الگوها و روش های نوین در تدریس دوره ابتدایی .
الگوها و روش های نوین در تدریس دوره ابتدایی .
چکیده :
یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است. به همین سبب کیفیت آموزشی از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش آموزان علاقه زیادی به تحصیل نشان نمی دهند. یکی از دلائل آن عدم آشنایی معلمان با روش های نوین تدریس است.
پیشرفت روز افزون علوم و تحقیقات گوناگون در حیطه های مختلف حاکی از آن است که اطلاعات بشر روز به روز افزایش می یابد و مطالب جدیدی به دست می آید.امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است .
روش تدریس فعال ونوين که در آن مشارکت دانش آموز و معلم را می طلبد و به جای انتقال مطالب به دانش آموز ، به افزایش توانایی یادگیرنده دز قزآیند یادگیری عنایت دارد.
به دلایل متعدد از جمله تاکید براصولی از کلیات نظام آموزش و پرورش کشور و اهداف دوره های تحصیلی ، نگرش های جهانی ، رشد روز افزون تحقیقات ، سرعت فن آوری و تکنولوژی ، ضرورت کار بست تدریس فعال را می طلبد .
ادیان و رهبران مصلح اجتماعیی نیز تاکید بر نوعی فعال سازی ذهن و جلوگیری از تقلید کورکورانه در اصول و روشهای زندگی دارند، لذا آموزش و تدریس های متکی بر روشهای فعال خود گامی است در اشاعه و ترویج علم و پرورش انسانهای آزاد و آگاه که می تواند در توسعه و فناوری مثمر ثمر باشد .
در روش تدریس فعال سعی بر این است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد و از طرق مختلف به فعالیتهای ذهی ، علمی، فردی و گروهی دادار گردد ، به عبارت دیگر ، محتوا روی درگیر شدن دانش آموزان در کسب تجارب یادیری تاکید داشته و آنان را فعال می سازد .
از مهمترین روشهای فعال ونوين تدریس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- روش حل مساله 2- روش بحث گروهی 3- روش پرسش و پاسخ 4 - روش بارش مغزی
5- روش هم یاری از طریق تدریس اعضای تیم 6- روش هم یاری از طریق طرح کارایی تیم
لذا در این مقاله ضمن بیان مفهوم تریس که از جنبه های مختلف به آن پرداخته شده است و هر یک مبتنی بر نظریات صاحب نطران حوزه یادگیری و آموزش می باشد ، تلاش بر این است که دیدگاههای مختلف به صورت مختصر بیان و عرضه شوند و خواندگان خود به انتخاب و بهره از بهترین روشها همت گمارند.
واژگان کلیدی : الگو- روش تدریس - نوين(فعال) –– تدریس -يادگيري
مقدمه
برای رویا رویی با انبوه چالشهایی که آینده در دل خود پنهان داشته است ، جامعه بشری در تلاش برای رسیدن به آرمانهایی چون صلح ، آزادی و عدالت اجتماعی ، آموزش و پرورش را سرمایه ای اجتناب ناپذیر می داند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییرات مداومی که به وجود می آیدباید شرایط تغییر درهر جامعه ای ایجاد شود. شرط اولیه هر تغییری شناخت و آگاهی است ، که به دنبال آن باید کار با برنامه ریزی برای دست یابی به اهداف مطلوب صورت بگیرد.
اهمیت و ثمر بخشی روشهای تدریس و یادگیری بهتر همواره مورد نظر دانشمندان و محققین علوم تربیتی بوده است از آغاز قرن بیستم توسط مومان و لای و سپس کلاپارد، ماریا منتسوری ، جان دیویی ، هربارت ، ثورندایک و همکارانش و ....در بسیاری از کشورها مطالعات زیادی به مدت چهل سال در مورد ثمر بخشی میزان روشهای آموزش در کلیه دروس انجام گرفت ( افشار، 1368، ص 183).
تاریخچه مطالعات نشان می دهد روشهای تدریس چه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و چه در ایجاد انگیزه و رضایت خاطر ، پرورش شخصیت ، رشد خلاقیت آنان موثر است ، وظیفه معلمان در فرآیند تدریس تنها انتقال واقعیت های علمی به دانش آموزان نیست بلکه باید موقعیت و شرایط مطلوب یادگیری را فراهم نمایند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به شاگردان بیاموزند. یعنی کار معلم نه تنها انتقال دانش ، بلکه پرورش توان تفکر منطقی و پرورش شخصیت سالم است و معلمان موفق برای شاگردان خود تنها عرضه کننده مطالب تخصصی نمی باشند بلکه شاگردان خود مطالب شناختی و اجتماعی و نحوه استفاده موثر از آنها را می آموزند ،در آموزش و پرورش نقش نیروی انسانی به خصوص معلم از مهمترین عوامل موثر در رشد و توسعه کیفی و محتوایی تربیت به شمار می آید .( معیری ، 1371 ، ص 98 ).
معلمان سریازان خط اول جبهه تربیت قرار گرفته اند و ضرورت دارد که با مدرن ترین سلاح های علمی روز یعنی روشهای مختلف نوین و فعال تدریس آشنا باشند و بدانند در کدامین موقعیت آموزشی از کدامین روش استفاده نمایند.
تدریس کار آسانی نیست. معلم در تدریس با عوامل مختلف و متعددی سروکار دارد که کنترل مجموعه آنها ممکن است محیط را بوجود آورد که یادگیری مطلوب و موثر در آن صورت گیرد. این عوامل مختلف و بطور کلی جامعه‌ای که معلم و شاگرد در آن زندگی می‌کنند در کیفیت تدریس معلم تاثیر می‌گذارد. بدیهی است که معلم نمی‌تواند همه عوامل مذکور را تحت کنترل خود در آورد.
بنابراین معلم در ایجاد موقعیت مناسب یادگیری قادر به تغییر و کنترل بسیاری از عوامل نیست اما تا حدی می‌تواند با تعیین هدفهای صریح اجرایی و اتخاذ الگو و روشهای مناسب تدریس و تهیه و بکارگیری تجهیزات لازم و ایجاد نوعی ارتباط سالم با شاگردانش ، کیفیت تدریس خود را دست خوش تغییر و تحول و پیشرفت بکند.
هدف این مقاله نیز بر معرفی بعضی از این روشهای فعال تدریس استوار گردیده است . تا با معرفی بیشتر این روشها به معلمان عزیز و توجه بیشتر به جزئیات ، آنها بتوانند مهارتهای لازم برای استفاده از این روشها را به دست آورند و زمینه اجرای آنها را در کلاس فراهم نمایند و کیفیت تدریس خود را بالا ببرند. امید است با عنایت به این موضوع گامی در راستای وظیفه الهی خود برداریم.
نگاه اجمالی
تاریخچه روشهای تدریس در آموزش جهان :
روشهای تدریس و آموزش در جهان سابقه ای به بلندی تاریخ بشری دارند. در گذشته های دور که تعلیم و تربیت محدود بود ، اقوام بدوی با روش های علمی راههای به دست آوردن خوراک ، تهیه پوشاک و پناهگاه را می آموختندو تربیت های دینی و اخلاقی واجتماعی هم با شرکت در مراسم جشن های قبیله ای صورت می گرفت . بنابر این می توان روش آموختن در این دوره از تاریخ بشر را روش تقلیدی وعلمی نامید.
در تربیت دینی به تدریج طبقه ای به نام روحانیان پدید آمدند که نخستین معلمان تاریخ بشر محسوب می شدندو تا قرن ها آموزش و پرورش حق ویژه و تحت نظارت آنان بوده است ، با پیدایش طبقه مذکور و اختراع خط و تدوین ادبیات مذهبی روش های آموزش متحول و آموزش های نظری بر آموزشهای علمی که در خانه انجام می شدو آموزش های نظری که طبقه روحانی ضمن اجرای مراسم دینی عهده دار آن بودند انجام می شد.
از حدود قرن پنجم قبل از میلاد تا اوایل قرن بیستم میلادی در کشورهای متمدن جهان مانند اروپا و چین بر آموزش زبان ادبیات و دین تاکید می شد. در اروپا آموزش زبان و ادبیات تا قرن اول قبل از میلاد به صورت بلاغی یا معانی بیان و نیز به روش سقراطی صورت می گرفت و از زمان سقراط تا 800 سال پس از آن روش تدریس زبان و ادبیات غربی پایدار باقی ماند. در اروپاهدف عمده آموزش زبان و ادبیات ، پرورش سخنوری بود که این مهارت در سه زمینه ی دستور زبان ، سبک بیان و فصاحت سبک می شد . سابقه ی زبان و ادبیات فضیلت های اخلاقی را مانند حرمت نهادن به دیگران و مسئولیت پذیری اجتماعی می آموختند.
الگوی تدریس که معلم با توجه به شرایط مختلف و عوامل متعدد تاثیر گذارد در این زمینه انتخاب می‌کند. تاثیر مستقیمی در روند یادگیری دانش آموزان ، تاثیر پذیری آنها از معلم خود ، ایجاد دید کلی نسبت به مدرسه و درس و حتی تاثیر زیادی در دید کلی دانش آموز به علم و نفس یادگیری و علم آموزی می‌گذارد. هر قوانین الگو و روند تدریس معلم مناسب باشد تاثیر مثبتی در آینده و زندگی آینده فرد خواهد داشت.
طرز کار
تدریس یک فرایند است و عوامل بی‌شماری در آن نقش دارند که همه آنها قابل مطالعه و کنترل نیستند، پس معلم باید چهار چوبی کوچک و محدود از فرایند تدریس را به عنوان الگو انتخاب کند و مورد تحلیل و شناسایی قرار دهد تا بتواند در موقعیت مناسب در محدوده آن چهارچوب ، فعالیتهای آموزشی خود را سازماندهی کند و روشهای مناسب تدریس را انتخاب و اجرا نمایند. البته الگوی تدریس بستگی به نوع آگاهی معلم از فلسفه و نگرشهای تعلیم و تربیت خواهد داشت.
آن نگرشها و باورها اساس انتخاب فعالیت او را در این زمینه تشکیل خواهد داد. بطور خلاصه طرز کار معلم در این مورد عبارت است از: انتخاب چهار چوبی محدود از فرایند تدریس به عنوان الگوها تجزیه و تحلیل ان و در نهایت انتخاب یک الگوی تدریس با توجه به موقعیت و در نظر داشتن فلسفه‌ها و نگرشهای مهم در تعلیم و تربیت.
ارتباط با سایر علوم
تدریس و الگوی تدریس و مباحث مشابه در حیطه مستقیم تمام علومی هستند که به نوعی با آموزش و پرورش در ارتباط هستند. از جمله این علوم می‌توان به علوم مختلفی از جمله علوم تربیتی و آموزشی ، روشها و فنون تدریس ، روانشناسی عمومی ، روانشناسی اجتماعی ، روانشناسی رشد و ... اشاره کرد.
کاربردها
معلم برای استفاده از یک الگوی تدریس باید مشخص کند که شاگردانش چه فعالیتهایی باید انجام دهند و توالی این فعالیتها و مراحل اجرائی آنها چگونه باید باشد تا معلم و شاگرد بتوانند سریع‌تر و راحت‌تر و موثرتر به هدفهای آموزشی برسند؛ مثلا باید مشخص شود که معلم باید محور همه فعالیتهای آموزشی باشد یا اینکه فراگیران باید نقشی فعال داشته باشند. در الگوهای آموزشی باید در چهارچوب هر یک از الگوها ، به هنگام تدریس باید مراحل خاص و معینی را طی کرد. این مراحل مشخص کننده فعالیتهای آموزشی معلم و شاگرد در فرایند تدریس و در محدوده آن الگوی ویژه خواهد بود.
در اجرای الگوی آموزشی ، نقش معلم در کلاس نمایانگر نوع کنش و واکنش او در مقابل شاگردان است. مثلا در اجرای الگوی تدریس ، ممکن است نقش معلم کنترل محیط آموزشی تلقی شود. همچنین در کاربرد الگوی تدریس ، باید توجه داشت که از نظر یادگیری ، چه رابطه‌ای باید بین شاگردان وجود داشته باشد و نحوه تصمیم‌گیری چگونه باید باشد. البته نوع واکنش معلم تا اندازه‌ای تعیین کنند ماهیت روابط میان‌گروهی در کلاس خواهد بود. مثلا اگر معلم انتقال دهنده اطلاعات باشد شاگردان دریافت کننده و غیرفعال خواهند بود.
چشم انداز
از آنجا که الگوی تدریس نقش بسیار مهمی در یادگیری دانش آموزان و در کل جریان کلاسی در روند آموزش دارد انتظار می‌رود کلیه امکانات و تجهیزاتی که برای اجرای الگوی تدریس لازم است در اختیار معلم قرار گیرد. حتی اجرای برخی از الگوها ایجاب می‌کند که معلم پیش از آن ، دوره آموزشی خاصی را گذرانده باشد تا آمادگی لازم را برای ایفای نقش در تجهیز منابع و موقعیت کسب کند. زیرا فراهم آوردن امکانات و تجهیزات ویژه در موقعیت اجرایی تدریس تاثیر می‌گذارد.
: روش های نوین تدریس
روش تدریس معلم
در کنار شرایط و امکانات آموزشی نیرویی انسانی و بویژه معلم ، از مهمترین عوامل تشکیل دهنده محیط‌های آموزشی است. تاثیر موقعیت و امکانات مناسب بر هیچ فردی پوشیده نیست. اما امکانات و
تجهیزات بدون وجود معلم کارایی لازم را نخواهد داشت. معلم با شناخت امکانات به تجهیز مناسب محیط آموزشی میپردازد. محیط و امکانات آموزشی را سازماندهی می‌کند، موقعیت آموزشی مناسب
را بوجود می‌آورد و با شناخت استعداد ، علایق و توانایی شاگردان ، آنان را در طریق صحیح یادگیری هدایت می‌کند.
البته چنین نقشی به دانش و اعتقادات معلم بستگی دارد. اگر چه کنجکاوی و ارضای آن را بدیهی ترین احتیاجات شاگردان است. اگر معلم با نظریه ها و اصول یادگیری آشنا نباشد و تدریس را فقط انتقال
واقعیت‌های علمی بداند و تجارب یادگیری را منحصر به نشستن در کلاس ، گوش دادن و حفظ کردن مطالب شنیده شده یا نوشته شده در کتاب تصور کند، مسلم است که در تقویت کنجکاوی و پرورش
استعداد و تفکر علمی شاگردان چندان موفقیتی به دست نخواهد آورد. زیرا شاگرد که همواره علاقمند به فکر کردن است. در بررسی عوامل مختلف باید فرصت حرکت و جنبش داشته باشد تا بتواند به
هدفهای آموزشی برسد. یادگیری بدون تلاش و فعالیت و تعامل با محیط صورت نخواهد گرفت.
کسی که می‌خواهد یاد بگیرد باید فعالیتی متناسب با علایق و توان خود داشته باشد. و اگر در روش تدریس معلم این نکات در نظر گرفته نشود، مدرسه و کلاس برای شاگرد جالب توجه و جذاب نخواهد بود،
اما اگر معلم خود را راهنما و ایجادکننده شرایط مطلوب یادگیری بداند و بجای انتقال اطلاعات ، روش کسب تجربه را به شاگردان بیاموزد، آنان در برخورد با مسائل فعال‌تر خواهند شد، از منابع مختلف استفاده
خواهند کرد، اطلاعات لازم را به دست خواهند آورند، به سازماندهی آن خواهد پرداخت و آن را تحلیل خواهند کرد تا به حل مسائل نایل شوند.
با چنین روشی ، شاگرد نه فقط حقایق علمی را فرا می‌گیرد. بلکه با روشهای علمی کسب معرفت نیز آشنا خواهد شد، طرز کار را با منابع مختلف و نحوه استفاده از مطالب درسی برای حل مساله را
خواهد آموخت و در فرایند یادگیری ، ابتکار و خلاقیت خود را به کار خواهد انداخت.
استفاده از روش تدریس فعال وهمگام با روزروش های تدریس معلم را ویژگی خاص می بخشد .هدف از این مقاله آشنایی معلمان با روشهای نوین تدریس زبان وادبیات فارسی واستفاده آنها در کلاس وغنا بخشیدن به محتوای دروس وحرفه ای با ر آوردن معلمان وخدمت به اعتلای کیفیت آموزش وپرورش میهن عزیز اسلامی میباشد .برای اطلاعات بیشتر به کتابهای الگوهای تدریس 2000وآموزش راههای یادگیری و... مراجعه شود .
الگوي تدريس چيست؟
الگو، معمولاً به نمونه کوچکي از يک شيء يا به مجموعه اي از اشياي بيشمار گفته مي شود که ويژگيهاي مهم و اصلي آن شيء بزرگ يا اشياء را داشته باشد. الگوي تدريس، چهارچوب ويژه اي است که عناصر مهم تدريس در درون آن قابل مطالعه است. انتخاب يک الگوي تدريس، بستگي به نوع آگاهي معلم از فلسفه و نگرشهاي تعليم و تربيت خواهد داشت.
الگوها را معادل لغت انگليسي معادل روش را مقابل لغت "متوزمن " بكار ميبريم .
عملكرد ما و رفتار ما معمولاً تحت تأُثير باورهاي ماست. اگر به عنوان مثال علميترش كنيم ميگويم، رفتارها تحت تأثير نظريه هايي كه در ذهن ما هست وما آن را پذيرفتيم .
بنابراين نظراتي كه رفتار من را ميسازد .اما رفتار من اگر قبل از اينكه ساخته بشود، يك قلبي برايش انتخاب ميكنيم و يا يك چهارچوبي،آن چارچوب را " الگو " ميگوييم.
بنابراين منبع و منشأ الگو نظريه است - نظريه هاي محتلف الگوههاي مختلف ميسازند. بهمين دليل در نظامهاي آمورشي در تدريس و يادگيري الگوهاي متعددي داريم زيرا نظريه هاي مختلفي داريم.
الگوهمان مدل يا نمونه است .
بايد بدانيم كه وقتي من ميگويم نمونهاي از ... ، اين نمونه بايد ويژگي كامل را داشته باشد. بنابراين نميتوانم از يك جا بردارم بايد از جاهاي مختلفي بردارم ، بنابراين اگر من يك الگو تدريس يا چارچوبي را با رضايت انتخاب كردم. اين چارچوب بايد نماينده آن نظريه يا آن يافته هاي علمي يا آن مجموعه بزرگي كه من ميخواهم براساس آن حركت كنم داشته باشد. بايد ويژگي آن را داشته باشد.
با اين نگاه به الگو، پس الگو عامتر از تدريش است (طبق تعريف :تدريس فعاليتي است كه در داخل يك الگو صورت ميگيرد.)
الگو، چارچوب نوع فعاليت ويا متدلوژي تكنيكها را مشخص ميكند .در فرآيند آموزش ما الگوهاي متعددي داريم .
تعريف روشهاي تدريس
« روش" در مقابل واژه ي لاتيني «متد » به كار مي رود ، وواژه ي متد در فرهنگ فارسي « معين » و فرهنگ انگليسي به فارسي «آريانپور »به :روش ، شيوه ،راه ،طريقه ، طرز ، اسلوب معني شده است . به طور كلي «راه انجام دادن هر كاري » را روش گويند .روش تدريس نيز عبارت از راه منظم ،با قاعده و منطقي براي ارائه درس مي باشد .
از مراحل مهم طراحي آموزشي، انتخاب روش تدريس است. معلم بعد از انتخاب محتوي و قبل از تعيين وسيله، بايد خط مشي و روش مناسب تدريس خود را انتخاب کند. به مجموعه تدابير منظمي که براي رسيدن به هدف، با توجه به شرايط و امکانات اتخاذ مي شود "روش تدريس" گويند.
تدريس يک فرآيند است و فعاليتي است که در داخل يک الگو صورت مي پذيرد، الگوها وروشهاي نوين تدريس متعددي توسط صاحبنظران معرفي شده اند که به مهمترين آنها اشاره خواهيم کرد.
الگوي عمومي تدريس (general teaching model
اين الگو، توسط "رابرت گليزر" در سال 1961 مطرح شد که در 1971 توسط "راجرز" و "رابينسون" بسط داده شد.
در اين الگو، فرآيند تدريس به پنج مرحله تقسيم مي شود:
1) تعيين هدفهاي تدريس و هدفهاي رفتاري: معلم بايد هدفهاي تدريس خود را به صورتي عيني و قابل اندازه گيري تعريف و مشخص کند.
2) تعيين رفتار ورودي و ارزشيابي تشخيصي: اصطلاح رفتار ورودي در اينجا منعکس کننده کليه يادگيريهاي گذشته فراگيران، تواناييهاي عقلي، وضع انگيزشي و برخي عوامل اجتماعي و اقتصادي مؤثر در يادگيري و ميزان رشد آنان است.
3) تعيين شيوه ها و وسايل تدريس: در اين مرحله معلم با آگاهي از شرايط و موقعيت آموزشي يکي از روشها مانند روش سخنراني، آزمايشي، آموزش انفرادي و ... را انتخاب کند و وسايل تدريسي را نيز با توجه به مفاهيم و شرايط و ويژگيهاي فراگيران را برگزيند.
4) سازماندهي شرايط و موقعيت آموزشي: معلم بايد قادر باشد که با ابتکار و خلاقيت، حداکثر استفاده از امکانات موجود، در امر تدريس و تحقق اهداف آموزشي را ببرد.
5) ارزشيابي و سنجش عملکرد: معلم در اين مرحله علاوه بر ارزشيابي هاي معمولي مي تواند عملکرد شاگردان را در موقعيتهاي متعدد، مانند انجام دادن پروژه، شرکت در فعاليتهاي آموزشي و ... را ارزيابي کند و در صورت عدم موفقيت با توجه به نتايج ارزشيابي به ترميم و اصلاح مراحل قبلي الگو اقدام کند.
مفهوم تدریس :
کوشش هایی که تا کنون برای ارائه تعریف مفهوم تدریس شده است . بیشتر برکاوش در باره ابعاد مختلف مفهوم تدریس متمرکز بوده و نه بر تدوین تعاریف دقیق و روشن آن . از تدریس تعاریف متعددی شده است از جمله :
۱) سهیم شدن در دانش یا مهارت .
۲)تدریس به منزله ی موفقیت : تعریف تدریس به منزله ی موفقیت بیانگر این اندیشه است که یادگیری و تدریس لازم و ملزوم و نیز وابسته به یکدیگرند. وقتی که می گوئیم " من ماشین نویسی را به شما خواهم آموخت " یعنی اگر روش استفاده از ماشین نویسی را به شما درس بدهم ، آن را خواهید آموخت .
۳)تدریس به منزله ی فعالیتی عمدی وهدفدار : گر چه ممکن است به طور منطقی متضمن یادگیری نباشد می توان پیش بینی کرد که سر انجام به یادگیری منتج خواهد شد ممکن است تدریس معلم به موفقیت دانش آموزان نینجامد، اما از او انتظار می رود که به نحو صحیح بدان بپردازد . کوشش در امر تدریس به معنی درگیر شدن در فعالیت های آموزشی نیست ، بلکه به منزله توجه داشتن به امور کلاس ، تشخیصهای درست در باره ی آن و تغییر دادن رفتار دانش آموز است . همچنین کوشش در انجام دادن کاری تا حدی به معنی داشتن مقصد و عمد است و برای مثال ، اگر معلم بگوید سعی می کنم املای کلمات تازه را به شما یاد بدهم ، به طور ذهنی معلوم می شود که او قصد این کار را دارد نمی تواند مدعی خلاف آن باشد .
۴)تدریس به منزله ی هنر یا علم : در گفتگوهای عادی تدریس را در برخی موارد هنرو در برخی مواردی دیگر علم می نامندو گاهی نیز هر دو را به آن نسبت می دهند.
" گیج " چنین استدلال می کند که فعالیتهای هنری ازنظم درونی و قانون مندی برخوردارند و می توانند با روش علمی تجزیه و تحلیل شوند. به نظر گیج ماهیت مبنای علمی تدریس عبارتند از : برقراری روابط بین متغیرهای یاددهی و یادگیری برخی از این روابط ممکن است امکان پیش بینی کردن یک متغیراز متغیر دیگر را فراهم سازد . هر قدر این روابط بیشتر علمی باشند اساس تدریس محکم تر است هر اندازه اساس علمی آن محکم تر باشد ، فرصتهای بیشتر و بهتری برای بهبود تدریس فراهم خواهد شد.
۵)هر چند واژ های " تدریس " و " آموزش " مترادف با یکدیگر به کار می روند، با اندگی تفاوت از یکدیر متمایزند. آموزش که دامنه ی کاربرد آن از تدریس کسترده تر است به کلیه ی فعالیت هایی اطلاق می شود که به طور رسمی و غیر رسمی برای آموختن و نیز برای فعالیت هایی مانند خود آموزی آموزشهای برنامه ای و آموزش از راه دور که بدون حضور معلم صورد می گیرند ، به بیان دیگر در آموزش وجود معلم الزامی نیست ، اما در تدریس الزامی است و بدون او تدریس معنی ندارد. به این ترتیب آموزش ،تدریس را نیز در بر می گیرد و تدریس یکی از راههای آموزش است .
رویکرد جدید در تدریس :
امروزه دیدگاه بشر از تدریس صرف در کلاس درس فراتر رفته و رویکردها و گرایش های جدید که حاصل یافته های علوم تربیتی ، روان شناسی ، جامعه شناسی و مدیریت هستند، در عرصه تدریس و معلمی توجه دارد ، این رویکردها سبب می شوند که معلمین با وسعت نظر بیشتری به تدریس و نقش خود بنگرندو با بکار گیری آنها کیفیت یادگیری و رشد همه جانبه دانش آموزان را بهبود بخشند.
راهبردهایی برای ارضای نیازهای یادگیری فراگیران :
تشخیص نیازها ، علایق واهداف منحصر به فرد دانش آموزان و نظر سنجی یا مصاحبه ی فردی شیوه ی خوبی برای پی بردن به نیازها ، علایق و اهداف منحصر به فرد هر دانش اموز است . اطلاعات به دست آمده از نظر سنجی ها و مصاحبه ها را می توان با اطلاعات جمعیت شناختی و سابقه ی موجود در پرونده های دانش آموزان همچنین مشاهدات رفتار و عملکرد آنان تکمیل کرد. در این بخش علایق دانش آموز در طی نظر سنجی به دست آمده ارائه می شود.
پرورش یادگیری در دانش آموزان :
*کمک به دانش آموزان برای انتخاب هدف :
درک اهمیت هدف گزینی برای دانش آموزان مهم است ؛ چرا که انتخاب هدف موجب انتظارات مثبت و دلایلی می شود که هر فرد برای کنترل زندگی اش می تواند از آن بهره بگیرد. به دانش آموزان برای برعهده گرفتن کنترل و هدایت راهی که می خواهند در پیش گیرند و آنچه که می خواهند انجام دهند کمک کنید. دادن فرصت هایی به دانش آموزان برای انتخاب هدف و یا سایر جوانب زندگی تحصیلی راهی برای کمک به آموختن مسئولیت پذیری، درک نیازهای فردی وخودگردان تر شدن و انسان سالم بودن است .
یک هدف دارای شرایط زیر است :
ادراک شدن : ( به وضوح معین و قابل سنجش باشد )
باور کردنی : ( باید باور کنید که می توانید آن را انجام دهید )
جالب و جذاب بودن : ( هم خودتان و هم دیگران راه را مطلوب بدانید)
دست یافتنی : ( با سن و توان فرد متناسب باشد)
فرایند ساده انتخاب هدف دارای مراحل زیر است :
- تعریف روشن هدف
- تهیه فهرست گام های لازم برای نیل به آن هدف
- فکر کردن در باره رفع مشکلات
- ارزیابی پیشرفت خود
- پاداش دادن به خود برای موفقیت
- تعیین محدوده زمانی برای دست یابی به هدف
* ارزیابی فضای کلاس :
محققان دریافته ا ند برای بررسی فضای کلاس عوامل دیگر نیز مطرح است که معمولا" این ویژگی ها شامل میزانی است که دانش آموزان کلاس را دارای ویژگی های مثبت و فاقد ویژگی های منفی بدانند.
نشانگرهای فضای مثبت در کلاس :
- انسجام : دانش آموزان همدیگر را می شناسند و به هم کمک می کنند و نسبت به هم رفتار دوستانه ای دارند.
- تنوع و گوناگونی : علایق دانش آموزان مختلف مورد تشویق قرار می گیرد.
- رسمیت : رفتار توسط قواعد رسمی هدایت می شود.
- همکاری : همکاری دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است.
- رضایت مندی : دانش آموزان از کار کلاسی لذت می برند.
- توجه : معلم به نیازهای اجتماعی هیجانی یکایک دانش آموزان حساس است.
- دموکراسی : دانش آموزان در تصمیم گیری مشارکت دارند.
- هدف مندی : اهداف کلاس روشن است.
نشانگرهای فضای منفی در کلاس :
تبعیض : معلمان با برخی از دانش آموزان بهتر از سایرین رفتار می کنند.
دشواری : سطح دشواری کار کلاسی متناسب با وضعیت دانش آموزان نیست .
اختلاف : تنش و درگیری در بین دانش آموزان رایج است .
رقابت : رقابت دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است .
کنترل اجتماعی : معلمان انتظارات خود را به شکل مقتدرانه توام با اعمال فشار و بدون در نظر گرفتن نیازهای دانش آموزان مطرح می سازند.
معلم یک سازماندهنده در عرصه ی تعلیم :
تدریس ، درس دادن یا انتقال معلومات و تجارب معین از ذهن معلم به ذهن دانش آموزان است و معلم هم مدرس نام دارد . براساس این تعریف وقتی معلم وارد کلاس می شود به فعالیت و سخن گفتن میپردازد و دانش آموزان جز گوش دادن و اجرای دستورات معلم و یا انجام دادن تکالیف تحمیلی معلم وظیفه و نقشی ندارند.
لیکن امروزه، تدریس را تحریک و راهنمایی و سازمان دادن یادگیری دانش آموزان ، تعریف می کنند . درتعریف اخیر معلم فقط نقش محرک و راهنما و سازماندهنده داردو خود دانش آموز است که باید فعالیت کند ، زیرا یادگیری وقتی درست انجام می گیرد که با فعالیت یادگیرنده همراه باشد. درتدریس به این معنا معلم نقش ضبط صوت متحرک را بازی نمی کند بلکه وظیفه ی سنگین ترراهنمایی و سازماندهندگی را به عهده دارد.
خصوصیات یک سازماندهنده خوب :
* هرگز تمام تصمیم ها را شخصا" نمی گیرد .
* به دیگران نمی گوید چگونه وچه وقت کاری راانجام دهند.
* به گروه و افراد کمک می کند که هدفهای خود را تعیین و تنظیم و روشن نمایند.
* مسئولیت ها را به قدر امکان میان افراد توزیع می کند.
* پیش قدمی و ابتکار را تشویق می کند.
* معتقد است به اینکه همه کارها از عهده یک نفر ساخته نیست .
* روی قدرت و نیروی افراد گروه بیش از ضعف آنها تاکید می کند.
* انتقاد از خود و ارزشیابی خودرا میان گروه معمول می سازد.
* کنترل و انضباط را نگاه می داردتدریس نتیجه بخش ، یادگیری معنادار را تشکیل می دهد.
ویژگیهای یک روش تدریس خوب :
هدف را برای دانش آموزان روشن نماید.
v دانش آموزان را به فعالیت بر انگیزد.
قدرت داوری در باره ی نتایج رادر دانش آموزان ایجاد کند.
v به دانش آموزان امکان دهد که به بررسی نتایج به دست آمده بپردازند.
v سطح تربیتی و تحصیلی دانش آموزان را در نظر بگیرد.
به تدریج از روش روان شناختی به روش تربیت منطقی منتقل شود.
v حتما" رسیدن به هدف را ممکن سازد.
ماده درسی و فعالیت دانش آموزان را وسیله قرار دهد نه هدف .
v برنامه درسی را به زندگی اجتماعی مربوط کند.
v برنامه درسی را برای دانش آموزان ، مفهوم و مطلوب نماید.
روش تدریس ، وسیله معلم برای تکوین شخصیت به عنوان فرد اجتماعی فعال باشد.
v با استعداد و تمایلات دانش آموزان هماهنگ باش کاملا" بر اصول یادگیری مبتنی باشد زیرا روش یادگیری دانش آموزان است که
روش تدریس معلم را تعیین می کند و عکس آن درست نیست .
v دانش آموزان را به تفکر خلاق وا دارد و کنجکاوی ایشان را بر انگیزد.
v از میل به بازی ، تقلید ، کنجکاوی و رقابت دان آموزان استفاده کند.
v از تمام حواس مخصوصا" حس بینایی و شنوایی دانش آموزان استفاده کند.
v خود معلم روش تدریس را کاملا" فهمیده باشد.
v رعایت تدریج از : الف ) معلوم به مجهول ب ) آسان به دشوار ج ) محسوس به معقول د) عملی به نظری
تاکید بر استفاده از روشهای فعال ونوين آموزشی :
در تعیین اهداف ، انتخاب و سازماندهی محتوا ، سعی براین است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد واز طرق مختلف به فعالیتهای ذهنی ، علمی ، فردی و گروهی وادار می شود ، به عبارت دیگر ،محتوا روی درگیرشدن مستفیم دانش آموزان در کسب تجارب یادگیری تاکید داشته و آنان را فعال می نماید به همین دلیل در برنامه ی آموزش بر "روش آموزش " بیشتر تاکید می شود تا آموزش مجموعه ای از اطلاعات و دانستنی ها ، از این رو باید به دانش آموزان راه و روش یادگیری و حل مسئله را آموخت ، برای تحقق این هدف بر استفاده از روشهای فعال تاکید می شود.
از مهمترین روش های فعال ونوين تدریس که در آموزش دروس می توان از آنها استفاده کرد به موارد زیر اشاره می شود:
ü روش حل مسئله
ü روش بحث گروهی
ü روش پرسش و پاسخ
ü روش بارش مغزی ( ذهن انگیزی )
ü روش همیاری از طریق تدریس اعضای تیم
ü روش همیاری از طریق طرح کارایی تیم
1- روش حل مساله :
در این روش با ارائه ی سؤالاتی از طرف معلم ، یادگیرندگان در موقعیتی مسئله دار قرار می گیرند. حل مساله را می توان به صورت فرآیندی در نظر گرفت که به وسیله ی آن یادگیرنده ترکیبی ا ز قواعد پیشتر آموخته شده را کشف می کند و می تواند برای رسیدن به راه حلی برای یک موقعیت جدید از آنها بهره گیرد ودر طی این فرایند به یادگیری جدید نایل شود. این موضوع تازه آموخته شده ، یک قاعده با قانون رده ی بالاتر است که یادگیرنده را قادر می سازد سایر مسائل از این نوع را حل کند.
مراحل تدریس به روش حل مساله :
* ارائه و بیان مساله.
* ارائه ی فرضیه .
* تقسیم دانش آموزان به گروههای چند نفره یا به صورت انفرادی و بررسی راه حل های موجود ، ارائه ی گزارش هر گروه در مورد راه حل پیشنهادی .
* تایید یا در فرضیات با توجه به مباحث مطرح شده توسط گروهها ، تعمیم فرضیات تایید شده به موارد مشابه .
2- روش بحث گروهی:
روش بحث گروهی ، گفت و گویی سنجیده و منظم در باره ی موضوعی خاص و مورد علاقه ی مشترک شرکت کنندگان در بحث است . در این روش ، دانش آموزان با شرکت فعال در فعالیت های کلامی ابعاد مختلف یک مساله را مورد بحث قرار می دهند و در پایان نسبت به آن شناخت عمیق تری به دست می آورند. همچنین درک می کنند که دیگران نیز نظریاتی دارند وباید به نظریات آنان احترام گذاشت . استدلال کردن و گوش دادن به حرفهای دیگران را می آموزند و دارای روحیه ی تحمل آرا می گردند. همچنین از طریق بحث گروهی ، روابط گروهی را تمرین می کنند. در این روش ، وظیفه ی اصلی معلم تحلیل و ارزش یابی جریان بحث ، منطق ، سازمان و صحت مطالب گفته شده است . البته او می تواند نقش هدایت کننده ی بحث را داشته باشد و هر جا که بحث به بن بست برسد یا از مسیر اصلی خارج شود ، آن را به مسیر اصلی هدایت کند. هم چنین باید مراقب باشد که افراد بخصوصی ، بحث را به خود اختصاص ندهند .
مراحل تدریس روش بحث گروهی :
* انتخاب موضوع مورد بحث .
* بیان هدف های آموزشی بحث .
* ابراز نظر همه ی اعضا در باره ی موضوع مورد بحث.
* انتخاب دو نمونه پاسخ که یکی به پاسخ مساله ی مورد بحث نزدیک تر و دیگری دورتر است با ذکر دلیل مطرح کننده.
* هدایت جریان بحث به سوی پاسخ مناسب و نتیجه گیری از بحث .
* نظرخواهی از دانش آموزان در باره ی پاسخی که به نظرمناسب است و انجام بحث و گفت و گو در این زمینه .
* ارزش یابی فعالیت های دانش آموزان شرکت کننده در بحث .
3- روش پرسش و پاسخ :
پرسش و پاسخ روشی است که معلم به وسیبه ی آن شاگرد را به تفکر در باره ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی از معلوم به مجهول تشویق می کند و با طرح سؤال های برنامه ریزی شده شاگرد را در کشف مفاهیم جدید هدایت می کند. سؤالات باید با توجه به زمینه های علمی شاگردان طرح گردد و به گونه ای مطرح شوند که توجه شاگردان را بر انگیزد و ذهن را به حرکت در آورد.
مراحل تدریس روش پرسش و پاسخ :
*انتخاب عنوان توسط معلم : طرح سؤال یا مساله از ساده به مشکل .
*ارائه پاسخ از سوی دانش آموزان : دادن فرصت به دانش آموزان تا در باره ی موضوع فکر کرده و اطلاعات را جمع آوری و به بحث و گفت و گو بپردازند.
*نتیجه گیری : در این مرحله نکات مهم سؤالات دوباره مورد مرور قرار می گیرد و در تابلو یاداشت می شود . دانش آموزان باید تشویق شوند تانتیجه گیری را خود انجام دهند.
4) روش بارش مغزی ( ذهن انگیزی) :
در این روش دانش آموزان با آزادی تمام کلیه ی مطالبی را که درمورد موضوع به ذهنشان می رسد ، فورا"بیان می کنند، و به طور ناخودآگاه و فوری از یافته ها و دانسته های قبلی خود استفاده می کنند و آنها را به کلاس ارائه می دهند.به تدریج دانش آموزان مجموعه ی جملات و کلماتی را بیان می کنند که تمامی آنها در کنار یکدیگر می تواند بخش عمده ای از مطالب مرتبط با سر فصل مربوطه را ارائه دهد.
مراحل تدریس روش بارش مغزی :
*ارائه یک عنوان (موضوع) از سوی معلم به دانش آموزان .
*بیان فوری مطالب ، کلمات و جملاتی در مورد عنوان از طرف دانش آموزان .
*نوشتن مطالب دانش آموزان بر روی تخته سیاه توسط معلم .
*جمع بندی مطالب.
*نتیجه گیری .
5- روش تقسیم موضوع به بخش های مختلف ( همیاری ):
در این روش کلیه ی دانش آموزان به جای معلم در تدریس درس شرکت دارند. ویژگی اصلی این روش مشارکت دانش آموزان در انتقال مفاهیم و مطالب درسی به سایر دانش آموزان می باشد. دریادگیری از طریق همیاری تفاوت افراد گروه باعث کارآمد شدن یادگیری می شود. یکی از هدف های یادگیری از طریق این روش این است که دانش آموزان یاد بگیرند با هر کسی کار کنند و از این طریق موجب بالا رفتن پیشرفت تحصیلی فراگیران ، ایجاد ارتباط مثبت و انتقال تجاربی به آنها می شود که برای توسعه ی اجتماعی ، روانی و شناختی سالم به آن نیاز دارند.
مراحل تدریس به روش تقسم موضوع :
*تشکیل تیم های 6 نفره .
*تقسیم درس به اجزای مختلف
*مطالعه ی هر بخش توسط یکی از اعضای تیم .
*بحث و بررسی پیرامون مطالب هر بخش توسط اعضایی از هر تیم که آن بخش مشترک را مطالعه کرده اند.
*بازگشت هر فرد به تیم خود و توضیح برای هم تیمی ها به نوبت .
6)روش طرح کارایی تیم :
در این روش موضوع درسی در قالب متن ارائه می شود بعد سؤالاتی داده می شود که محتوا را تحت پوشش قرار می دهد. می توان دو نوع سؤال طرح کرد که یکی را در خود طرح یادگیری ودیگری را در پس آزمون به منظور درک فردی مورد استفاده قرار داد. فراگیران باید سؤالات را در حد متعارفی سخت بدانند، زیرا اگر آزمون خیلی سخت باشد ممکن است هیچ کس نتواند پاسخ را پیدا کند و اگر خیلی آسان باشد همه فراگیران جواب را می دانند .
مراحل تدریس در روش طرح کارای تیم :
*متن درسی برای مطالعه فردی فراگیران مشخص و سؤال یا سؤالات در اختیار آنان قرار می گیرد تا پاسخ دهند.
*پس از پاسخ گویی فردی به سؤالات در تیم ها بحث صورت می گیرد تا اعضای تیم در باره ی بهترین پاسخ به هر سؤال به توافق برسند.
*در جریان بحث اعضای تیم باید تفاوت بین " من با آن مخالفم " و " تو اشتباه می کنی" را به خاطر داشته باشند.
*پس از اتمام بحث پاسخ سؤالات ارائه می شود و به پاسخ های فردی از فعالیت اولیه و پاسخ های توافقی تیم توسط فراگیزان نمره داده می شود.
نتیجه گیری :
در تدریس دو دیدگاه وجود دارد ، یکی بر بعد هنری و دیگری بر بعد علمی آن تاکید می ورزد و مجری هر یک مسلما روش تدریس خواسته خودرا خواهد داشت . در بعد هنری تدریس ، برهنر مند بودن معلم و ذهنی کردن ، ادراک و ابتکار و خلاقیت تکیه می کند . در نقطه مقابل بعد علمی شامل تمرین هدایت کننده ، مرور روزانه ، بازخورد و اصلاح، مرورهای هفتگی و از این قبیل است .
1- دیدگاههای اخیر به تلفیقی در این دو بعد هنر و علمی تکیه دارند. گیچ معتقد است علم باید به عنوان بنای نیرومند برای هنر تدریس به کار گرفته شود و نمی توان مجموعه ای از بایدها و نبایدها را از آن استنتاج نمود.
2- علم و هنر می تواند به عنوان فرآیند یا محصول باشند ، فرآیند علم بر عقلانیت تکیه داشته و محصول آن دانش در جریان تدریس باید علم و هنر ، احساس و عاطفه و عقل به هم پیوند بخورند تا بتواند تاثیر گذار گردد.
3- در هر صورت بسته به نگاهی که به تدریس داشته باشیم شاگرد و معلم در دیدگاه تعریف روش تدریس خود را خواهد داشت که در آن میان دو نقش اساسی وجود دارد که هر یک متفاوت از دیگری است .
4- معلم در نقش مدیر یا مشاور و دوست شاگردان می تواند باشد معلم به عنوان مشاور ، ضمن ایجاد آمادگی و انگیزه در دانش آموزان و صبر و حوصله لازم ، شوق به یادگیری را در دانش آموزان تحریک می کندو با طرح سؤال وایجاد صمیمیت آنها را به تفکر و پاسخگویی و کار گروهی وا می دارد .
معلم آگاه ضمن بهره گیری از روشهای مختلف تلاش می کند که اراده و اختیار شاگرد را به رسمیت شناخته و او را مسئول یادگیری می داند که این شیوه مبتنی بر بهره گیری از روش های فعال تدریس است که به دانش آموزان مسئولیت می بخشد، بر سر راه روش تدریس فعال موانع و چالش هایی وجود دارد که مسئولان ذیربط می بایست به آن عنایت نمایند که از جمله می توان به مواردی چون محتوای درسی و صلاحیت و توانایی معلمان وگرایش و نگرشهای اجتماعی ،امکانات آموزشی اشاره کرد.
بر صاحبنظران پوشیده نیست که پویایی روشهای گوناگون آموزشی و اتکای آن بر پایه‌های استوار علمی و حساب شده، در جریان رشد یادگیری و ارتقای سطح فراگیری دانش‌آموختگان، تأثیر عمده دارد و این مسئله نیازمند تلاش متخصصان و کارشناسان این حوزه در تدوین و طراحی و به کارگیری شیوه‌های نوین است.
امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است . از آنجا که در مدارس ما نیز دانش آموزان برای آینده تربیت می شوند و هر ساله مطالب و محتواهای کتابها نیز تغییر می یابد این ضرورت یعنی استفاده از شیوه های نو،جدید و کارا بسیار احساس می شود . یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است.آ شنایی با روش های مختلف تدریس می تواند زمینه ای جهت بر خورد متقابل و منطقی با دانش آموزان از یک مجرای ارتباطی صحیح مهیا کند بطوری که همواره تفکر منطقی داشته باشد .
پیشنهادات
1- معلم باید روش های تدریس خود را به شیوه ای طراحی کند که در آن موقعیت های فراوانی برای ارتباط دروس با زندگی پیش بینی شود.
2- استفاده از وسایل کمک آموزشی از قبیل فیلم و سی‌دی و اسلاید و نوار کاست و000 بسیار مؤثر است.
3- بالا بردن سطح علمی معلما ن و استادان از آخرین و تازه‌ترین اطلاعات در حوزه زبان و ادبیات و فرهنگ ایران،
4- معلمان جهت ارتقای سطح دانش آموزان و بهتر یاد دادن این زبان از روش های جدید تدریس استفاده کنند .
5- اجرای جشنواره‌ی الگوهای فعال تدریس با شرکت فعال وحضور گسترده‌ی معلمان
6- معرفی منابع و کتابهای روش های تدریس نوین به معلمان وبرگزاری مسابقات کتابخوانی
منابع وماخذ
1- آقازاده محرم .راهنمای روش های نوین تدریس بر پایه پژوهش های مغز محوری.
2.احديان، محمد و آقازاده، محرم، راهنماي روشهاي نوين تدريس براي آموزش و كارآموزي تهران، آيش (1378).
3-پارسا محمد. روان شناسی یادگیری بر بنیاد و نظریه ها : - 1372 – انتشارات بعثت – تهران .
4-دکتر خورشیدی ، عباس. روشها و فنون تدریس :– چاپ اول – تهران – 1381. – انتشارات یسطرون
5-- شعبانی .حسن .مهارت های آموزشی وپرورشی انتشارات سمت .
6-- دکتر ذوالفقاری .حسن .راهنمای تدریس کد 51 ناشر ک اداره کل چاپ وتوزیع کتاب های درسی سال 1381 .
7-- رستگار ،طاهره - مجید ملکان " . آشنایی با یاد گیری از طریق همیاری.
8- عباسی، محمد رضا(1379)، عناصر ساختاری روش حل مسئله، مجله رشد تکنولوژی آموزشی، شماره5.
9-فورجیان ، نادر قلی و همکاران. نظریه های یادگیری و فراشناختی در فرآیندیادگیری و یاد دهی :–– چاپ اول – تهران 1377. انتشارات تربیت
قاسمی – پویا ، اقبال. راهنمای علمی پژوهش در عمل :– پژوهشکده تعلم و تربیت
10--قربانی .قربانعلی .وهمکاران .آموزش راههای یادگیری نشر دانشجو . .سال 1382.
چکیده :
یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است. به همین سبب کیفیت آموزشی از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش آموزان علاقه زیادی به تحصیل نشان نمی دهند. یکی از دلائل آن عدم آشنایی معلمان با روش های نوین تدریس است.
پیشرفت روز افزون علوم و تحقیقات گوناگون در حیطه های مختلف حاکی از آن است که اطلاعات بشر روز به روز افزایش می یابد و مطالب جدیدی به دست می آید.امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است .
روش تدریس فعال ونوين که در آن مشارکت دانش آموز و معلم را می طلبد و به جای انتقال مطالب به دانش آموز ، به افزایش توانایی یادگیرنده دز قزآیند یادگیری عنایت دارد.
به دلایل متعدد از جمله تاکید براصولی از کلیات نظام آموزش و پرورش کشور و اهداف دوره های تحصیلی ، نگرش های جهانی ، رشد روز افزون تحقیقات ، سرعت فن آوری و تکنولوژی ، ضرورت کار بست تدریس فعال را می طلبد .
ادیان و رهبران مصلح اجتماعیی نیز تاکید بر نوعی فعال سازی ذهن و جلوگیری از تقلید کورکورانه در اصول و روشهای زندگی دارند، لذا آموزش و تدریس های متکی بر روشهای فعال خود گامی است در اشاعه و ترویج علم و پرورش انسانهای آزاد و آگاه که می تواند در توسعه و فناوری مثمر ثمر باشد .
در روش تدریس فعال سعی بر این است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد و از طرق مختلف به فعالیتهای ذهی ، علمی، فردی و گروهی دادار گردد ، به عبارت دیگر ، محتوا روی درگیر شدن دانش آموزان در کسب تجارب یادیری تاکید داشته و آنان را فعال می سازد .
از مهمترین روشهای فعال ونوين تدریس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- روش حل مساله 2- روش بحث گروهی 3- روش پرسش و پاسخ 4 - روش بارش مغزی
5- روش هم یاری از طریق تدریس اعضای تیم 6- روش هم یاری از طریق طرح کارایی تیم
لذا در این مقاله ضمن بیان مفهوم تریس که از جنبه های مختلف به آن پرداخته شده است و هر یک مبتنی بر نظریات صاحب نطران حوزه یادگیری و آموزش می باشد ، تلاش بر این است که دیدگاههای مختلف به صورت مختصر بیان و عرضه شوند و خواندگان خود به انتخاب و بهره از بهترین روشها همت گمارند.
واژگان کلیدی : الگو- روش تدریس - نوين(فعال) –– تدریس -يادگيري
مقدمه
برای رویا رویی با انبوه چالشهایی که آینده در دل خود پنهان داشته است ، جامعه بشری در تلاش برای رسیدن به آرمانهایی چون صلح ، آزادی و عدالت اجتماعی ، آموزش و پرورش را سرمایه ای اجتناب ناپذیر می داند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییرات مداومی که به وجود می آیدباید شرایط تغییر درهر جامعه ای ایجاد شود. شرط اولیه هر تغییری شناخت و آگاهی است ، که به دنبال آن باید کار با برنامه ریزی برای دست یابی به اهداف مطلوب صورت بگیرد.
اهمیت و ثمر بخشی روشهای تدریس و یادگیری بهتر همواره مورد نظر دانشمندان و محققین علوم تربیتی بوده است از آغاز قرن بیستم توسط مومان و لای و سپس کلاپارد، ماریا منتسوری ، جان دیویی ، هربارت ، ثورندایک و همکارانش و ....در بسیاری از کشورها مطالعات زیادی به مدت چهل سال در مورد ثمر بخشی میزان روشهای آموزش در کلیه دروس انجام گرفت ( افشار، 1368، ص 183).
تاریخچه مطالعات نشان می دهد روشهای تدریس چه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و چه در ایجاد انگیزه و رضایت خاطر ، پرورش شخصیت ، رشد خلاقیت آنان موثر است ، وظیفه معلمان در فرآیند تدریس تنها انتقال واقعیت های علمی به دانش آموزان نیست بلکه باید موقعیت و شرایط مطلوب یادگیری را فراهم نمایند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به شاگردان بیاموزند. یعنی کار معلم نه تنها انتقال دانش ، بلکه پرورش توان تفکر منطقی و پرورش شخصیت سالم است و معلمان موفق برای شاگردان خود تنها عرضه کننده مطالب تخصصی نمی باشند بلکه شاگردان خود مطالب شناختی و اجتماعی و نحوه استفاده موثر از آنها را می آموزند ،در آموزش و پرورش نقش نیروی انسانی به خصوص معلم از مهمترین عوامل موثر در رشد و توسعه کیفی و محتوایی تربیت به شمار می آید .( معیری ، 1371 ، ص 98 ).
معلمان سریازان خط اول جبهه تربیت قرار گرفته اند و ضرورت دارد که با مدرن ترین سلاح های علمی روز یعنی روشهای مختلف نوین و فعال تدریس آشنا باشند و بدانند در کدامین موقعیت آموزشی از کدامین روش استفاده نمایند.
تدریس کار آسانی نیست. معلم در تدریس با عوامل مختلف و متعددی سروکار دارد که کنترل مجموعه آنها ممکن است محیط را بوجود آورد که یادگیری مطلوب و موثر در آن صورت گیرد. این عوامل مختلف و بطور کلی جامعه‌ای که معلم و شاگرد در آن زندگی می‌کنند در کیفیت تدریس معلم تاثیر می‌گذارد. بدیهی است که معلم نمی‌تواند همه عوامل مذکور را تحت کنترل خود در آورد.
بنابراین معلم در ایجاد موقعیت مناسب یادگیری قادر به تغییر و کنترل بسیاری از عوامل نیست اما تا حدی می‌تواند با تعیین هدفهای صریح اجرایی و اتخاذ الگو و روشهای مناسب تدریس و تهیه و بکارگیری تجهیزات لازم و ایجاد نوعی ارتباط سالم با شاگردانش ، کیفیت تدریس خود را دست خوش تغییر و تحول و پیشرفت بکند.
هدف این مقاله نیز بر معرفی بعضی از این روشهای فعال تدریس استوار گردیده است . تا با معرفی بیشتر این روشها به معلمان عزیز و توجه بیشتر به جزئیات ، آنها بتوانند مهارتهای لازم برای استفاده از این روشها را به دست آورند و زمینه اجرای آنها را در کلاس فراهم نمایند و کیفیت تدریس خود را بالا ببرند. امید است با عنایت به این موضوع گامی در راستای وظیفه الهی خود برداریم.
نگاه اجمالی
تاریخچه روشهای تدریس در آموزش جهان :
روشهای تدریس و آموزش در جهان سابقه ای به بلندی تاریخ بشری دارند. در گذشته های دور که تعلیم و تربیت محدود بود ، اقوام بدوی با روش های علمی راههای به دست آوردن خوراک ، تهیه پوشاک و پناهگاه را می آموختندو تربیت های دینی و اخلاقی واجتماعی هم با شرکت در مراسم جشن های قبیله ای صورت می گرفت . بنابر این می توان روش آموختن در این دوره از تاریخ بشر را روش تقلیدی وعلمی نامید.
در تربیت دینی به تدریج طبقه ای به نام روحانیان پدید آمدند که نخستین معلمان تاریخ بشر محسوب می شدندو تا قرن ها آموزش و پرورش حق ویژه و تحت نظارت آنان بوده است ، با پیدایش طبقه مذکور و اختراع خط و تدوین ادبیات مذهبی روش های آموزش متحول و آموزش های نظری بر آموزشهای علمی که در خانه انجام می شدو آموزش های نظری که طبقه روحانی ضمن اجرای مراسم دینی عهده دار آن بودند انجام می شد.
از حدود قرن پنجم قبل از میلاد تا اوایل قرن بیستم میلادی در کشورهای متمدن جهان مانند اروپا و چین بر آموزش زبان ادبیات و دین تاکید می شد. در اروپا آموزش زبان و ادبیات تا قرن اول قبل از میلاد به صورت بلاغی یا معانی بیان و نیز به روش سقراطی صورت می گرفت و از زمان سقراط تا 800 سال پس از آن روش تدریس زبان و ادبیات غربی پایدار باقی ماند. در اروپاهدف عمده آموزش زبان و ادبیات ، پرورش سخنوری بود که این مهارت در سه زمینه ی دستور زبان ، سبک بیان و فصاحت سبک می شد . سابقه ی زبان و ادبیات فضیلت های اخلاقی را مانند حرمت نهادن به دیگران و مسئولیت پذیری اجتماعی می آموختند.
الگوی تدریس که معلم با توجه به شرایط مختلف و عوامل متعدد تاثیر گذارد در این زمینه انتخاب می‌کند. تاثیر مستقیمی در روند یادگیری دانش آموزان ، تاثیر پذیری آنها از معلم خود ، ایجاد دید کلی نسبت به مدرسه و درس و حتی تاثیر زیادی در دید کلی دانش آموز به علم و نفس یادگیری و علم آموزی می‌گذارد. هر قوانین الگو و روند تدریس معلم مناسب باشد تاثیر مثبتی در آینده و زندگی آینده فرد خواهد داشت.
طرز کار
تدریس یک فرایند است و عوامل بی‌شماری در آن نقش دارند که همه آنها قابل مطالعه و کنترل نیستند، پس معلم باید چهار چوبی کوچک و محدود از فرایند تدریس را به عنوان الگو انتخاب کند و مورد تحلیل و شناسایی قرار دهد تا بتواند در موقعیت مناسب در محدوده آن چهارچوب ، فعالیتهای آموزشی خود را سازماندهی کند و روشهای مناسب تدریس را انتخاب و اجرا نمایند. البته الگوی تدریس بستگی به نوع آگاهی معلم از فلسفه و نگرشهای تعلیم و تربیت خواهد داشت.
آن نگرشها و باورها اساس انتخاب فعالیت او را در این زمینه تشکیل خواهد داد. بطور خلاصه طرز کار معلم در این مورد عبارت است از: انتخاب چهار چوبی محدود از فرایند تدریس به عنوان الگوها تجزیه و تحلیل ان و در نهایت انتخاب یک الگوی تدریس با توجه به موقعیت و در نظر داشتن فلسفه‌ها و نگرشهای مهم در تعلیم و تربیت.
ارتباط با سایر علوم
تدریس و الگوی تدریس و مباحث مشابه در حیطه مستقیم تمام علومی هستند که به نوعی با آموزش و پرورش در ارتباط هستند. از جمله این علوم می‌توان به علوم مختلفی از جمله علوم تربیتی و آموزشی ، روشها و فنون تدریس ، روانشناسی عمومی ، روانشناسی اجتماعی ، روانشناسی رشد و ... اشاره کرد.
کاربردها
معلم برای استفاده از یک الگوی تدریس باید مشخص کند که شاگردانش چه فعالیتهایی باید انجام دهند و توالی این فعالیتها و مراحل اجرائی آنها چگونه باید باشد تا معلم و شاگرد بتوانند سریع‌تر و راحت‌تر و موثرتر به هدفهای آموزشی برسند؛ مثلا باید مشخص شود که معلم باید محور همه فعالیتهای آموزشی باشد یا اینکه فراگیران باید نقشی فعال داشته باشند. در الگوهای آموزشی باید در چهارچوب هر یک از الگوها ، به هنگام تدریس باید مراحل خاص و معینی را طی کرد. این مراحل مشخص کننده فعالیتهای آموزشی معلم و شاگرد در فرایند تدریس و در محدوده آن الگوی ویژه خواهد بود.
در اجرای الگوی آموزشی ، نقش معلم در کلاس نمایانگر نوع کنش و واکنش او در مقابل شاگردان است. مثلا در اجرای الگوی تدریس ، ممکن است نقش معلم کنترل محیط آموزشی تلقی شود. همچنین در کاربرد الگوی تدریس ، باید توجه داشت که از نظر یادگیری ، چه رابطه‌ای باید بین شاگردان وجود داشته باشد و نحوه تصمیم‌گیری چگونه باید باشد. البته نوع واکنش معلم تا اندازه‌ای تعیین کنند ماهیت روابط میان‌گروهی در کلاس خواهد بود. مثلا اگر معلم انتقال دهنده اطلاعات باشد شاگردان دریافت کننده و غیرفعال خواهند بود.
چشم انداز
از آنجا که الگوی تدریس نقش بسیار مهمی در یادگیری دانش آموزان و در کل جریان کلاسی در روند آموزش دارد انتظار می‌رود کلیه امکانات و تجهیزاتی که برای اجرای الگوی تدریس لازم است در اختیار معلم قرار گیرد. حتی اجرای برخی از الگوها ایجاب می‌کند که معلم پیش از آن ، دوره آموزشی خاصی را گذرانده باشد تا آمادگی لازم را برای ایفای نقش در تجهیز منابع و موقعیت کسب کند. زیرا فراهم آوردن امکانات و تجهیزات ویژه در موقعیت اجرایی تدریس تاثیر می‌گذارد.
: روش های نوین تدریس
روش تدریس معلم
در کنار شرایط و امکانات آموزشی نیرویی انسانی و بویژه معلم ، از مهمترین عوامل تشکیل دهنده محیط‌های آموزشی است. تاثیر موقعیت و امکانات مناسب بر هیچ فردی پوشیده نیست. اما امکانات و
تجهیزات بدون وجود معلم کارایی لازم را نخواهد داشت. معلم با شناخت امکانات به تجهیز مناسب محیط آموزشی میپردازد. محیط و امکانات آموزشی را سازماندهی می‌کند، موقعیت آموزشی مناسب
را بوجود می‌آورد و با شناخت استعداد ، علایق و توانایی شاگردان ، آنان را در طریق صحیح یادگیری هدایت می‌کند.
البته چنین نقشی به دانش و اعتقادات معلم بستگی دارد. اگر چه کنجکاوی و ارضای آن را بدیهی ترین احتیاجات شاگردان است. اگر معلم با نظریه ها و اصول یادگیری آشنا نباشد و تدریس را فقط انتقال
واقعیت‌های علمی بداند و تجارب یادگیری را منحصر به نشستن در کلاس ، گوش دادن و حفظ کردن مطالب شنیده شده یا نوشته شده در کتاب تصور کند، مسلم است که در تقویت کنجکاوی و پرورش
استعداد و تفکر علمی شاگردان چندان موفقیتی به دست نخواهد آورد. زیرا شاگرد که همواره علاقمند به فکر کردن است. در بررسی عوامل مختلف باید فرصت حرکت و جنبش داشته باشد تا بتواند به
هدفهای آموزشی برسد. یادگیری بدون تلاش و فعالیت و تعامل با محیط صورت نخواهد گرفت.
کسی که می‌خواهد یاد بگیرد باید فعالیتی متناسب با علایق و توان خود داشته باشد. و اگر در روش تدریس معلم این نکات در نظر گرفته نشود، مدرسه و کلاس برای شاگرد جالب توجه و جذاب نخواهد بود،
اما اگر معلم خود را راهنما و ایجادکننده شرایط مطلوب یادگیری بداند و بجای انتقال اطلاعات ، روش کسب تجربه را به شاگردان بیاموزد، آنان در برخورد با مسائل فعال‌تر خواهند شد، از منابع مختلف استفاده
خواهند کرد، اطلاعات لازم را به دست خواهند آورند، به سازماندهی آن خواهد پرداخت و آن را تحلیل خواهند کرد تا به حل مسائل نایل شوند.
با چنین روشی ، شاگرد نه فقط حقایق علمی را فرا می‌گیرد. بلکه با روشهای علمی کسب معرفت نیز آشنا خواهد شد، طرز کار را با منابع مختلف و نحوه استفاده از مطالب درسی برای حل مساله را
خواهد آموخت و در فرایند یادگیری ، ابتکار و خلاقیت خود را به کار خواهد انداخت.
استفاده از روش تدریس فعال وهمگام با روزروش های تدریس معلم را ویژگی خاص می بخشد .هدف از این مقاله آشنایی معلمان با روشهای نوین تدریس زبان وادبیات فارسی واستفاده آنها در کلاس وغنا بخشیدن به محتوای دروس وحرفه ای با ر آوردن معلمان وخدمت به اعتلای کیفیت آموزش وپرورش میهن عزیز اسلامی میباشد .برای اطلاعات بیشتر به کتابهای الگوهای تدریس 2000وآموزش راههای یادگیری و... مراجعه شود .
الگوي تدريس چيست؟
الگو، معمولاً به نمونه کوچکي از يک شيء يا به مجموعه اي از اشياي بيشمار گفته مي شود که ويژگيهاي مهم و اصلي آن شيء بزرگ يا اشياء را داشته باشد. الگوي تدريس، چهارچوب ويژه اي است که عناصر مهم تدريس در درون آن قابل مطالعه است. انتخاب يک الگوي تدريس، بستگي به نوع آگاهي معلم از فلسفه و نگرشهاي تعليم و تربيت خواهد داشت.
الگوها را معادل لغت انگليسي معادل روش را مقابل لغت "متوزمن " بكار ميبريم .
عملكرد ما و رفتار ما معمولاً تحت تأُثير باورهاي ماست. اگر به عنوان مثال علميترش كنيم ميگويم، رفتارها تحت تأثير نظريه هايي كه در ذهن ما هست وما آن را پذيرفتيم .
بنابراين نظراتي كه رفتار من را ميسازد .اما رفتار من اگر قبل از اينكه ساخته بشود، يك قلبي برايش انتخاب ميكنيم و يا يك چهارچوبي،آن چارچوب را " الگو " ميگوييم.
بنابراين منبع و منشأ الگو نظريه است - نظريه هاي محتلف الگوههاي مختلف ميسازند. بهمين دليل در نظامهاي آمورشي در تدريس و يادگيري الگوهاي متعددي داريم زيرا نظريه هاي مختلفي داريم.
الگوهمان مدل يا نمونه است .
بايد بدانيم كه وقتي من ميگويم نمونهاي از ... ، اين نمونه بايد ويژگي كامل را داشته باشد. بنابراين نميتوانم از يك جا بردارم بايد از جاهاي مختلفي بردارم ، بنابراين اگر من يك الگو تدريس يا چارچوبي را با رضايت انتخاب كردم. اين چارچوب بايد نماينده آن نظريه يا آن يافته هاي علمي يا آن مجموعه بزرگي كه من ميخواهم براساس آن حركت كنم داشته باشد. بايد ويژگي آن را داشته باشد.
با اين نگاه به الگو، پس الگو عامتر از تدريش است (طبق تعريف :تدريس فعاليتي است كه در داخل يك الگو صورت ميگيرد.)
الگو، چارچوب نوع فعاليت ويا متدلوژي تكنيكها را مشخص ميكند .در فرآيند آموزش ما الگوهاي متعددي داريم .
تعريف روشهاي تدريس
« روش" در مقابل واژه ي لاتيني «متد » به كار مي رود ، وواژه ي متد در فرهنگ فارسي « معين » و فرهنگ انگليسي به فارسي «آريانپور »به :روش ، شيوه ،راه ،طريقه ، طرز ، اسلوب معني شده است . به طور كلي «راه انجام دادن هر كاري » را روش گويند .روش تدريس نيز عبارت از راه منظم ،با قاعده و منطقي براي ارائه درس مي باشد .
از مراحل مهم طراحي آموزشي، انتخاب روش تدريس است. معلم بعد از انتخاب محتوي و قبل از تعيين وسيله، بايد خط مشي و روش مناسب تدريس خود را انتخاب کند. به مجموعه تدابير منظمي که براي رسيدن به هدف، با توجه به شرايط و امکانات اتخاذ مي شود "روش تدريس" گويند.
تدريس يک فرآيند است و فعاليتي است که در داخل يک الگو صورت مي پذيرد، الگوها وروشهاي نوين تدريس متعددي توسط صاحبنظران معرفي شده اند که به مهمترين آنها اشاره خواهيم کرد.
الگوي عمومي تدريس (general teaching model
اين الگو، توسط "رابرت گليزر" در سال 1961 مطرح شد که در 1971 توسط "راجرز" و "رابينسون" بسط داده شد.
در اين الگو، فرآيند تدريس به پنج مرحله تقسيم مي شود:
1) تعيين هدفهاي تدريس و هدفهاي رفتاري: معلم بايد هدفهاي تدريس خود را به صورتي عيني و قابل اندازه گيري تعريف و مشخص کند.
2) تعيين رفتار ورودي و ارزشيابي تشخيصي: اصطلاح رفتار ورودي در اينجا منعکس کننده کليه يادگيريهاي گذشته فراگيران، تواناييهاي عقلي، وضع انگيزشي و برخي عوامل اجتماعي و اقتصادي مؤثر در يادگيري و ميزان رشد آنان است.
3) تعيين شيوه ها و وسايل تدريس: در اين مرحله معلم با آگاهي از شرايط و موقعيت آموزشي يکي از روشها مانند روش سخنراني، آزمايشي، آموزش انفرادي و ... را انتخاب کند و وسايل تدريسي را نيز با توجه به مفاهيم و شرايط و ويژگيهاي فراگيران را برگزيند.
4) سازماندهي شرايط و موقعيت آموزشي: معلم بايد قادر باشد که با ابتکار و خلاقيت، حداکثر استفاده از امکانات موجود، در امر تدريس و تحقق اهداف آموزشي را ببرد.
5) ارزشيابي و سنجش عملکرد: معلم در اين مرحله علاوه بر ارزشيابي هاي معمولي مي تواند عملکرد شاگردان را در موقعيتهاي متعدد، مانند انجام دادن پروژه، شرکت در فعاليتهاي آموزشي و ... را ارزيابي کند و در صورت عدم موفقيت با توجه به نتايج ارزشيابي به ترميم و اصلاح مراحل قبلي الگو اقدام کند.
مفهوم تدریس :
کوشش هایی که تا کنون برای ارائه تعریف مفهوم تدریس شده است . بیشتر برکاوش در باره ابعاد مختلف مفهوم تدریس متمرکز بوده و نه بر تدوین تعاریف دقیق و روشن آن . از تدریس تعاریف متعددی شده است از جمله :
۱) سهیم شدن در دانش یا مهارت .
۲)تدریس به منزله ی موفقیت : تعریف تدریس به منزله ی موفقیت بیانگر این اندیشه است که یادگیری و تدریس لازم و ملزوم و نیز وابسته به یکدیگرند. وقتی که می گوئیم " من ماشین نویسی را به شما خواهم آموخت " یعنی اگر روش استفاده از ماشین نویسی را به شما درس بدهم ، آن را خواهید آموخت .
۳)تدریس به منزله ی فعالیتی عمدی وهدفدار : گر چه ممکن است به طور منطقی متضمن یادگیری نباشد می توان پیش بینی کرد که سر انجام به یادگیری منتج خواهد شد ممکن است تدریس معلم به موفقیت دانش آموزان نینجامد، اما از او انتظار می رود که به نحو صحیح بدان بپردازد . کوشش در امر تدریس به معنی درگیر شدن در فعالیت های آموزشی نیست ، بلکه به منزله توجه داشتن به امور کلاس ، تشخیصهای درست در باره ی آن و تغییر دادن رفتار دانش آموز است . همچنین کوشش در انجام دادن کاری تا حدی به معنی داشتن مقصد و عمد است و برای مثال ، اگر معلم بگوید سعی می کنم املای کلمات تازه را به شما یاد بدهم ، به طور ذهنی معلوم می شود که او قصد این کار را دارد نمی تواند مدعی خلاف آن باشد .
۴)تدریس به منزله ی هنر یا علم : در گفتگوهای عادی تدریس را در برخی موارد هنرو در برخی مواردی دیگر علم می نامندو گاهی نیز هر دو را به آن نسبت می دهند.
" گیج " چنین استدلال می کند که فعالیتهای هنری ازنظم درونی و قانون مندی برخوردارند و می توانند با روش علمی تجزیه و تحلیل شوند. به نظر گیج ماهیت مبنای علمی تدریس عبارتند از : برقراری روابط بین متغیرهای یاددهی و یادگیری برخی از این روابط ممکن است امکان پیش بینی کردن یک متغیراز متغیر دیگر را فراهم سازد . هر قدر این روابط بیشتر علمی باشند اساس تدریس محکم تر است هر اندازه اساس علمی آن محکم تر باشد ، فرصتهای بیشتر و بهتری برای بهبود تدریس فراهم خواهد شد.
۵)هر چند واژ های " تدریس " و " آموزش " مترادف با یکدیگر به کار می روند، با اندگی تفاوت از یکدیر متمایزند. آموزش که دامنه ی کاربرد آن از تدریس کسترده تر است به کلیه ی فعالیت هایی اطلاق می شود که به طور رسمی و غیر رسمی برای آموختن و نیز برای فعالیت هایی مانند خود آموزی آموزشهای برنامه ای و آموزش از راه دور که بدون حضور معلم صورد می گیرند ، به بیان دیگر در آموزش وجود معلم الزامی نیست ، اما در تدریس الزامی است و بدون او تدریس معنی ندارد. به این ترتیب آموزش ،تدریس را نیز در بر می گیرد و تدریس یکی از راههای آموزش است .
رویکرد جدید در تدریس :
امروزه دیدگاه بشر از تدریس صرف در کلاس درس فراتر رفته و رویکردها و گرایش های جدید که حاصل یافته های علوم تربیتی ، روان شناسی ، جامعه شناسی و مدیریت هستند، در عرصه تدریس و معلمی توجه دارد ، این رویکردها سبب می شوند که معلمین با وسعت نظر بیشتری به تدریس و نقش خود بنگرندو با بکار گیری آنها کیفیت یادگیری و رشد همه جانبه دانش آموزان را بهبود بخشند.
راهبردهایی برای ارضای نیازهای یادگیری فراگیران :
تشخیص نیازها ، علایق واهداف منحصر به فرد دانش آموزان و نظر سنجی یا مصاحبه ی فردی شیوه ی خوبی برای پی بردن به نیازها ، علایق و اهداف منحصر به فرد هر دانش اموز است . اطلاعات به دست آمده از نظر سنجی ها و مصاحبه ها را می توان با اطلاعات جمعیت شناختی و سابقه ی موجود در پرونده های دانش آموزان همچنین مشاهدات رفتار و عملکرد آنان تکمیل کرد. در این بخش علایق دانش آموز در طی نظر سنجی به دست آمده ارائه می شود.
پرورش یادگیری در دانش آموزان :
*کمک به دانش آموزان برای انتخاب هدف :
درک اهمیت هدف گزینی برای دانش آموزان مهم است ؛ چرا که انتخاب هدف موجب انتظارات مثبت و دلایلی می شود که هر فرد برای کنترل زندگی اش می تواند از آن بهره بگیرد. به دانش آموزان برای برعهده گرفتن کنترل و هدایت راهی که می خواهند در پیش گیرند و آنچه که می خواهند انجام دهند کمک کنید. دادن فرصت هایی به دانش آموزان برای انتخاب هدف و یا سایر جوانب زندگی تحصیلی راهی برای کمک به آموختن مسئولیت پذیری، درک نیازهای فردی وخودگردان تر شدن و انسان سالم بودن است .
یک هدف دارای شرایط زیر است :
ادراک شدن : ( به وضوح معین و قابل سنجش باشد )
باور کردنی : ( باید باور کنید که می توانید آن را انجام دهید )
جالب و جذاب بودن : ( هم خودتان و هم دیگران راه را مطلوب بدانید)
دست یافتنی : ( با سن و توان فرد متناسب باشد)
فرایند ساده انتخاب هدف دارای مراحل زیر است :
- تعریف روشن هدف
- تهیه فهرست گام های لازم برای نیل به آن هدف
- فکر کردن در باره رفع مشکلات
- ارزیابی پیشرفت خود
- پاداش دادن به خود برای موفقیت
- تعیین محدوده زمانی برای دست یابی به هدف
* ارزیابی فضای کلاس :
محققان دریافته ا ند برای بررسی فضای کلاس عوامل دیگر نیز مطرح است که معمولا" این ویژگی ها شامل میزانی است که دانش آموزان کلاس را دارای ویژگی های مثبت و فاقد ویژگی های منفی بدانند.
نشانگرهای فضای مثبت در کلاس :
- انسجام : دانش آموزان همدیگر را می شناسند و به هم کمک می کنند و نسبت به هم رفتار دوستانه ای دارند.
- تنوع و گوناگونی : علایق دانش آموزان مختلف مورد تشویق قرار می گیرد.
- رسمیت : رفتار توسط قواعد رسمی هدایت می شود.
- همکاری : همکاری دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است.
- رضایت مندی : دانش آموزان از کار کلاسی لذت می برند.
- توجه : معلم به نیازهای اجتماعی هیجانی یکایک دانش آموزان حساس است.
- دموکراسی : دانش آموزان در تصمیم گیری مشارکت دارند.
- هدف مندی : اهداف کلاس روشن است.
نشانگرهای فضای منفی در کلاس :
تبعیض : معلمان با برخی از دانش آموزان بهتر از سایرین رفتار می کنند.
دشواری : سطح دشواری کار کلاسی متناسب با وضعیت دانش آموزان نیست .
اختلاف : تنش و درگیری در بین دانش آموزان رایج است .
رقابت : رقابت دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است .
کنترل اجتماعی : معلمان انتظارات خود را به شکل مقتدرانه توام با اعمال فشار و بدون در نظر گرفتن نیازهای دانش آموزان مطرح می سازند.
معلم یک سازماندهنده در عرصه ی تعلیم :
تدریس ، درس دادن یا انتقال معلومات و تجارب معین از ذهن معلم به ذهن دانش آموزان است و معلم هم مدرس نام دارد . براساس این تعریف وقتی معلم وارد کلاس می شود به فعالیت و سخن گفتن میپردازد و دانش آموزان جز گوش دادن و اجرای دستورات معلم و یا انجام دادن تکالیف تحمیلی معلم وظیفه و نقشی ندارند.
لیکن امروزه، تدریس را تحریک و راهنمایی و سازمان دادن یادگیری دانش آموزان ، تعریف می کنند . درتعریف اخیر معلم فقط نقش محرک و راهنما و سازماندهنده داردو خود دانش آموز است که باید فعالیت کند ، زیرا یادگیری وقتی درست انجام می گیرد که با فعالیت یادگیرنده همراه باشد. درتدریس به این معنا معلم نقش ضبط صوت متحرک را بازی نمی کند بلکه وظیفه ی سنگین ترراهنمایی و سازماندهندگی را به عهده دارد.
خصوصیات یک سازماندهنده خوب :
* هرگز تمام تصمیم ها را شخصا" نمی گیرد .
* به دیگران نمی گوید چگونه وچه وقت کاری راانجام دهند.
* به گروه و افراد کمک می کند که هدفهای خود را تعیین و تنظیم و روشن نمایند.
* مسئولیت ها را به قدر امکان میان افراد توزیع می کند.
* پیش قدمی و ابتکار را تشویق می کند.
* معتقد است به اینکه همه کارها از عهده یک نفر ساخته نیست .
* روی قدرت و نیروی افراد گروه بیش از ضعف آنها تاکید می کند.
* انتقاد از خود و ارزشیابی خودرا میان گروه معمول می سازد.
* کنترل و انضباط را نگاه می داردتدریس نتیجه بخش ، یادگیری معنادار را تشکیل می دهد.
ویژگیهای یک روش تدریس خوب :
هدف را برای دانش آموزان روشن نماید.
v دانش آموزان را به فعالیت بر انگیزد.
قدرت داوری در باره ی نتایج رادر دانش آموزان ایجاد کند.
v به دانش آموزان امکان دهد که به بررسی نتایج به دست آمده بپردازند.
v سطح تربیتی و تحصیلی دانش آموزان را در نظر بگیرد.
به تدریج از روش روان شناختی به روش تربیت منطقی منتقل شود.
v حتما" رسیدن به هدف را ممکن سازد.
ماده درسی و فعالیت دانش آموزان را وسیله قرار دهد نه هدف .
v برنامه درسی را به زندگی اجتماعی مربوط کند.
v برنامه درسی را برای دانش آموزان ، مفهوم و مطلوب نماید.
روش تدریس ، وسیله معلم برای تکوین شخصیت به عنوان فرد اجتماعی فعال باشد.
v با استعداد و تمایلات دانش آموزان هماهنگ باش کاملا" بر اصول یادگیری مبتنی باشد زیرا روش یادگیری دانش آموزان است که
روش تدریس معلم را تعیین می کند و عکس آن درست نیست .
v دانش آموزان را به تفکر خلاق وا دارد و کنجکاوی ایشان را بر انگیزد.
v از میل به بازی ، تقلید ، کنجکاوی و رقابت دان آموزان استفاده کند.
v از تمام حواس مخصوصا" حس بینایی و شنوایی دانش آموزان استفاده کند.
v خود معلم روش تدریس را کاملا" فهمیده باشد.
v رعایت تدریج از : الف ) معلوم به مجهول ب ) آسان به دشوار ج ) محسوس به معقول د) عملی به نظری
تاکید بر استفاده از روشهای فعال ونوين آموزشی :
در تعیین اهداف ، انتخاب و سازماندهی محتوا ، سعی براین است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد واز طرق مختلف به فعالیتهای ذهنی ، علمی ، فردی و گروهی وادار می شود ، به عبارت دیگر ،محتوا روی درگیرشدن مستفیم دانش آموزان در کسب تجارب یادگیری تاکید داشته و آنان را فعال می نماید به همین دلیل در برنامه ی آموزش بر "روش آموزش " بیشتر تاکید می شود تا آموزش مجموعه ای از اطلاعات و دانستنی ها ، از این رو باید به دانش آموزان راه و روش یادگیری و حل مسئله را آموخت ، برای تحقق این هدف بر استفاده از روشهای فعال تاکید می شود.
از مهمترین روش های فعال ونوين تدریس که در آموزش دروس می توان از آنها استفاده کرد به موارد زیر اشاره می شود:
ü روش حل مسئله
ü روش بحث گروهی
ü روش پرسش و پاسخ
ü روش بارش مغزی ( ذهن انگیزی )
ü روش همیاری از طریق تدریس اعضای تیم
ü روش همیاری از طریق طرح کارایی تیم
1- روش حل مساله :
در این روش با ارائه ی سؤالاتی از طرف معلم ، یادگیرندگان در موقعیتی مسئله دار قرار می گیرند. حل مساله را می توان به صورت فرآیندی در نظر گرفت که به وسیله ی آن یادگیرنده ترکیبی ا ز قواعد پیشتر آموخته شده را کشف می کند و می تواند برای رسیدن به راه حلی برای یک موقعیت جدید از آنها بهره گیرد ودر طی این فرایند به یادگیری جدید نایل شود. این موضوع تازه آموخته شده ، یک قاعده با قانون رده ی بالاتر است که یادگیرنده را قادر می سازد سایر مسائل از این نوع را حل کند.
مراحل تدریس به روش حل مساله :
* ارائه و بیان مساله.
* ارائه ی فرضیه .
* تقسیم دانش آموزان به گروههای چند نفره یا به صورت انفرادی و بررسی راه حل های موجود ، ارائه ی گزارش هر گروه در مورد راه حل پیشنهادی .
* تایید یا در فرضیات با توجه به مباحث مطرح شده توسط گروهها ، تعمیم فرضیات تایید شده به موارد مشابه .
2- روش بحث گروهی:
روش بحث گروهی ، گفت و گویی سنجیده و منظم در باره ی موضوعی خاص و مورد علاقه ی مشترک شرکت کنندگان در بحث است . در این روش ، دانش آموزان با شرکت فعال در فعالیت های کلامی ابعاد مختلف یک مساله را مورد بحث قرار می دهند و در پایان نسبت به آن شناخت عمیق تری به دست می آورند. همچنین درک می کنند که دیگران نیز نظریاتی دارند وباید به نظریات آنان احترام گذاشت . استدلال کردن و گوش دادن به حرفهای دیگران را می آموزند و دارای روحیه ی تحمل آرا می گردند. همچنین از طریق بحث گروهی ، روابط گروهی را تمرین می کنند. در این روش ، وظیفه ی اصلی معلم تحلیل و ارزش یابی جریان بحث ، منطق ، سازمان و صحت مطالب گفته شده است . البته او می تواند نقش هدایت کننده ی بحث را داشته باشد و هر جا که بحث به بن بست برسد یا از مسیر اصلی خارج شود ، آن را به مسیر اصلی هدایت کند. هم چنین باید مراقب باشد که افراد بخصوصی ، بحث را به خود اختصاص ندهند .
مراحل تدریس روش بحث گروهی :
* انتخاب موضوع مورد بحث .
* بیان هدف های آموزشی بحث .
* ابراز نظر همه ی اعضا در باره ی موضوع مورد بحث.
* انتخاب دو نمونه پاسخ که یکی به پاسخ مساله ی مورد بحث نزدیک تر و دیگری دورتر است با ذکر دلیل مطرح کننده.
* هدایت جریان بحث به سوی پاسخ مناسب و نتیجه گیری از بحث .
* نظرخواهی از دانش آموزان در باره ی پاسخی که به نظرمناسب است و انجام بحث و گفت و گو در این زمینه .
* ارزش یابی فعالیت های دانش آموزان شرکت کننده در بحث .
3- روش پرسش و پاسخ :
پرسش و پاسخ روشی است که معلم به وسیبه ی آن شاگرد را به تفکر در باره ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی از معلوم به مجهول تشویق می کند و با طرح سؤال های برنامه ریزی شده شاگرد را در کشف مفاهیم جدید هدایت می کند. سؤالات باید با توجه به زمینه های علمی شاگردان طرح گردد و به گونه ای مطرح شوند که توجه شاگردان را بر انگیزد و ذهن را به حرکت در آورد.
مراحل تدریس روش پرسش و پاسخ :
*انتخاب عنوان توسط معلم : طرح سؤال یا مساله از ساده به مشکل .
*ارائه پاسخ از سوی دانش آموزان : دادن فرصت به دانش آموزان تا در باره ی موضوع فکر کرده و اطلاعات را جمع آوری و به بحث و گفت و گو بپردازند.
*نتیجه گیری : در این مرحله نکات مهم سؤالات دوباره مورد مرور قرار می گیرد و در تابلو یاداشت می شود . دانش آموزان باید تشویق شوند تانتیجه گیری را خود انجام دهند.
4) روش بارش مغزی ( ذهن انگیزی) :
در این روش دانش آموزان با آزادی تمام کلیه ی مطالبی را که درمورد موضوع به ذهنشان می رسد ، فورا"بیان می کنند، و به طور ناخودآگاه و فوری از یافته ها و دانسته های قبلی خود استفاده می کنند و آنها را به کلاس ارائه می دهند.به تدریج دانش آموزان مجموعه ی جملات و کلماتی را بیان می کنند که تمامی آنها در کنار یکدیگر می تواند بخش عمده ای از مطالب مرتبط با سر فصل مربوطه را ارائه دهد.
مراحل تدریس روش بارش مغزی :
*ارائه یک عنوان (موضوع) از سوی معلم به دانش آموزان .
*بیان فوری مطالب ، کلمات و جملاتی در مورد عنوان از طرف دانش آموزان .
*نوشتن مطالب دانش آموزان بر روی تخته سیاه توسط معلم .
*جمع بندی مطالب.
*نتیجه گیری .
5- روش تقسیم موضوع به بخش های مختلف ( همیاری ):
در این روش کلیه ی دانش آموزان به جای معلم در تدریس درس شرکت دارند. ویژگی اصلی این روش مشارکت دانش آموزان در انتقال مفاهیم و مطالب درسی به سایر دانش آموزان می باشد. دریادگیری از طریق همیاری تفاوت افراد گروه باعث کارآمد شدن یادگیری می شود. یکی از هدف های یادگیری از طریق این روش این است که دانش آموزان یاد بگیرند با هر کسی کار کنند و از این طریق موجب بالا رفتن پیشرفت تحصیلی فراگیران ، ایجاد ارتباط مثبت و انتقال تجاربی به آنها می شود که برای توسعه ی اجتماعی ، روانی و شناختی سالم به آن نیاز دارند.
مراحل تدریس به روش تقسم موضوع :
*تشکیل تیم های 6 نفره .
*تقسیم درس به اجزای مختلف
*مطالعه ی هر بخش توسط یکی از اعضای تیم .
*بحث و بررسی پیرامون مطالب هر بخش توسط اعضایی از هر تیم که آن بخش مشترک را مطالعه کرده اند.
*بازگشت هر فرد به تیم خود و توضیح برای هم تیمی ها به نوبت .
6)روش طرح کارایی تیم :
در این روش موضوع درسی در قالب متن ارائه می شود بعد سؤالاتی داده می شود که محتوا را تحت پوشش قرار می دهد. می توان دو نوع سؤال طرح کرد که یکی را در خود طرح یادگیری ودیگری را در پس آزمون به منظور درک فردی مورد استفاده قرار داد. فراگیران باید سؤالات را در حد متعارفی سخت بدانند، زیرا اگر آزمون خیلی سخت باشد ممکن است هیچ کس نتواند پاسخ را پیدا کند و اگر خیلی آسان باشد همه فراگیران جواب را می دانند .
مراحل تدریس در روش طرح کارای تیم :
*متن درسی برای مطالعه فردی فراگیران مشخص و سؤال یا سؤالات در اختیار آنان قرار می گیرد تا پاسخ دهند.
*پس از پاسخ گویی فردی به سؤالات در تیم ها بحث صورت می گیرد تا اعضای تیم در باره ی بهترین پاسخ به هر سؤال به توافق برسند.
*در جریان بحث اعضای تیم باید تفاوت بین " من با آن مخالفم " و " تو اشتباه می کنی" را به خاطر داشته باشند.
*پس از اتمام بحث پاسخ سؤالات ارائه می شود و به پاسخ های فردی از فعالیت اولیه و پاسخ های توافقی تیم توسط فراگیزان نمره داده می شود.
نتیجه گیری :
در تدریس دو دیدگاه وجود دارد ، یکی بر بعد هنری و دیگری بر بعد علمی آن تاکید می ورزد و مجری هر یک مسلما روش تدریس خواسته خودرا خواهد داشت . در بعد هنری تدریس ، برهنر مند بودن معلم و ذهنی کردن ، ادراک و ابتکار و خلاقیت تکیه می کند . در نقطه مقابل بعد علمی شامل تمرین هدایت کننده ، مرور روزانه ، بازخورد و اصلاح، مرورهای هفتگی و از این قبیل است .
1- دیدگاههای اخیر به تلفیقی در این دو بعد هنر و علمی تکیه دارند. گیچ معتقد است علم باید به عنوان بنای نیرومند برای هنر تدریس به کار گرفته شود و نمی توان مجموعه ای از بایدها و نبایدها را از آن استنتاج نمود.
2- علم و هنر می تواند به عنوان فرآیند یا محصول باشند ، فرآیند علم بر عقلانیت تکیه داشته و محصول آن دانش در جریان تدریس باید علم و هنر ، احساس و عاطفه و عقل به هم پیوند بخورند تا بتواند تاثیر گذار گردد.
3- در هر صورت بسته به نگاهی که به تدریس داشته باشیم شاگرد و معلم در دیدگاه تعریف روش تدریس خود را خواهد داشت که در آن میان دو نقش اساسی وجود دارد که هر یک متفاوت از دیگری است .
4- معلم در نقش مدیر یا مشاور و دوست شاگردان می تواند باشد معلم به عنوان مشاور ، ضمن ایجاد آمادگی و انگیزه در دانش آموزان و صبر و حوصله لازم ، شوق به یادگیری را در دانش آموزان تحریک می کندو با طرح سؤال وایجاد صمیمیت آنها را به تفکر و پاسخگویی و کار گروهی وا می دارد .
معلم آگاه ضمن بهره گیری از روشهای مختلف تلاش می کند که اراده و اختیار شاگرد را به رسمیت شناخته و او را مسئول یادگیری می داند که این شیوه مبتنی بر بهره گیری از روش های فعال تدریس است که به دانش آموزان مسئولیت می بخشد، بر سر راه روش تدریس فعال موانع و چالش هایی وجود دارد که مسئولان ذیربط می بایست به آن عنایت نمایند که از جمله می توان به مواردی چون محتوای درسی و صلاحیت و توانایی معلمان وگرایش و نگرشهای اجتماعی ،امکانات آموزشی اشاره کرد.
بر صاحبنظران پوشیده نیست که پویایی روشهای گوناگون آموزشی و اتکای آن بر پایه‌های استوار علمی و حساب شده، در جریان رشد یادگیری و ارتقای سطح فراگیری دانش‌آموختگان، تأثیر عمده دارد و این مسئله نیازمند تلاش متخصصان و کارشناسان این حوزه در تدوین و طراحی و به کارگیری شیوه‌های نوین است.
امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است . از آنجا که در مدارس ما نیز دانش آموزان برای آینده تربیت می شوند و هر ساله مطالب و محتواهای کتابها نیز تغییر می یابد این ضرورت یعنی استفاده از شیوه های نو،جدید و کارا بسیار احساس می شود . یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است.آ شنایی با روش های مختلف تدریس می تواند زمینه ای جهت بر خورد متقابل و منطقی با دانش آموزان از یک مجرای ارتباطی صحیح مهیا کند بطوری که همواره تفکر منطقی داشته باشد .
پیشنهادات
1- معلم باید روش های تدریس خود را به شیوه ای طراحی کند که در آن موقعیت های فراوانی برای ارتباط دروس با زندگی پیش بینی شود.
2- استفاده از وسایل کمک آموزشی از قبیل فیلم و سی‌دی و اسلاید و نوار کاست و000 بسیار مؤثر است.
3- بالا بردن سطح علمی معلما ن و استادان از آخرین و تازه‌ترین اطلاعات در حوزه زبان و ادبیات و فرهنگ ایران،
4- معلمان جهت ارتقای سطح دانش آموزان و بهتر یاد دادن این زبان از روش های جدید تدریس استفاده کنند .
5- اجرای جشنواره‌ی الگوهای فعال تدریس با شرکت فعال وحضور گسترده‌ی معلمان
6- معرفی منابع و کتابهای روش های تدریس نوین به معلمان وبرگزاری مسابقات کتابخوانی
منابع وماخذ
1- آقازاده محرم .راهنمای روش های نوین تدریس بر پایه پژوهش های مغز محوری.
2.احديان، محمد و آقازاده، محرم، راهنماي روشهاي نوين تدريس براي آموزش و كارآموزي تهران، آيش (1378).
3-پارسا محمد. روان شناسی یادگیری بر بنیاد و نظریه ها : - 1372 – انتشارات بعثت – تهران .
4-دکتر خورشیدی ، عباس. روشها و فنون تدریس :– چاپ اول – تهران – 1381. – انتشارات یسطرون
5-- شعبانی .حسن .مهارت های آموزشی وپرورشی انتشارات سمت .
6-- دکتر ذوالفقاری .حسن .راهنمای تدریس کد 51 ناشر ک اداره کل چاپ وتوزیع کتاب های درسی سال 1381 .
7-- رستگار ،طاهره - مجید ملکان " . آشنایی با یاد گیری از طریق همیاری.
8- عباسی، محمد رضا(1379)، عناصر ساختاری روش حل مسئله، مجله رشد تکنولوژی آموزشی، شماره5.
9-فورجیان ، نادر قلی و همکاران. نظریه های یادگیری و فراشناختی در فرآیندیادگیری و یاد دهی :–– چاپ اول – تهران 1377. انتشارات تربیت
قاسمی – پویا ، اقبال. راهنمای علمی پژوهش در عمل :– پژوهشکده تعلم و تربیت
10--قربانی .قربانعلی .وهمکاران .آموزش راههای یادگیری نشر دانشجو . .سال 1382.
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
بسیار عالی
بسیار عالی
بسیار عالی