عنوان مقاله:
بررسی راهکارهای علاقمند نمودن دانش آموزان به مطالعه و کتابخوانی
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
واحد درسی:مبانی و اصول آموزش و پرورش ابتدایی
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مدرس راهنما:
 
دانشجو:
---
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
نیم سال دوم سال تحصیلی 96-97

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
تقدیم به:
پدرو مادر  عزیز و مهربانم
آنانکه وجودم برایشان همه رنج است و وجودشان برایم همه مهر
توانشان رفت تا به توانایی برسم
و مویشان سپید گشت تا رویم سپید بماند
آنانکه فروغ نگاهشان، گرمی کلامشان و روشنی رویشان
سرمایه­های جاودانگی  زندگی من است
سرو وجودشان، همیشه سبز و پایدار
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب
چكيده 5
مقدمه 6
بيان مساله 7
توصيف وضع موجود 10
هدفمندی .............................................................................................................................................................................10
نواقص و كمبودهاي کتابخانه ها 11
علم به خاطر خدمت.............................................................................................................................................................12
نقش عوامل درونی و بیرونی................................................................................................................................................13
انس با کتاب در دوران کودکی...........................................................................................................................................14
نقش خانواده .........................................................................................................................................................................16
نقش مدرسه .........................................................................................................................................................................17
 
پیشنهادات 20
نتیجه گیری 22
منابع 22
 
 
 
 
 
چكيده:
هدف از این پژوهش بررسی راهکارهای علاقمند نمودن دانش آموزان به مطالعه و کتابخوانی است.کلیه دانش آموزان مدرسه راهنماییشهید رضایی دهستان سراب نیلوفر شهرستان کرمانشاه به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است.در انجام این تحقیق از ابزارهاییمانند پرسشنامه،مصاحبه،مشاهده و بررسی اسناد(کتب و تحقیقات مربوطه) استفاده شده است.مساله ای که بررسی می گردد(مسالهتحقیق) عبارت است از: علت عدم انگیزه در مطالعه و کتابخوانی دانش آموزان چیست؟دانش آموزان این آموزشگاه،عدم برنامه ریزیمناسب،نداشتن وقت کافی،کمبود کتب مورد علاقه،نبود کتابدار در مدرسه ونبود مکان مختص کتابخانه را از علل عدم کتابخوانی خودذکر کرده اند.همچنین صاحبنظران در رفع این مشکل نظرات مختلفی ذکر کرده اند که خلاصه آن عبارت است از:شروع مطالعه و خواندن کتاب بایددر سنین پایین و از خانواده شروع گردد،آموزشهای لازم به والدین درخصوص اهمیت مطالعه و نقش آن در زندگی داده شود تا بچه ها باالگوگیری از آن ها به این امر اهمیت دهند،کتابخانه باید از کتب مختلف با موضوعات گوناگون غنی باشد و وجود یک برنامه زمانبندیمشخص جهت رفتن دانش آموزان به کتابخانه های عمومی و استفاده از امکانات آن ها.پايين بودن سرانه مطالعه در كشور ما كه به يك دقيقه در سال مي رسد و نيز بيشتر، عدم انگيزه كافي و عدم علاقه دانش آموزان به مطالعه و كتابخواني باعث شد كه اين تحقيق به رشته تحرير درآيد.
هدف از اين پژوهش بررسي راهكارهاي علاقمند نمودن دانش آموزان به مطالعه و كتابخواني است.كليه دانش آموزان مدرسه راهنمايي امام خميني(ره) روستاي كمالي علامرودشت شهرستان لامرد به عنوان جامعه آماري در نظر گرفته شده است. در انجام اين تحقيق از ابزارهايي مانند پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بررسي اسناد(كتب و تحقيقات مربوطه) استفاده شده است.
 
مقدمه:
زندگي در دنياي امروز،زندگي در دنياي اراده است و سعادت و شقاوت هر انساني به اراده همان انسان رقم مي خورد.با اراده و عزم راسخ خود به طرف علم،عمل و كسب دانش و بينش حركت نماييد كه زندگي زير چتر علم و آگاهي،آن قدر شيرين و انس با كتاب و قلم و اندوخته ها آن قدر خاطره آفرين و پايدار است كه همه تلخي ها و ناكامي هاي ديگر را از ياد مي برد. بشريت با همه پيشرفتهايش در علوم و فنون،هنوز در گهواره طفوليت دانش است و تا رسيدن به بلوغ كامل راه طولاني در پيش است.اميدوارم ملتهاي اسلامي و ملت بزرگ ايران با يك تحرك فرهنگي گسترده بتوانند مسلمانان را از فقر و تنگناهاي علمي درآورند.
جملات زیبای فوق، آخرين پيام بزرگ مرد تاريخ معاصر حضرت امام خميني(ره) بود كه در آخرين سال زندگيشان(سال تحصيلي) به مناسبت آغاز سال تحصيلي 68-67 خطاب به دانش آموزان كشور بيان نمودند. اين عبارات به عنوان طلايه مطلب اهميت علم و دانش و مطالعه را بيش از پيش نمايان مي سازد.
كسي كه با اين دنياي زيبا و زندگي بخش كتاب ارتباط ندارد بي شك از مهم ترين دستاورد انساني و نيز بيشترين معرفت الهي و بشري محروم است.متاسفانه بايد اعتراف كنيم كه رواج كتاب و كتابخواني در ميان ملت ما كه خود يكي از مشعلداران فرهنگ كتاب و معرفت در طول تاريخ پس از ظهور اسلام بوده است بسي كمتر از آن چيزي است كه از چنين ملتي انتظار مي رود و اين پديده نيز مانند بيشتر پديده هاي ناگوار در كشور ما نتيجه فرمانروايي پادشاهان و فرمانروايان ظالم و فاسد و بي فرهنگ بر اين كشور در دويست سال گذشته است.
نگاهي گذرا به علل موفقيت كشورهاي پيشرفته جهان مبين اين واقعيت است كه بخش عظيمي از اين موفقيت ها مرهون توجه به نسل جوان و نوجوان اين كشورها و سرمايه گذاري در جهت رشد و شكوفايي استعدادهاي آنان بوده است؛ زيرا كودكان و نوجوانان هميشه به عنوان عظيم ترين سرمايه ها و ذخاير معنوي كشور مطرح هستند. برهمين اساس و با عنايت به جوان بودن جمعيت كشور ما آموزش دادن و آگاهي بخشيدن به چند ميليون دانش آموز يكي از شالوده هاي اساسي در تحقق توسعه و پيشرفت همه جانبه كشور و گامي در جهت پيشبرد هدفهاي والاي نظام به ويژه جهت رسيدن به چشم انداز 20 ساله كشور است كه كتاب و كتابخواني در اين رابطه نقش بسيار مهم و اساسي دارد كه بايد بيشتر از اين مورد توجه قرار گيرد.
از آن جا كه فرهنگ كتابخواني در جامعه ما جايگاه خود را به دست نياورده و از وضعيت نامطلوبي برخوردار است،لذا بايد براي ايجاد رغبت و عادت در كودكان و نوجوانان به مطالعه و كتابخواني چاره اي جدي بينديشيم. اين تحقيق كه در همين راستا صورت گرفته سعي مي كند مشكل عدم رغبت دانش آموزان به مطالعه را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار دهد و سرانجام منجر به ارائه پيشنهاداتي جهت رفع مشكل گردد.
مساله اي كه بررسي مي گردد(مساله تحقيق) عبارت است از: علت عدم انگيزه در مطالعه و كتابخواني دانش آموزان چيست؟دانش آموزان اين آموزشگاه، عدم برنامه ريزي مناسب،نداشتن وقت كافي، كمبود كتب مورد علاقه،نبود كتابدار در مدرسه ونبود مكان مختص كتابخانه را از علل عدم كتابخواني خود ذكر كرده اند.
همچنين صاحبنظران در رفع اين مشكل نظرات مختلفي ذكر كرده اند كه خلاصه آن عبارت است از: شروع مطالعه و خواندن  كتاب بايد در سنين پايين و از خانواده شروع گردد،آموزشهاي لازم به والدين درخصوص اهميت مطالعه و نقش آن در زندگي داده شود تا بچه ها با الگوگيري از آن ها به اين امر اهميت دهند،كتابخانه بايد از كتب مختلف با موضوعات گوناگون غني باشد و وجود يك برنامه زمانبندي مشخص جهت رفتن دانش آموزان به كتابخانه هاي عمومي و استفاده از امكانات آن ها.
 
 

بيان مساله

مساله اي كه من با آن برخورد داشته ام اين است كه چه تمهيدات و كارهايي مي توان انجام داد تا دانش آموزان از اين حالت بي حوصلگي نسبت به خواندن كتابهاي غير درسي بيرون آيند و به دنياي عظيم كتاب وارد شوند.
چه علتي دارد كه دانش آموزان ما با علاقه تمام ساعتها را در ايام شبانه روز به برنامه هاي تلويزيون و كامپيوتر و اينتر نت و... اختصاص مي دهند اما نوبت به مطالعه و كتابخواني كه مي رسد بي حوصله و بي انگيزه مي شوند. عدم انگيزه و رغبت به كتابخواني به عنوان مساله تحقيق انتخاب و طي 7 مرحله ديگر قدم به قدم مورد بررسي قرار مي گيرد.
«افزايش ترغيب دانش آموزان به كتابخواني» به عنوان موضوع تحقيق انتخاب و سعي شده موضوع طوري انتخاب گردد كه اولا: نه آن چنان گسترده باشد كه نتوان تحقيق كرد و نه آن چنان محدود كه موضوع لوث شود.ثانيا در توان علمي اينجانب بوده و منابع آن در دسترس باشد. بنا بر اين سال تحصيلي 87-86 به طور كامل به عنوان زمان تحقيق انتخاب مي گردد و از ابزارهايي مانند پرسش نامه،مصاحبه،مشاهده و بررسي اسناد به عنوان ابزارهاي اندازه گيري استفاده شده است .
 

توصيف وضع موجود

     بنده به عنوان مربي امور تربيتي در آموزشگاه راهنمايي امام خميني(ره)روستاي كمالي علامرودشت شهرستان لامرد مشغول به كار هستم.
اين آموزشگاه داراي 3پايه تحصيلي مي باشد(سال اول 27نفر،سال دوم 21نفر،سال سوم22 نفر)كه مجموعا 70 نفر در اين آموزشگاه مشغول به تحصيل هستند.ساختمان مدرسه نوساز است و 3 سال قبل افتتاح گرديده و تقريبا همه امكانات تحصيلي و آموزشي و ورزشي در آن مهيا مي باشد،اما كتابخانه آموزشگاه وضعيت آن چنان مطلوبي ندارد.اتاقي 30 متري به عنوان كتابخانه،انبارو البته شيفت مخالف به مهد كودك اختصاص دارد.
اين كتابخانه داراي 700 جلد كتاب مي باشد كه در موضوعات مذهبي، داستاني، علمي آموزشي،ادبي، تاريخي و مرجع طبقه بندي شده اند. بيشترين كتاب ها به موضوع داستان و كمترين آن مربوط به بخش مرجع مي باشد.
نواقص و كمبودهاي اين كتابخانه عبارتند از:
عدم اختصاص يك مكان مناسب كتابخانه،كمبود كتب مورد علاقه دانش آموزان،عدم وجود ميز و صندلي مطالعه و از همه مهم تر عدم وجود كتابدار.كتابخانه توسط چند تن از دانش آموزان در ساعات استراحت،بعضي از ساعات خالي كلاس ها و قسمتي از زنگ پرورشي سرويس دهي مي كند، كه اين امر باعث اختلالاتي در برنامه كاري كتابخانه و برنامه هاي درسي بچه هاي مسئول شده است. با توجه به علاقه اكثر بچه ها به مطالعه و رغبت آن ها به كتابخواني باز هم عده اي از دانش آموزان به كتابخواني رغبتي نشان نمي دهند.
اگر مشكلات فوق رفع نگردد،كم كم اين علاقه رو به كاستي مي رود و عطش فراگيري و مطالعه كتب غير درسي در آن ها رو به افول مي رود.
بنده به عنوان عضو دوم شوراي تربيتي آموزشگاه بعد از مدير مسئول مستقيم اين كار در آموزشگاه، موظفم كه جهت رفع نواقص و معايب فوق در حد توان خود با همكاري ساير اولياي مدرسه بكوشم كه اگر در اين كارموفق شديم،رغبت آن ها به مطالعه و كتابخواني دو چندان شده و زمينه پرورش استعدادهاي آن ها شكوفا مي گردد و در نتيجه به مطالعه كتب درسي نيز علاقمند شده و به ارزشهايي كه ناديده گرفته شده توجه مي شود.
امروزه اهميت و ضرورت مطالعه و نقش آن در زندگي هر فرد و در پيشبرد اهداف مختلف (اجتماعي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و...) بر هيچكس پوشيده نيست. متاسفانه سرانه مطالعه در كشور ما بسيار پائين است و ميانگين آن در به1دقيقه در سال مي رسد. كه واقعا جاي تاسف دارد. از اين رو علاقمند نمودن دانش آموزان در سن پائين تحصيل مي تواند باعث اميدواري و تحكيم اين امر در سالهاي آتي باشد.
لذا در اين خصوص پس از تبادل نظر با همكاران علاقمند و بحث در شوراي تربيتي آموزشگاه،مساله مورد نظر  به صورت«افزايش ترغيب دانش آموزان به كتابخواني» و به صورت 3 پرسش مطرح گرديد:
1-چگونه مي توانم دانش آموزان را به كتابخواني ترغيب نمايم؟
2-چه روشهايي بكار گيرم كه آن ها از محيط كتابخانه لذت ببرند؟
3-چگونه از علاقه آن ها به كتابخواني در جهت تقويت مباني فكري و عقيدتي آن ها استفاده لازم گردد.
استمداد از نیروهای معنوی
هدفمندی
اولین راز موفقیت در تحصیل ارتقای انگیزه هاست. انگیزه و نیت یک چیز باطنی و غیر مرئی است ولی بالاترین اثر را روی نتیجه بر جا می گذارد.
برای توضیح مطلب از شما می پرسم: شما برای چه درس می خوانید؟ اصلاً در خودتان نگاه کنید و ببینید واقعاً چقدر دوست دارید درس بخوانید؟ آیا میزان علاقه شما به درس و علم زیاد است یا کم؟
در این باره باید بگویم دانش آموزان و دانشجویان از نظر نیت چند گروه هستند: شما ببینید جزء کدام گروه هستید؟ آن وقت اگر لازم باشد می توانید با عوض کردن نیت و هدفتان به گروه بالاتری منتقل شوید و در نتیجه موفقیت بیشتری در درس به دست بیاورید.
گروه اول- کور و بی هدف و مجبور:
کسی که نمیداند برای چه باید درس بخواند. اگر هم درس می خواند شاید برای این درس می خواند که به اجبار به او گفته شده باید درس بخوانی. اگر واقعاً زور و فشار خانواده و مدیر و معلم نباشد او درس نخواهد خواند. او مثل ماهی لیز است. درست مثل یک زندانی که برای او اعمال شاقه بریده اند و اگر یک لحظه نگهبان سرش را برگرداند، او از کار طفره می رود. درس و تحصیل برای او ارزش چندانی ندارد.
به دنبال پول و شغل:
دانش آموزی که به خاطر آینده شغلی درس می خواند؛ یعنی فهمیده که اگر درس نخواند در آینده در جامعه ارزشی نخواهند داشت و ممکن است شغل مناسب با حقوق مکفی گیرش نیاید. چنین شخصی دنبال کسب مدرک دیپلم یا مدارک دانشگاهی است، به اندازه ای که کار بهتری گیرش بیاید. او درس می خواند تا خرش از پل بگذرد. او هیچ وقت از درس خواندن لذت نمی برد؛ بلکه فقط زحمت درس خواندن را تحمل می کند تا به آسایش فردی و اجتماعی در آینده برسد. حتی بعضی از شاگردان ممتاز جزء این گروهند.
گروه سوم- به خاطر وظیفه: دانش آموزی که درس خواندن را وظیفه اجتماعی و خانوادگی خود می داند؛ وظیفه ای که اشخاص دلسوز مثل پدر، مادر، معلم و جامعه، برای او در نظر گرفته اند و به عهده اش گذاشته اند. این جا اگر دانش آموز آدم وظیفه شناسی باشد جزء درس خوانها قرار می گیرد چون معتقد است هر کس باید وظیفه اش را انجام دهد، او نیز باید وظیفه اش را باید انجام دهد؛ هر چند خشک و بی روح باشد. بیشترین شاگردان ممتاز در این گروه قرار می گیرند.
گروه چهارم- به خاطر کسب افتخار: کسی که به دنبال کسب افتخار و جلب توجه دیگران است و به این خاطر درس می خواند که می خواهد شاگرد خوب یا ممتاز باشد و جزء نفرات برتر قرار گیرد و بالاخره یک سر و گردن از دیگران بالاتر باشد. او در یک رقابت منفی دیگران را رقیب خود می بیند و به هر قیمتی می خواهد آن ها را به زیر بکشد و خودش آن جایگاه را به دست بیاورد. غرور و تکبر و حسد نشانه اوست.
گروه پنجم- علم به خاطر علم:
کسی که حس کنجکاوی بالایی دارد و از علم، دانایی و آموختن لذت می برد. او عاشق دانستن است و می خواهد آن قدر درس بخواند که خودش کشفیات داشته باشد، از مرزهای علم بگذرد و مجهولات بشر را کم کند.
 علم به خاطر خدمت:
کسی که به خاطر هدف مقدس خدمت به کشور و ملتش بلکه خدمت به دنیا و همه انسان ها درس می خواند. و دلش می خواهد هر چه ممکن است بیشتر و بهتر بدانند تا بتواند در آینده خدمت کند، و زندگی مردم را بهبود بدهد. با شور و شوق درس می خواند تا بتواند به هدف مقدسش برسد.
گروه هفتم- علم برای خدا:
کسی که معتقد است خدای متعال انسان را برای دانستن خلق فرموده. او ارزش زندگی انسانی را در تحصیل علم و دانایی می بیند و جهل و نادانی را بدترین دشمن انسان می داند. نزد چنین شخصی تحصیل علم یک امر الهی است و هدف اصلی اش به دست آوردن رضایت خالق هستی است. این بالاترین نیتی است که انسان می تواند به آن برسد. البته این هم برای خود مراتبی دارد و برترین درجه اش مربوط به پیامبران و امامان معصوم: به ویژه امام زمان 4 می باشد و ما در این جا از بیان آنها صرف نظر می کنیم.
چنین شخصی چند نشانه دارد:
1. او خدای متعال را منبع همه علوم می داند:«اَلْعِلْمُ نورٌ یَقْذِفُهُ اللهُ فِی قَلْبٍ سَلیمٍ مَنْ یَشاءُ»؛[441] دانش نوری است که خدای متعال در جان های پاکی که بخواهد قرار می دهد.
2. او تحصیل علم را یک وظیفه شرعی می داند که خدای متعال بر عهده انسان گذاشته است، چنان که در حدیث آمده است:«طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَیٌ عَلی' کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَیٍ»؛ به دنبال علم و دانش رفتن بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است.
3. او عاشق خداست و چون عاشق خداست برای انسان های دیگر بلکه برای همه مخلوقات خدا ارزش قایل است و خود را خدمتگزار عالم هستی می بیند.
توجه مهم 1: گاهی شما می توانید یک کار انجام دهید ولی چندین نیت را با هم داشته باشید. مثلاً هم برای خدا درس بخوانید و هم برای خدمت به خلق خدا و هم گسترش مرزهای علم و اکتشاف و اختراع. مهم این است که واقعاً همیشه بهترین نیت را داشته باشید. یادتان باشد هر چه نیت ها بزرگ تر و بهتر باشد بیشتر کشش ایجاد می شود و به سان یک نیروی معنوی و نامرئی به طور معجزه آسا کمک تان می کند.
توجه مهم 2: کسی که برای خدا درس بخواند به مقاماتی پیش خدا می رسد، از جمله:
1. درس خواندنش مثل عبادت است؛
2. وقتی برای طلب علم از خانه بیرون می آید پا روی بال ملائک می گذارد؛
3. از لحظه ای که از خانه بیرون می آید همه موجودات به جای او تسبیح می گویند و ثوابش برای او نوشته می-شود حتی ماهیان دریا (حَتّی' الْحِیتانِ فِی الْبَحْرِ)؛
4. در ملکوت آسمان ها بزرگ خوانده می شود.
نقش عوامل درونی و بیرونی
1) عوامل درونی
الف) انگیزه : انگیزه عاملی است که باعث می شود تا فرد در فعالیتهایی که به یک هدف منجر می شود شرکت نماید و به تلاش خود تا رسیدن به آن اهداف ادامه دهد. وداشتن انگیزه اوّلین و مهمترین عامل در برقراری رابطهء منطقی میان ذهن و مطالب مورد مطالعه است. (کاکائی، 1380 : 35 ). از جمله انگیزه های مطالعه را می توان چنین بر شمرد: «عادت ـ وظیفه ـ گذران وقت ـ آگاهی از مسائل جاری ـ ارضای میل شخصی ـ نیاز زندگی روزمره ـ افزایش علائق و سرگرمی ها، ا رضای علائق ذوقی و حرفه ای و وسعت بخشیدن به این علایق ـ ارضای نیازهای شخصی ـ ارضای نیازهای اجتماعی ، شهری به عنوان یک شهروند ـ رشد عمومی از جمله ارتقاء سطح فرهنگی ـ ارضای نیازهای مبرم فکری ـ ارضای نیازهای مبرم روحی و معنوی (استیگر، 1370 : 23 )
ب ) علاقه : علاقهء فرد به مطالب مورد مطالعه باعث می شود که شخص وقت بیشتری را صرف مطالعه نماید؛ در مطالعه علاقه یکی از عوامل مؤثر است. دروس و مطالبی که مورد علاقه نباشند، انگیزه ای برای مطالعه نخواهد بود و در نتیجه نه تنها مطالب دیرتر یادگرفته می شود، بلکه زودتر هم فراموش می گردد. سئوال این است که چگونه می توان علاقه به چیزی را که تاکنون مورد علاقه نبوده است، افزایش داد. در پاسخ این سئوال باید گفت: که همه علایق انسان، در اثر رشد بوجود آمده است . در واقع علاقه به هر موضوع، با مقدار اطلاعاتی را که درباره آن داریم، نسبت مستقیم دارد. یعنی هر چه بیشتر دربارهء مطلبی اطلاعات کسب شود، علاقه به مطالعه آن بیشتر می شود. با توجه به مطالب مذکور، ایجاد علاقه اوّلین قدم برای انگیزش به مطالعه است. (دلجو، 1387 : 23)
ج) میزان سواد : تحصیلات بالا عامل مؤثر در تداوم مطالعه و یادگیری است. و احتمال اینکه شخص به کتاب رو آورد و اهل مطالعه شود با میزان سطح تحصیلی او در ارتباط است. (استیگر، 1370 : 28) . و تحصیلات به عنوان عامل تعیین کننده در نقش اجتماعی شخص عمل می کند و نقش اجتماعی شخص نیز شاخص الگوی مطالعه می باشد .
د ) روش مطالعه : دانستن روشهای مطالعه دانش آموز را برای ادامهء مطالعه تشویق می کند.
ب ـ  عوامل بیرونی
الف) کتاب و مواد خواندنی : کتاب وسیله ای است که ما را از حد خود فراتر می برد و افکار ما را بیدار می کند. که شامل ظاهر کتاب و محتوی کتاب می شود.
ب) مکان مطالعه : مکانی که برای مطالعه انتخاب می شود باید کاملاً روشن، به دور از سر و صدا و فت و آمد افراد و جدا از هر رفتار ناسازگار با مطاله باشد مهمترین عوامل موثر در مطالعه در ارتباط با تمرکز حواس است. متغیرهای زیادی بر توانایی تمرکز اثر دارند . مانند : مدرسه، دورهء تحصیلی، معلمان، انگیزه ، هدف ها ، سلامت جسمی و روانی. (پاورز، 1369 : 31).
ج) زمان مطالعه : مطالعه در زمان خستگی و بی حوصلگی از عواملی است که باعث بیزاری از مطالعه خواهد شد. بهترین زمان برای مطالعه بستگی به عادت فردی دارد. و نداشتن وقت همواره به عنوان یک عامل باز دارندهء مهم در امر مطالعه محسوب می شود. که دو مورد آخر از شرایط لازم برای مطالعه بهتر نیز محسوب می شود.
انس با کتاب از دوران کودکی
کارشناسان تربیتی معتقدند با توّجه به اینکه برای کودکان 1 تا 3 ساله تکرار یک شیوه ء آموزش مناسب است. به همین دلیل می توانید در این سنین برای کودکان از کتابهای شعر گونه استفاده کنید و بارها و بارها آن را بخوانید تا کودک از ریتم و لحن آن نیز لذّت ببرد.
در کودکان 3 تا 5 ساله می توان با استفاده از کتابهایی که دارای تصاویر و نامهای حیوانات، اسباب بازی ها و شماره ها بوده برای یادگیری بهره برد . کودکان در این سنین با نگاه کردن به تصویر اعداد و نام آنها را می توانند تا حدّی شکل آنها را به خاطر بسپارند که آمادگی خوبی برای دورهء پیش دبستانی ایشان محسوب می شود. بویژه وقتی خودشان نیز پس از شما تکرار کنند.
کارشناسان معتقدند در سنین بالاتر نیز کتابهای کمدی برای بچه ها جذاب است و بتدریج می توانند اتفاقاتی که در کتاب افتاده را به کمک شما تجزیه و تحلیل کنند و از قدرت ذهنی بیشتری بر کتابخوانی و مطالعه بهره مند شوند. (روزنامه ایران، شماره 4469).
واضح است که یکی از موثرترین راه های تشویق کسب عادت مطالعه این است که کودکان را در سنین خیلی پایین به کتاب و کتابخوانی علاقه مند سازیم. کسانیکه با مسئله تشویق عادت مطالعه فعالیت می نمایند برنامه های ویژه ای را برای افراد سنین پایین بکار می برد (استیگر ، 1370 : 103 ).
توجه داشته باشید که اگر مطالعه را بصورت عادت در آورید و در ساعات معینی از روز یا شب عادت کنید که به مطالعه بپردازید، کمک بسیار موثری به خود کرده اید.
نقش خانواده
نخستین دنیایی که کودک وارد آن می شود خانواده است. شخصیت کودک در تمامی زمینه ها با تأثیر از خانواده شکل می گیرد. تک تک اعضای خانواده در شکل گیری و تکوین تصور کودک از دنیای اطراف و طرز تلّقی و نگرش وی نسبت به مسائل وموضوعات نقش دارند. (سعادت آبادی نسب، 1377 :15 ).
کودک به طور غریزی از والدین خود الگو می گیرد و رفتار و گفتار آنها را تقلید می کند. حال اگر در یک خانواده علاقه به مطالعه و کتابخوانی در میان بخشی از اعضای خانواده به ویژه والدین بیشتر باشد کودک به طور طبیعی به کتاب علاقمند می شود.
خانواده برای علاقمند کردن فرزندان خود به مطالعه اقدامات زیر را انجام دهند.
- برای تابستان آنها برنامه مطالعه آزاد در نظر بگیرند.
- برای آنها کتابخانه ای هر چند کوچک با کتابهای متنوع فراهم کنند.
- آنها را  حتی المقدور به نمایشگاه های کتاب ببرند، این کار موجب تشویق آنها به کتاب کتابخوانی می گردد.
- از آنها بخواهید کتابهایی که مطالعه کرده اند خلاصه آنها را بیان کنند.
- بهترین هدیه برای فرزندان بخصوص در جشن تولد، کتاب می باشد، که این کار به نوعی سوق دادن آنها به سوی کتاب و کتابخوانی می شود.
کتابخانه کودک در دو وجه عمده خود همزمان دو کارکرد مهم در توسعه و ترویج کتابخوانی انجام می دهد :
1. فراهم کردن امکان دسترسی به کتاب
2. فراهم آوردن فضای جذب کودکان به کتابخانه و تشویق آنها به مطالعه. (پولادی، 1387 : 26).
نقش مدرسه
مدرسه نیز یکی از عواملی است که نقش بسیار مهمی در ایجاد و استمرار رفتار مطالعه گرانهء افراد دارد. مدرسه جایگاه مهم تربیتی انسان است که کودک اصول و قواعد خواندن و نوشتن را فرا می گیرد. همیشه یکی از مهمترین هدفهای آموزشی مدرسه بیدار کردن حس اشتیاق به مطالعه بیشتر و توانایی دریافتن پاسخ به آن اشتیاق بوده است.
پس اگر مدرسه پویایی لازم را نداشته باشد خود مانع پیشرفت است. مدرسه را غالباً به عنوان جایگاه گذر از یک دنیای شخصی به دنیای غیر شخصی تلقی می کنند. (علاقه بند، 1377 : 63).
 
دانش آموز به دلیل همین تحول بزرگی که در خود احساس می کند، اشتیاق فراوانی به مطالعه دارد و هر لحظه می خواهد بیشتر با دنیای پر رمز و راز درون کتاب آشنا شود.
در این میان به عوامل مرتبط با مدرسه که در آگاهی دادن به دانش آموزان گامی مؤثر و ضروری به نظر می رسند اشاره ای می گردد.
الف) معلم : که از میان عوامل مؤثر و تأثیر گذار بر میزان مطالعه و بالا بردن کیفیت آموزش و یادگیری و تولید علم و اندیشه، نقش معلمان را نمی توان نادیده گرفت. یکی از مهم ترین وظایف پیش روی معلمان، گسترش مطالعه آزاد دانش آموزان است. قسمت عمده ی کار معلمی، مهر و محبت است معلمی که بتواند با دانش آموزان خودش رابطه ی انسانی عمیق برقرار کند توانسته است خوب بودن و مورد اعتماد بودن خود را به دانش آموزان خود ثابت نماید. آنگاه است که حرف وسخن او در دانش آموزان اثر می کند. و شوق آموختن مطالب درسی و غیر درسی در آنها تقویت می شود. و بتدریج علاقه و انگیزهء اولیه در آنها شکل می گیرد. (بابائی، 1383 : 3 ).
معلم باید در تسهیل، تعمیق و توسعهء مفاهیم و معانی جدید، از امکانات و فناوری های جدید در زمینه آموزشی وعلمی (نرم افزارهای آموزشی و سایت های آموزشی و فهرست انتشارات جدید ) در بروز رسانی اطلاعات دانش آموزان کوشا باشند. و کشف علایق تک تک دانش آموزان به موضوعات مختلف و ارائه منابع جدید به آنها، زمینه های علاقه مندی به مطالعه و تحقیق را فراهم می کند. بهر حال چه معلمین در رابطه با گریزان شدن شاگردان از کتاب و مطالعه مقصرّ باشند و چه نباشند، این به عهده مدرسه است که با ترویج این نوع بیسوادی مبارزه نماید.
 
ب) انتشار ماهنامه های آموزشی در مدارس
این کار فرهنگی مهم در مدارس زمانی تحقیق پذیر است که نقش های مختلف در این سیستم به ایفای نقش خود بپردازند. تصمیم گیری و برنامه ریزی صحیح و تأمین مالی نیز از مهمترین ویژگی های این برنامه بشمار می رود. که بدون توجه به این سه اصل، اجرای طرح با مشکلاتی روبرو خواهد بود. که برای اجرایی کردن آن به چندین راهکار اشاره می گردد.
1. فروش کتابهای ارزان در کتابخانه های مدارس (قرارداد با انتشارات)
2. برگزاری هفته کتاب در مدارس
3. همکاری با انجمن های اولیاء و مربیان و استفاده از نظرات و پیشنهادات آنها
4. جلسات هفتگی درمیان دبیران
5. برگزاری کلاسهای آموزشی برای دانش آموزان
6. دعوت از مسئولین آموزش و پرورش
بعد از اینکه از نظرات همکاری و دانش آموزان استفاده کردیم. برای برنامه ریزی و چگونگی انجام کار باید شورا و کارگروه هایی تشکیل شود. مدیریت این کار بر عهدهء یکی از معاونان مدرسه، یا مربی تربیتی و یا از دبیرانی که سوابق تحقیقاتی زیادی دارند قرار بگیرد. و مراحل بعدی انتخاب سر دبیر، ویرایش، و تصویرپردازی و نویسندگان و ... از میان خود معلمان و دانش آموزان مستعد و خوش ذوق خواهد بود.
که این ماهنامه می تواند در قالب موضوعات مختلف، (علمی، اجتماعی و فرهنگی، تاریخی و ایرانشناسی، ادبی و هنری و صنعتی و کشاورزی ، پزشکی ...) که قبلاً در کلاسهای آموزشی به دانش آموزان یادآوری شده طراحی و تنظیم گردد.
که اگر اوّلین شمارهء این نشریه با موفقیت کار خود را به اتمام رساند توجه مسئولین نیز بدان معطوف شده و نسبت به تأمین مالی آن نیز اقدام مؤثری انجام خواهند داد.
که نتایجی که این طرح بدنبال دارد بطور خلاصه عبارت بودند از:
1. افزایش میزان خرید ماهنامهء مدارس و کتابهای امانتی کتابخانه ها و نشریان مختلف (نوجوانان ، پیوند و ...)
2. ایجاد علاقه به کتابخوانی و بالا رفتن میزان آمار مطالعه در میان دانش آموزان
3. ترویج فرهنگ کتابخوانی در میان دانش آموزان و در سطح جامعه
4. بالا بردن سطح آگاهی جامعه کتابخوان
5. بالا رفتن سطح علمی دانش آموزان
6. دانش آموزانی که از مطالعه گریزان بودن به سمت کتاب و کتابخوانی سوق داده می شوند.
پ ) برگزاری مسابقات کتابخوانی در مناسبت ها و ایام ا...
برگزاری این نوع مسابقات هر چند وقت یکبار در میان دانش آموزان مدارس، و با در نظر گرفتن جوایز و لوح تقدیر به نفرات برتر در طی مراسمی ویژه، موجب ترویج فرهنگ کتابخوانی و بالا رفتن سطح شعور و آگاهی افراد در جامعه می گردد. و افکار و اندیشه افراد در مسیر رشد و تعالی شکل می گیرد.
ح) بازدید از کتابخانه های مدارس مناطق مختلف آموزشی
دیدار دانش آموزان از کتابخانه های مدارس مختلف و مشاهده کتابهایی با عنوان های مختلف و موضوعات متنوع و کارهای پژوهشی و دیگر دستاوردهای علمی، موجب تشویق و ایجاد انگیزه برای مطالعه در میان دانش آموزان می گردد.

پیشنهادات

به دلیل کاربردی بودن تمام پیشنهادات مر حله چهارم  و نیز این که  در مرحله پنجم مجال این نبود که همه انتخاب و به عنوان  راه حل اجرا گردند، همان راه حل ها دراین قسمت ذکر می گردد تا کسانی که می خواهند روی این مساله در آینده کار کنند،راه حلهایی به عنوان راهنمای کارشان داشته باشند.
1-کار مطالعه و کتابخوانی باید از سنین پایین(حتی قبل از دبستان از خانواده) شروع شود و شالوده اینکار از ابتدا گذاشته شود.
2-آموزش های لازم به والدین درخصوص اهمیت مطالعه و نقش آن در زندگی امروز داده شود تا بچه ها با الگوگیری از آن ها در آینده اهمیت بیشتری به مطالعه و کتابخوانی دهند.
3-در آموزشگاه مکان مناسبی جهت کتابخانه در نظر گرفته شود ودر آن میز و صندلی جهت مطالعه و قفسه هایی جهت نگهداری کتاب ها موجود باشد تا دانش آموزان بتوانند به راحتی از آن استفاده نمایند.
4- خرید کتاب متناسب با سن ،علاقه ونیاز دانش آموزان (کتابخانه باید از کتب مختلف در زمینه های گوناگون غنی باشد تا هر کس به تناسب سلیقه و نیاز خود دسترسی به موضوع مورد علاقه داشته باشد).
5-وجود یک برنامه زمانبندی شده که طی آن دانش آموزان بتوانند به راحتی به کتابخانه مراجعه نمایند، همچنین وجود یک کتابدار آشنا به مسائل تعلیم وتربیت می تواند بسیاری از مسائل مربوط به کتابخوانی را رفع نماید.
6-بقیه دبیران به تناسب وقت کلاس، دانش آموزان را به کتابخانه ببرند و تکالیفی به آن ها دهند که جواب آن منوط به استفاده از کتابخانه باشد.
7-ضمن هماهنگی با کتابخانه  عمومی روستا ،برنامه ای تنظیم شود تا دانش آموزان بتوانند در هفته ای یک نوبت از آن بازدید واز امکانات آن استفاده ببرند.
8-درهفته کتاب ضمن برپایی نمایشگاه و فروشگاه کتاب از دانش آموزانی که بیشترین تلاش در امر کتابخوانی داشته اند تقدیر و تشکر شود.
9-  از صاحبنظران و متخصصان دعوت شود تا دانش آموزان با تجارب آنها آشنا و اهمیت این موضوع را از دیگران بشنوند.
 

نتیجه گیری

بدون تردید رشد وتعالی جامعه تا حد زیادی به میزان علم و آگاهی افراد آن از علوم،فنون و مسائل مختلف بستگی دارد. کودکان و نوجوانان نیز در مسیر آمادگی برای زندگی فردا به علم و آگاهی در زمینه های گوناگون نیاز دارند و مطالعه کتاب این امکان را به آنان می دهد که سیاهی جهل و نادانی را از خود دور کنند و به سوی سعادت و خوشبختی قدم بردارند.آنان در هر  زمینه ای که به اطلاعات و آگاهی نیاز داشته باشند می تواند از کتاب بهره گیرند و هر چه بیشتر مطالعه کنند از آگاهی بیشتری برخوردار می شوند که همین امر می تواند در زندگی آینده شان تاثیر به سزایی داشته باشد.
مطالعه موجب شکل گرفتن ارزشهای گوناگون در ذهن انسان می شود،حساسیت او را رشد می دهد و احترام به دیگران را در او شکل می بخشد.رضایتی که انسان از مطالعه  به دست می آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد.سئوالاتی که در حین مطالعه مطرح می شود موجب می شود که او فردی خلاق بار آید.
آری می شود کاری کرد که دانش آموزان ما با کتاب سر و کار داشته باشند و به همان اندازه که به بازیهای کامپیوتری علاقمندند به کتاب نیز علاقمند شوند.این هنر ماست که زمینه چنین کاری را در آنان فراهم آوریم.ما که مسئولیت فرهنگ سازی اجتماع را به عهده داریم وظیفه داریم که کاری کنیم فرهنگ مطالعه در مدارس نهادینه شود و این فرهنگ به اجتماع کشیده شود.
 
 
 

منابع

1-احمدوند،محمدعلی،ومهجور،سیامک رضا.(1384).آشنایی با فعالیتهای فرهنگی اجتماعی.تهران:انتشارات دانشگاه پیام نور.
2-ایزدی یگانه،مهری.(1379).بررسی وضعیت کتابخانه های آموزشگاهی راهنمایی و متوسطه قم.پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،دانشگاه اهواز.
3-چراغی،مرتضی.(1385).بررسی ویژگیهای واحد آموزشی موجود از دیدگاه دبیران و دانش آموزان و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی در دوره متوسطه مرودشت.پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،دانشگاه آزاد اسلامی.
4-رفیعی،محسن.(1381).بررسی کمی و کیفی کتابخانه های آموزشگاهی مرودشت و مقایسه با استانداردهای کتابخانه ملی کشور.پایان نامه کارشناسی ارشد،چاپ نشده،دانشگاه آزاد اسلامی.
5-سیف،علی اکبر.(1374).تغییر رفتار و رفتار درمانی.تهران:دانا.
6-فهلی،ابراهیم.(1381). بررسی ویژگیهای واحد آموزشی مطلوب از دیدگاه مدیران، دبیران و
کار شناسان آموزش دوره متوسطه استان همدان. شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان همدان.
7-کار بخش راوری،ماشاء اله.(1382).چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقمند کنیم.تهران:مدرسه.
8-لاریک،نانسی.(1366). چگونه بچه هایمان را به مطالعه تشویق کنیم.
9- (مهین محتاج،مترجم).تهران:کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.