آلودگی هوا
آلودگي هوا
هوا نعمت بزرگی است كه باید بین همگان مساوی تقسیم می شود
ساليانه 3 ميليون نفر در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند كه 90 درصد آنان در كشورهاي توسعه يافته هستند . دربعضي كشورها تعداد افرادي كه در اثر همين عامل جان خود را از دست مي دهند بيشتر از قربانيان سوانح رانندگي است. اين مرگ و مير بطور خاص مربوط به آسم، برونشيت - تنگي نفس و حملات قلبي و آلرژي هاي مختلف تنفسي است .
تعريف آلودگي هوا
آلودگي هوا به وجود هر ماده اي در هوا كه ميتواند براي انسان يا محيط او مضر باشد اطلاق مي گردد. آلاينده ها ممكن است طبيعي و يا ساخته دست بشر باشند و ممكن است به اشكال مختلف ذرات جامد يا قطرات مايع يا گاز باشند كه بالغ بر 180 آلاينده مي باشند .
منابع انتشار آلاينده هاي هوا:
منابع آلوده كننده هوا به دو قسمت طبيعي و مصنوعي تقسيم بندي مي شود.
1- منابع طبيعي
- فعاليت هاي آتشفشانها و آتش سوزي جنگل ها
- گرد و غبار طبيعي
- دود و مونواكسيد كربن ناشي از آتش سوزي ها
- گاز رادون ناشي از كاني هاي زمين
- درختان كاج كه تركيبات آلي را از خود متصاعد مي كنند.
2- منابع مصنوعي
وسايل نقليه موتوري مشكلي اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن كه مهمترين آلوده كننده هوا است را توليد مي كنند .ساير منابع مصنوعي آلوده كننده هوا عبارتند زغال سنگ سوزها ، صنايع مختلف آلودگيهاي ناشي از سوزاندن بقاياي كشاورزي و ...
آلاينده ها ي هوا :
تركيبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسيم مي شوند :
1- ذرات جامد :
ذرات كوچك و جامد براساس اندازه تقسيم مي شوند و عبارتند از: pm10 و pm2/5 . دسته اول ذراتي كه داراي قطر كمتراز 10 ميكرومتر هستند و دسته دوم ذراتي كه داراي قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر هستند . ذرات با قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر براي سلامتي زيانبارترند .
2- گازها :
شامل مونواكسيد كربن ، دي اكسيد نيتروژن ، دي اكسيد گوگرد ، هيدروكربن ها ، ازن و ... مي باشند .
آلودگي هوا در منازل :
دي اكسيد كربن يك گاز آلوده كننده هوا نيست ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هواي منازل مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان شاخص كيفيت هوا لحاظ مي شود . افراديكه در معرض اين هوا قرار مي گيرند ، دچار خستگي - عدم رضايت و عدم تمركز مي گردند . مواد و مصالح ساختماني مثل رنگ ها بخصوص رنگهاي با تركيبات سربي ، حشره كش ها و اسپري فرمالدئيـــد نيز مي توانند باعث آلودگي هوا در منازل گردد.
حفاظت با آلودگي هوا:
در روزهايي كه اخبار و راديو تلويزيون و روزنامه ها هوا را در شرايط بحراني اعلام مي كنند اين خبر به شما كمك مي كند كه خود را از آلودگي هوا محافظت كنيد . AQI ( يا شاخص كيفيت هوا ) يك شاخص براي گزارش كيفيت هواي روزانه مي باشد . AQI با اندازه گيري آلاينده هايي چون ازن ، منواكسيد كربن ، دي اكسيد گوگرد ودي اكسيد نيتروژن و گردوغبار ( ذرات معلق 10-Pm ) محاسبه مي شود .
وضعيت شاخص استاندارد آلودگي(PS.I)
پاك 50-0
سالم 100-50
ناسالم 200-100
بسيار ناسالم 300-200
خطرناك 300 د
در مواقع آلودگي هوا چه بايد كرد ؟
در روزهاي بحراني آلودگي هوا حتي الامكان از تردد در محدوده هاي مركزي و پر ترافيك شهر اجتناب كنيد . استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي در سفرهاي روزانه درون شهري خود را جايگزين خودروهاي شخصي نمائيد . فعاليت يا بازي كودكان در محيطهاي باز را محدود نمائيد . و افراد مسن يا افراد با بيماريهاي قلبي ، ريوي نظير آسم ، برونشيت مزمن و نارسائي قلبي از خروج از خانه اجتناب نمايند .
قبل از نصب فیلتر دی اکسید سولفور، مقادیر زیادی دی اکسید سولفور به هوا از این نیروگاه واقع در نیو مکزیکو وارد می‌شد
آلودگی هوا تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو براثر مواد شیمیایی، غباری یا عامل‌های زیستشناختی است. جو یا اتمسفر سامانهٔ گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای‌است که زندگانی در سیارهٔ زمین به آن بازبسته‌است. تحلیل‌رفتن لایه اوزن ِ استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بومهای زمین شناخته می‌شود.
این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتشفشانها)، یا مصنوعی باشند. آلودگیهای مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
منابع انتشار
منابع آلوده کنندهٔ هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم بندی می‌شود:
اثرات بر روی انسان
مساله آلودگی هوا اگر یکی از حادترین مسائل ناشی از تمدن صنعتی نباشد، بدون شک از بغرنج ترین آنهاست. اگرچه در حالت عادی تنها به اثرات سوء وارد به انسان توجه می‌شود اما این تعریف آلودگی را تنها به این اثرات محدود نمی‌نماید. مواد نامطلوب می‌توانند برانسان، گیاه، مواد و اشیاء یا محیط زیست جهانی تاثیر گذاشته ویا با مه آلود کردن هوا و ایجاد بوهای نامطلوب جلوه‌های نامناسب ایجاد نمایند. روز ۲۹دی ماه ششمین سالی است که روز هوای پاک را تجربه می‌کنیم. بدون استفاده از ابزارهای پایش هوا نمی‌توان تصور کرد که روزانه چه مقدار آلاینده از طریق نفس کشیدن وارد دستگاه تنفسی و بدن می‌شود. سال گذشته وضعیت آلودگی هوای شهری مثل تهران تنها در هفت دهم روزهای سال پاک بوده و در ۵۶٪روزها در شرایط ناسالم و در ۳۱٪روزها در شرایط بسیار ناسالم قرار داشت. آلوده کنندهای مختلفی که ممکن است از منابع طبیعی و یا مصنوعی وارد اتمسفر گردد عبارتند از: دی اکسید گوگرد: SO2 حتی در غلظت‌های بسیار کم موجب ایجاد واکنش‌هایی در مغز، تحریک غشاء مخاطی دستگاه تنفس، افزایش مقاومت ریه به جریان هوا، درد در ناحیه سینه، گاهی ریزش خون از بینی، اثر بر سیستم گوارش، تحریک چشم، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب، افزایش سرعت حرکات تنفسی، توسعه بیماریهای مزمن ریوی بخصوص برونشیت، سرفه و کاهش ظرفیت تنفسی میگردد همچنین خون افرادی که در معرض این گاز قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد که این گاز سنتز DNA (عامل انتقال وراثت) را مختل می‌کند و ازرشد برخی از گلبولهای سفید خون (لنفوسیتها) جلوگیری می‌کند که در نتیجه سیستم دفاعی بدن کاهش می‌یابد. اکسیدهای ازت: اکسیدهای ازت به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان اثر می‌گذارند. اثر مستقیم آنها بستگی به نوع اکسید دارد زیرا NO2 نزدیک به چهار برابر بیشتر از NOسمی است و در غلظت‌های مساوی با COاز آن زیان آورتر است. اثرات ثابت شده NO2 بر روی انسانها کاملا به اثر تنفسی محدود می‌شود که باعث پیامدهائی نظیر اختلال در بویائی، بیحالی، خستگی، ناراحتی‌های حفره بینی، اشکالات تنفسی، تحریک گلو، چشم، ناراحتی‌های اعصاب، گشادی مردمک چشم، افزایش برونشیت حاد و تولید نیتروزامین. هیدروکربنها: عمومأ مدرکی دال بر اثرات نامطلوب هیدورکربن‌ها در غلظت جاری هوا بر روی انسان وجود ندارد بلکه اثر مضر آنها اغلب از طریق واکنشهای فتوشیمیایی که مواد ثانوی آلوده ساز تولید می‌کنند می‌باشد. اکسیدان‌های فتو شیمیایی: علائمی از قبیل سرفه، کوتاه شدن تنفس، انقباض مجاری هوایی، سردرد، تنگی نفس، اختلالات تنفسی، تغییر گلبولهای قرمز خون، التهاب حلق و گلو، تحریک چشم و آبریزش چشم می‌تواند نتیجه تماس با این آلاینده باشد. منواکسید کربن: میل ترکیبی هموگلوبین (Hb) خون که عامل انتقال اکسیژن به بافتهای بدن است با منو اکسید کربن تقریبا ۲۰۰برابر بیشتر از میل ترکیبی آن با اکسیژن است. از این رو وجود COدر هوای تنفسی قادر است مقادیر زیادی از هموگلوبین خون را به کربوکسی هموگلووبین (COHB) که یک ترکیب پایدار است تبدیل کند و از مقدار هموگلوبین که اکسیژن را به بافتها می رساند بکاهد و باعث اختلالات جزئی در برخی اعمال بدن، اثر بر سیستم اعصاب مرکزی، اختلال در تشخیص زمان، اشکالات بینایی، تغییر در اعمال قلب، تنفس، خستگی، خواب آلودگی، حالت کما و مرگ گردد. ذرات: ذرات استنشاق شده ممکن است در مجاری تنفسی فوقانی اثر تحریکی داشته و یا در داخل ششها نفوذ نماید وایجاد عوارضی در ششها نماید که منجر به اختلالاتی در اعمال تنفسی گردد. از جمله ذرات معلق در هوا عنصر سرب است که بیشتر از طریق تنفس وارد بدن می‌شود و قابلیت حمل اکسیژن در خون را کم می‌کند، لذا اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد. این نارسائی در کودکان می‌تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی شود و یا سرب می‌تواند بر روی دستگاه خون ساز کلیه و مجاری ادراری اثر گذارد. اثرات مزمن ممکن است نظیر سردرد، ضعف، سستی یبوست، خط آبی یا بورتون در سرتا سر لثه‌ها، بی اشتهایی و کم خونی باشد. از اثرات نامطلوب دیگر کاهش میدان دید است. بر اثر این کاهش حمل و نقل زمینی و هوایی با اشکالاتی روبرو گردید. بعلاوه اثرات روانی کاهش میدان دید در یک منطقه که ساکنان آن از تماشای زیبایی‌های طبیعی محروم می‌شوند قابل ملاحظه است. مواد رادیو اکتیو: مخفی ترین و وحشتناک ترین منبع آلودگی هوا مواد رادیو اکتیو هستند که اثرات جسمانی و ژنتیکی را در انسان بوجود خواهد آورد.[نیازمند منبع] سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. دربعضی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.[۱] آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.
معمولا میزان آسیبها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد یعنی مدت تماس با آلایندهها و غلظت مواد شیمیایی. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.
مساحت جنگلهای ایران در حدود ۲۰۰۰ سال پیش حدود ۸۰ میلیون هکتار(۸) و در گذشته نزدیک حدود ۳۰ میلیون هکتار(۹) و در حال حاضر در حدود ۱۲ میلیون هکتار (۱۲۰ هزار کیلومترمربع) است ولی از تمام آن امکان بهره برداری دایمی وجود ندارد. در طول ۲۰ سال گذشته مساحت جنگلهای شمال کشور که تنها قطب تولید چوب به طور دائم می‌باشد از ۳٫۴ میلیون به ۱٫۸ میلیون هکتار کاهش یافته است (۱۰) اگر جمعیت جهان را در حال حاضر حدود ۵ میلیارد نفر در نظر بگیریم، به طور متوسط سهم سرانه جنگل برای هر نفر حدود ۰٫۸ هکتار (۸۰۰۰ مترمربع) می‌باشد ولی متأسفانه سهم سرانه جنگل برای هر ایرانی حدود ۰٫۲۴ هکتار (۲۴۰۰ مترمربع) می‌باشد. اگر این رویه یعنی ازدیاد جمعیت و کاهش جنگل ادامه داشته باشد روزی خواهد ریسد که به هر ایرانی حتی چند درخت هم نخواهد رسید.
همیشه به خاطر داشته باشید که یک درخت متوسط، قادر خواهد بود تا اکسیژن مورد نیاز سه نفر را تأمین کند.
باران اسیدی
اثر باران اسیدی بر روی درختان
یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران‌های اسیدی از گازهای سولفور دی اکسید و از خانوادهٔ نیتروژن اکسید که از دود اگزوز اتومیبلها و کارخانجات ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند. یکی از مشکلات جدی محیط زیست که امروزه بشر در اکثر نقاط جهان با آن درگیر است، باران اسیدی می‌باشد. باران اسیدی به پدیدههایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با نزول مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، اطلاق می‌شود. ذباران هنگامی اسیدی می‌شود که میزان PH آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار PH بیانگر تعادل شیمیـــایی به وجود آمــــده میان دی‌اکسیــــد کربن و حالت محلــــول آن یعنــی بی‌کربنــات (HCO3) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی می‌باشد و وجود اسید در هوا نیز بر روی سلامتی انسان اثر مستقیم دارد. همچنین بر روی پوشش گیاهی تأثیرات نامطلوبی می‌گذارد
آلوده‌کننده‌ها
موادی همچون مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، هیدروکربن‌های سوخته نشده و ترکیبات سربی از موادی هستند که باعث آلودگی هوا می‌شوند.
پیشگیری
در بسیاری از کشورهای جهان اقداماتی برای کاهش آثار آلودگی هوا بر محیط زیست انجام شده‌است. درحالی که دانشمندان آثار زیانبار آلودگی هوا را بر گیاهان، حیوانات و زندگی انسانها مطالعه می‌کنند، قانون‌گذاران قوانینی را برای کنترل کاهش آلایندهها تصویب نموده و آموزگاران در مدارس و استادان در دانشگاهها آثار آلودگی هوا را برای نسل جوان تشریح می‌کنند.
اولین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی نموده و استانداردهایی را برای اندازه‌گیری نوع و مقدار آلاینده‌های خطرناک تعیین می‌کنند. بعد از آن باید حد مجاز آلاینده‌های هوا مشخص شود.
در مرحله بعد می‌توان گامهایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. تنظیم مقرراتی برای موادی که در اثر فعالیتهای انسانی در فضا منتشر می‌شود این هدف را تکمیل می‌کند. بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع محدودیت‌هایی را اعمال کردهاند. این کار از طریق سازمانهای هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود. در سازمان ملل برنامه مدیریت جو طرحهای زیست محیطی را در سراسر جهان اجرا می‌کند. در روزهای بحرانی آلودگی هوا حتی الامکان از تردد در محدوده‌های مرکزی و پر ترافیک شهر اجتناب کنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درون شهری خود را جایگزین خودروهای شخصی نمائید. فعالیت یا بازی کودکان در محیطهای باز را محدود نمائید. و افراد مسن یا افراد با بیماریهای قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
آلودگی هوا - كارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند كه در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و كلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین ، كاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
باتوجه به بحران هایی كه در طی سده گذشته از طریق انتشار مواد آلوده كننده در محیط زیست بوجود آمده، مبارزه برای داشتن هوای تمیزتر در چند دهه اخیر همه گیر شده است و این مبارزه بصورت یك واقعیت بین المللی ظاهر گردیده، زیرا هوا مرزهای بین المللی را به رسمیت نمی شناسد و هیچ كس در مقابل تهاجم هوای آلوده ایمن نیست. در شرایط كنونی مساله اصلی به شهرهای عمده و پرجمعیت و مناطق شهری مربوط می شود.
كارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند كه در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و كلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین ، كاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
● راه های مقابله با آلودگی هوا:
▪ از موثرترین راهكارهای كاهش آلودگی، كاهش آلودگی از مبدا است: ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری كه از حداقل سوخت استفاده كنند، چنانچه در کشور های پیشرفته این امر تحقق یافته و در صدد موفقیت های بیشتری نیز هستند. همانطور که می دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشور ها از بالاترین مصرف سوخت برخوردار هستند.
▪ تبدیل سوخت خودروها به CNG در مقابل بنزین و نیز كاهش واردات بنزین .
▪ ارایه برنامه های آموزشی در رابطه با كاهش مصرف سوخت از طرق مختلف مانند آموزش تعمیر و نگهداری خودروها، الگوهای رانندگی و عوامل موثر بر میزان مصرف سوخت خودرو.
▪ استفاده از رسانه ها ی همگانی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات و... ) و فعالیت های سازمان یافته برای آموزش و افزایش دانش در باره ی تهدیدهای آلوده كننده های هوا وایجاد آگاهی از اجرای قوانین برضد تمامی آلوده كننده ها بسیار مهم و ضروری است. این رسانه ها یکی از اولین ابزارهای ما برای ایجاد تغییر به شمار می آیند.
▪ به كودكانمان ازهمان سنین كودكی آموزش دهیم كه استفاده از وسایط نقلیه همگانی،دوچرخه یا پیاده روی كردن
▪ مسافت های كوتاه به سلامت هوا كمك می كند؛
▪ خارج كردن صنایع آلاینده از محدوده شهری؛
▪ از رده خارج كردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آن ها.
▪ استفاده از انرژی های تجدید پذیر كه هم اكنون در نقاط مختلف دنیا از آن ها استفاده می شود از جمله انرژی خورشید ،باد، انرژی گرمایی اقیانوس ها ،انرژی امواج آب و انرژیجذر و مد اقیانوس ها ، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میكروبی ماده آلی در غیاب اكسیژن _ بیوگاز سوختی پاكیزه است كه می شود از آن برایپخت و پز ،گرم کردن فضا و آب، روشنایی و حتی فراهم آوردن توان مکانیکی در ماشین آلات کشاورزی و (…
▪ درختان و گیاهان ریه زمین هستند و یك ضرورت اساسی برای بهداشت زیستی این سیاره. هرچند انسان هوا را از دی اكسید كربن پر می كند و لایه ی اوزون را با مواد شیمیایی ساخته خود نابود می كند، درختان سیستمی قوی برای تعدیل این تاثیرات ارایه می دهند. به همان اندازه كه درخت جان تازه ای به جوّ می دهد، جنگل زدایی آن را نابود می سازد. از آن جا كه یك درخت طی دویست سال دی اكسید كربن هوا را جذب و كربن را در چوب خود ذخیره می كند ، وقتی آن را خرد می كنیم و به صورت چوب و یا كاغذ می سوزانیم، کربن دویست ساله ی در بند خود را بصورت دی اکسید کربن آزاد می کند و در نتیجه تاثیر گلخانه ای را تشدید می كنیم. از این رو ما نیاز به كاشت درخت داریم و باید از قطع درختان خودداری كنیم، زیرا هر درخت در هركجای دنیا گوهری است پربها. لایه ی اوزون و گازهای گلخانه ای مرز نمی شناسند، پس قطع هر درخت تاثیر جهانی برجای خواهد گذاشت.
▪ استفاده از انرژی ها را درجای خود و به مقدار لازم برای خود مجاز بدانیم.انرژی های خانگی از قبیل :پخت و پز،روشنایی، حرارتی ،الكتریكی، مكانیكی.
چرا وارونگی موجب افزایش آلودگی می‌شود
همچنان که توضیح داده شد در شرایط وارونگی، هوای گرم در لایه‌های بالاتر و هوای سرد در لایه‌های پایین‌تر قرار می‌گیرد و چون هوای سرد سنگین‌تر است، به صورت آرام و ساکن در جای خود باقی می‌ماند برای تشخیص این حالت، کافی است به خروجی د‌ود‌کش‌های بلند توجه شود، اگر دود خروجی د‌ود‌کش کارخانه‌ها یا کارگاه‌ها پس از اند‌کی ارتفاع به موازات زمین در هوا پخش شوند نشانه شکل‌گیری پد‌ید‌ه وارونگی است، چون دود پس از خروج از د‌ود‌کش ابتدا سرد شده و پس از هم د‌ما شدن با محیط در برخورد با لایه گرم‌تر فوقانی خود متوقف می‌شود، اما اگر دود به حرکت صعود‌ی خود ادامه دهد، هوا ناپاید‌ار بوده و چینش د‌مای هوا هم دارای روال معمول خود بوده و وارونه نشده است؛ بنابراین در شرایط وارونگی، جو زمین عملا به‌طور مجازی دارای سرپوشی از هوای گرم میگردد که در مقایسه با هوای لایه‌های زیرین سبک‌تر بوده و لذا به هوا در لایه‌های سرد پایین‌تر امکان عبور و صعود به لایه‌های گرم بالاتر را نمی‌د‌هد. همچنان که گفته شد، پد‌ید‌ه وارونگی به‌طور معمول در ناحیه وسیعی در شرایط سکون هوا شکل می‌گیرد.
بنابراین اگر در چنین شرایطی خودروها و کارخانه‌ها در منطقه‌ای تولید دود و آلودگی کنند، این آلود‌گی‌ها امکان خروج ند‌اشته و در لایه‌ای از هوا محبوس می‌ماند و تا زمان وزش باد بر روی هم انباشته می‌گرد‌ند.
در شهرهای بزرگ حجم عظیم آلودگی در اند‌ک زمانی به تراکم مشهود و قابل رویت می‌رسند و اصطلاحا از مرزهای هوای قابل استنشاق عبور کرد‌ه و شرایط خطرناک را ایجاد می‌کنند. در داخل د‌ره‌ها و نواحی کوهستانی وارونگی سریع‌تر و شد‌ید‌تر به تراکم آلودگی می‌انجامد.
چرا در د‌وره سرد سال وارونگی بیشتر می‌شود؟
در فصول گرم سال، گرمای حاصل از تابش خورشید به‌د‌لیل بیشتر بود‌ن شد‌ت و مدت تابش عاملی برای شکستن مرز فوقانی وارونگی میگردد. در همه ایام سال، امکان بروز پد‌ید‌ه وارونگی وجود دارد. با این تفاوت که در د‌وره گرم سال پس از طلوع خورشید، سطح وارونگی به سرعت دچار وارفتگی شده و حرکات تلاطمی هوای گرم شده به وسیله تابش خورشید در همان ساعات اولیه صبح بر سرپوش وارونگی غلبه کرد‌ه و چینش د‌مای هوا با ارتفاع به حالت عمومی و طبیعی خود برمی‌گرد‌د و مدت د‌وام وارونگی تنها چند ساعت
از شبانه روز است.
اما در ماه‌های سرد سال و به ویژه در دو ماه آذر و دی در نیمه شمالی کشور شد‌ت و مدت تابش خورشید به‌شد‌ت کاهش می‌یابد و گرمای حاصل از تابش خورشید برای غلبه بر وارونگی کفایت نکرد‌ه و وارونگی شب قبل در شب بعد تقویت شده وسقف آن به ارتفاع پایین‌تری سقوط می‌کند و بنابراین هم فضای انبارش آلود‌گی‌ها کمتر می‌شود و هم آلودگیهای چند روز بر روی هم در هوا تلنبار می‌گرد‌ند و چون هیچ وزش باد‌ی در آن شرایط به‌د‌لیل حاکم بود‌ن شرایط پاید‌اری به وجود نمی‌آید، آلودگیهای منتشر شده در هوا تخلیه نمی‌شوند و ابر آلودگی شکل می‌گیرد که دارای کف و سقف مشخص بوده و در این شرایط اگر به فضای شهرهای بزرگ با هواپیما نزدیک شوید با لایه‌ای سیاه و زشت از دود و د‌م مواجه می‌شوید و چون در هوای سرد رطوبت نسبی نیز بیشتر است، بین آلودگیهای صنعتی و خودروها و بخارآب موجود در هوا واکنشهای شیمیایی روی داده که منجر به پد‌ید‌ه مه-دود یا smog میگردد این واژه از ترکیب واژه‌های معاد‌ل دود ( smoke )و مه(fog) در انگلیسی ایجاد شده و به آلودگیهای غلیظ شهرهای صنعتی اطلاق می‌شود و دارای کد گزارشی هواشناسی هم هست. بنابراین به‌عنوان نتیجه این بحث، باید گفت که در د‌وره سرد سال و به‌ویژه 2 ماه آذر و دی وارونگی بیشتر نمی‌شود بلکه خطرناک‌تر و شد‌ید‌تر ظاهر می‌شود.
چه باید کرد؟
به جرات می‌توان گفت که وارونگی را نمی‌توان به هیچ عنوان جابه‌جا کرد، بلکه باید بسامد بروز و نشست آن را شناخت و ما باید با مدیریت هوشمند‌انه، خود را عملا از ضربه آن خارج کنیم.
همچنان که گفته شد پاید‌اری از پدیدههایی است که بسیار خوب بر روی نقشه‌های هواشناسی قابل شناسایی است. امروزه به یمن د‌ستاورد‌های علمی و فنی هواشناسی د‌رسطح جهان نقشه‌ها و برآورد‌هایی از تغییرات هوا در 8 تا پانزد‌ه روز آیند‌ه وجود دارند که به نام نقشه‌های پیش‌یابی شهرت دارند و بر روی فضای مجازی قابل د‌سترسی‌اند و البته سامانه هواشناسی کشور ما هم که جزء مهمی از این مجاهد‌ت جهانی است با استفاده از اطلاعات قابل استنتاج از این نقشه‌ها و لذا شناخت تغییرات هوا در یک تا دو هفته آیند‌ه جان د‌ه‌ها هزار از مرد‌م از هجوم بی‌امان پد‌ید‌ه‌های خطرناک جوی در امان می‌مانند، اما وجود اطلاعات به خود‌ی خود هیچ‌گاه کفایت نمی‌کند، متاسفانه چرخه مد‌یریتی این اطلاعات مهم در کشور ما بسته نمی‌شود.
یعنی اطلاعات به‌طور موثر به تصمیم‌های مد‌یریتی منجر نمی‌گرد‌د. در خصوص وارونگی و تبعات آن مطلب را می‌توان این‌گونه بیان نمود، حالا که نمی‌شود؛ به مقابله خود وارونگی رفت باید آلود‌گی‌ها و آلایندهها را مدیریت نمود که در کشور ما عاد‌تا این امر به زمان شکل‌گیری سقف آلودگی منتقل می‌شود که چند‌ان موثر نیست؛ اما چون این امکان وجود دارد که از یک هفته قبل با اطمینان از بروز پاید‌اری هوا و به تبع آن وارونگی مطلع شد اتفاقا می‌توان اقد‌امات موثری برای جلوگیری از ایجاد شرایط بحرانی انجام د‌اد.
و راه حل بسیار ساد‌ه است باید قبل از ایجاد وارونگی از تعداد آلایندهها به‌شد‌ت کاست و لایه هوای محد‌ود‌ی را که در وارونگی به د‌ام می‌افتد به‌عنوان ماده حیاتی برای طول مدت د‌وام وارونگی نسبتا پاکیزه نگه داشت. این یک نکته؛ گرهی در فهم و مدیریت بحران‌های ناشی از وارونگی است باید علاج واقعه را قبل از وقوع کرد و امکان این امر مهیا می‌باشد، باید یاد‌آور شد که هر وارونگی را باید به‌عنوان یک بحران جدی تلقی کرد‌ه و در ارتباط با عواقب احتمالی آن هیچ‌گونه خوش‌بینی ند‌اشت.
باید از روید‌اد‌های فاجعه‌بار جهانی بر اثر تراکم مرگبار آلودگی د‌رس گرفت و هیچ‌گونه اهمال یا د‌ست‌کم گرفتنی قابل اغماض نیست. ضررهای محدود اقتصاد‌ی در مقایسه با تبعات زیانبار یک وارونگی عمیق و با د‌وام غیر عادی چیزی به حساب نمی‌آید.
تجربیات شکست خورد‌ه؛ باروری ابرها
الفبای شناخت آب و هوای زمین، شناخت رفتار جو ناآرام و چرخند‌ه در کمربند‌های زمین است. هند‌سه زمین و خورشید و مایل بود‌ن محور زمین در صفحه د‌ورانی زمین به د‌ور خورشید به ایجاد زنارهایی انجامید‌ه است که از زمان یونانیان باستان از آن شناخت حاصل شده و بعد‌ها جغرافید‌انان جهان اسلام و ایرانی مانند ابوریحان بیرونی و ابن خلکان و یاقوت حموی مبانی علمی و ریاضی آن را تد‌وین کردهاند که در آن‌زمان بخشی از نجوم محسوب می‌شد. این کمربند‌ها یا مد‌اراها عبارتند از: استوا، راس‌السرطان و راس‌الجد‌ی، شمالگان و جنوبگان و قطبین زمین، با شناخت د‌ینامیک بسیار پیچید‌ه گرد‌ش عمومی اتمسفر در طول قرن بیستم این شناخت تکمیل شد. و حاصل اینکه جو زمین در مقیاسی قرار دارد که انسان قادر به کنترل آن نیست.
و باید بپذیریم که خود را با آب و هوا تطبیق دهیم تبلیغات باروری ابرها و تعدیل آب و هوا که بیش از هفتاد سال در جهان سابقه دارد به نتیجه موثر اقتصاد‌ی در مقیاس کلان نینجامید‌ه است و فقط به ایجاد برخی فناوری‌ها انجامید‌ه است که برای اثرگذاری در مقیاس محدود مثلا در داخل یک فرود‌گاه یا یک ورزشگاه برای خنثی کردن مه غلیظ یا کاهش شد‌ت یک رگبار بهاری گاهی به‌کار گرفته شده است و البته هیاهوی آن بیشتر از اثر واقعیش بوده است.
منظور از این بحث آن است‌که در کمربند جنب حاره که کشور ما در آن قرار دارد هوا در مقیاس کلان تمایل به پاید‌اری و خشکی دارد و شاهد آن وجود گسترد‌ه‌ترین بیابان‌ها و کویرها در این کمربند در قاره‌های شمال و جنوب جهان است. نیاکان ما با گسترش فناوری کاریزها و نیز شبکه‌های بهره‌ورانه آبیاری و قواعد لازم‌الاطاعه توزیع آب و مدیریت میرآبی به حل معضل خشکی نسبتا موفق شده بود‌ند.
نباید به راه میانبر فکر کرد، راه‌حل‌هایی مانند باروری ابر یا سپر یونی و آبپاشی به‌وسیله هواپیما ناشی از عدم شناخت سازوکار قد‌رتمند و پیچید‌ه جو به‌د‌لیل ساد‌ه‌انگاری قواعد آب و هوایی است و البته بازار گرمی برخی شرکت‌های سود‌جوی خارجی در انتشار این راه‌حل‌های میانبری را نباید ناد‌ید‌ه گرفت.
ضرب‌المثلی محلی و کرد‌ی در غرب کشور وجود دارد که می‌گوید در کار خد‌اوند د‌ستکاری نکن (د‌س مد‌ه له کار خوا) بسیاری از معضلات زیست محیطی ما به د‌لیل د‌ستکاری‌های ناشکرانه و طمع‌ورزانه‌ای است که در طبیعت انجام د‌اد‌ه‌ایم.
هوا نعمت بزرگی است كه باید بین همگان مساوی تقسیم می شود
تعريف آلودگي هوا
آلودگي هوا به وجود هر ماده اي در هوا كه ميتواند براي انسان يا محيط او مضر باشد اطلاق مي گردد. آلاينده ها ممكن است طبيعي و يا ساخته دست بشر باشند و ممكن است به اشكال مختلف ذرات جامد يا قطرات مايع يا گاز باشند كه بالغ بر 180 آلاينده مي باشند .
منابع انتشار آلاينده هاي هوا:
منابع آلوده كننده هوا به دو قسمت طبيعي و مصنوعي تقسيم بندي مي شود.
1- منابع طبيعي
- فعاليت هاي آتشفشانها و آتش سوزي جنگل ها
- گرد و غبار طبيعي
- دود و مونواكسيد كربن ناشي از آتش سوزي ها
- گاز رادون ناشي از كاني هاي زمين
- درختان كاج كه تركيبات آلي را از خود متصاعد مي كنند.
2- منابع مصنوعي
وسايل نقليه موتوري مشكلي اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن كه مهمترين آلوده كننده هوا است را توليد مي كنند .ساير منابع مصنوعي آلوده كننده هوا عبارتند زغال سنگ سوزها ، صنايع مختلف آلودگيهاي ناشي از سوزاندن بقاياي كشاورزي و ...
آلاينده ها ي هوا :
تركيبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسيم مي شوند :
1- ذرات جامد :
ذرات كوچك و جامد براساس اندازه تقسيم مي شوند و عبارتند از: pm10 و pm2/5 . دسته اول ذراتي كه داراي قطر كمتراز 10 ميكرومتر هستند و دسته دوم ذراتي كه داراي قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر هستند . ذرات با قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر براي سلامتي زيانبارترند .
2- گازها :
شامل مونواكسيد كربن ، دي اكسيد نيتروژن ، دي اكسيد گوگرد ، هيدروكربن ها ، ازن و ... مي باشند .
آلودگي هوا در منازل :
دي اكسيد كربن يك گاز آلوده كننده هوا نيست ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هواي منازل مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان شاخص كيفيت هوا لحاظ مي شود . افراديكه در معرض اين هوا قرار مي گيرند ، دچار خستگي - عدم رضايت و عدم تمركز مي گردند . مواد و مصالح ساختماني مثل رنگ ها بخصوص رنگهاي با تركيبات سربي ، حشره كش ها و اسپري فرمالدئيـــد نيز مي توانند باعث آلودگي هوا در منازل گردد.
حفاظت با آلودگي هوا:
در روزهايي كه اخبار و راديو تلويزيون و روزنامه ها هوا را در شرايط بحراني اعلام مي كنند اين خبر به شما كمك مي كند كه خود را از آلودگي هوا محافظت كنيد . AQI ( يا شاخص كيفيت هوا ) يك شاخص براي گزارش كيفيت هواي روزانه مي باشد . AQI با اندازه گيري آلاينده هايي چون ازن ، منواكسيد كربن ، دي اكسيد گوگرد ودي اكسيد نيتروژن و گردوغبار ( ذرات معلق 10-Pm ) محاسبه مي شود .
وضعيت شاخص استاندارد آلودگي(PS.I)
پاك 50-0
سالم 100-50
ناسالم 200-100
بسيار ناسالم 300-200
خطرناك 300 د
در مواقع آلودگي هوا چه بايد كرد ؟
در روزهاي بحراني آلودگي هوا حتي الامكان از تردد در محدوده هاي مركزي و پر ترافيك شهر اجتناب كنيد . استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي در سفرهاي روزانه درون شهري خود را جايگزين خودروهاي شخصي نمائيد . فعاليت يا بازي كودكان در محيطهاي باز را محدود نمائيد . و افراد مسن يا افراد با بيماريهاي قلبي ، ريوي نظير آسم ، برونشيت مزمن و نارسائي قلبي از خروج از خانه اجتناب نمايند .
قبل از نصب فیلتر دی اکسید سولفور، مقادیر زیادی دی اکسید سولفور به هوا از این نیروگاه واقع در نیو مکزیکو وارد می‌شد
آلودگی هوا تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو براثر مواد شیمیایی، غباری یا عامل‌های زیستشناختی است. جو یا اتمسفر سامانهٔ گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای‌است که زندگانی در سیارهٔ زمین به آن بازبسته‌است. تحلیل‌رفتن لایه اوزن ِ استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بومهای زمین شناخته می‌شود.
این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتشفشانها)، یا مصنوعی باشند. آلودگیهای مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
منابع انتشار
منابع آلوده کنندهٔ هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم بندی می‌شود:
- منابع طبیعی شامل موارد ذیل می‌باشد:
- فعالیتهای آتشفشانها و آتش سوزی جنگل‌ها
- گرد و غبار طبیعی
- دود و مونواکسید کربن ناشی از آتش سوزی‌ها
- گاز رادون ناشی از کانی‌های زمین
- درختان کاج که ترکیبات آلی را از خود متصاعد می‌کنند.
- منابع مصنوعی
اثرات بر روی انسان
مساله آلودگی هوا اگر یکی از حادترین مسائل ناشی از تمدن صنعتی نباشد، بدون شک از بغرنج ترین آنهاست. اگرچه در حالت عادی تنها به اثرات سوء وارد به انسان توجه می‌شود اما این تعریف آلودگی را تنها به این اثرات محدود نمی‌نماید. مواد نامطلوب می‌توانند برانسان، گیاه، مواد و اشیاء یا محیط زیست جهانی تاثیر گذاشته ویا با مه آلود کردن هوا و ایجاد بوهای نامطلوب جلوه‌های نامناسب ایجاد نمایند. روز ۲۹دی ماه ششمین سالی است که روز هوای پاک را تجربه می‌کنیم. بدون استفاده از ابزارهای پایش هوا نمی‌توان تصور کرد که روزانه چه مقدار آلاینده از طریق نفس کشیدن وارد دستگاه تنفسی و بدن می‌شود. سال گذشته وضعیت آلودگی هوای شهری مثل تهران تنها در هفت دهم روزهای سال پاک بوده و در ۵۶٪روزها در شرایط ناسالم و در ۳۱٪روزها در شرایط بسیار ناسالم قرار داشت. آلوده کنندهای مختلفی که ممکن است از منابع طبیعی و یا مصنوعی وارد اتمسفر گردد عبارتند از: دی اکسید گوگرد: SO2 حتی در غلظت‌های بسیار کم موجب ایجاد واکنش‌هایی در مغز، تحریک غشاء مخاطی دستگاه تنفس، افزایش مقاومت ریه به جریان هوا، درد در ناحیه سینه، گاهی ریزش خون از بینی، اثر بر سیستم گوارش، تحریک چشم، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب، افزایش سرعت حرکات تنفسی، توسعه بیماریهای مزمن ریوی بخصوص برونشیت، سرفه و کاهش ظرفیت تنفسی میگردد همچنین خون افرادی که در معرض این گاز قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد که این گاز سنتز DNA (عامل انتقال وراثت) را مختل می‌کند و ازرشد برخی از گلبولهای سفید خون (لنفوسیتها) جلوگیری می‌کند که در نتیجه سیستم دفاعی بدن کاهش می‌یابد. اکسیدهای ازت: اکسیدهای ازت به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان اثر می‌گذارند. اثر مستقیم آنها بستگی به نوع اکسید دارد زیرا NO2 نزدیک به چهار برابر بیشتر از NOسمی است و در غلظت‌های مساوی با COاز آن زیان آورتر است. اثرات ثابت شده NO2 بر روی انسانها کاملا به اثر تنفسی محدود می‌شود که باعث پیامدهائی نظیر اختلال در بویائی، بیحالی، خستگی، ناراحتی‌های حفره بینی، اشکالات تنفسی، تحریک گلو، چشم، ناراحتی‌های اعصاب، گشادی مردمک چشم، افزایش برونشیت حاد و تولید نیتروزامین. هیدروکربنها: عمومأ مدرکی دال بر اثرات نامطلوب هیدورکربن‌ها در غلظت جاری هوا بر روی انسان وجود ندارد بلکه اثر مضر آنها اغلب از طریق واکنشهای فتوشیمیایی که مواد ثانوی آلوده ساز تولید می‌کنند می‌باشد. اکسیدان‌های فتو شیمیایی: علائمی از قبیل سرفه، کوتاه شدن تنفس، انقباض مجاری هوایی، سردرد، تنگی نفس، اختلالات تنفسی، تغییر گلبولهای قرمز خون، التهاب حلق و گلو، تحریک چشم و آبریزش چشم می‌تواند نتیجه تماس با این آلاینده باشد. منواکسید کربن: میل ترکیبی هموگلوبین (Hb) خون که عامل انتقال اکسیژن به بافتهای بدن است با منو اکسید کربن تقریبا ۲۰۰برابر بیشتر از میل ترکیبی آن با اکسیژن است. از این رو وجود COدر هوای تنفسی قادر است مقادیر زیادی از هموگلوبین خون را به کربوکسی هموگلووبین (COHB) که یک ترکیب پایدار است تبدیل کند و از مقدار هموگلوبین که اکسیژن را به بافتها می رساند بکاهد و باعث اختلالات جزئی در برخی اعمال بدن، اثر بر سیستم اعصاب مرکزی، اختلال در تشخیص زمان، اشکالات بینایی، تغییر در اعمال قلب، تنفس، خستگی، خواب آلودگی، حالت کما و مرگ گردد. ذرات: ذرات استنشاق شده ممکن است در مجاری تنفسی فوقانی اثر تحریکی داشته و یا در داخل ششها نفوذ نماید وایجاد عوارضی در ششها نماید که منجر به اختلالاتی در اعمال تنفسی گردد. از جمله ذرات معلق در هوا عنصر سرب است که بیشتر از طریق تنفس وارد بدن می‌شود و قابلیت حمل اکسیژن در خون را کم می‌کند، لذا اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد. این نارسائی در کودکان می‌تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی شود و یا سرب می‌تواند بر روی دستگاه خون ساز کلیه و مجاری ادراری اثر گذارد. اثرات مزمن ممکن است نظیر سردرد، ضعف، سستی یبوست، خط آبی یا بورتون در سرتا سر لثه‌ها، بی اشتهایی و کم خونی باشد. از اثرات نامطلوب دیگر کاهش میدان دید است. بر اثر این کاهش حمل و نقل زمینی و هوایی با اشکالاتی روبرو گردید. بعلاوه اثرات روانی کاهش میدان دید در یک منطقه که ساکنان آن از تماشای زیبایی‌های طبیعی محروم می‌شوند قابل ملاحظه است. مواد رادیو اکتیو: مخفی ترین و وحشتناک ترین منبع آلودگی هوا مواد رادیو اکتیو هستند که اثرات جسمانی و ژنتیکی را در انسان بوجود خواهد آورد.[نیازمند منبع] سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. دربعضی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.[۱] آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.
معمولا میزان آسیبها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد یعنی مدت تماس با آلایندهها و غلظت مواد شیمیایی. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.
مساحت جنگلهای ایران در حدود ۲۰۰۰ سال پیش حدود ۸۰ میلیون هکتار(۸) و در گذشته نزدیک حدود ۳۰ میلیون هکتار(۹) و در حال حاضر در حدود ۱۲ میلیون هکتار (۱۲۰ هزار کیلومترمربع) است ولی از تمام آن امکان بهره برداری دایمی وجود ندارد. در طول ۲۰ سال گذشته مساحت جنگلهای شمال کشور که تنها قطب تولید چوب به طور دائم می‌باشد از ۳٫۴ میلیون به ۱٫۸ میلیون هکتار کاهش یافته است (۱۰) اگر جمعیت جهان را در حال حاضر حدود ۵ میلیارد نفر در نظر بگیریم، به طور متوسط سهم سرانه جنگل برای هر نفر حدود ۰٫۸ هکتار (۸۰۰۰ مترمربع) می‌باشد ولی متأسفانه سهم سرانه جنگل برای هر ایرانی حدود ۰٫۲۴ هکتار (۲۴۰۰ مترمربع) می‌باشد. اگر این رویه یعنی ازدیاد جمعیت و کاهش جنگل ادامه داشته باشد روزی خواهد ریسد که به هر ایرانی حتی چند درخت هم نخواهد رسید.
همیشه به خاطر داشته باشید که یک درخت متوسط، قادر خواهد بود تا اکسیژن مورد نیاز سه نفر را تأمین کند.
باران اسیدی
اثر باران اسیدی بر روی درختان
یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران‌های اسیدی از گازهای سولفور دی اکسید و از خانوادهٔ نیتروژن اکسید که از دود اگزوز اتومیبلها و کارخانجات ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند. یکی از مشکلات جدی محیط زیست که امروزه بشر در اکثر نقاط جهان با آن درگیر است، باران اسیدی می‌باشد. باران اسیدی به پدیدههایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با نزول مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، اطلاق می‌شود. ذباران هنگامی اسیدی می‌شود که میزان PH آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار PH بیانگر تعادل شیمیـــایی به وجود آمــــده میان دی‌اکسیــــد کربن و حالت محلــــول آن یعنــی بی‌کربنــات (HCO3) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی می‌باشد و وجود اسید در هوا نیز بر روی سلامتی انسان اثر مستقیم دارد. همچنین بر روی پوشش گیاهی تأثیرات نامطلوبی می‌گذارد
آلوده‌کننده‌ها
موادی همچون مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، هیدروکربن‌های سوخته نشده و ترکیبات سربی از موادی هستند که باعث آلودگی هوا می‌شوند.
پیشگیری
در بسیاری از کشورهای جهان اقداماتی برای کاهش آثار آلودگی هوا بر محیط زیست انجام شده‌است. درحالی که دانشمندان آثار زیانبار آلودگی هوا را بر گیاهان، حیوانات و زندگی انسانها مطالعه می‌کنند، قانون‌گذاران قوانینی را برای کنترل کاهش آلایندهها تصویب نموده و آموزگاران در مدارس و استادان در دانشگاهها آثار آلودگی هوا را برای نسل جوان تشریح می‌کنند.
اولین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی نموده و استانداردهایی را برای اندازه‌گیری نوع و مقدار آلاینده‌های خطرناک تعیین می‌کنند. بعد از آن باید حد مجاز آلاینده‌های هوا مشخص شود.
در مرحله بعد می‌توان گامهایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. تنظیم مقرراتی برای موادی که در اثر فعالیتهای انسانی در فضا منتشر می‌شود این هدف را تکمیل می‌کند. بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع محدودیت‌هایی را اعمال کردهاند. این کار از طریق سازمانهای هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود. در سازمان ملل برنامه مدیریت جو طرحهای زیست محیطی را در سراسر جهان اجرا می‌کند. در روزهای بحرانی آلودگی هوا حتی الامکان از تردد در محدوده‌های مرکزی و پر ترافیک شهر اجتناب کنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درون شهری خود را جایگزین خودروهای شخصی نمائید. فعالیت یا بازی کودکان در محیطهای باز را محدود نمائید. و افراد مسن یا افراد با بیماریهای قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
آلودگی هوا - كارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند كه در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و كلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین ، كاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
باتوجه به بحران هایی كه در طی سده گذشته از طریق انتشار مواد آلوده كننده در محیط زیست بوجود آمده، مبارزه برای داشتن هوای تمیزتر در چند دهه اخیر همه گیر شده است و این مبارزه بصورت یك واقعیت بین المللی ظاهر گردیده، زیرا هوا مرزهای بین المللی را به رسمیت نمی شناسد و هیچ كس در مقابل تهاجم هوای آلوده ایمن نیست. در شرایط كنونی مساله اصلی به شهرهای عمده و پرجمعیت و مناطق شهری مربوط می شود.
كارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند كه در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و كلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین ، كاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
● راه های مقابله با آلودگی هوا:
▪ از موثرترین راهكارهای كاهش آلودگی، كاهش آلودگی از مبدا است: ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری كه از حداقل سوخت استفاده كنند، چنانچه در کشور های پیشرفته این امر تحقق یافته و در صدد موفقیت های بیشتری نیز هستند. همانطور که می دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشور ها از بالاترین مصرف سوخت برخوردار هستند.
▪ تبدیل سوخت خودروها به CNG در مقابل بنزین و نیز كاهش واردات بنزین .
▪ ارایه برنامه های آموزشی در رابطه با كاهش مصرف سوخت از طرق مختلف مانند آموزش تعمیر و نگهداری خودروها، الگوهای رانندگی و عوامل موثر بر میزان مصرف سوخت خودرو.
▪ استفاده از رسانه ها ی همگانی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات و... ) و فعالیت های سازمان یافته برای آموزش و افزایش دانش در باره ی تهدیدهای آلوده كننده های هوا وایجاد آگاهی از اجرای قوانین برضد تمامی آلوده كننده ها بسیار مهم و ضروری است. این رسانه ها یکی از اولین ابزارهای ما برای ایجاد تغییر به شمار می آیند.
▪ به كودكانمان ازهمان سنین كودكی آموزش دهیم كه استفاده از وسایط نقلیه همگانی،دوچرخه یا پیاده روی كردن
▪ مسافت های كوتاه به سلامت هوا كمك می كند؛
▪ خارج كردن صنایع آلاینده از محدوده شهری؛
▪ از رده خارج كردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آن ها.
▪ استفاده از انرژی های تجدید پذیر كه هم اكنون در نقاط مختلف دنیا از آن ها استفاده می شود از جمله انرژی خورشید ،باد، انرژی گرمایی اقیانوس ها ،انرژی امواج آب و انرژیجذر و مد اقیانوس ها ، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میكروبی ماده آلی در غیاب اكسیژن _ بیوگاز سوختی پاكیزه است كه می شود از آن برایپخت و پز ،گرم کردن فضا و آب، روشنایی و حتی فراهم آوردن توان مکانیکی در ماشین آلات کشاورزی و (…
▪ درختان و گیاهان ریه زمین هستند و یك ضرورت اساسی برای بهداشت زیستی این سیاره. هرچند انسان هوا را از دی اكسید كربن پر می كند و لایه ی اوزون را با مواد شیمیایی ساخته خود نابود می كند، درختان سیستمی قوی برای تعدیل این تاثیرات ارایه می دهند. به همان اندازه كه درخت جان تازه ای به جوّ می دهد، جنگل زدایی آن را نابود می سازد. از آن جا كه یك درخت طی دویست سال دی اكسید كربن هوا را جذب و كربن را در چوب خود ذخیره می كند ، وقتی آن را خرد می كنیم و به صورت چوب و یا كاغذ می سوزانیم، کربن دویست ساله ی در بند خود را بصورت دی اکسید کربن آزاد می کند و در نتیجه تاثیر گلخانه ای را تشدید می كنیم. از این رو ما نیاز به كاشت درخت داریم و باید از قطع درختان خودداری كنیم، زیرا هر درخت در هركجای دنیا گوهری است پربها. لایه ی اوزون و گازهای گلخانه ای مرز نمی شناسند، پس قطع هر درخت تاثیر جهانی برجای خواهد گذاشت.
▪ استفاده از انرژی ها را درجای خود و به مقدار لازم برای خود مجاز بدانیم.انرژی های خانگی از قبیل :پخت و پز،روشنایی، حرارتی ،الكتریكی، مكانیكی.
چرا وارونگی موجب افزایش آلودگی می‌شود
همچنان که توضیح داده شد در شرایط وارونگی، هوای گرم در لایه‌های بالاتر و هوای سرد در لایه‌های پایین‌تر قرار می‌گیرد و چون هوای سرد سنگین‌تر است، به صورت آرام و ساکن در جای خود باقی می‌ماند برای تشخیص این حالت، کافی است به خروجی د‌ود‌کش‌های بلند توجه شود، اگر دود خروجی د‌ود‌کش کارخانه‌ها یا کارگاه‌ها پس از اند‌کی ارتفاع به موازات زمین در هوا پخش شوند نشانه شکل‌گیری پد‌ید‌ه وارونگی است، چون دود پس از خروج از د‌ود‌کش ابتدا سرد شده و پس از هم د‌ما شدن با محیط در برخورد با لایه گرم‌تر فوقانی خود متوقف می‌شود، اما اگر دود به حرکت صعود‌ی خود ادامه دهد، هوا ناپاید‌ار بوده و چینش د‌مای هوا هم دارای روال معمول خود بوده و وارونه نشده است؛ بنابراین در شرایط وارونگی، جو زمین عملا به‌طور مجازی دارای سرپوشی از هوای گرم میگردد که در مقایسه با هوای لایه‌های زیرین سبک‌تر بوده و لذا به هوا در لایه‌های سرد پایین‌تر امکان عبور و صعود به لایه‌های گرم بالاتر را نمی‌د‌هد. همچنان که گفته شد، پد‌ید‌ه وارونگی به‌طور معمول در ناحیه وسیعی در شرایط سکون هوا شکل می‌گیرد.
بنابراین اگر در چنین شرایطی خودروها و کارخانه‌ها در منطقه‌ای تولید دود و آلودگی کنند، این آلود‌گی‌ها امکان خروج ند‌اشته و در لایه‌ای از هوا محبوس می‌ماند و تا زمان وزش باد بر روی هم انباشته می‌گرد‌ند.
در شهرهای بزرگ حجم عظیم آلودگی در اند‌ک زمانی به تراکم مشهود و قابل رویت می‌رسند و اصطلاحا از مرزهای هوای قابل استنشاق عبور کرد‌ه و شرایط خطرناک را ایجاد می‌کنند. در داخل د‌ره‌ها و نواحی کوهستانی وارونگی سریع‌تر و شد‌ید‌تر به تراکم آلودگی می‌انجامد.
چرا در د‌وره سرد سال وارونگی بیشتر می‌شود؟
در فصول گرم سال، گرمای حاصل از تابش خورشید به‌د‌لیل بیشتر بود‌ن شد‌ت و مدت تابش عاملی برای شکستن مرز فوقانی وارونگی میگردد. در همه ایام سال، امکان بروز پد‌ید‌ه وارونگی وجود دارد. با این تفاوت که در د‌وره گرم سال پس از طلوع خورشید، سطح وارونگی به سرعت دچار وارفتگی شده و حرکات تلاطمی هوای گرم شده به وسیله تابش خورشید در همان ساعات اولیه صبح بر سرپوش وارونگی غلبه کرد‌ه و چینش د‌مای هوا با ارتفاع به حالت عمومی و طبیعی خود برمی‌گرد‌د و مدت د‌وام وارونگی تنها چند ساعت
از شبانه روز است.
اما در ماه‌های سرد سال و به ویژه در دو ماه آذر و دی در نیمه شمالی کشور شد‌ت و مدت تابش خورشید به‌شد‌ت کاهش می‌یابد و گرمای حاصل از تابش خورشید برای غلبه بر وارونگی کفایت نکرد‌ه و وارونگی شب قبل در شب بعد تقویت شده وسقف آن به ارتفاع پایین‌تری سقوط می‌کند و بنابراین هم فضای انبارش آلود‌گی‌ها کمتر می‌شود و هم آلودگیهای چند روز بر روی هم در هوا تلنبار می‌گرد‌ند و چون هیچ وزش باد‌ی در آن شرایط به‌د‌لیل حاکم بود‌ن شرایط پاید‌اری به وجود نمی‌آید، آلودگیهای منتشر شده در هوا تخلیه نمی‌شوند و ابر آلودگی شکل می‌گیرد که دارای کف و سقف مشخص بوده و در این شرایط اگر به فضای شهرهای بزرگ با هواپیما نزدیک شوید با لایه‌ای سیاه و زشت از دود و د‌م مواجه می‌شوید و چون در هوای سرد رطوبت نسبی نیز بیشتر است، بین آلودگیهای صنعتی و خودروها و بخارآب موجود در هوا واکنشهای شیمیایی روی داده که منجر به پد‌ید‌ه مه-دود یا smog میگردد این واژه از ترکیب واژه‌های معاد‌ل دود ( smoke )و مه(fog) در انگلیسی ایجاد شده و به آلودگیهای غلیظ شهرهای صنعتی اطلاق می‌شود و دارای کد گزارشی هواشناسی هم هست. بنابراین به‌عنوان نتیجه این بحث، باید گفت که در د‌وره سرد سال و به‌ویژه 2 ماه آذر و دی وارونگی بیشتر نمی‌شود بلکه خطرناک‌تر و شد‌ید‌تر ظاهر می‌شود.
چه باید کرد؟
به جرات می‌توان گفت که وارونگی را نمی‌توان به هیچ عنوان جابه‌جا کرد، بلکه باید بسامد بروز و نشست آن را شناخت و ما باید با مدیریت هوشمند‌انه، خود را عملا از ضربه آن خارج کنیم.
همچنان که گفته شد پاید‌اری از پدیدههایی است که بسیار خوب بر روی نقشه‌های هواشناسی قابل شناسایی است. امروزه به یمن د‌ستاورد‌های علمی و فنی هواشناسی د‌رسطح جهان نقشه‌ها و برآورد‌هایی از تغییرات هوا در 8 تا پانزد‌ه روز آیند‌ه وجود دارند که به نام نقشه‌های پیش‌یابی شهرت دارند و بر روی فضای مجازی قابل د‌سترسی‌اند و البته سامانه هواشناسی کشور ما هم که جزء مهمی از این مجاهد‌ت جهانی است با استفاده از اطلاعات قابل استنتاج از این نقشه‌ها و لذا شناخت تغییرات هوا در یک تا دو هفته آیند‌ه جان د‌ه‌ها هزار از مرد‌م از هجوم بی‌امان پد‌ید‌ه‌های خطرناک جوی در امان می‌مانند، اما وجود اطلاعات به خود‌ی خود هیچ‌گاه کفایت نمی‌کند، متاسفانه چرخه مد‌یریتی این اطلاعات مهم در کشور ما بسته نمی‌شود.
یعنی اطلاعات به‌طور موثر به تصمیم‌های مد‌یریتی منجر نمی‌گرد‌د. در خصوص وارونگی و تبعات آن مطلب را می‌توان این‌گونه بیان نمود، حالا که نمی‌شود؛ به مقابله خود وارونگی رفت باید آلود‌گی‌ها و آلایندهها را مدیریت نمود که در کشور ما عاد‌تا این امر به زمان شکل‌گیری سقف آلودگی منتقل می‌شود که چند‌ان موثر نیست؛ اما چون این امکان وجود دارد که از یک هفته قبل با اطمینان از بروز پاید‌اری هوا و به تبع آن وارونگی مطلع شد اتفاقا می‌توان اقد‌امات موثری برای جلوگیری از ایجاد شرایط بحرانی انجام د‌اد.
و راه حل بسیار ساد‌ه است باید قبل از ایجاد وارونگی از تعداد آلایندهها به‌شد‌ت کاست و لایه هوای محد‌ود‌ی را که در وارونگی به د‌ام می‌افتد به‌عنوان ماده حیاتی برای طول مدت د‌وام وارونگی نسبتا پاکیزه نگه داشت. این یک نکته؛ گرهی در فهم و مدیریت بحران‌های ناشی از وارونگی است باید علاج واقعه را قبل از وقوع کرد و امکان این امر مهیا می‌باشد، باید یاد‌آور شد که هر وارونگی را باید به‌عنوان یک بحران جدی تلقی کرد‌ه و در ارتباط با عواقب احتمالی آن هیچ‌گونه خوش‌بینی ند‌اشت.
باید از روید‌اد‌های فاجعه‌بار جهانی بر اثر تراکم مرگبار آلودگی د‌رس گرفت و هیچ‌گونه اهمال یا د‌ست‌کم گرفتنی قابل اغماض نیست. ضررهای محدود اقتصاد‌ی در مقایسه با تبعات زیانبار یک وارونگی عمیق و با د‌وام غیر عادی چیزی به حساب نمی‌آید.
تجربیات شکست خورد‌ه؛ باروری ابرها
الفبای شناخت آب و هوای زمین، شناخت رفتار جو ناآرام و چرخند‌ه در کمربند‌های زمین است. هند‌سه زمین و خورشید و مایل بود‌ن محور زمین در صفحه د‌ورانی زمین به د‌ور خورشید به ایجاد زنارهایی انجامید‌ه است که از زمان یونانیان باستان از آن شناخت حاصل شده و بعد‌ها جغرافید‌انان جهان اسلام و ایرانی مانند ابوریحان بیرونی و ابن خلکان و یاقوت حموی مبانی علمی و ریاضی آن را تد‌وین کردهاند که در آن‌زمان بخشی از نجوم محسوب می‌شد. این کمربند‌ها یا مد‌اراها عبارتند از: استوا، راس‌السرطان و راس‌الجد‌ی، شمالگان و جنوبگان و قطبین زمین، با شناخت د‌ینامیک بسیار پیچید‌ه گرد‌ش عمومی اتمسفر در طول قرن بیستم این شناخت تکمیل شد. و حاصل اینکه جو زمین در مقیاسی قرار دارد که انسان قادر به کنترل آن نیست.
و باید بپذیریم که خود را با آب و هوا تطبیق دهیم تبلیغات باروری ابرها و تعدیل آب و هوا که بیش از هفتاد سال در جهان سابقه دارد به نتیجه موثر اقتصاد‌ی در مقیاس کلان نینجامید‌ه است و فقط به ایجاد برخی فناوری‌ها انجامید‌ه است که برای اثرگذاری در مقیاس محدود مثلا در داخل یک فرود‌گاه یا یک ورزشگاه برای خنثی کردن مه غلیظ یا کاهش شد‌ت یک رگبار بهاری گاهی به‌کار گرفته شده است و البته هیاهوی آن بیشتر از اثر واقعیش بوده است.
منظور از این بحث آن است‌که در کمربند جنب حاره که کشور ما در آن قرار دارد هوا در مقیاس کلان تمایل به پاید‌اری و خشکی دارد و شاهد آن وجود گسترد‌ه‌ترین بیابان‌ها و کویرها در این کمربند در قاره‌های شمال و جنوب جهان است. نیاکان ما با گسترش فناوری کاریزها و نیز شبکه‌های بهره‌ورانه آبیاری و قواعد لازم‌الاطاعه توزیع آب و مدیریت میرآبی به حل معضل خشکی نسبتا موفق شده بود‌ند.
نباید به راه میانبر فکر کرد، راه‌حل‌هایی مانند باروری ابر یا سپر یونی و آبپاشی به‌وسیله هواپیما ناشی از عدم شناخت سازوکار قد‌رتمند و پیچید‌ه جو به‌د‌لیل ساد‌ه‌انگاری قواعد آب و هوایی است و البته بازار گرمی برخی شرکت‌های سود‌جوی خارجی در انتشار این راه‌حل‌های میانبری را نباید ناد‌ید‌ه گرفت.
ضرب‌المثلی محلی و کرد‌ی در غرب کشور وجود دارد که می‌گوید در کار خد‌اوند د‌ستکاری نکن (د‌س مد‌ه له کار خوا) بسیاری از معضلات زیست محیطی ما به د‌لیل د‌ستکاری‌های ناشکرانه و طمع‌ورزانه‌ای است که در طبیعت انجام د‌اد‌ه‌ایم.
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
