اهميت آموزش علوم تجربي در مقطع ابتدايي
فراگيري علوم تجربي به كودكان كمك مي كند تا روش هاي شناخت دنياي اطراف خود را بهبود بخشند. براي اين منظور آن ها بايد مفاهيمي كسب كنند كه به آن ها كمك كند تا تجارب خود را با يكديگر مرتبط سازند مثلاً : «نگاه كن گياهي كه در نزديك پنجره بوده، خوب رشده كرده ولي گياهي كه در آن اتاق تاريك بوده پژمرده شده است، چون گياه به نور احتياج دارد تا رشد كند.» آن ها بايد روش هاي كسب اطلاعات، سازماندهي ، كاربرد و آزمايش كرده را بياموزند. اين فعاليت ها توانايي آن ها را در درك دنياي اطراف تقويت مي كند و آنان را براي تصميم گيري هاي هوشمندانه و حل مسايل زندگيشان ياري مي دهد. «گلدان را از اتاق كم نور به پشت پنجره ي روبه آفتاب بگذارم، ببينم چه مي شود.»
امروزه آموختن علوم تجربي همچون سوادآموزي و حساب كردن امري اساسي و ضروري است كه با زندگي روزمره ي ما در ارتباط است و با پيشرفت تكنولوژي اهميت آن بيشتر شده است. به عبارت ديگر آموزش علوم بيشتر به آموزش راه يادگيري مي پردازد كه آگاهي از آن براي هر كودكي لازم است،چرا كه او در دنيايي زندگي مي كند كه سريعاً در حال تغيير است و وي بايد قادر باشد خود را دايم با آن تغييرات هماهنگ سازد. گفته اند كه در 20 سال ديگر سرعت رشد اطلاعات آن قدر سريع است كه كمتر از 75 روز ميزان اطلاعات و دانش بشر دو برابر مي شود و بنابراين آنچه مهم است يادگيري شيوه كسب اطلاعات و به روز كردن و پردازش آنهاست و نه كسب اطلاعات به مثابه يك بسته ي دانشي. به اين دليل فراگيري علوم تجربي دو جنبه ي مثبت دارد. هم فرايند است و هم فراورده.
فرايند علوم: روش يافتن اطلاعات،آزمايش نظريات و توضيح و تفسير آن هاست.«از دو گلدان كاملاً مشابه ، يك گلدان را در جاي كم نور و ديگري را در جاي پر نور مي گذارم به اندازه اي هم آب مي دهم تا ببينم آيا واقعاً ميزان تابش نور بر رشد گياه اثر دارد؟»
فراورده ي علوم: نيز آراء و عقايدي است كه مي تواند در تجارب آتي به كار گرفته شود. اين كه مي گوييم«مي تواند» به اين معني است كه آموزش علوم فقط زماني فوايد بالا را دارد كه مراحل صحيح و مناسب خود را طي كند و گرنه هيچ تضميني براي دستيابي به آن ها نيس. و چون اين دو، يعني فرايند علوم و فراورده ي علوم شديداً به يكديگر وابسته اند، بسط و پرورش آن ها نيز بايد همراه هم تحقق پذيرد. اين موضوع در انتخاب انواع فعاليت هاي آموزشي دانش آموزان از اهميت ويژه اي برخوردار است. مثلاً آموزش مفهوم «گرما باعث افزايش حجم مواد مي شود.» يك (فراورده ي علم)، بايد از طريق مسير مناسب و انجام فعاليت مناسب ، (فرايند علم) ، طي شود تا آموزش به واقع اتفاق افتد. قبل از توجه به اين مورد، به دو نكته ي مهم ديگر كه بر اهميت آموزش علوم تاكيد دارد مي پردازيم. اول اين كه چه ما علوم را به كودكان آموزش دهيم،چه ندهيم، آنان، خود، از اولين سال هاي كودكيشان، عقايد و نظرياتي در باره ي دنياي اطراف خود كسب مي كنند. مثلاً بسياري معتقدند«اگر در كتري را ببنديد، آب در دماي كم تري مي جوشد» ، يا «جريان الكتريسيته زماني كه سيم ها تاب نخورده بيشتر است» و بسياري تصورات غلط ديگر كه بر تصورات كودكان در مورد تجاربشان اثر مي گذارد. مسئله ي ديگر اين كه اگر كودكان به خود گذاشته شوند با تصوراتشان عقايد خلق مي كنند كه بيشتر غيرعلمي اند؛ مثلاً «براي به حركت درآوردن اجسام نيرو لازم است حال آن كه براي متوقف ساختن آن ها نيرويي لازم نيست».از آن جا كه اين عقايد را مي شود آزمايش كرد، وظيفه ي آموزش علوم اين است كه به كودكان اولاً علاقه مندي و ثانياً مهارت كافي براي انجام اين آزمايش ها داده شود. انجام آزمايش ها نه تنها باعث اصلاح عقايد آن ها مي شود، بلكه به آنان مي آموزد كه در علوم تجربي نسبت به آنچه «حقيقت» ناميده مي شود شك كنند مگر آن كه صحت آن را از طريق آزمايش تجربه كنند. از اين طريق به راحتي مي توان فرايند «فرضيه سازي» را براي آنان توضيح داد و به اين ترتيب آن ها در مي يابند كه گاه عقايد و نظرياتي وجود دارند كه صحت آن ها از طريق آزمايش ها و تجارب سازگارند، مفيد ند.
فراگيري اين آموزش در اوايل دوران كودكي از دو نظر اهميت دارد، يكي آن كه كودكان در مي يابند كه عقايدي صحيح است كه مستدل باشد و دوم اين كه احتمال پذيرش نظريات غيرمستدلي كه با مفاهيم علمي در تضاد مستقيم است كم مي شود. آنچه مهم است اين است كه بررسي هاي متعدد نشان داده كه هر چه طول مدت زماني كه فرد عقيده ي غلطي را كسب كرده زيادتر باشد امكان تغيير آن مشكل تر است در عمل ديده ايم فرايند تغيير نظر دانش آموزان دبيرستاني هنگامي كه نظر غيرعلمي را پذيرفته اند بسيار مشكل تر از اين فرايند در دانش آموز ابتدايي است. بزرگسالان در مقابل تغيير عقيده مقاومت مي كنند و اين خود مانعي بزرگ در آموزش علوم به دانش آموزان بزرگسال است. به اين دليل اگر آموزش علوم در دوره ي دبستان مسير منطقي خود را طي كند، مانع پيدايش بحران در دوره ي دبيرستان خواهد شد. هنگامي كه دانش آموز دبستاني ياد مي گيردكه پذيرش اين نظريه كه «بستن در قابلمه ي آبي كه روي شعله است باعث مي شود آب در دماي كم تري بجوشد» بايد با آزمايش كردن همراه باشد، و زماني كه آزمايش اين نظريه را رد كرد او به سادگي قبول مي كند كه بايد انعطاف پذير باشد و اشتباهات را بپذيرد. به اين دليل اين دانش آموز در دوره ي دبيرستان در دروس علوم تجربي نظريات غيرعلمي خود را ساده تر كنار مي گذارد.
روش فعال تدریس در کلاس علوم تجربی
توضيح :چگونگي بكارگيري طرح در كلاس درس:
كتاب علو م تجربي ،تنها كتابي ( در دوران تحصيل و تدريس اينجانب) كه مي توان روش هاي فعال تدريس را بخوبي اجرا نمود وبه موفقيت رسيد. اين طرح در راستاي شعار امسال گروه هاي آموزشي و جهت بهبود وضعيت تدريس وارزسيابي مسمر طرح شده است. طرحی كه ارائه شده است فعاليت گروهي دانش آموزان را برطبق اصولي منظم وبا رعايت نكات لازم در درس و در چارچوب ارزشيابي مستمر وسازنده طراحي گرديده است ودر صورت اجرای مناسب ،ايجاد علاقه و انگيزه در دانش آموزان مي توان نتيجه مطلوبي گرفت. که ما امروز مابه دنبال روش هايي هستيم كه كلاس ازحالت خشك وزمخت به كلاس پرنشاط وبا انگيزه تبديل نمايد. در اين راستا با طرحي جديد كه لزوماً برمبناي اهدافی که بيشتر جنبه رفتاری دارند ، ابزار مناسبي را در اختیار معلم قرار دهيم تا بتواند رفتار و فعالیت های رفتاری دانش آموزان را بهتر ازپيش بسنجند در عين حال دانش آموزان در طول هفته ها وماههاي سال با ايجاد انگيزه ونشاط لازم هدايت كنند و براي سال جديد تحصيلي با كوله باري از يادگيري معنادار روانه سازند.
ابتدا بايد دانش آموزان در ابتدا يا شروع هرمرحله از اين طرح در دفتر نمره كلاس در گروه هاي سه نفري، چهارنفري و... تقسيم كرد كه در اين زمينه سعي شود افراد تيز هوش و زرنگ كلاس درهمه گروه ها باشد وسرگروه بعنوان رهبر و هدايت كننده گروه مي باشد.
این طرح شامل یک چک لیست می باشد که شرح قسمت های مختلف آن مي گوييم :
1– در اين قسمت نام گروه ،تك تك اعضاي گروه و تاريخ راذكر مي كنيم.
تذكر: اين جدول مربوط به ك گروه 4،5،6و... مي باشد. ودرضمن محل سياه شده حداكثر نمره 2مي باشد .
2 – ستون اول فعالیت های گروهی می باشد که دارای 20نمره است و شامل بخش هاي زير مي باشد:
الف - تقسیم کار بین اعضای گروه : (2نمره)
ب – مشورت در گروه : هنگامی به گروه این نمره داده می شود که اعضای گروه در درحل تمرين وقسمت هاي مختلف با یکدیگر مشورت نمایند.(3نمره)
پ – تسلط بر مطالب : بستگی به میزان احاطه اعضای گروه بر مطالب به آنان محول شده است تعلق مي گيرد.(3نمره)
ت – پاسخ به سوالات دانش آموزان : در صورتی گروه بتواند به سوالات مطرح شده بوسيله دانش آموزان را پاسخ دهد که نتیجه این قسمت مطالعه فراتر از کتاب توسط اعضای گروه و ایجاد رقابت براي طرح سئولات بهتري است.در ضمن به کسانی (دانش آموزان غیر از گروه مورد بررسی) که بتوانند سئوالات خوب طرح کنند نیز نمره تعلق می گیرد .(3نمره)
ث – پاسخ به سوالات کتاب : مربوط به «فکر کنید » ,«تفسیر کنید »، اطلاعات جمع آوري كنيد ، مشاهده كنيدها و تفسيركنيدهاو... (2نمره)
ج – مطالب خارج از کتاب : در ارتباط با موضوعات كتاب( 3 نمره )
چ – خبر علمی : در ارتباط با موضوع درس و یا غیر آن (2 نمره)
ح – طرح سوال : اعضای گروه باید پس از پایان درس سئوالاتی را مطرح کرده و از دانش آموزان بپرسند ضمن اینکه می توانند به دانش آموزان نمره دهند(2نمره)
3 – ستون دوم انجام آزمایشات کتاب زیر نظر معلم : در این مرحله دانش آموزان زیر نظر معلم آزمایشات مربوط به موضوع کتاب را انجام می دهند و هربند آن از 1 تا 4 نمره برای آن در نظر گرفته شده است اين بخش رابر عهده معلم مي باشد كه مي تواند نمره آن را بين گزينه هاي مربوط تقسيم نموده و حداكثر نمره آن 20مي باشد.:
الف – انجام صحیح آزمایش : دراين مرحله طبق دستورمعلم وطوري انجام شود نتيجه لازم در پايان آزمايش بدست آيد.
ب – تقسیم کار بین اعضای گروه : تمام کارهای آزمایش را یک یا دو نفر انجام ندهند بلکه همه در انجام آن مشارکت کنند.
ج– تسلط بر موضوع : موضوع آزمایش را از قبل مطالعه کرده و برای فهمیدن مراحل انجام آن وقت تلف نشود
د–ارائه گزارش كار : كه در آن به سير عملياتي آزمايش و مراحل آن نمره اي داده مي شود .
هـ –نظم ودقت: در آن به نظم وترتيب گروه ودقت آن در اجراي آزمايش نمره اي تعلق مي گيرد
و – نتیجه گیری : اگر گروه بتواند نتیجه دلخواه کتاب را بگیرد نمره کامل از این قسمت می گیرد در غیر این صورت به میزانی که از نتیجه منحرف شده باشند از نمره آنها کسر می شود.
4 – فعالیت های دانش آموزان : آخرین ستون چك لیست که در آن میزان فعالیت دانش آموز در هنگام تدریس و همکاری با گروه سنجیده می شود .برای این کار 4 رفتار دانش آموز مورد ارزیابی قرار می گیرد که در مجموع 10 نمره داشته و عبارتند از :
الف – مشارکت دانش آموز در گروه : بیان کننده میزان همکاری دانش آموز با اعضای گروه است (3نمره)
ب – قدرت بیان دانش آموز: که خود باعث می شود دانش آموز این رفتار را در خود تقویت نماید ( 2 نمره )
ج – مشورت با گروه : در راستای تقویت حس شور و مشورت وکمک به دیگران می باشد. ( 3نمره)
د – پاسخ به سوالات مطرح شده : نشان دهنده نقش فرد در رسیدن گروه به پاسخ سؤالات دانش آموزان است و هرکدام که نقش بیشتری داشته باشند نمره بیشتری می گیرند ( 2 نمره )
این چک لیست طوری طراحی شده است که اگر در برخی از جلسات آزمایشی انجام نشود گروه مورد بررسی متضرر نگردد. به اين ترتیب که در جلسات دارای آزمایش نمره گروه از میانگین مجموع ستون اول و دوم بدست می آید. و در غیر این صورت( نبودن آزمایش ) نمره گروه همان نمره ستون اول محسوب مي شود. و اين طرح جهت برطرف نمودن نواقص واشكالات به مدارس شهرستان نيز ارسال گرديده است تادبيران محترم پيشنهادات خود را ارسال نمايند.