مقدمه:
زندگي در دنياي امروز،زندگي در دنياي اراده است و سعادت و شقاوت هر انساني به اراده همان انسان رقم مي خورد.با اراده و عزم راسخ خود به طرف علم،عمل و كسب دانش و بينش حركت نماييد كه زندگي زير چتر علم و آگاهي،آن قدر شيرين و انس با كتاب و قلم و اندوخته ها آن قدر خاطره آفرين و پايدار است كه همه تلخي ها و ناكامي هاي ديگر را از ياد مي برد. بشريت با همه پيشرفتهايش در علوم و فنون،هنوز در گهواره طفوليت دانش است و تا رسيدن به بلوغ كامل راه طولاني در پيش است.اميدوارم ملتهاي اسلامي و ملت بزرگ ايران با يك تحرك فرهنگي گسترده بتوانند مسلمانان را از فقر و تنگناهاي علمي درآورند.
جملات زیبای فوق، آخرين پيام بزرگ مرد تاريخ معاصر حضرت امام خميني(ره) بود كه در آخرين سال زندگيشان(سال تحصيلي) به مناسبت آغاز سال تحصيلي 68-67 خطاب به دانش آموزان كشور بيان نمودند. اين عبارات به عنوان طلايه مطلب اهميت علم و دانش و مطالعه را بيش از پيش نمايان مي سازد.
كسي كه با اين دنياي زيبا و زندگي بخش كتاب ارتباط ندارد بي شك از مهم ترين دستاورد انساني و نيز بيشترين معرفت الهي و بشري محروم است.متاسفانه بايد اعتراف كنيم كه رواج كتاب و كتابخواني در ميان ملت ما كه خود يكي از مشعلداران فرهنگ كتاب و معرفت در طول تاريخ پس از ظهور اسلام بوده است بسي كمتر از آن چيزي است كه از چنين ملتي انتظار مي رود و اين پديده نيز مانند بيشتر پديده هاي ناگوار در كشور ما نتيجه فرمانروايي پادشاهان و فرمانروايان ظالم و فاسد و بي فرهنگ بر اين كشور در دويست سال گذشته است.
نگاهي گذرا به علل موفقيت كشورهاي پيشرفته جهان مبين اين واقعيت است كه بخش عظيمي از اين موفقيت ها مرهون توجه به نسل جوان و نوجوان اين كشورها و سرمايه گذاري در جهت رشد و شكوفايي استعدادهاي آنان بوده است؛ زيرا كودكان و نوجوانان هميشه به عنوان عظيم ترين سرمايه ها و ذخاير معنوي كشور مطرح هستند. برهمين اساس و با عنايت به جوان بودن جمعيت كشور ما آموزش دادن و آگاهي بخشيدن به چند ميليون دانش آموز يكي از شالوده هاي اساسي در تحقق توسعه و پيشرفت همه جانبه كشور و گامي در جهت پيشبرد هدفهاي والاي نظام به ويژه جهت رسيدن به چشم انداز 20 ساله كشور است كه كتاب و كتابخواني در اين رابطه نقش بسيار مهم و اساسي دارد كه بايد بيشتر از اين مورد توجه قرار گيرد.
از آن جا كه فرهنگ كتابخواني در جامعه ما جايگاه خود را به دست نياورده و از وضعيت نامطلوبي برخوردار است،لذا بايد براي ايجاد رغبت و عادت در كودكان و نوجوانان به مطالعه و كتابخواني چاره اي جدي بينديشيم. اين تحقيق كه در همين راستا صورت گرفته سعي مي كند مشكل عدم رغبت دانش آموزان به مطالعه را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار دهد و سرانجام منجر به ارائه پيشنهاداتي جهت رفع مشكل گردد.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

بيان مساله

مساله اي كه من با آن برخورد داشته ام اين است كه چه تمهيدات و كارهايي مي توان انجام داد تا دانش آموزان از اين حالت بي حوصلگي نسبت به خواندن كتابهاي غير درسي بيرون آيند و به دنياي عظيم كتاب وارد شوند.
چه علتي دارد كه دانش آموزان ما با علاقه تمام ساعتها را در ايام شبانه روز به برنامه هاي تلويزيون و كامپيوتر و اينتر نت و... اختصاص مي دهند اما نوبت به مطالعه و كتابخواني كه مي رسد بي حوصله و بي انگيزه مي شوند. عدم انگيزه و رغبت به كتابخواني به عنوان مساله تحقيق انتخاب و طي 7 مرحله ديگر قدم به قدم مورد بررسي قرار مي گيرد.
«افزايش ترغيب دانش آموزان به كتابخواني» به عنوان موضوع تحقيق انتخاب و سعي شده موضوع طوري انتخاب گردد كه اولا: نه آن چنان گسترده باشد كه نتوان تحقيق كرد و نه آن چنان محدود كه موضوع لوث شود.ثانيا در توان علمي اينجانب بوده و منابع آن در دسترس باشد. بنا بر اين سال تحصيلي 87-86 به طور كامل به عنوان زمان تحقيق انتخاب مي گردد و از ابزارهايي مانند پرسش نامه،مصاحبه،مشاهده و بررسي اسناد به عنوان ابزارهاي اندازه گيري استفاده شده است .
 

توصيف وضع موجود

     بنده به عنوان مربي امور تربيتي در آموزشگاه راهنمايي امام خميني(ره)روستاي كمالي علامرودشت شهرستان لامرد مشغول به كار هستم.
اين آموزشگاه داراي 3پايه تحصيلي مي باشد(سال اول 27نفر،سال دوم 21نفر،سال سوم22 نفر)كه مجموعا 70 نفر در اين آموزشگاه مشغول به تحصيل هستند.ساختمان مدرسه نوساز است و 3 سال قبل افتتاح گرديده و تقريبا همه امكانات تحصيلي و آموزشي و ورزشي در آن مهيا مي باشد،اما كتابخانه آموزشگاه وضعيت آن چنان مطلوبي ندارد.اتاقي 30 متري به عنوان كتابخانه،انبارو البته شيفت مخالف به مهد كودك اختصاص دارد.
اين كتابخانه داراي 700 جلد كتاب مي باشد كه در موضوعات مذهبي، داستاني، علمي آموزشي،ادبي، تاريخي و مرجع طبقه بندي شده اند. بيشترين كتاب ها به موضوع داستان و كمترين آن مربوط به بخش مرجع مي باشد.
نواقص و كمبودهاي اين كتابخانه عبارتند از:
عدم اختصاص يك مكان مناسب كتابخانه،كمبود كتب مورد علاقه دانش آموزان،عدم وجود ميز و صندلي مطالعه و از همه مهم تر عدم وجود كتابدار.كتابخانه توسط چند تن از دانش آموزان در ساعات استراحت،بعضي از ساعات خالي كلاس ها و قسمتي از زنگ پرورشي سرويس دهي مي كند، كه اين امر باعث اختلالاتي در برنامه كاري كتابخانه و برنامه هاي درسي بچه هاي مسئول شده است. با توجه به علاقه اكثر بچه ها به مطالعه و رغبت آن ها به كتابخواني باز هم عده اي از دانش آموزان به كتابخواني رغبتي نشان نمي دهند.
اگر مشكلات فوق رفع نگردد،كم كم اين علاقه رو به كاستي مي رود و عطش فراگيري و مطالعه كتب غير درسي در آن ها رو به افول مي رود.
بنده به عنوان عضو دوم شوراي تربيتي آموزشگاه بعد از مدير مسئول مستقيم اين كار در آموزشگاه، موظفم كه جهت رفع نواقص و معايب فوق در حد توان خود با همكاري ساير اولياي مدرسه بكوشم كه اگر در اين كارموفق شديم،رغبت آن ها به مطالعه و كتابخواني دو چندان شده و زمينه پرورش استعدادهاي آن ها شكوفا مي گردد و در نتيجه به مطالعه كتب درسي نيز علاقمند شده و به ارزشهايي كه ناديده گرفته شده توجه مي شود.
امروزه اهميت و ضرورت مطالعه و نقش آن در زندگي هر فرد و در پيشبرد اهداف مختلف (اجتماعي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و...) بر هيچكس پوشيده نيست. متاسفانه سرانه مطالعه در كشور ما بسيار پائين است و ميانگين آن در به1دقيقه در سال مي رسد. كه واقعا جاي تاسف دارد. از اين رو علاقمند نمودن دانش آموزان در سن پائين تحصيل مي تواند باعث اميدواري و تحكيم اين امر در سالهاي آتي باشد.
لذا در اين خصوص پس از تبادل نظر با همكاران علاقمند و بحث در شوراي تربيتي آموزشگاه،مساله مورد نظر  به صورت«افزايش ترغيب دانش آموزان به كتابخواني» و به صورت 3 پرسش مطرح گرديد:
1-چگونه مي توانم دانش آموزان را به كتابخواني ترغيب نمايم؟
2-چه روشهايي بكار گيرم كه آن ها از محيط كتابخانه لذت ببرند؟
3-چگونه از علاقه آن ها به كتابخواني در جهت تقويت مباني فكري و عقيدتي آن ها استفاده لازم گردد.
استمداد از نیروهای معنوی
هدفمندی
اولین راز موفقیت در تحصیل ارتقای انگیزه هاست. انگیزه و نیت یک چیز باطنی و غیر مرئی است ولی بالاترین اثر را روی نتیجه بر جا می گذارد.
برای توضیح مطلب از شما می پرسم: شما برای چه درس می خوانید؟ اصلاً در خودتان نگاه کنید و ببینید واقعاً چقدر دوست دارید درس بخوانید؟ آیا میزان علاقه شما به درس و علم زیاد است یا کم؟
در این باره باید بگویم دانش آموزان و دانشجویان از نظر نیت چند گروه هستند: شما ببینید جزء کدام گروه هستید؟ آن وقت اگر لازم باشد می توانید با عوض کردن نیت و هدفتان به گروه بالاتری منتقل شوید و در نتیجه موفقیت بیشتری در درس به دست بیاورید.
گروه اول- کور و بی هدف و مجبور:
کسی که نمیداند برای چه باید درس بخواند. اگر هم درس می خواند شاید برای این درس می خواند که به اجبار به او گفته شده باید درس بخوانی. اگر واقعاً زور و فشار خانواده و مدیر و معلم نباشد او درس نخواهد خواند. او مثل ماهی لیز است. درست مثل یک زندانی که برای او اعمال شاقه بریده اند و اگر یک لحظه نگهبان سرش را برگرداند، او از کار طفره می رود. درس و تحصیل برای او ارزش چندانی ندارد.
گروه دوم- به دنبال پول و شغل:
دانش آموزی که به خاطر آینده شغلی درس می خواند؛ یعنی فهمیده که اگر درس نخواند در آینده در جامعه ارزشی نخواهند داشت و ممکن است شغل مناسب با حقوق مکفی گیرش نیاید. چنین شخصی دنبال کسب مدرک دیپلم یا مدارک دانشگاهی است، به اندازه ای که کار بهتری گیرش بیاید. او درس می خواند تا خرش از پل بگذرد. او هیچ وقت از درس خواندن لذت نمی برد؛ بلکه فقط زحمت درس خواندن را تحمل می کند تا به آسایش فردی و اجتماعی در آینده برسد. حتی بعضی از شاگردان ممتاز جزء این گروهند.
گروه سوم- به خاطر وظیفه: دانش آموزی که درس خواندن را وظیفه اجتماعی و خانوادگی خود می داند؛ وظیفه ای که اشخاص دلسوز مثل پدر، مادر، معلم و جامعه، برای او در نظر گرفته اند و به عهده اش گذاشته اند. این جا اگر دانش آموز آدم وظیفه شناسی باشد جزء درس خوانها قرار می گیرد چون معتقد است هر کس باید وظیفه اش را انجام دهد، او نیز باید وظیفه اش را باید انجام دهد؛ هر چند خشک و بی روح باشد. بیشترین شاگردان ممتاز در این گروه قرار می گیرند.
گروه چهارم- به خاطر کسب افتخار:
کسی که به دنبال کسب افتخار و جلب توجه دیگران است و به این خاطر درس می خواند که می خواهد شاگرد خوب یا ممتاز باشد و جزء نفرات برتر قرار گیرد و بالاخره یک سر و گردن از دیگران بالاتر باشد. او در یک رقابت منفی دیگران را رقیب خود می بیند و به هر قیمتی می خواهد آن ها را به زیر بکشد و خودش آن جایگاه را به دست بیاورد. غرور و تکبر و حسد نشانه اوست.
گروه پنجم- علم به خاطر علم:
کسی که حس کنجکاوی بالایی دارد و از علم، دانایی و آموختن لذت می برد. او عاشق دانستن است و می خواهد آن قدر درس بخواند که خودش کشفیات داشته باشد، از مرزهای علم بگذرد و مجهولات بشر را کم کند.
گروه ششم- علم به خاطر خدمت:
کسی که به خاطر هدف مقدس خدمت به کشور و ملتش بلکه خدمت به دنیا و همه انسان ها درس می خواند. و دلش می خواهد هر چه ممکن است بیشتر و بهتر بدانند تا بتواند در آینده خدمت کند، و زندگی مردم را بهبود بدهد. با شور و شوق درس می خواند تا بتواند به هدف مقدسش برسد.
گروه هفتم- علم برای خدا:
کسی که معتقد است خدای متعال انسان را برای دانستن خلق فرموده. او ارزش زندگی انسانی را در تحصیل علم و دانایی می بیند و جهل و نادانی را بدترین دشمن انسان می داند. نزد چنین شخصی تحصیل علم یک امر الهی است و هدف اصلی اش به دست آوردن رضایت خالق هستی است. این بالاترین نیتی است که انسان می تواند به آن برسد. البته این هم برای خود مراتبی دارد و برترین درجه اش مربوط به پیامبران و امامان معصوم: به ویژه امام زمان 4 می باشد و ما در این جا از بیان آنها صرف نظر می کنیم.
چنین شخصی چند نشانه دارد:
1. او خدای متعال را منبع همه علوم می داند:«اَلْعِلْمُ نورٌ یَقْذِفُهُ اللهُ فِی قَلْبٍ سَلیمٍ مَنْ یَشاءُ»؛[441] دانش نوری است که خدای متعال در جان های پاکی که بخواهد قرار می دهد.
2. او تحصیل علم را یک وظیفه شرعی می داند که خدای متعال بر عهده انسان گذاشته است، چنان که در حدیث آمده است:«طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَیٌ عَلی' کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَیٍ»؛ به دنبال علم و دانش رفتن بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است.
3. او عاشق خداست و چون عاشق خداست برای انسان های دیگر بلکه برای همه مخلوقات خدا ارزش قایل است و خود را خدمتگزار عالم هستی می بیند.
توجه مهم 1: گاهی شما می توانید یک کار انجام دهید ولی چندین نیت را با هم داشته باشید. مثلاً هم برای خدا درس بخوانید و هم برای خدمت به خلق خدا و هم گسترش مرزهای علم و اکتشاف و اختراع. مهم این است که واقعاً همیشه بهترین نیت را داشته باشید. یادتان باشد هر چه نیت ها بزرگ تر و بهتر باشد بیشتر کشش ایجاد می شود و به سان یک نیروی معنوی و نامرئی به طور معجزه آسا کمک تان می کند.
توجه مهم 2: کسی که برای خدا درس بخواند به مقاماتی پیش خدا می رسد، از جمله:
1. درس خواندنش مثل عبادت است؛
2. وقتی برای طلب علم از خانه بیرون می آید پا روی بال ملائک می گذارد؛
3. از لحظه ای که از خانه بیرون می آید همه موجودات به جای او تسبیح می گویند و ثوابش برای او نوشته می-شود حتی ماهیان دریا (حَتّی' الْحِیتانِ فِی الْبَحْرِ)؛
4. در ملکوت آسمان ها بزرگ خوانده می شود.
 
 

پیشنهادات

به دلیل کاربردی بودن تمام پیشنهادات مر حله چهارم  و نیز این که  در مرحله پنجم مجال این نبود که همه انتخاب و به عنوان  راه حل اجرا گردند، همان راه حل ها دراین قسمت ذکر می گردد تا کسانی که می خواهند روی این مساله در آینده کار کنند،راه حلهایی به عنوان راهنمای کارشان داشته باشند.
1-کار مطالعه و کتابخوانی باید از سنین پایین(حتی قبل از دبستان از خانواده) شروع شود و شالوده اینکار از ابتدا گذاشته شود.
2-آموزش های لازم به والدین درخصوص اهمیت مطالعه و نقش آن در زندگی امروز داده شود تا بچه ها با الگوگیری از آن ها در آینده اهمیت بیشتری به مطالعه و کتابخوانی دهند.
3-در آموزشگاه مکان مناسبی جهت کتابخانه در نظر گرفته شود ودر آن میز و صندلی جهت مطالعه و قفسه هایی جهت نگهداری کتاب ها موجود باشد تا دانش آموزان بتوانند به راحتی از آن استفاده نمایند.
4- خرید کتاب متناسب با سن ،علاقه ونیاز دانش آموزان (کتابخانه باید از کتب مختلف در زمینه های گوناگون غنی باشد تا هر کس به تناسب سلیقه و نیاز خود دسترسی به موضوع مورد علاقه داشته باشد).
5-وجود یک برنامه زمانبندی شده که طی آن دانش آموزان بتوانند به راحتی به کتابخانه مراجعه نمایند، همچنین وجود یک کتابدار آشنا به مسائل تعلیم وتربیت می تواند بسیاری از مسائل مربوط به کتابخوانی را رفع نماید.
6-بقیه دبیران به تناسب وقت کلاس، دانش آموزان را به کتابخانه ببرند و تکالیفی به آن ها دهند که جواب آن منوط به استفاده از کتابخانه باشد.
7-ضمن هماهنگی با کتابخانه  عمومی روستا ،برنامه ای تنظیم شود تا دانش آموزان بتوانند در هفته ای یک نوبت از آن بازدید واز امکانات آن استفاده ببرند.
8-درهفته کتاب ضمن برپایی نمایشگاه و فروشگاه کتاب از دانش آموزانی که بیشترین تلاش در امر کتابخوانی داشته اند تقدیر و تشکر شود.
9-  از صاحبنظران و متخصصان دعوت شود تا دانش آموزان با تجارب آنها آشنا و اهمیت این موضوع را از دیگران بشنوند.
 

نتیجه گیری

بدون تردید رشد وتعالی جامعه تا حد زیادی به میزان علم و آگاهی افراد آن از علوم،فنون و مسائل مختلف بستگی دارد. کودکان و نوجوانان نیز در مسیر آمادگی برای زندگی فردا به علم و آگاهی در زمینه های گوناگون نیاز دارند و مطالعه کتاب این امکان را به آنان می دهد که سیاهی جهل و نادانی را از خود دور کنند و به سوی سعادت و خوشبختی قدم بردارند.آنان در هر  زمینه ای که به اطلاعات و آگاهی نیاز داشته باشند می تواند از کتاب بهره گیرند و هر چه بیشتر مطالعه کنند از آگاهی بیشتری برخوردار می شوند که همین امر می تواند در زندگی آینده شان تاثیر به سزایی داشته باشد.
مطالعه موجب شکل گرفتن ارزشهای گوناگون در ذهن انسان می شود،حساسیت او را رشد می دهد و احترام به دیگران را در او شکل می بخشد.رضایتی که انسان از مطالعه  به دست می آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد.سئوالاتی که در حین مطالعه مطرح می شود موجب می شود که او فردی خلاق بار آید.
آری می شود کاری کرد که دانش آموزان ما با کتاب سر و کار داشته باشند و به همان اندازه که به بازیهای کامپیوتری علاقمندند به کتاب نیز علاقمند شوند.این هنر ماست که زمینه چنین کاری را در آنان فراهم آوریم.ما که مسئولیت فرهنگ سازی اجتماع را به عهده داریم وظیفه داریم که کاری کنیم فرهنگ مطالعه در مدارس نهادینه شود و این فرهنگ به اجتماع کشیده شود.
 

منابع

1-احمدوند،محمدعلی،ومهجور،سیامک رضا.(1384).آشنایی با فعالیتهای فرهنگی اجتماعی.تهران:انتشارات دانشگاه پیام نور.
2-ایزدی یگانه،مهری.(1379).بررسی وضعیت کتابخانه های آموزشگاهی راهنمایی و متوسطه قم.پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،دانشگاه اهواز.
3-چراغی،مرتضی.(1385).بررسی ویژگیهای واحد آموزشی موجود از دیدگاه دبیران و دانش آموزان و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی در دوره متوسطه مرودشت.پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،دانشگاه آزاد اسلامی.
4-رفیعی،محسن.(1381).بررسی کمی و کیفی کتابخانه های آموزشگاهی مرودشت و مقایسه با استانداردهای کتابخانه ملی کشور.پایان نامه کارشناسی ارشد،چاپ نشده،دانشگاه آزاد اسلامی.
5-سیف،علی اکبر.(1374).تغییر رفتار و رفتار درمانی.تهران:دانا.
6-فهلی،ابراهیم.(1381). بررسی ویژگیهای واحد آموزشی مطلوب از دیدگاه مدیران، دبیران و
کار شناسان آموزش دوره متوسطه استان همدان. شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان همدان.
7-کار بخش راوری،ماشاء اله.(1382).چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقمند کنیم.تهران:مدرسه.
8-لاریک،نانسی.(1366). چگونه بچه هایمان را به مطالعه تشویق کنیم.
9- (مهین محتاج،مترجم).تهران:کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.