اثر تغذیه بر سلامت جسم و روان
 
مقدمه
 
تا اوایل سده نوزدهم مفهوم غذاخوردن فقط پرکردن شکم بود و احساس گرسنگی بشر را وادار می کرد تا آنچه را دردسترس خود می دید بدون توجه به کیفیت و کمیت آن مصرف کند. شهرنشینی و تشکیل اجتماعات باعث ایجاد تغییرات زیادی در طرز تغذیه بشرشده است. اولین اختراعات و شهرها در میانرودان، آسیای غربی، مصر و یونان بوجود آمدند شهرنشینی های اولیه کشاورزی و دامپروری را بخوبی می دانستند و برای تغذیه خود از محصولات متنوع استفاده می کردند ایران نخستین کشور جهان است که انسان اولیه در آن به کشاورزی و پرورش دام پرداخته است( دو تن از متخصصین به نام های آرتورکیت و دکترارنست هرتسیلمند در کتابی به نام صنایع ایران ثابت کرده اند که کشاورزی و تمدن از فلات ایران شروع شده است) در حفاری هایی که در بعضی از نقاط ایران نظیر شوشتر، دامغان، تخت جمشید و تپه سیلک کاشان بعمل آمده نشان می دهد که تاریخ کشاورزی در ایران متجاوز از 6000 هزارسال است . تغذیه علمی است که رابطه میان رژیم غذایی و وضعیت سلامت و بیماری را مطالعه می کند نیاز انسان به غذا یکی از احتیاجات ذاتی یا فیزیولوژیک است که مهمترین عامل بقای زندگی و طول عمر می باشد.احتیاج به غذا دائمی است و ارگانیسم را مجبور می کند تا برای بدست آوردن غذا و رفع گرسنگی کوشش کند. تغذیه صحیح و متعادل نه تنها پدیده رشد را میسر می سازد و به تندرستی وطول عمر می انجامد بلکه با تأثیر روی اعصاب وروان سبب رشد فکری و نمو نیروهای روانی می گردد . تغذیه افراد پیوندی ناگستنی با روح و روان آنها دارد. این پیوند از مراحل اولیه زندگی انسان سرچشمه می گیرد و نوزاد نسبت به هر نوع غذا و در مقابل هر یک از اعمال آن یک سلسله عکس العمل هایی از قبیل لذت یا دل زدگی، بی نیازی یا درماندگی و پذیرش یا وازدگی نشان می دهد . آگاهی از اصول صحیح تغذیه برای تمام افراد و آحاد یک جامعه لازم است . غذا با مواد جامد یامایعی گفته می شود که از راه دهانی مصرف می شوند و علاوه بر برطرف کردن حس گرسنگی نیازهای بدن را نیز تأمین می کند . باید توجه داشت که اکثر ناراحتیهای روانی و اجتماعی نتیجه نگرانیهای مداوم و اختلالات عصبی متوالی است و امکان سوءتغذیه مستمر در هر یک از حالات نامبرده موجود است. ناراحتیهای روانی و اجتماعی توام با سوءتغذیه حاد یا مزمن، نشانه آنست که بیمار از اثرات کمبود عوامل متعدد مغذی رنج میبرد و در اینصورت بسیار مناسب و به جا خواهد بود که اینگونه افراد را تحت درمان غذایی و در بعضی موارد تحت درمان غذایی و دارویی به طور توام قرار داد . غذاها از مواد مغذی تشکیل شده اند و تغذیه صحیح یعنی خوردن و دریافت مقدار لازم وکافی از هریک از این مواد مقدار مناسب این مواد مغذی که برای حفظ سلامت لازم است نیازهای تغذیه ای نامیده می شوند این نیازها با توجه به شرایط جسمی،محیطی، و فردی متفاوتن و براساس سن، جنس، شرایط فیزیولوژیک اندازه بدن و میزان فعالیت فرد تعیین می شوند .    غذای سالم و به عبارت بهتر تغذیه سالم یکی ازمهمترین و شاید اساسی ترین راه دستیابی به سلامت جسم است گرچه در ارتقاء سلامت رواننیز بی تاثیرنیست. متخصصان تغذیه همواره به افراد توصیه می کنند با اتخاذ عاداتغذایی سالم علاوه بر تامین نیاز بدن به انرژی حتی الامکان خود را از اثرات عواملبیماری زا حفظ کنند.
 
«تاریخچه غذا»
 
تا اوایل سده نوزدهم مفهوم غذاخوردن فقط پرکردن شکم بود و احساس گرسنگی بشر را وادار می کرد تا آنچه را دردسترس خود می دید بدون توجه به کیفیت و کمیت آن مصرف کند. شهرنشینی و تشکیل اجتماعات باعث ایجاد تغییرات زیادی در طرز تغذیه بشرشده است. اولین اختراعات و شهرها در میانرودان، آسیای غربی، مصر و یونان بوجود آمدند شهرنشینی های اولیه کشاورزی و دامپروری را بخوبی می دانستند و برای تغذیه خود از محصولات متنوع استفاده می کردند ایران نخستین کشور جهان است که انسان اولیه در آن به کشاورزی و پرورش دام پرداخته است( دو تن از متخصصین به نام های آرتورکیت و دکترارنست هرتسیلمند در کتابی به نام صنایع ایران ثابت کرده اند که کشاورزی و تمدن از فلات ایران شروع شده است) در حفاری هایی که در بعضی از نقاط ایران نظیر شوشتر، دامغان، تخت جمشید و تپه سیلک کاشان بعمل آمده نشان می دهد که تاریخ کشاورزی در ایران متجاوز از 6000 هزارسال است تاریخچه تغذیه در یونان نشان میدهد که مردم یونان باستان برای تغذیه اهمیت زیادی قائل بودند واین جمله به آنان منسوب است که« برای تقویت روح هرگز جسم را نباید فراموش کرد و باید مردم را با غذای مناسب تربیت کرد. شواهد نشان میدهد که درزمان های قدیم مردم یونان بیشتر از گیاهان تغذیه می کردند و مصرف گوشت گوسفند، پرندگان، شکر، لبنیات، و ماهی نیز در بین بعضی از طبقات اجتماع معمول بوده است.
 
 همچنین روغن زیتون را بسیار دوست داشته و مصرف می کردند در روم قدیم مردم کشاورزی می کردند غلات غذای اصلی آنها راتشکیل می داد ومصرف گوشت منحصر به طبقه اشرافی بود در دورانهای قدیم یعنی پس از استقرار امپراتوری در روم وضع تغذیه مردم تغییر کرد و رومیان بعد از فتوحات مختلف از تغذیه مردم سرزمینهای فتح شده تقلید کرده ودر این راه جانب افراط می پیمودند. البته این طرز تغذیه مربوط به طبقات مرفه و اعیان بود در حالی که مردم عادی تغذیه ساده ای داشتند. در این زمان حتی کتب آشپزی نیز در روم منتشر شده که کتاب Deipnoshistae اثر Athenoceus در قرن دوم میلادی چاپ شده و طرز تهیه غذاهای گوشتی سبزیها و اطلاعات دیگری در آن شرح داده شده است.
 
 در مورد رژیم های غذایی آغاز پیدایش آن به لوحه ای متعلق به سال 1900 قبل از میلاد مسیح در ناحیه سومر مربوط می شود که در آن برنامه غذایی یک کودک نوشته شد ه و در حال حاضر در موزه باستانشناسی استامبول نگهداری می شود طی دوران های مختلف تاریخ و از دیدگاه مذاهب گوناگون رژیم های غذایی حائز اهمیت بسیار بوده و در بسیاری از کتب مذهبی مطالبی در زمینه تغذیه در دوران بارداری شیردهی و روزه منعکس شده بقراط غالباً نصایح و توصیه هایی در زمینه مصرف یا عدم مصرف بعضی از غذاها به بیماران خود می کرده است.
 
زکریای رازی که از دید عده زیادی پدر علم تغذیه و رژیم های غذایی کودک شناخته شده توصیه هایی مختلفی در زمینه رژیم های غذایی دارد. هم چنین در کتاب الصحه اثر اسرف بن محمد در زمینه تغذیه و رژیم غذایی در دوران مختلفی زندگی مطالبی سودمند عنوان شده است با وجود اهمیت زیاد این رشته در حفظ سلامت انسان از گذشته تا حال داشته ولی تا سالهای پایان وضعیت زندگی استاد در جنگ جهانی اول هیچ سازمانی که رسماً در این زمینه فعالیت کند وجود نداشت که در سال 1917 نخستین انجمن مربوط به رژیم شناسان را در سال 1925 منتشر کرد و به تدریج دامنه فعالیت خود را در زمینه مدیریت و خدمات غذایی مراکز تغذیه توسعه داد دانش آموختگان این رشته که رژیم شناس نامیده می شوند باید تمام اطلاعات ودانش خود را در رته کمک به برقراری و بهبود سلامت بشر به کار گیرند.
 
 اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم به معنای استفاده از رژیم غذایی نه فقط برای بیماران بلکه برای افراد سالم نیز است. بدین معنی که افراد سالم نیز باید به نوبه خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا بدین وسیله از ابتلاء به سوء تغذیه مصون مانده و از سلامت کامل برخوردار شوند .
 
تغذیه
 
تغذیه علمی است که رابطه میان رژیم غذایی و وضعیت سلامت و بیماری را مطالعه می کند نیاز انسان به غذا یکی از احتیاجات ذاتی یا فیزیولوژیک است که مهمترین عامل بقای زندگی و طول عمر می باشد.احتیاج به غذا دائمی است و ارگانیسم را مجبور می کند تا برای بدست آوردن غذا و رفع گرسنگی کوشش کند. تغذیه صحیح و متعادل نه تنها پدیده رشد را میسر می سازد و به تندرستی وطول عمر می انجامد بلکه با تأثیر روی اعصاب وروان سبب رشد فکری و نمو نیروهای روانی می گردد.
 
تغذیه افراد پیوندی ناگستنی با روح و روان آنها دارد. این پیوند از مراحل اولیه زندگی انسان سرچشمه می گیرد و نوزاد نسبت به هر نوع غذا و در مقابل هر یک از اعمال آن یک سلسله عکس العمل هایی از قبیل لذت یا دل زدگی، بی نیازی یا درماندگی و پذیرش یا وازدگی نشان می دهد.
همه افراد بشر علاقمند هستند که تندرست باشند و از هر گونه بیماری یا ناراحتی در امان باشند زیرا خوشبختی، ظرفیت کار و طول عمر بستگی به سلامتی دارد. علم تغذیه که به سرعت در حال توسعه و پیشرفت میباشد به حقایق و اطلاعات فراوانی درباره غذای مطلوب و چگونگی تاثیر آن در ایجاد یک بدن سالم و نیرومند دست یافته است.
آگاهی از اصول صحیح تغذیه برای تمام افراد و آحاد یک جامعه لازم است. بعلاوه باید توجه داشت که هیچ کشوری قادر نیست نیروی لازم برای ثبات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی به دست آورد مگر آنکه برای افراد خود به مقدار کافی غذای مناسب در اختیار داشته باشد. به همین جهت آگاهی از اصول صحیح تغذیه از نظر برنامه و اجرای آن در سطح کشور نیز لازم و حیاتی به نظر میرسد، زیرا بد غذایی و یا سوء تغذیه به مدت طولانی نه تنها اثرات وخیمی روی جسم انسان میگذارد، بلکه موجب تغییرات نامطلوب در ظرفیت کار و رفتار و هوش و استعداد میشود که در نسبت کارآیی جامعه نیز تاثیر فراوان خواهد داشت.
غذا از نظر زندگی انسان واجد اهمیت فوق العاده ای است و افراد با برخورداری از غذای مناسب میتوانند نیازهای گوناگون خود را از نظر روانی و اجتماعی و فیزیولوژیک برآورده سازند.
تغذیه افراد پیوندی ناگستنی با روح و روان آنها دارد. این پیوند از مراحل اولیه زندگی انسان سرچشمه می گیرد و نوزاد نسبت به هر نوع غذا و در مقابل هر یک از اعمال آن یک سلسله عکس العمل هایی از قبیل لذت یا دل زدگی، بی نیازی یا درماندگی و پذیرش یا وازدگی نشان می دهد .


 
نقش غذا در بدن
 
غذا با مواد جامد یامایعی گفته می شود که از راه دهانی مصرف می شوند و علاوه بر برطرف کردن حس گرسنگی نیازهای بدن را نیز تأمین می کند این نیازها عبارتند از:
 
 انرژی که برای ادامه کار دستگاههای مختلف بدن از قبیل: قلب، ریه، دستگاه گوارش وعضلات و همچنین انجام فعالیتهای روزانه مثل ایستادن، راه رفتن، ورزش و درس خواندن لازم است. بروز اختلالات عصبی هم از مسائل واجد اهمیت در این زمینه است. اختلالات عصبی و . . . در دسته بیمایهایی است که در اثر کمبود غذایی یا مصرف الکل به وجود می آید. در این اختلالات، ضایعات مغزی و عصبی و ناپایداری مشاعر، از دست رفتن قدرت حافظه، غش و سرگیجه و بسیاری از عوارض دیگر ظاهر میشود. بر اثر بدغذایی و مصرف الکل، اولا الکل، جایگزین غذا در رژیم غذایی میشود، ثانیا جذب روده ای عوامل مغذی مختل میشود و احتیاجات ویتامینی بدن افزایش می یابد.
به هر حال باید توجه داشت که اکثر ناراحتیهای روانی و اجتماعی نتیجه نگرانیهای مداوم و اختلالات عصبی متوالی است و امکان سوءتغذیه مستمر در هر یک از حالات نامبرده موجود است. ناراحتیهای روانی و اجتماعی توام با سوءتغذیه حاد یا مزمن، نشانه آنست که بیمار از اثرات کمبود عوامل متعدد مغذی رنج میبرد و در اینصورت بسیار مناسب و به جا خواهد بود که اینگونه افراد را تحت درمان غذایی و در بعضی موارد تحت درمان غذایی و دارویی به طور توام قرار داد .  همین کم خوریها با منشا روانی فرد را به سوءتغذیه و لاغری مفرط سوق میدهد.  ترمیم و جانشین کردن سلول ها و بافتهای مختلف بدن که در اثر افسردگی از بین می روند. تغذیه در واقع یک امر ساده عبور مواد غذایی از لوله گوارشی نیست. بلکه بر اثر تحریک دستگاه عصبی توسط غذا، نوزاد در حقیقت یک عکس العمل فیزیولوژیک و روانی عمومی انجام میدهد. در مرحله طفولیت، اگر طفل هم از محبت خانواده و هم از میزان کافی غذا برخوردار گردد، زمینه و فرصت مناسبی خواهد داشت که در زندگی آتیه خود نسبت به غذا و مصرف آن نظری صائب و روشی منطقی داشته باشد ولی اگر قضیه معکوس باشد و طفل جسما از نظر غذا و روحا از جهت برخورداری از محبت گرسنه بماند در ساختمان شخصیت او تغییراتی ظاهر میشود، که در دوران رشد، وی را مجبور می کند که برای جبران کمبود محبت با روشی احیانا غلط غذا بخورد یا غذا بپزد که نتیجه آن چاقی یا لاغری بیمار گونه است.افرادی که احساس می کنند در کانون خانواده یا اجتماع و دوستان هم مشرب خود مورد توجه نیستند، بعضی اوقات چاره ای جز این نمی بینند که خودبینی و خوداندیشی خود را با توسل به ناراحتی های مربوط به درماندگی خود را با پرخوری جبران کنند تا بدینوسیله بر روی احساسات منفی و وازده خود سرپوش بگذارند و همین پرخوریها با منشا روانی است که سرانجام ممکن است یکی از علل بروز چاقی مفرط گردد و متعاقب آن خطر بیماریهای قلبی، تصلب شرائین، بالا رفتن فشارخون و دیابت و . . . را نمایان یا زیاد کند. در مقابل اشخاص پرخور، افراد کم خوراک هم بسیار دیده میشوند. اینان افرادی هستند که ممکن است نیازمند محبت و توجه باشند و چون نیازهای فوق برآورده نمیشود، معمولا از اجتماع کناره گیری میکنند. اینگونه افراد پیوسته اوقات به واسطه همین کناره گیری اجتماعی دچار حزن و اندوه بوده و به صورت افراد افسرده و ناتوان در می آیند. افراد این دسته به تدریج از خورد و خوراک کافی امساک میکنند و این امر را آنقدر ادامه میدهند تا میل و اشتهای طبیعی آنها نسبت به غذا از بین میرود و به کم خوری دچار میشوند . زیادخوردن، ارضاء و امتناع نمایند. کسانیکه به علت درماندگی و ناتوانی سرخورده شده اند، ممکن است تأمین مواد اولیه برای رشد و نمو( بخصوص در کودکان، نوجوانان و زنان باردار ).
 


مواد مغذی
غذاها از مواد مغذی یعنی کربوهیدراتها، پروتئین ها، چربیها، ویتامین ها، مواد معدنی و آب تشکیل شده اند که همه برای حفظ سلامت بدن مهم هستند این مواد کم وبیش در غذاها وجود دارند نقش مواد مغذی مختلف در بدن عبارتند از:
 
کوبوهیدارتها و چربیها منابع عمده تأمین انرژی هستند. پروتئین ها نقش سازندگی دارند و برای ساخته شدن و نگهداری سلول ها و بافتهای بدن موردنیاز هستند پروتئین ها بعلت نقش ویژه خود در رشد بدن در برنامه غذایی نوجوانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
 
 ویتامین ها و مواد مغذی در مقایسه با کربوهیدارتها و پروتئین ها به مقدار کمتری مورد نیازند اما به همان اندازه در حفظ سلامت بدن، تنظیم واکنش شیمیایی و اعمال حیاتی بدن نقش دارند برخی از مواد اجزای ساختمانی بافت ها را تشکیل می دهند مثل کلسیم در استخوانها و دندانها و آهن در خون.
 
 آب سالم و فیبر( الیاف گیاهی) نیز از جمله اجزای یک رژیم غذایی مناسب می باشند .
 


نیازهای تغذیه ای
غذاها از مواد مغذی تشکیل شده اند و تغذیه صحیح یعنی خوردن و دریافت مقدار لازم وکافی از هریک از این مواد مقدار مناسب این مواد مغذی که برای حفظ سلامت لازم است نیازهای تغذیه ای نامیده می شوند این نیازها با توجه به شرایط جسمی،محیطی، و فردی متفاوتن و براساس سن، جنس، شرایط فیزیولوژیک اندازه بدن و میزان فعالیت فرد تعیین می شوند.
 
 گروههای غذایی
یکی از بهترین راهها برای اطمینان از تأمین نیازهای تغذیه ای استفاده از چهارگروه اصلی غذایی است توصیه می شود در برنامه غذایی روزانه از این گروههای غذایی استفاده شود .
 
عهد قدیم تا دوران آگاهی عصر جدید :
انسان بعنوان یک موجود همه چیز خوار در طول 250000 سال قبل پدیدار گشت. تغذیه های اول بیشتر دارای سبزیها و هر از چندگاهی گوشت و ماهی در صورت وجود بود. کشاورزی حدود 1000 سال قبل در جهان بوجود آمد که محصولاتی چون گندم،غلات، برنج ،ذرت، نان و لازانیا حاصل آن بود مزرعه داری نیز همچنین برای بوجود آوردن محصولاتی چون شیر و لبنیات و گوشت وانواع سبزیجات دست به کار شد. 
 
اهمیت اول درجه خلوص غذا در زمان تشخیص داده شد که انباشت حجیم محصولات منجمد به ظهور آفات و خطرات الودگی گشت. آشپزی بعنوان یک فعالیت سنتی و مرسوم رایج گردید.
 
 475 سال قبلا از میلاد مسیح« انک گواری» اعتقاد داشت غذا توسط انسان جذب می شود و بنابراین دارای ترکیبات زاید است در نتیجه وجود مواد مغذی را استنباط کرد. 400 سال قبل ازمیلاد مسیح« هیپوراتی» می گوید بگذار غذا داروی تو باشد.
 
اولین تجربه غذایی ثبت شده ودر کتاب مقدس،کتاب دانیال یافت شده است دانیال نبی و دوستانش توسط پادشاه بابل در زمان حمله اسرائیل دستگیر شدند. آنها که بعنوان خدمه دادگاه بکار گرفته شده بودند بایداز غذاهای خوب و شراب پادشاه میخوردند ولی آنها امتناع می کردند و خوردن سبزیجات وآب را طبق آئین غذایی یهودیان ترجیح دادند مباشر اعظم پادشاه تنها با یک محاکمه موافقت کرد که دانیال نبی ودوستانش قرار شد 10روز رژیم غذایی خود را داشته باشند و بامردان شاه مقایسه شوند، بعد از 10 روز وقتی که سالمتر ازمردان شاه به نظر رسیدند و به آنها اجازه داده شد که هر چه دوست دارند بخورند .
 
اثر تغذیه سالم بر سلامت جسم و روان
    غذای سالم و به عبارت بهتر تغذیه سالم یکی ازمهمترین و شاید اساسی ترین راه دستیابی به سلامت جسم است گرچه در ارتقاء سلامت رواننیز بی تاثیرنیست. متخصصان تغذیه همواره به افراد توصیه می کنند با اتخاذ عاداتغذایی سالم علاوه بر تامین نیاز بدن به انرژی حتی الامکان خود را از اثرات عواملبیماری زا حفظ کنند.
    برای خوشبخت بودن باید جسم سالم و روح آرامی داشت و اگرجسممان را با خوردن غذاهای مفید سالم نگه داریم در نتیجه روحی آرام و سرحال خواهیمداشت . آرامش فکر در واقع باعث نشاط و شادابی می شود و اگر با تحریکاتی که از سویبدن به فرد منتقل شود این آرامش از دست می رود ، در نتیجه انسان نمی تواند با آرامشبه تفکر بپردازد.
افرادی که به استرس ، ضعف حاظه ، خستگی ، افسردگی و..... مبتلایند فقط از لحاظ روحی آسیب پذیر نیستند بلکه در معرض ابتلا به انواع بیماریهایجسمی قرار می گیرند .
برای رسیدن به جسمی سالم و آرام نیاز به روانی سالماست و روان سالم بدون جسم سالم میسر نیست و جسم هم بدون تغذیه نمی تواند سالم باشد، چرا که سلامت جسمی و روانی انسان به میزان قابل توجهی به نوع تغذیه ، کیفیت موادغذایی و ویتامین ها مربوط است .
در این مقاله به رابطه میان تغذیه و سلامت رواناز جمله رابطه تغذیه با یادگیری و حافظه ، افسردگی ، خستگی ، هوش ، استرس و... بهطور مختصر اشاره شده است و برای اصلاح وضعیت راهکارهایی ارائه شده است .

تعریف جامعی از غذای سالم
    غذای سالم یا ایمن ، غذایی است که از مواداولیه سالم و ایمن تهیه شده باشد. به عبارتی ، غذای سالم عاری از مواد زیانبخش ومضر و متشکل از اجزای مفید برای سلامت مصرف کنندگان است.  مراحل تهیه غذا شاملفرآوری ، توزیع و مصرف به صورت یک زنجیره درهم تنیده است و چنانچه هر یک از ایناجزاء دچار نقص یا کمبود شود ، دیگر قسمتها نیز از آن متاثر خواهد شد و به طور کلیسلامت نهایی غذا مستلزم تامین سلامت همه این اجزاست البته ویژگی های دیگری نیز برایغذای سالم در نظر گرفته می شود، از جمله این که حتی الامکان به حالت طبیعی و کاملنزدیک تر بوده ، تحت حداقل پردازش قرار گرفته ، مواد مغذی و فیبر موجود در آنها حذفنشده و فاقد افزودنی های سنتتیک است.

تاثیر غذا بر سیستم ایمنی بدن وپیشگیری از بیماری ها
    به طور کلی غذا و تغذیه نقش مهمی در تقویت یا تضعیف سیستمایمنی بدن دارند. بد نیست بدانید شایع ترین علت ضعف سیستم ایمنی سوءتغذیه است کهممکن است ناشی از کمبود پروتئین ها، ویتامین ها و املاح یا انرژی باشد و در اثرافزایش دریافت انرژی و چاقی صورت گیرد. به عنوان مثال ماهیها به عنوان منابع مهماسید چرب امگا 3 در تعدیل سیستم ایمنی نقش مهمی دارند. برخی بزرگان می گویند مابرآیند آنچه می خوریم هستیم .
به عبارتی این که چه می خوریم ، چگونه و چهمقدار می خوریم بر سلامت جسم و روان ما تاثیر بسزایی دارد. امروزه ارتباط بیش خوردنو چاقی با بیماری های قلبی عروقی ، دیابت ، سرطان ها ، بیماری های مفصلی مثل آرتروز، بیماری های کیسه صفرا ، نقرس و غیره کاملا اثبات شده و نگرانی دست اندرکارانسلامت جوامع امروز ، نه بیماری های واگیر و عفونی بلکه بیماری های غیرواگیر هستندکه اکثریت قریب به اتفاق آنها با عادات غذایی مرتبطند. برای پیشگیری از سرطان ها ،بیماری های قلب و عروق و دیابت و بالاخره افزایش طول عمر ، تغذیه مناسب در دستورکار سیستم های بهداشتی سلامت کشورها قرار گرفته است.

آیا غذا بر خلق تاثیردارد ؟
    از آنجا که آنچه برما می گذرد ماحصل واکنش هایشیمیایی مضری است که دراثر عملکرد واسطه های شیمیایی مغز به وجود می آید ، غذاهایی وجود دارند که بر اینواسطه های شیمیایی مغز یا نور و ترانس میتورهای مثل دوپامین ، نوراپی نفرین وسروتونین تاثیر می گذارند .
    اعمال برخی تغییرات در رژیم غذایی طی پنجاه سالگذشه نقش مهمی در افزایش بیماریهای روانی داشته است . روشی که در حال حاضر برایتولید غذاها به کار می رود تعادل مواد مغذی مهم مورد مصرف را به هم زده است .
    گرایش مردم به مصرف غذاهای حاوی قند و چربی بیشتر و اجتناب از مصرف مواد غذاییتازه منجر به افسردگی و مشکلات حافظه و .... می شود . توجه به مشکلات سلامت روانبا تغییرات در رژیم غذایی گاهی اوقات در مقایسه با مصرف دارو یا مشاوره نتایج بهتریدارد.
محققان می گویند افزایش کشاورزی صنعتی باعث ورود آفت کش ها به موادغذایی شده و ترکیب چربی بدن حیوانات را به علت تغیه جدید آنها ، تغییر داده است . رژیم غذایی موجب تغییر تعادل اسیدهای چرب مهم امگا ـ سه و امگا ـ شش در مرغ که مغزباید از عملکرد مناسب آن مطمئن باشد ، نیز شده است .
در مقابل چربی های اشباعشده که مصرف آنها افزایش یافته است و به مقدار زیاد در غذاهای آماده یافت می شوندروند عملکرد مغز را کند می کنند .
یک متخصص تغذیه در این مورد می گوید : درحال حاضر مدارکی که سلامت روان و دریافت مواد غذایی را به هم مربوط می کند اندک استو بنابر این تحقیق و نتیجه گیری قطعی در این باره دشوار است ، اما به طور کلی توصیههای ارائه شده در زمینه مواد غذایی با توصیه های موجود جهت حفظ سلامت مطابقتدارد.

تغذیه و رشد
امروزه در جها ن اهمیت زبادی به روشهای تغذیه و طریقآموزش آن داده می شود ، تغذیه یعنی رابطه بین غذاهایی که مصرف می کنیم و کاری کهبدن انجام می دهد ، تمام مراحلی که غذا باید بگذراند تا انسان به رشد کامل جسمی وروانی و ... برسد تغذیه نام دارد.
وقتی می خواهیم یک رژیم غذایی مناسب داشتهباشیم باید از تمام گروههای غذایی ، سبزیها و حبوبات ، گوشت و لبنیات و... استفاده کنیم ، زیرا هیج ماده غذایی به تنهایی نمی تواند نیازهای ما را تامین کند .انسان به انرژی و پروتئین ها و...در تمام سنین و عمر خود نیاز دارد و لی مقدارآن و مصرف آن متفاوت است ، در سنین مدرسه انسان به پروتئین بیشتری نیاز دارد ولی درسنین بالاتر به پروتئین و مواد غذایی کمتری نیاز دارد.

تغذیه و رشد فیزیکی
بلند شدن قد ، افزایش وزن ، بزرگ شدن دور سر و کشیده شدن استخوانها و .... برای بیشتر افراد به معنی رشد فیزیکی است .
رشد فیزیکی در دوران نوزادی از سرعتبیشتری برخورار است ، در حالی که در دوره دوم زندگی یعنی از ٥ تا١٢سالگی این رشدخیلی کندتر انجام می شود.
بنابر این باید توجه خاصی به رشد در سنین کودکی داشتهباشیم ، و ببینیم آیا رشد فیزیکی به خوبی انجام می شود یا خیر و تغذیه مناسب درتعادل جسمی ، ذهنی ، روحی و احساسی فرد بسیار موثر است .
افزایش وزن و جربی بدنبا خطرات روانی و فیزیولوژیکی همراه است ، در کوتاه مدت ، آثار روانی دردناک تر میباشد، مورد آزار قرار گرفتن ، پذیرفته نشدن در گروههای ورزشی ، مشکل در تهیه لباس ومحدود شدن زندگی اجتماعی برای بسیاری از افراد ناراحت کننده است .
افراد پروزن بخصوص زنان ، ممکن است در ورود به دانشکده یااستخدام مورد تبعیض قرار گیرند. بهافرادی که وزن نسبی آنها ٢٠ درصد یا بیشتر از آن ، از میانگین بالاتر باشد ، کاستنوزن توصیه می شود.
اضافه وزن و چربی زیاد بدن باعث به وجود آمدن مشکلاتی ازقبیل افزایش فشارخون ، چربی خون بالا و دیابت نوع ٢ و در نتیجه افزایش خطر بروزبیماریهای قلبی ـ عروقی و سکته می شود. حفظ وزن د ر محدوده نرمال از خطر بروز اینبیماریها می کاهد.
BMIیا ( body mass index ) شاخص توده بدن به ما کمک می کند تامحدوده وزن نرمال خود را بدانیم و خطر بروز بیماریهای خاص را در خود ارزیابیکنیم.
BMI وضعیت وزنی
زیر 5/18= کمبود وزن
9/24-5/18= وزننرمال
9/29-25= اضافه وزن
9/34-30= چاقی درجه 1
9/39-35= چاقی درجه 2
بیشتر از 40= چاقی مفرط و مرگبار
مجذور قد ( به متر ) / نسبت وزن ( برحسب kg)= ( نمایه بدن(BMI
 
تغذیه و رشد فکری
    رشد فکری از سنین پنج، شش سالگی آغاز می شود که این رشد در نوع غذا خوردن کودک تاثیر زیادی دارد ، از سنپنج سالکی کودک مایل است تکیه خود را به دیگران به ویژه مادر کاهش دهد و به استقلالفکری برسد ، این استقلال فکری را می توان در رفتار کودک مثل نخوردن غدا ، نخواستنوسیله ی اسباب بازی دید ، در این سالهاست که کودک توانایی اداره کردن کارهای خود راپیدا می کند.

غذاهای تقویت کننده مغز
بر طبق تحقیقات دانشگاهبوستون ، شاه توت به دلیل منابع سرشار آنتی اکسیدان موجود در آن ، خوراکی بسیارمقوی برای مغز می باشد . توت فرنگی نیز بر طبق تحقیقات دانشمندان نورولوژیست دردانشگاه مریلند ، باعث توان فکر و افزایش تمرکز ذهنی می شود.

رابطه تغذیه بااعصاب و روان
امروزه ثابت شده که تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روانانسان دارد و تغذیه ناکافی و غلط می تواند آثار نامطلوبی بر اعصاب و روان انسانبگذارد و موجب افسردگی شدید و اختلالات عصبی جدی شود. در زیر به فاکتورهای غذایی کهبر سلامت اعصاب و روان تاثیر می گدارند، اشاره مختصری می شود.
کربوهیدراتها یامواد قندی ـ نشاسته ای:
کمبود این گروه از مواد در اکثر رژیمهای لاغری اتفاق میافتد، به دلیل اینکه سلولهای عصبی انرژی مورد نیاز خود را صرفا از گلوکز تامین میکنند و گلوکز هم فرم ساده ای از کربوهیدرات است که قابل جذب در دستگاه گوارش است .
چنانچه در برنامه غذایی روزانه کمبود شدید کربوهیدرات وجود داشته باشد سلولهایعصبی دچار کمبود انرژی شده و نمی توانند کار خود را انجام دهند. همچنین محدودیتشدید کربوهیدرات به مدت طولانی باعث پایین افتادن قند خون می شود که به این حالتهیپو گلیسیمی می گویند و عوارض آن : خستگی ،بیماری ، بی حوصلگی ،اضطراب، کاهش قدرتیادگیری می باشد.
مواد پروتئینی
کمبود شدید پروتئین موجب بروز عوارضفراوان می شود از جمله : خستگی ، بی حالی و سستی می باشد. مواد غذایی غنی ازپروتئین عبارتند از : گوشت ، مرغ، ماهی ، تخم مرغ، لبنیات ،حبوبات ، مغزها( پسته ،بادام ، فندق ، گردو ، تخمه)
ویتامین ها
ویتامین گروه B و C در سلامتسیستم عصبی تاثیر زیادی دارند.
ویتامین گروه B ( B کمپلکس).
در این گروه،ویتامین هایی که در سلامت اعصاب موثرند وکمبود شان ایجاد عوارض عصبی می کند. عبارتند از : ویتامین B1- B6- B12
مواد معدنی
ید ، منیزیم ، آهن در سیستمعصبی بسیار موثرند.
تاثیر ید بر سیستم عصبی به قدری شدید است که چنانچه مادر دردوران بارداری کمبود ید داشته باشد نوزاد با عقب افتادگی ذهنی متولد می شود.
کمبود آهن چون باعث کم خونی می شود و خون لازم به سلولهای عصبی نمی رسد درنتیجه ایجاد خستگی ، بی حالی ، ضعف ، کاهش یادگیری و عصبانیت و بی اشتهایی میکند.
بهترین را برای اطمینان از تعادل و تنوع غذایی استفاده از چهار گروه اصلیغذایی است که شامل :
الف ـ گروه نان و غلات ب ـ گروه میوه و سبزی ها ج ـ گروهشیر و لینیات د- گروه گوشت ، حبوبات و تخم مرغ .
- گروه غذایی میوه وسبزی ها : برای مقاومت بدن در برابر عفونت ها ، ترمیم زخمها ، دید در تاریکی و سلامت پوستضروری است .
- گروه لبنیات : برای استحکام استخوان ها ، دندان ها و رشد و سلامتپوست لازم است.
- گروه ویتامین ها : توصیه می شود بیشتر از گوشت سفید استفادهشود و پیش از پختن گوشت قرمز ، چربی هایی را که به چشم می خورد جدا کنید.
- گروه غلات : برای تامین انرژی ، رشد و سلامت دستگاه عصبی لازم است.

رابطه تغذیه با یادگیری و حافظه
حافظه " نگهداری یا ذخیرهسازی اطلاعات است ، با قدرت قابلیت دسترسی به همان صورتی که در وهله ی اول به ذهنسپرده شده است . حافظه نوعی فعالیت ذهنی است که به ما امکان می دهد حالات خودآگاهیاز قبیل لذات ، دردها ، تمایلات ، خواست ها ، احساسات ، دریافت های حسی ، اندیشه هاو قضاوت ها را حفظ کرده ، آن ها را مجددا" در ذهن خویش بازیابیم . حافظه امکان بازشناسی و مراجعه به گذشته را به ما می دهد. "
"برخورداری از سلامت جسمی پایه یکحافظه ی خوب است. ذهنی که درگیر بیماری های مختلف و ضعف عمومی است ، قادر به تمرکزنیست و نمی تواند توجه کافی به مطلب داشته باشد ، چرا که توانایی های آن بیش ترمتوجه محافظت از خود می شود . مغز و سیستم عصبی باید به طور معمول ویتامین ها ومواد معدنی ، گلوکز و خون سالم را دریافت کنند و از استراحت کافی برخوردار باشند،به طوری که بتوانند خود را برای ذخیره سازی اطلاعات و کسب نیروی تازه به منظورعملکرد بهتر آماده کنند. "
در این ارتباط ویتامین 1B ، به طور کلی مجموعهویتامین های گروه B ، همچنین D-A-C نقشی بسیار مهم بر عهده دارند.
تغذیه درفراگیری نقش عمده ای دارد و خانواده ها در طول سال باید از تغذیه متنوع و متعادلبرای فرزندان در حال رشد خود استفاده کنند. برای هر انسان٥٠ ماده حیاتی در روز نیازاست تا ضمن اینکه گرسنگی ظاهری را بر طرف کند ، گرسنگی های سلولی نیز برطرف شود،گرسنگی های سلولی به ظاهر مشخص نمی شوند ، اما آثار آنها به صورتی کند پیش می رود وبر یادگیری نیز تاثیر گذاشته ، موجبات افت توان اندیشه و قدرت دفاعی و فراموشکاریرا به وجود می آورد.
نخوردن صبحانه قدرت یادگیری را کم می کند:
الگوهای غلطتغذیه ای ضمن کاهش کارایی مغزی می تواند افت تحصیلی را به دنبال داشته باشد. یکی ازعادات غلط غذایی که والدین نیز در شکل گیری آن دخیل هستند حذف وعده صبحانه از رژیمغذایی کودکان است . عمدتا کودکانی که صبحانه صرف نمی کنند قدرت یادگیری و یادآوریضعیف تری نسبت به سایر کودکان دارند. افت قند خون ناشی از عدم مصرف صبحانه قبل ازهر چیز بر کارایی مغز تاثیر سوء می گذارد.
کودکانی که صبحانه نمی خورند تمایلبیشتری به استفاده از خوراکی های کم ارزش مثل شکلات ، پفک و چیپس دارند و مصرف اینخوراکی ها موجب از دست رفتن اشتهای آنها برای صرف ناهار و بروز چاقی ظاهری می شود.

تغذیه و فصل امتحانات
در فصل امتحانات مهمترین مساله کاهشاضطراب و استرس است ، که آثار آن به صورت بیش خوری و کم خوری نمایان می شود. درصورتی که کم خوری پدیدار شود، انرژی لازم و ویتامین های مختلف به مغز نمی رسد و باانباشته شدن مواد غذایی و پرخوری نیز توانایی مغز از دست می رود.
باید از سهوعده غذایی به خصوص صبحانه و علاوه بر آن از میان وعده های غذایی مانند انواع میوه، سالاد، نان و پنیر و گردو استفاده کنید تا قند خون در حالت تعادل باشد .
زردهتخم مرغ ، ماهی ، گوجه فرنگی و بادام زمینی نیز مواد خوبی برای افزایش توان یادگیریبه شمار می آیند، متخصصین تغذیه اظهار می کنند مهمترین مواد در کاهش استرس، ویتامینهای گروه Bهستند و مواد غذایی چون شیر ، لبتنیات ، دوغ ، آبمیوه و سبزی به طورموثری استرس را کاهش می دهند.
كارشناسان تغذیه همچنین ، مصرف غذاهای نشاسته‌ایمانند ماكارونی، برنج و نان به دلیل تاثیر در كیفیت خواب در شب امتحان را مفیدمی‌دانند.
در زمان كار یا مطالعه غذا نخورید و برای این كار زمان خاصی را در نظربگیرید تا با آرامش بیشتری غذا را میل كنید.
بسیاری از دانش آموزان روزهای پیشاز امتحان را تا حد امكان به مطالعه می پردازند و تصور می‌كنند كه غذا و استراحتمانع مطالعه می‌شود، در صورتی كه با تغذیه صحیح می‌توان بازده فكری را افزایش داد. از مصرف زیاد شیرینی و تنقلات در روزهای امتحان خودداری شود. در نگاه اول ممكن استكه این خوراكی‌ها انرژی زا به نظر برسد ، اما باید توجه داشت كه این قابلیت در آنهابسیار كم دوام است و پس از مدتی احساس خستگی بیشتری به فرد خواهد داد. اینكارشناسان تغذیه به دانش آموزانی كه اضطراب زیادی دارند و نمی‌توانند صبحانه مفصلبخورند ، توصیه می‌كند كه از موز و مقداری كشمش استفاده كنند.
استفاده از شیر ،ماست ، سالاد، دوغ و میوه هایی چون هندوانه ، طالبی و زرد آلو در افزایش یادگیریموثر است ، اکر چه مغز نیاز مستقیم به گلوکز دارد خوردن شیرینی ، شکلات و بستنیخامه ای باور غلطی برای تقویت آن است ، به جای این مواد غذایی استفاده ار آجیل ( مغزها ) ، عدس ، لوبیا و نان سبوس دار به همراه پنیر و گردو ، قند را به آرامی دراختیار مغز قرار می دهند و مفیدتر هستند.
عسل نیز ارزش غذایی بالایی دارد وبهتر است در صبحانه و به همراه نان مصرف شود. همچنین شیر و خرما انرژی زا هستند وویتامین های فراوانی را در اختیار بدن قرار می دهند.
بعضی از دانش آموزان بهدلیل اضطراب زیاد ، امتحانات خود را خراب می‌كنند ، بنابراین بهتر است برای مقابلهبا آن ، در كنار تغذیه‌ای كه توصیه می كنیم ، پدران و مادران برای بچه‌ها محیط راآرام نگه دارند زیرا هر چه محیط آرام تر باشد و دانش اموز دلگرمی بیشتری داشته باشد، كمتر دچار اضطراب می‌شود. برای دوری از اضطراب فرد نباید از نوشیدنی‌های محرك مثلقهوه استفاده كند و از خوردن غذاهای چرب دوری كند زیرا این نوع غذاها انسان راسنگین و كند می‌كند و فرد دچار خواب الودگی شده و هوشیاری‌اش كم می‌شود. استفاده ازاز غذاهای مناسب مثل استفاده از بعضی از سبزی‌ها از قبیل ریحان، نعنا، كاهو و سیبرا در كاهش اضطراب بسیار مفید است. خوردن نان و پنیر و گردو یا تخم مرغ یا یك ظرفعدسی در روز امتحان كمك می كند تا دانش آموز در طول امتحان آرام باشد. همچنین خوردنعسل و نوشیدنی های حاوی عسل در كاهش اضطراب بسیار موثر است. خوردن جگر، گوشت و ماهیكمك زیادی به كاهش اضطراب می‌كند زیرا كم خونی نیز یكی از دلا یل كاهش یادگیری وتمركز است.
خوردن آجیل مغزدار از قبیل بادام، كشمش، فندق، گردو و نخودچی كهسرشار از منیزیم است و كمبود آن یكی از علل كاهش یادگیری است نیز موثر واقعمی‌شود.
از خوردن زیاد شیرینی ها، چیپس، نمك، تخمه، غذاهای چرب و انواعنوشیدنی‌های گازدار در شب امتحان خودداری شود زیرا اینها نمی‌گذارند در شب امتحانشما خواب راحتی داشته باشید.در ساعات مطالعه از خوردن ماست ترش و دوغ ترش بپرهیزیدو خوردن روزانه شیر و همچنین ماست شیرین را فراموش نكنید.
در ایام امتحان ،بیشتر مواظب سلامت خود باشید تا در معرض سرماخوردگی، گرمازدگی، مسمومیت‌های غذایی واختلالات هضم ، قرار نگیرید و از خوردن غذا در خارج از خانه جدا خودداریكنید.
در طول روز آب كافی بیاشامید.
بین غذا آب ننوشید و سعی كنید كه آب رانیم ساعت پیش از غذا و یا یكی دو ساعت پس از غذا میل كنید زیرا آشامیدن آب ونوشیدنی‌ها در وسط غذا سبب اختلال در هضم و ایجاد نفخ می‌شود.
در زمان كار یامطالعه غذا نخورید و برای غذا خوردن زمان خاصی را در نظر بگیرید تا با آرامش بیشتریغذا بخورید .
برخلاف تصور عموم ، مطالعه و درس خواندن نیاز بدن به انرژی راافزایش نمی‌دهد، بنابراین استفاده بیش از حد از مواد غذایی بسیار شیرین و پر چرب درطول دوران امتحانات ، نه تنها مفید نیست بلكه سبب افزایش وزن و بروز چاقیمی‌شود.
وی می‌گوید تغذیه متعادل و متنوع شامل غلات، انواع سبزی، لبنیات، گوشت ومیوه‌ها سبب كاهش استرس برای امتحان می‌شود.
خواب نیز مانند وعده های غذاییباید به موقع و به اندازه کافی باشد، ساعت٨ صیح تا ٨ شب ساعت بیولوژیک بدن است وافرادی که بیشتر از این ساعت در پایان شب مشغول مطالعه شوند ساعت های مفید خود رادر روز بعد از دست می دهند.

رابطه تغذیه با هوش کودکان
هوش واستعداددر رابطه مستقیم با تغذیه فردمی باشد. در کودکان کم وزن به علت عدم تامین حداقل نیازهای انرژی روزانه کودک اولین شاخص در کاهش وزن و کاهش رشد قد خودنمائیمی‌کند خوب این بدان معنا است که سطح سلولی بدن به علت عدم دریافت مواد غذائینتوانسته به رشد و تکثیر خود ادامه دهد. پس می‌توان گفت مغز نیز که یکی از اجزایبدن است به اندازه کافی رشد نکرده و نتوانسته به ظرفیتهای لازم خود دستیابد.
البته اگر در دوران رشد کودک خیلی زود به جبران خسارات وارده بپردازیمجای امید هست که بدن و اندامهای آن به ظرفیتهای لازم خود برسند و جبران کاستی‌هانیز بشو د. اما اگر سو ء تغذیه برای مدت طولانی ادامه داشته باشد کودک دچار یک سریرخدادهای ناخوشایند خواهد شده که مهم ترین آنها عقب ماندگی ذهنی کودک است و درادامه ممکن است برون ده قلب نیز کاهش یافته و درنتیجه ریه‌ها نیز به خوبی نقش خودرا در تامین اکسیژن سلولها تامین نکنند.
درجات کمتر خسارت ناشی از سوءتغذیهدر زمانی است که شاخصهای کاهش وزن و قد خیلی تغییر نمی‌کنند یا به عبارت دیگر شرایطفیزیکی کودک در حدی نیست که والدین و اطرافیان را به فکر تعقیب موضوع بیاندازد وکودک از یک سوءتغذیه مزمن وآرام رنج می‌برد. با دیگر کودکان هم سن خود مقایسهمی‌شود و همان ظرفیتهای دیگران نیز از او انتظار می‌رود در صورتی که او قادر بهانجام آن کارها و رسیدن به آن ظرفیتها نیست.
کودک به علت یک سری مشکلات اعماز کم خونی و یا کاهش مختصر بازده ریوی قادر به تحمل شرایط دیگر همردیفهای خود راندارد. مطالب را آنگونه که باید نمی‌تواند تحلیل کند. در ضبط و یاد آوری موضوعات بهاندازه دیگران نیست و همه این مشکلات روز به روز زیاد تر می‌شود چرا که بر مجهولاتاو افزوده شده بدون آنکه کسی وی را درک کند .
از نظر عناصر معدنی بخصوص آهن و روی بسیار غنی است. ۱۰۰ گرم ماکارونی معادل ۱۰۰ گرم گندم، ۲۵۰ کالری دارد.
‌یک متخصص تغذیه گفت: ماکارونی به دلیل داشتن ویتامین‌های گروه ب، موجب آرامش بدن می‌شود و اثرات مثبتی بر روح و روان افراد می‌گذارد. مرتضی صفوی در گفتگو با فارس افزود: ارزش تغذیه‌ای ماکارونی در اصل وابسته به آردی است که در تهیه آن استفاده می‌شود. این ماده غذایی غنی از نشاسته است. از نظر عناصر معدنی بخصوص آهن و روی بسیار غنی است. ۱۰۰ گرم ماکارونی معادل ۱۰۰ گرم گندم، ۲۵۰ کالری دارد . وی گفت: کیفیت آرد مصرفی در بالا بردن کیفیت ماکارونی بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از املاح و ویتامین‌ها در فرآیند تولید ماکارونی از دست می‌رود و با غنی کردن آرد ماکارونی، میزان املاح ازدست‌رفته جبران می‌کند. این متخصص تغذیه اضافه کرد: در زمان پخت ماکارونی، اتفاق‌هایی رخ می‌دهد که سبب بالا رفتن قند خون اندیس گلایسمی می‌شود. بالا رفتن اندیس گلایسمی، نشانه بالا رفتن قند خون است، بنابراین ماکارونی برای بیماران دیابتی مناسب نیست . صفوی گفت: در ماکارونی املاحی مانند روی، کلسیم و فسفر وجود دارد. برای تهیه ماکارونی باید از آرد با کیفیت بالا استفاده کرد. ماکارونی حاوی ویتامین‌های گروهB است که موجب آرامش بدن می‌شود، تسکین‌دهنده است و بر روح و روان افراد اثر مثبت دارد. به دلیل داشتن کلسیم و روی می‌تواند برای کسانی که کم‌خون هستند، مفید باشد. کسانی که مشکلات کمبود روی دارند نیز می‌توانند از این غذا استفاده کنند .