگی و معنایی است، تأثیر شگرفی بر روح و روان او دارد، حضرت زهرا علیهاالسلام با هم فکری و همیاری پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام زیباترین نام ها را برای فرزندانش انتخاب کرد و حقی که بر عهده داشت به بهترین شکل ممکن ادا کرد تا زمینه ای برای پرورش هر چه بهتر روح و روان فرزندانش به وجود آید.
رفتار و اخلاق عملی
با پند و اندرز نمی توان صحت و درستی صفات اخلاقی ای را که رعایت نمی شود، به دیگران اثبات کرد و آموخت. کسی که می خواهد دیگری را تربیت کند، باید در عمل، به آنچه می گوید پای بند باشد. مادری که به تربیت فرزند خود علاقه مند است، باید خود، دارای فضایل اخلاقی باشد و همواره رفتار صحیح را رعایت کند تا فرزندانش با آسودگی خاطر، در عمل از او الگو گیرند.
حضرت زهرا علیهاالسلام با عمل به آنچه می فرمود، فرزندانش را با اخلاق و رفتار اسلامی آشنا می ساخت، چنان که امام حسن علیه السلام می فرماید:
مادرم، فاطمه علیه السلام را دیدم که شب جمعه در محراب خویش به عبادت ایستاده بود و پیوسته در رکوع و سجود بود تا اینکه سپیده صبح بردمید و از او می شنیدم که برای مردان و زنان مؤمن دعا می کرد و نامشان را بر زبان جاری می ساخت و بر ایشان بسیار دعا می کرد، ولی برای خویش هیچ دعا نمی کرد، من به او گفتم: ای مادر! چرا همان گونه که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی، فرمود: یا بنیّ! الجّار ثم الدّار؛ ای پسرکم! نخست باید همسایگان را دریافت، آن گاه به خانه پرداخت.
حضرت نصیحتی را به فرزندش آموخت که از شب تا به صبح به آن عمل کرده بود و چنین پند و اندرزی است که اثر می گذارد و تربیت می کند.
پرورش شخصیت توحیدی
پدران و مادران مکلفند تا فرزندان خویش را با روحیه خداپرستی آشنا سازند و شوق عبادت و تقرب به خالق بی همتا را در آنان پرورش دهند.
کودکانی که از نخستین روزهای حیات خویش، با ایمان به خدا تربیت می شوند، اراده ای قوی و روانی نیرومند دارند. از همان دوران کودکی، رشید و باشهامت هستند و نتایج درخشان ایمان، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبی مشهود است.
حضرت زهرا علیهاالسلام روحیه تعبد و بندگی را از کودکی به فرزندانش می آموخت و آنها را در حد طاقتشان با عبادت آشنا می ساخت،
گویا فاطمه علیهاالسلام می خواهد از دوران کودکی در قلب پاک فرزندان خود جمال خدا را به تجلی و جان و زبانشان را به حلاوت و شیرینی عبادت آشنا کند و محبوب راستین را به آنان نشان بدهد تا در جوانی جذب جلوه های دروغین نشوند. این روش تربیتی فاطمه علیهاالسلام ، به عنوان یک سنت بسیار پسندیده و قابل اجرا، درگفتار امامان معصوم نیز به چشم می خورد.
پرورش شخصیت عاطفی
بوسیدن و ملاطفت با کودکان
یکی از مهم ترین نیازهای هر کودک برخورداری از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خویشاوندان و والدین است. هنگامی که کودک از زلال محبت خانواده سیراب شد و عطش محبت و توجه عاطفی او برطرف گردید، با روانی آرام و سلامت و پرنشاط پا به عرصه اجتماع می گذارد تا همگان از برکات وجود او بهره مند شوند. یکی از راه های پرورش شخصیت عاطفی کودک، ابراز محبت و از جمله بوسیدن است.
بوسه های مکرر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر رخسار و دست و بازوی فاطمه علیهاالسلام نشانه ای از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسیار اهمیت می داد.حضرت زهرا علیهاالسلام نیز که تربیت یافته چنین مکتبی بود، با بوسیدن مکرر فرزندان خود، شخصیت عاطفی آنها را پرورش می داد.
پرورش روحیه ایثار
مقدم داشتن دیگران بر خود، اصلی بسیار ارزشمند و انسانی است که هر کس، نمی تواند دارنده آن باشد. حضرت زهرا علیهاالسلام فرزندانش را با چنین روحیه ای پرورش داده بود.
آنجا که پس از یک روز گرسنگی، وقت افطار، در به صدا در می آید و گرسنه بی سرپرستی درخواست طعام می کند، پس از آنکه حضرت علی و فاطمه علیهماالسلام طعامشان را که قرص نانی بود تقدیم آن فقیر می کنند، فرزندان آنها نیز که پرورش یافته چنین پدر و مادری هستند، دیگران را بر خود مقدم می شمارند و قرص نان خود را به فقیر می دهند و این عمل تا سه شب تکرار می شود و نتیجه این روحیه ایثار و از خود گذشتگی، آن می شود که فرزندان بزرگوار آن حضرت تمام هستی خود را برای پیشرفت و تکامل انسانیت فدا می کنند.

ارتباط علمی حضرت زهرا با فرزندان
حضرت مجتبی علیه السلام در پنج سالگی هر روز به مسجد می رفت و از کلمات و مواعظی که پیغمبر اکرم در مسجد بیان می فرمود، همه آنچه را به ذهن مبارک خود می سپرد، به خانه می آمد(و به اقتضای ادای حق علم که نشر است) برای مادر بزرگوار خود حرف به حرف بیان می کرد و چون امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خانه تشریف می آورد، حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام آنها را برای آن جناب بازگو می کرد. روزی حضرت علی علیه السلام پرسید: ای فاطمه، تو به مسجد حاضر نبودی از کجا این کلمات را فهمیدی؟ گفت: فرزندم حسن هر روز آنچه پدر بزرگوارم بر منبر می گوید، بی کم وکاست به همان ترتیب برایم بیان می کند.
با توجه به اینکه کودکان بیشتر ساعات دوران کودکی خود را در خانواده و در محضر مادران سپری می کنند و مهمترین دغدغه والدین مسئولیت تربیتی آنها ست و با عنایت به اینکه بهترین سیره تربیتی و الگوی عملی در تربیت فرزندان در معصومین «علیهم السلام » بویژه حضرت زهرا « سلا الله علیها »  به عنوان تنها معصوم مادر یافت می شود لازم است هم محققین عزیز و مولفان محترم به برداشت سیره تربیتی حضرت زهرا «س» در تربیت فرزند بپردازند و تمامی جزئیات مسأله را روشن سازند و هم مادران عزیز با استفاده از این منبع ارزشمند به یگانه دخت نبیّ مکرم اسلام در تربیت فرزندانی شایسته و صالح تأسی نمایند و با پرهیز از شیوه های تربیتی غربی ، هر چه بیشتر به تربیت دینی فرزندان خود اهتمام ورزند .
تربیت کودکان و فرزندان در دنیای امروز کاری مهم، دشوار و پیچیده است و به همین موازات مطالعه، دقت و ظرافت زیادی را می طلبد تا بتوان از میان آشـفتگی های غبارآلود و آسـیب های خطـرناک به آسانی عبور کرد و از غارت میـوه های باغ زندگی مصـون ماند.
بی تردید سرنوشت هر انسـانی، ریشه در روحیات و خصلت های کسانی دارد که در دوران طفـولیت،نزدیکترین انسان ها به او بودند.در این دوران مـادر نزدیکترین فرد به انسـان بوده و نقش سازنده ی وی در تعیین مسـیر فرزنـد،بی نهایت درخـور توجـه است. بی شـک مـادر می توانـد با احسـاس مسئـولیت در راه پرورش نسـلی صـالـح موفق شود. مادری که بیشتر اوقات گرفتار مشـاغل اداری و سرگرم دیدو بازدید دوسـتان است، هرگز نمی تواند رسالـت خود را در خـانواده تحـقق بخشد، زیرا فرصـتی برای این کار ندارد. فرزنـدان چنین مـادرانی حقیقتاً یتیم اند و مانند بچـه های بی سرپرست در معـرض خطـرات و انحرافـات قرار دارند.
یکی از ابعاد زندگی صدیقه ی کبری، حضرت فاطـمه ی زهـرا (سلام الله علیها)،که بسیار درخشان و دلنواز است،«بعـد تربیتی»زندگی حضرت است. آنچه می تواند مـادران و فرزندانشـان را در امر تربیـت بیـمه کند، عمل کردن به سیـره و رفتار عمـلی و علـمی فاطمه ی زهـرا(سلام الله علیها) است. چه اینـکه، تمام عظمت ها و شکوههایی که به بهترین صورت در زندگی فرزندان فاطمه(سلام الله علیها) متجلی است نشانگر تربـیت تابناک و دامان پاک و آموزه های گران ارج این بانوی نمـونه است.
تأثیر شخصیت معنوی مادر بر کودک (وراثت)
مجموعه خصلت های روحی و روانی مادر، عامل مؤثری در تکوین شخصیت کودک است. طینت پاک و الهی مادر بر وجود فرزندان چنان اثر می گذارد که زمینه الهی شدن آنها را فراهم می سازد.
شخصیت عظیمی چون امام حسین علیه السلام نیز از دامان پاک و سرشت الهی ای، چون زهرای مرضیه مقدور و ممکن شده است.
بنابراین، هر مادری که می خواهد فرزندانی باایمان و خداشناس داشته باشد، شایسته است که در ابتدا بر ایمان و تقوای خود بیفزاید تا بتواند فرزندانی پاک و خداپرست را پرورش دهد اق همه مواعظ و کلمات پیامبر را به ذهن بسپارد.

نتیجه گیری

توجه حضرت زهرا(سلام الله علیها) به نیازهای کودکان و دقت ایشان در آموزش مسائل دینی در کنار ارضای نیاز های عاطفی فرزندان از طریق محبت نمودن و شرکت در بازی های کودکان، عامل اصلی موفقیت حضرت زهرا(سلام الله علیها) در تربیت فرزندان شایسته می باشد. با مقایسه سبک فرزند پروری حضرت زهرا(سلام الله علیها) با روش های فرزند پروری بیان شده در نظریه بامریند، می توان نتیجه گرفت، در میان روش های فرزند پروری، روش مقتدرانه نزدیکترین روش تربیتی به روش اسلام است، زیرا والدین مقتدر به صورت افرادی با صمیمیت و محبت با فرزند خود رفتار، و با ابراز محبت به فرزندان خود، رابطه خود را با فرزندان مستحکم می کنند و از جهت کنترل رفتاری، محدودیتهای واضح و مناسب با سن فرزندان برای رفتارهای او در نظر می گیرند؛ اغلب از تقویت مثبت برای هدایت رفتار استفاده می کنند با این حال هنگامی که موقعیت اقتضا می کند از بازخواست و تنبیه هم به صورت ملایم استفاده می کنند. در این خانواده ها تمام افراد قابل احترام هستند و والدین در مسائل مختلف با فرزندان خود مشورت می کنند و اعضای خانواده صلاحیت اظهار نظر درباره مسائل و مشکلات مربوط به خود را دارند. والدین مقتدر، والدینی انعطاف پذیرند و ضمن اعطای آزادی به فرزندان خود برای هدایت آنها مقررات و چارچوب های روشنی تعیین می کنند. آنها هم چنین به گفته های کودکان خود گوش، و گفتگو با آنها را ترویج می کنند. این والدین حقوق ویژه خود را به عنوان بزرگسالان شناخته اند، اما علایق فردی و ویژگی های خاص کودک را نیز می شناسندسبک فرزند پروری حضرت زهرا(سلام الله علیها) بهترین نمونه والگوی برای زنان جامعه ایرانی است که می توانند با الگو پذیری از این روش ها، موفقیت خود را در تربیت نسلی شایسته، درکنار عنایت الهی تضمین نمایند.
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست منابع و مآخذ  :
قرآن کریم – ترجمه الهی قمشه ای- انتشارات الهادی –قم 1380-
-فرهنگ فاطمیه- مهدی نیلی پور –انتشارات مرکز فرهنگی شهید مدرس – چاپ سوم  1382
-تربیت دینی – دکتر محمد داوودی – جلد 2 – پژوهشگاه حوزه و دانشگاه –چاپ ششم - 1389
-جامی از زلال کوثر – استاد محمد تقی مصباح یزدی – انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)- چاپ دهم 1388
-از عرش تا عرش – علی محمد بشارتی –انتشارات سوره مهر- چاپ دوم 1384
-سیره فاطمی ( اخلاقی ،  تربیتی ، سیاسی و اجتماعی )- علی رفیعی –پژو هشکده تحقیقات اسلامی –انتشارات زمزم هدایت – چاپ اول – 1386
-مسند فاطمه الزهرا «س» -  سید حسین شیخ الاسلامی –انتشارات بوستان کتاب - 1388
-حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها )  از ولادت تا شهادت – سید محمد کاظم قزوینی- ترجمه علی کرمی فریدنی –چاپخانه شریعت – چاپ نهم 1389