بررسي علل بد خطي دانش آموزان و عادت به زيبا نويسي و خوشنويسي در دانش آموزان
آموزش و پرورش خراسان شمالی
آموزش و پرورش شهرستان اسفراین
عنوان تجربه:
بررسي علل بد خطي دانش آموزان و عادت به زيبا نويسي و خوشنويسي در دانش آموزان
دبیر:
---
شماره پرسنلی :
---
----
فهرست مطالب
عنوان صفحه
سخن دبیر 4
مقدمه 6
گرد آوري اطلاعات و تجربیات 8
تجزيه و تحليل اطلاعات 8
خلاصه يافته هاي اوليه از تجربیات 9
راهکارهای رفع بدخطی دانش آموزان 13
علل بد خطی دانش آموزان دبستانی چیست؟ 17
شرایط موثر بر بدخطی دانش اموزان ابتدایی 24
خطا های متداول در نوشتن 35
روش های ترمیمی 36
اشکال مختلف بدخط نویسی 42
پیشنهاد ات با استفاده از تجربیات 43
نتیجه گیری 46
منابع 48
بررسي علل بد خطي دانش آموزان و عادت به زيبا نويسي و خوشنويسي در دانش آموزان
سخن دبیر:
با توجه به اینکه خط همانند لباس علم در جامعه کنونی می باشد لازم دانستم تا موضوع پژوهش و تجربه خود را مبنا بر بدخطی و علل آن و راه های پیشگیری از بدخطی دانش آموزان قرار دهم این پژوهش حاصل تجربه و برخورد با دانش اموزان می باشد.به امید انکه دیگر دانش آموزان بدخطی نداشته باشیم .
مقدمه
اگر چه اختراع خط تاریخ دقیقی ندارد ولی به طور کلی هر خط مراحل زیر را تا به امروز پیموده است:
1- خط تصویری 2- خط هجایی 3- خط الفبایی
از مطالعاتی که درباره نوشتن به عمل آمده روشن شده است که رشد و تکامل این مهارت از شیوه ی خاصی تبعیت می کند و در هر سن قابلیت ومهارت کودک به پایه و مرحله ای می رسد کودک خردسال تا یک سالگی کاغذ و اشیای دیگر را با مداد خط خطی می کند در هجده ماهگی می کوشد خط های نامنظمی بکشد درسه سالگی شکل هایی می کشد که کمی به حروف شباهت دارند اما معمولا پیش از شش سالگی بدن از نظر زیست شناسی برای نوشتن امادگی کامل ندارد . تا این هنگام اعصاب و عضلات انگشتان دست و مچ و بازو آن قدر تکامل نیافته آن که بتوان هماهنگی لازم میان آن ها برقرار کرد البته دراین مهارت نیز نباید تفاوت های فردی را نادیده گرفت یعنی ممکن است بعضی از کودکان زودتراز این سن بتوانند بنویسند
مطالعات روانشناسی نشان می دهد که مهارت های لازم در نوشتن تا سن دوازده سالگی تکمیل می شود و پیشرفت این مهارت بعد از این سن کم است به طور کلی مهارت های اساسی تا سن دوازده یا سیزده سالگی به قدر کافی کسب می شود و همین مقدار برای ورود به طبقه ی متوسط تا آخر حیات کافی به نظر می رسد
نوشتن جزئی از مهارت های حرکتی است یادگیری مهارت های حرکتی به یادگیرنده امکان می دهد تا حرکت ها و فعالیت های خود را هماهنگ سازد سیف بررسی ها نشان می دهد خوش خطی یا داشتن خط خوب یکی از کلیدهای موفقیت تحصیلی دانش آموزان به شمار میرود چرا که نوشتن یکی از ابزار های دائمی و مهم دانش آموزان برای تکمیل فرایند یاددهی ، یادگیری است هرچند که خط بهترین دانش اموز ما هرگز به طور کمال رشد نمی کند اما مشکلات بعضی از دانش اموزان خیلی شدید تر است و خط بعضی ها ناخوانا است و علاوه بر ان در نوشتن نیز کند می باشند .
خط خوب یکی از مهارت هایی است که باید از سن کم یعنی از دوره ی آمادگی به دانش آموزان آموخته شود در غیر این صورت بخشی از فرایند یاددهی ، یادگیری دچار نقص خواهد شد((آموزش وپرورش باید از خرد سالی شروع شود زیرا در این مرحله اگر اموزش صورت گیرد پایدار تر خواهد بود)) (جامی).
از این رو درک صحیح مکانیسم ها و عواملی که می توانند باعث مشکلات دست خط شوند ضروری به نظر می رسد در بسیاری موارد دیدیه شده که مشکلات خوانایی دست خط بدون مداخلات در مانی بر طرف نمی گردد.
مشكلي كه چندين سال است گريبانگير دانش آموزان و معلمان شده است و روز به روز شديدتر و گسترده تر مي شود . بدخطي دانش آموزان و بد نويسي آنها و ناخوانا نوشتن حروف يا كلمات مي شود و انگيزه تحصيل و خواندن را بسيار پايين مي آورد و در بزرگسالي روي شخصيت علمي افراد تاثير منفي مي گذارد و در واقع خط ، لباس علم است .
بنابراين تصميم گرفتم اين مشكل را كه در كلاس من بسيار مشهود بود و همه ساله با اين دانش آموزان روبرو بودم ، آن را حل كنم . بيشتر دانش آموزان من يا كند نويس بودند و يا بد خط كه يك نوع ناهنجاري را در كلاس بوجود آورده بود اما در درون خودم حس مي كردم حتماً بايد از يك جايي شروع كنم و به دنبال راه حل هايي بگردم چون كه هم دانش آموزان و هم اولياء من به شدت پي گير اين ماجرا بودند و انگيزه كافي براي همكاري در همه بوجود آمده بود و فرصتي از اين بهتر نمي شد.
گرد آوري اطلاعات و تجربیات
براي انجام دادن بهتر كار هايم لازم بود يك سري اطلاعات اوليه و شناخت كافي از وضعيت موجود و جوانب متعدد آن از افراد صاحب نظر مختلف داشته باشم . بنابراين دنبال تحقيقات و افرادي و دبیرانی رفتم كه قبل از من در رابطه با این موضوع براي حل مشكلات دست به كار شده بودند و یا در زمینه املاو خوش نویسی قبلا با دانش اموزان کارکرده بودند و اقدامات موثري انجام داده بودند و تجارب و علوم كافي در اين رابطه داشتند . بعد از بحث و تبادل نظر و جمع بندي علل و عوامل و راهكارها ، مواردي را كه مي توانستم در كلاس خودم بر روي دانش آموزانم اعمال كنم ، نوشتم.
تجزيه و تحليل اطلاعات :
پس از جمع بندي كليه اسناد و مدارك و پوشه كار ، راه و روشهاي مناسب را انتخاب نمودم و تجزيه و تحليل اطلاعات مرا بسيار اميد وار ساخته بود و توانستم اطلاعات را در مورد دانش اموزان مختلف به درستی تجزیه و تحلیل کنم و به صورت تجربیان در این مقاله و پژوهش بیان نماییم .
خلاصه يافته هاي اوليه از تجربیات :
يافته هاي اوليه حاكي از اين بود كه من بايد روي دانش آموزان خودم شناخت كافي بدست بياورم و عواملي كه در بدخطي دانش آموزانم موثر بودنديافته بودم كه عبارت بودنداز :
1- بد گرفتن قلم در ميان انگشتان
2- عدم آموزش صحيح آن در آمادگي و پايه ي اول
3- عدم رعايت خط زمينه در نوشتن
4- حاكميت عضلات درشت به عضلات ريز
5- بد اخلاقي و عصبانيت و داشتن استرس و اضطراي كه در بد خطي بسيار موثر است
6- داشتن رفتارهاي فزون كنشي و روان پريشي در ميان دانش آموزان
7- عجله كردن در نوشتن و تند نويسي بدون رعايت شرايط فيزيكي نوشتن
8- عدم رعايت زاويه قرار گرفتن دفتر يا كتاب موقع نوشتن ( زاويه 45 درجه )
9- نداشتن مهارت در نوشتن و نامناسب بودن قلم يا محل نوشتن
10- استفاده از زمين ناهموار به جاي ميز يا صندلي استاندارد براي نوشتن
11- عدم توجه معلمان قبلي به زيبا نويسي و عدم ارزشيابي از كفيت نوشتاري آنها
12- شكل گيري عادات غلط آنها در نوشتن (مانند اينكه حرف « ك » را مانند « ي» مي نويسد يا نقطه ها را نامنظم مي نويسد و..... )
13- نبود كتاب يا وسيله آموزشي خوش نويسي يا زيبا نويسي در مدارس
14- نبود متخصص يا معلم هنر و آموزش خط
15- نبود نمره یا ارزش زیبا نویسی در مدارس
16- قبولی بی چون و چرای دانش آموزان هر پایه بدون توجه به توانائیهای نوشتاری او
17- توجه نکردن دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته کلاس.
18- اضطراب و نگرانی دانش‌آموزان هنگام نوشتن.
19- نداشتن اعتماد به نفس هنگام نوشتن.
20- نداشتن آمادگی جسمانی، روانی، روحی.
21- وجود اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان.
22- نداشتن هدف و انگیزه برای زیبانویسی.
23- مواجه شدن دانش‌آموزان با حجم زیاد تکالیف.
24- تندنویسی تکالیف.
25- استفاده از خودکار، روان‌نویس و وسایل مشابه آن.
26- آشنا شدن دانش‌آموزان در کلاس اول با خط نسخ ماشینی، این امر سبب می‌شود در کلاسهای بالاتر به سختی بتواند خط نستعلیق را جایگزین خط نسخ کند.
27- خط نسخ کتاب‌های درسی دوره ابتدایی.
28- اتلاف وقت هنگام نوشتن خط نسخ مانند کلمه (محمد) اگر همین کلمه را دانش‌آموز با خط نستعلیق بنویسد سرعت بیشتری خواهد داشت.
29- بی‌توجهی به هنر.
30- خط نسخ روی کاغذ حجم بیشتری می‌گیرد، اما واژگان در خط نستعلیق جای کمتری اشغال می‌کنند.
31- خط نسخ به سبب نداشتن سیرهای دایره‌ای و انحناها و قوسهای موجود در مفردات و کلمات صرفاً یادگیری در خواندن و نوشتن را تسهیل میکند و تأثیری در خوشنویسی ندارد.
32- فشردگی برنامه کلاسی در یک نیمروز و فشار بر دانش‌آموزان به سبب دو یا چند نوبتی بودن مدرسه.
33- استفاده از ابزار نامناسب از جمله مداد کوتاه و کاغذ بدون خط به خصوص در پایه‌های اولیه ابتدایی.
34- بیدقتی هنگام نوشتن و رعایت نکردن هم شکلی، هم اندازه و هم فاصله بودن واژگان.
35- بیدقتی برای تمیز و مرتب نوشتن.
36- اجرا نكردن تمرين‌هاي لازم توسط دانش آموزان .
37- عدم توجهي والدين و معلمان به چپ دست و راست دست بودن دانش آموز هنگام نوشتن.
38- تراکم بیش از حد شاگردان در کلاس و نداشتن فضای مناسب و کافی برای نوشتن.
39- دادن تکالیف نامناسب و بدون تناسب با توانایی کودکان.
40- بی‌اعتنایی اغلب معلمان ابتدایی به استفاده از خط نستعلیق و آموزش آن.
41- واکنش‌های منفی و نامناسب بعضی معلمان در برخورد با نوشته‌های دانش‌آموزان.
42- جدی نگرفتن یادگیری خط از طرف خانواده و مدرسه و نبود مراقبت‌های لازم.
43- نبود انگیزه، حوصله و دانش لازم نزد برخی معلمان ابتدایی برای آموزش خط به دانش‌آموزان.
44- بدخطی بعضی از والدین، سرمشق نامناسبی برای کودکان است.
45- دادن سرمشق‌هایی با رسم‌الخط نامناسب به دانش‌آموزان.
46- ندانستن روش و راهکارهای، خوشنویسی و اجرا نکردن تمرین‌های لازم.
47- قرار دادن چپ دست و راست دست در کنار هم هنگام نوشتن.
48- بی‌توجهی به زیبایی هنری خط که باعث تقویت روح لطیف در کودکان می‌شود.
49- نبود دستورالعمل مشخص و روشنی برای آموزش خط نستعلیق به منظور تکرار و تمرین دانش‌آموزان.
راهكـــارهای رفـــع بدخطـــی
برای رفع بدخطی دانش‌آموزان، از سوی معلمان و پژوهشگران راهكارهای فراوانی معرفی شده است كه برخی از آنها را ذکر می کنم:
v در كلاس اول ابتدایی از مجرب‌ترین و علاقه‌مند‌ترین معلمان استفاده شود.
v تمهیداتی به عمل آید كه معلم درس اول بتواند در حین آموزش از ابزارهای سمعی بصری استفاده كند.
v معلمان با اصول صحیح نوشتن آشنا و دارای خط خوش باشند.
v برای معلمان در زمینه خط نستعلیق دوره‌های كارآموزی آموزش ضمن خدمت گذاشته شود تا پس از دیدن دوره‌های لازم، در كلاس حضور یابند.
v انگیزه آموزش خط زیبا به دانش‌آموزان در معلمان تقویت شود.
v معلمان در مورد خط بچه‌ها را توبیخ نكنند.
v معلم با رفتار خود در میان دانش‌آموزان تبعیض قایل نشود.
v با رسیدگی انفرادی به نوشته‌های كودكان ضعیف دلیل بدخطی بررسی و برای برطرف كردن آن تمهیدات لازم اندیشیده شود.
v علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبانویسی را در كودكان تقویت كنند.
v دانش آموزان سال اول دبستان، مچ های ضعیف دارند. معلم با دادن تمرینات مناسب مانند بازی با خمیر بازی، مچاله کردن کاغذ و رورنامه و ... سعی در تقویت مچ دانش آموزان را داشته باشد.
v معلم همواره نظر دانش آموز را به خط زمینه دفتر معطوف کند.
v به تفاوت‌های فردی و نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان توجه شود.
v از آزمون های خانم فراستیگ برای تقویت خوش خطی دانش آموزان استفاده شود.
v مقدار تكالیف با توانایی كودكان تناسب داشته باشد.
v تكالیف هدفدار باشد و باعث تقویت قوای ذهنی كودك شود.
v تكالیف به گونه‌ای باشد تا تمرین و تكرار آنها باعث تثبیت یادگیری شود.
v تكالیف به صورت مستمــــر مورد رسیدگــی معلم قرار گیرد و او از تشویق و تذكر استفاده كند.
v اهمیت انجام دادن تكالیف نوشتنی برای كودك مشخص باشد.
v از الفاظ مناسب و زیبا مانند بسیار خوب، عالی، آفرین فرزندم و ... در تأیید نوشته‌های كودكان استفاده شود. (از بازخوردهایی توصیفی استفاده شود.)
v هرگز نباید تكالیف دانش‌آموزان را خط زد، زیرا انگیزه زیبا نوشتن را در آنها از بین می‌برد.
v در نوع تكالیف تنوع وجود داشته باشد تا رغبت انجام دادن آن در دانش‌آموز ایجاد شود.
v بعضی اشتباهات دانش‌آموزان چشم‌پوشی شود و او مورد راهنمایی قرار گیرد.
v هدف از نوشتن به صورت خط نستعلیق برای دانش‌آموزان روشن باشد.
v دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته كلاس توجه كنند.
v هر از چند گاهی دانش آموزان خوش خط مورد تشویق هم کلاسی ها و معلم قرار گیرند.
v دانش‌آموزان به جهت‌های حركت در نوشتن مانند بالابه پایین، راست به چپ و زیر خط دقت كنند.
v كودك مداد را به طور صحیح در دست بگیرد و برای نوشتن، از ابزار مناسب استفاده كند.
v با رعایت نظم و پاكیزگی صفحه دفتر خود را كثیف نكند.
v بررسی شود آیا دانش آموز در هنگام نوشتن از مشکلی رنج می برد یا نه؟
v من معتقدم دانش آموزی یک بند را خوش خط و تمیز بنویسد بهتر از دانش آموزی است که صفحاتی را بدون توجه بنویسد. پس تکالیف بیش از حد را باید کنار گذاشت.
v دانش آموز زیاد درشت و زیاد ریز ننویسد و به یك اندازه نوشتن عادت كند.
v در آغاز نوشتن از دفاتر خط‌دار استفاده كند تا بتواند در مراحل بعدی بدون استفاده از خط زمینه مطلب خود را در خطی مستقیم و درست بنویسد.
v دانش‌آموزان عادت كنند واژگان را یك‌سره و یك باره بنویسند و سپس نقطه‌های حروف هر كلمه را بگذارند.
v برای دانش آموزان ابتدایی به خصوص سال های اولیه دبستان استفاده از مداد نوکی، اتود و مدادهای فشنگی ممنوع.
v بهتر است تا زمانی كه شاگردان به درست نوشتن عادت كنند، تكالیف خود را در كلاس و زیر نظر مستقیم معلم انجام دهند.
v دانش‌آموزان نوشتن واژگان دیگر را نیز تمرین كنند و نوشتن كلمات و رونویسی مختص به كتاب نباشد تا درست نوشتن كلمات دیگر را نیز یاد بگیرند.
v از وضع خانوادگی، مالی، فرهنگی، توانایی‌ها، حالات روحی روانی، عاطفی و بهداشتی دانش‌آموزان اطلاعات كافی در دست باشد، زیرا گاهی انگیزه‌های بدخطی ناراحتی‌های روحی عاطفی و فرهنگی است.
v یك رسم‌الخط یك دست و یكسان به خط ریز نستعلیق یا شبیه آن برای سال اول در نظر گرفته شود.
v كتب درسی با رسم‌الخط تلطیف شده خط نستعلیق چاپ شود.
v نگاه كردن به خط نستعلیق (مشق نظری) تأثیر زیادی در خوشنویسی دارد. بنابراین بهتر است از پایه اول دانش‌آموز با این خط آشنا شود.
v معلمانی که پایه اول تدریس می کنند، در سرمشق دادن کلمات روی تابلوی کلاس، حتما خطی را با عنوان خط زمینه در نظر بگیرند.
v به ساعت خوشنویسی اهمیت بیشتری داده شود.
v موضوع بدخطی دانش آموزان با خانواده ها مطرح شود.
v به تغییرات خط دانش آموزان توجه شود.
v از رسم الخط های تحریری برای تقویت مهارت دانش‌آموزان در نوشتن استفاده شود (مانند تمرین‌هایی برای پر رنگ‌كردن كلمات تحریری، كپی كردن از روی آنها جهت تمرین، شبیه‌سازی به طور مستقیم از طریق نگاه كردن ( مشق نظری ) و عمل سایه‌زدن).
v برای استفاده از خط نستعلیق به صورت مداوم و مستمر تأ‌كید شود.
.
* توجه نكردن دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته كلاس.
* اضطراب و نگرانی دانش‌آموزان هنگام نوشتن.
* نداشتن اعتماد به نفس هنگام نوشتن.
* نداشتن آمادگی جسمانی، روانی، روحی.
* وجود اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان.
* نداشتن هدف و انگیزه برای زیبانویسی.
* مواجه شدن دانش‌آموزان با حجم زیاد تكالیف.
* تندنویسی تكالیف.
* استفاده از خودكار، روان‌نویس و وسایل مشابه آن.
* آشنا شدن دانش‌آموزان در كلاس اول با خط نسخ ماشینی، این امر سبب می‌شود در كلاس‌های بالاتر به سختی بتواند خط نستعلیق را جایگزین خط نسخ كند.
* خط نسخ كتاب‌های درسی دوره ابتدایی.
* اتلاف وقت هنگام نوشتن خط نسخ مانند كلمه (محمد) اگر همین كلمه را دانش‌آموز با خط نستعلیق بنویسد سرعت بیشتری خواهد داشت.
* بی‌توجهی به هنر.
* خط نسخ روی كاغذ حجم بیشتری می‌گیرد، اما واژگان در خط نستعلیق جای كمتری اشغال می‌كنند.
* خط نسخ به سبب نداشتن سیرهای دایره‌ای و انحناها و قوسهای موجود در مفردات و كلمات صرفاً یادگیری در خواندن و نوشتن را تسهیل میكند و تأثیری در خوشنویسی ندارد.
* فشردگی برنامه كلاسی در یك نیمروز و فشار بر دانش‌آموزان به سبب دو یا چند نوبتی بودن مدرسه.
* استفاده از ابزار نامناسب از جمله مداد كوتاه و كاغذ بدون خط به خصوص در پایه‌های اولیه ابتدایی.
* بیدقتی هنگام نوشتن و رعایت نكردن هم شكلی، هم اندازه و هم فاصله بودن واژگان.
* بیدقتی برای تمیز و مرتب نوشتن.
* تراكم بیش از حد شاگردان در كلاس و نداشتن فضای مناسب و كافی برای نوشتن.
* دادن تكالیف نامناسب و بدون تناسب با توانایی كودكان.
* بی‌اعتنایی اغلب معلمان ابتدایی به استفاده از خط نستعلیق و آموزش آن.
* واكنش‌های منفی و نامناسب بعضی معلمان در برخورد با نوشته‌های دانش‌آموزان.* جدی نگرفتن یادگیری خط از طرف خانواده و مدرسه و نبود مراقبت‌های لازم.
* نبود انگیزه، حوصله و دانش لازم نزد برخی معلمان ابتدایی برای آموزش خط به دانش‌آموزان.
* بدخطی بعضی از والدین، سرمشق نامناسبی برای كودكان است.
* دادن سرمشق‌هایی با رسم‌الخط نامناسب به دانش‌آموزان.
* ندانستن روش و راهكارهای، خوشنویسی و اجرا نكردن تمرین‌های لازم.
* قرار دادن چپ دست و راست دست در كنار هم هنگام نوشتن.
* بی‌توجهی به زیبایی هنری خط كه باعث تقویت روح لطیف در كودكان می‌شود.
* نبود دستورالعمل مشخص و روشنی برای آموزش خط نستعلیق به منظور تكرار و تمرین دانش‌آموزان.
علل بد خطی دانش آموزان دبستانی چیست؟
در بررسی علل بد خطی دانش آموزان دوره ابتدایی , علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی موثر بر دست خط آنان باید عوامل مربوط به وضعیت جسمی و روانی کودکان نیز مورد توجه قرار گیرد.
عوامل موثر بر بد خطی دانش آموزان دبستانی:
به طور کلی عوامل موثر بر بد خطی دانش آموزان را می توان به سه گروه عمده تقسیم کرد.
1 - عوامل مربوط به خانواده
2 - عوامل مربوط به معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی
3 : عوامل مربوط به دانش آموزان
اکنون به توضیح هر یک از این سه موارد می پردازیم.
1- عوامل مربوط به خانواده
از آنجا که خوشنویسی مهارتی است که مانند سایر مهارتها باید آموخته شود " چنانچه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای آن از ذوق و استعداد بیشتری بر خوردار باشند و به فرزندان خود توجه کافی مبذول دارند" کودک زمینه بیشتری برای خوب نوشتن دارد.
2- عوامل مربوط به معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی مدرسه
از بین عوامل مربوط به معلم , مهمترین آنها شیو ه های آموزشی معلم است . که اگر معلم خود دست خط بدی داشته باشد بنا به مثل معروف " رطب خورده منع رطب کی کند " قادر به تربیت دانش آموزان خوش خط نخواهد بود.
نکته ی دیگر " طرز برخورد معلم با دانش آموزانی است که شخصیت اضطرابی دارند که این گونه دانش آموزان از شکست خیلی می ترسند که معلمان در رابطه با این دانش آموزان اساس کار خود را بر کاهش تنش قرار دهند.
3- عوامل مربوط به دانش آموز ابتدایی
برای اینکه کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی و روانی برخوردار باشد. که در این جا عواملی که به نوعی در بد خطی کودکان موثرند یادآوری می شود.
الف : اختلال عملکرد دست و انگشتان به علت ضایعات ارتوپدیک
ب : اختلال در عملکرد دست و انگشتان به دلیل ضایعات عصبی
ج : عدم غلبه طرفی مغز
د : عوامل روحی
ه : چپ دستی
و : نبود ید کافی
اشکال مختلف بد خط نویسی
درشت نویسی و ریز نویسی
فاصله گذاری نامناسب بین حروف و کلمات
نامرتب نوشتن
کج نوشتن حروف و کلمات
خارج شدن از خط زمینه
خوش خطی در دانش آموزان
حال برای خوش خطی دانش آموزان چه باید کرد، چگونه می توان دانش آموزانی خوش خط بار آورد؟
شرایط موثر بر بدخطی دانش اموزان ابتدایی :
دبیران زیادی معتقد هستند که برای یادگیری دو دسته شرایط وجود دارد : شرایط درونی یادگیری و شرایط بیرونی یادگیری . البته در بررسی علل بدخطی و بد آموزی خطی دانش آموزان دوره ی ابتدایی علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی و در حقیقت ، کار معلم ، که جزء شرایط بیرونی هستند باید شرایط درونی که مربوط به شرایط روانی کودکان می باشند نیز مورد توجه قرار گیرند چه بسا بدخطی دانش آموزان به دلیل حالات عاطفی نامطلوب و نداشتن هدف و انگیزه برای زیبا نویسی و یا ضایعات استخوانی و یا نداشتن آمادگی روحی روانی و محیط نامناسب و فقر آموزش همچنین تمرینات غلط و فقدان رسیدگی باشد برای ارائه ی راهکار های مناسب عوامل به طور کلی به سه گروه عمده تقسیم بندی می شود.
برای این که دانش اموز بتواند نوشتن را به نحو احسن انجا م دهد لازم است شرایطی برای نوشتن داشته باشد :
1- از رشد ذهنی کافی برخوردار باشد
2- انگیزه ی کافی داشته باشد
3- از علاقه ی کافی برخوردار باشد
4- بین چشم و دست هماهنگی باشد
5- هماهنگی حرکتی داشته باشد
6- توانایی تطبیق بدن با فضای اطراف را داشته باشد
7- مفهوم نوشتن از راست به چپ را بداند .
همچنین وجود بعضی از نارسایی ها مانند اختلالاتی در عملکرد دست و انگشتان باعث می شود که کودک نوشتن را به طور مطلوب انجام ندهد و همچنین معلولیت های جسمی و ضایعاتی که در سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز یا طناب نخاعی به وجود می آید و صدمات وارده بر مغز باعث اختلال در نوشتن می شود این صدمات ممکن است آنقدر خفیف باشد که نتوان تاثیر آن را بر رفتار کودک تشخیص داد و یا آنقدر شدید باشد که فعالیت کودک را به میزان پایینی کاهش دهد کودک مبتلا به اسیب مغزی ممکن است نشانه های رفتاری وسیعی از خود نشان دهد از جمله عدم هماهنگی و اعمال حرکتی ناقص .
انواع فلج مغزی و صرع می توانند به مهارت های حرکتی و از جمله نوشتار بچه ها تاثیر بگذارد فلج مغزی که بیشترین درصد دانش اموزان مبتلا به آسیب های جسمی را در بر می گیرد شامل معلولیت های حرکتی است که عموما با اختلال در هماهنگی عمل عضلات و ناتوانی در ابقاء وضعیت و تعادل طبیعی و انجام حرکات و مهارت های طبیعی همراه است از نظر نوع اختلال حرکتی بچه های اسپاستیک انقباض عضلات ، افزایش غیر طبیعی دارند و عضلات حلت سفتی دارند و در نوشتار دچار مشکل هستند .
بچه های اتستیک به دلیل فقدان هماهنگی و کنترل ضعیف تعادل و حرکت و عدم کنترل واکنش های تعادلی در نوشتن دچار مشکل هستند بچه های مبتلا به فلج ترو مو دارای حرکات لرزشی غیر ارادی در اندام های دست و پا هستند و بد خط هستند بچه های اتو توئید دارای حالتی از فلج مغزی هستند که طی آن حرکات ظاهر شده حالت پیچ و تابی دارند و ما شاهد انقباض عضلانی و الگو های حرکتی بدون کنترل و نامنظم هستیم این کودکان در هنگام نوشتن دچار مشکل می شوند.و شدت حرکات غیر عادی هنگامی افزایش می یاید که فرد تحت فشار قرار می گیرد . صرع نیز که نتیجه ی تخلیه ی ناگهانی انرژی الکتریکی سلول های مغزی است می تواند عملکرد حرکتی تاثیر گذارد .
چپ دستی دانش آموز امروزه نوشتن با دست چپ در حکم امری هنجار و طبیعی پذیرفته شده است در حال حاضر بر خلاف گذشته توافق کلی وجود دارد که باید به کودکان اجازه داد تا با دستی که قویا ترجیح می دهند چه چپ و چه راست بنویسند در عین حال لازم است برخی مسائل مورد توجه قرار گیرد بسیاری از کودکان چپ نویس در هنگام نوشتن به دلیل بهتر دیدن انچه که نوشته اند و پرهیز از کثیف شدن ان دست خود را کج می گیرند این مشکل در واقع به کج گذاشتن کاغذ مربوط می شود اتو . مک منمی و اسمیت بر این باورند که اگر چپ نویس ها کاغذ را خلاف جهتی که راست نویس ها می گذراند قرار دهند برای نوشتن در وضعیت طبیعی قرار خواهند گرفت افراد چپ نویس از نظر کج نویسی نیز دشواری دارند کج نویسی رو به عقب به دلیل جهتی که انان در نوشتن حروف دارند به نوعی طبیعی است در عین حال در کج نویسی های شدید بهتر است از جدا نویسی به جای سر هم نویسی استفاده شود .
گروهی از دانش آموزان نمی توانند به خوبی از عضله های کوچک دست و انگشتان استفاده کنند از جمله عواملی که به علت عدم قرار گرفتن صحیح مداد در دست باعث ایجاد اختلالات دست نویسی دانش آموزان می شود می توان به مواردی جون فشار بیش از حد لازم به مداد یا شل گرفتن آن دور بودن بیش از حد نوک مداد از سر انگشتان و یا نزدیک بودن بیش از اندازه ی آن راست ویا ملایم نگه داشتن بیش از حد مداد در میان انگشتان و در نهایت به مناسب نبودن قطر مداد اشاره کرد .
اشکال در وضعیت قرار گرفتن کاغذ : وضعیت نا مناسب کاغذ و دفترچه نسبت به بدن نیز از صحیح نوشتن جلو گیری کرده و در برو ز اشکالت مختلف هنگام دست نویسی نقش اساسی دارد برخی از دانش اموزان هنگام نوشتن سر خود را بیش از حد به کاغذ نزدیک می کنند و حتی گاهی احساس می شود سر خود را به ان می چسبانند گرو هی دیگر دفترچه ی خود را به حالت زاویه دار و کج قرار می دهند .
اشکال در جهت یابی صحیح : برخی دانش اموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی مانند با لا و پایین – زیر و رو چپ و راست ندارند به همین دلیل هنگام نوشتن حروف و کلمه ها ( حتی بر روی کاغذ خط دار ) قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند مثلا حرف (( الف )) را بیش از حد امتداد داده و از روی خط می گذرانند .
2- مشکلات نوشتن صحیح حروف الفبا ( حرف نویسی ) گاهی برخی دانش اموزان حروف را بیش از حد بزگ ئ یا کوچک می نویسند ودر برخی موارد خطوط مستقیم ( افقی یا عمودی ) را به حالت قوس دار می نویسند ویا بالعکس .
3- مشکلات نسخه برداری صحیح از کلمات ( رو نویسی ) بعضی دانش اموزان ممکن است حروف سازنده ی کلمه را با فاصله ی زیاد بنویسند مثل (( آ ز ا د ی )) یا این که حروف را بیش از حد به هم نزدیک کرده و صورت کلی کلمه را مخدوش نمایند بسیاری از دانش اموزان در نوشتن حروف پیوسته که نیازمند حرکت های ظریف و دقیق و هماهنگ است با مشکلات جدی ای رو به رو شوند برخی از انان نمی توانند پس از نوشتن یک حرف بلافاصله به نوشتن حروف دیگر بپردازند. به واسطه ی مشکلاتی که درنوشتن وجود دارد خطا هایی در نوشتن به وجود می آید .
براي اينکه کودک و دانش آموز بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافي در زمينه هاي جسمي و رواني برخوردار باشد. که در اين جا عواملي که به نوعي در بد خطي کودکان موثرند يادآوري مي شود.
الف : اختلال عملکرد دست و انگشتان به علت ضايعات ارتوپديک
ب : اختلال در عملکرد دست و انگشتان به دليل ضايعات عصبي
ج : عدم غلبه طرفي مغز
د : عوامل روحي
ه : چپ دستي
و : نبود يد کافي
اشکال مختلف بد خط نويسي
· درشت نويسي و ريز نويسي
· فاصله گذاري نامناسب بين حروف و کلمات
· نامرتب نوشتن
· کج نوشتن حروف و کلمات
· خارج شدن از خط زمينه
بررسی مسئله و موضوع خط در جمعیت دانش آموزان ما، در بردارندۀ نکات قابل تأملی است. بعضی از دانش آموزان در مورد علت هــای بدخطی از تنـــدنویسی نام می برند. بعصی دیگر می گویند: «نمی توانیم بنویسیم یا بلد نیستم و ...»
برای این که کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد، لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی و روانی برخوردار باشد. در این جا عواملی که به نوعی در بدخطی کودکان مؤثرند، مورد بررسی قرار می گیرند.
الف) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به علت ضایعات ارتوپدیک (استخوانی)
«یک کودک سالم و طبیعی باید بتواند قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط بگیرد. اگر به هر دلیلی، اختلالی در عملکرد انگشتان وجود داشته باشد، کودک نه تنها نوشتن را به نحو مطلوب انجام نمی دهد، بلکه برای انجام آن به وقت بیشتری نیز، نسبت به سایر دانش آموزان، نیاز دارد. به عنوان مثال، دانش آموزان راست دستی را در نظر بگیرید که عصب میانی دست راست او آسیب دیده است. از آن که این عصب مسئول حرکت مقابل انگشت شست می باشد، زمانی که آسیب می بیند، شست قادر به حرکت مقابل نخواهد بود و به جای این که در مقابل سایر انگشتان حرکت کند، در کنار آنها قرار می گیرد و دست کودک حالتی پیدا می کند که اصطلاحاً به آن «دست میمون» گفته می شود. به این ترتیب کودک نمی تواند قلم را به نحو صحیح در دست بگیرد و این نکتۀ مهمی است که بــــر روی دست نوشته های او تأثیر می گذارد و او را بدخط می سازد»
علاوه بر این، وجود هر گونه زخم یا عاملی که باعث درد در انگشتان شود، بر روی دست خط دانش آموزان تأثیر می گذارد. همچنین کودک برای این که بتواند خوب بنویسد، لازم است که هیچ گونه ضایعه ای در قسمت های فوقانی دست، مثل آرنج، ساعد و بازو نداشته باشد. وجود سوختگی، شکستگی، کوفتگی و زخم در هر یک از این قسمت ها، موجب بدخطی می شود، محدودیت حرکتی در مفاصل مچ، انگشتان، آرنج و بازو نیز از جمله عوامل بدخطی اند.
ب) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به دلیل ضایعات عصبی
در همۀ اختلالات مربوط به عملکرد دست و انگشتان، به دلیل آسیب دست و چشم و توان عضلات، خط دانش آموزان خیلی بد و بعضاً ناخواناست.
از میان اختلالات می توان به انواع فلج مغزی، آسیب مغزی، صرع و میوپاتی (بیماری عضلاتی) اشاره کرد.
بچه های فلج مغزی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1. اسپاستیک: این دسته از کودکان فلج مغزی به دلیل سفتی موجود در عضلاتشان بدخط می نویسند و آن هم در صورتی است که این سفتی در حدی نباشد که به طور کلی مانع نوشتنشان شود. ممکن است این سفتی، محدودیت حرکتی در مفاصل دست، نظیر: مچ، آرنج و بازو و ایجاد کند که در هنگام نوشتن اجازۀ مانور به فرد نمی دهد.
2. هیپوتانیا: کودکان مبتلا به هیپوتانیا به سبب پایین بودن توان عضلاتشان قادر به استفادۀ صحیح از قلم نیستند. این کودکان قدرت کافی برای گرفتن قلم را ندارند و معمولاً نوشته های آنها بسیار کمرنگ و عاری از هرگونه ظرافتی است.
3. آتتوئید: بچه های آتئوئید به علت حرکات زایدی که در اندام های خود، خصوصاً دستهایشان دارند، بسیار بدخط می نویسند. این کودکان قادر به کنترل قلم نیستند و در هنگام نوشتن به بالا و پایین خط زمینه منحرف می شوند.
4. آتاکسی: این کودکان به دلیل لرزش موجود در دست هایشان بدخط می نویسند.
افراد مبتلا به صدمات مغزی نیز، بسته به نوع ضایعه ای که دچار آن شده اند، شبیه کودکان فلج مغزی عمل می کنند.
کودکان مبتلا به ضایعات مخچه ای دچار ماکروگرافی اند، یعنی کلمات را بزرگتر از آن چه باید، می نویسند. در بعضی از افراد مبتلا به میوپاتی نیز ممکن است عملکرد دست ها دچار اختلال شود که این معضل بر روی دست نوشته های آنان مؤثر است. کودکان مصروع زمانی که دچار حملات تشنجی می شوند (به مدت چند روز)، قـــادر به استفادۀ درست از قلم نیستند؛ یعنی دست هایشان قدرت گرفتن را ندارند و آن دسته از کودکانی که دچـــار حملات تشنجی مکرر می شوند، حتی اگر این تشنج تحت کنترل هم باشد، به دلیل لرزش ظریفی که در دست هایشان دارند، بـدخط می نویسند. در واقـــع لرزش ظریف انگشتان را بر روی دست نوشته های آنان می توان دید»
ج) عدم غلبۀ طرفی مغز
«کودک پیش از نوشتن باید غلبۀ طرفی را به دست آورد. در کودکانی که این اتفاق نیفتاده است، نوشتن به سختی انجام می شود. کودکانی که غلبۀ طرفی تثبیت نشده دارند، از هر دو دست خود به طور متناوب در نوشتن استفاده می کنند، حال آن که در هیچ یک به اندازۀ کافی مهارت ندارند»
د) عوامل روحی و روانی و تأثیر آن بر روی نوشتن
«ممکن است بدخطی با عوامل نظیر: اضطراب و اختلالات نوروتیک (عصبی) همراه باشد و در بعضی از اوقات حالات عصبی موجب گرفتگی عضله در کودکان می شود. یعنی ماهیچه های دست کودک متعاقب نوشتن چند سطر دچار انقباض شده، کودک دیگر قادر به نوشتن نیست. در این صورت علائمی نظیر بی مهارتی و پاراتونی (انقباض یک عضله و سپس شل نشدن آن) و واکنش های اضطرابی در ارتباط با نوشتن ممکن است مشاهده شود. بی قراری، بیش فعالی و کوتاهی دامنۀ توجه و تمرکــــز نیز از جمله عــــواملی اند که بــر روی خط دانش آموز تأثیر می گذارند»
هـ) چپ دستی
«در مــورد کودکان چپ دست این سؤال مطرح می شود که چرا این کودکان در شروع نوشتن بد خط اند؟ پاسخ این است که این کودکان نمی توانند آن چه را که می نویسند، به خوبی ببینند، زیرا دست آنها روی نوشته هایشان را می پوشاند و همیــن عامل سبب بدخطی کودکان چپ دست می شود.
بسیاری از کودکان چپ دست نیز برای پرهیز از کثیف شدن نوشته ها، دست خود را به صورت قلاب کج می گیرند. این شکل در واقع به کج گذاشتن کاغذ مربوط می شود. اگر چپ دست ها کاغذ را برخلاف جهتی که راست دست ها می گذارند، قرار دهند، برای نوشتن در وضعیت طبیعی و راحت قرار می گیرند»
و) نبود دید کافی
بسیاری از کودکان به دلیل نداشتن دید کافی، چشم های خود را به کاغذ بسیار نزدیک می کنند. دست نوشته های این کودکان معمولاً خط خوردگی ها و پاک کردن های فراوان دارد.
خطا های متداول در نوشتن :
الف) کج نویسی بیش از حد که به دلایل متعددی مثل بسیار نزدیک بودن بازو به بدن و بسیار سفت گرفتن شست و دور بودن خیلی زیاد نوک قلم از انگشتان و صحیح نبودن جهت کاغذ و درست نبودن جهت حرکت قلم اتفاق می افتد .
ب) راست نویسی بیش ازحد: عواملی مثل بسیار دور بودن بازو ازبدن وبسیار نزدیک بودن انگشتان به سرقلم-هدایت قلم به تنهایی توسط انگشت سبابه – نا صحیح بودن جهت کاغذ در ایجاد ان موثر می باشد .
پ ) پرفشار نوشتن که بر اثر فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه و استفاده از قلم نا مناسب
ت ) کم رنگ نویسی بیش از حد به عواملی مثل بیش از حد کج یا راست نگه داشتن قلم و چرخش نوک قلم به یک سمت و قطر بیش از حد قلم بستگی دارد .
ث ) زاویه دار نویسی بیش از حد : به دلیل سفت بودن بیش از حد شست و بیش از حد شل نگه داشتن قلم و حرکت بیش از حد قلم اتفاق می افتد .
ج ) نامرتب نویسی بیش از حد که چهار علت مهم برای این مورد و جود دارد که شامل نبود ازادی حرکت یا حرکت بیش از حد کند دست و محکم گرفتن قلم و در نهایت نا درست یا ناراحت بودن وضعیت می باشد .
چ ) فاصله گذاری بیش از حد که به واسطه ی پیشرفت بیش از حد سریع قلم به سمت چپ و حرکت بیش از حد و سریع جانبی ایجاد می شود .
شیوه های ترمیمی
روش های ترمیمی زیر می تواند توسط معلمان و والدین مورد استفاده قرار گیرد:
1) پس از ارزیابی کودک، چنان چه متوجه شدید که کودک الگوی صحیح گرفتن قلم را نمی داند، به عنوان مثال از حرکت شست برای گرفتن قلم استفاده نمی کند، او را به یک پزشک متخصص ارتوپدی ارجاع دهید. مشکل نوشتن چنین کودکی ممکن است با استفاده از آتل دست حل شود. با این وسیله کمکی، کودک قادر خواهد بود قلم را به نحو صحیح بگیرد و خوش خط تر بنویسد.
2) اگر کودک قلم را با فاصلۀ زیادی از نوک آن می گیرد یا بیش از حد پایین می گیرد، با گره زدن یک نخ بر روی قلم، محل مناسب برای گرفتن قلم را مشخص کنید.
3) چنان چه کودک از اختلال عاطفی و روانی رنج می برد، او را به یک روان شناس ارجاع دهید.
4) «اگر کودک در هنگام نوشتن دچار تنش و اضطراب می شود، برای کاهش تنش در کودک به شیوه های زیر عمل کنید:
الف) سعی کنید در ذهن کودک تصویری مثبت از خودش ایجاد کنید.
ب) از سرزنش کردن کوچک به خاطر بدخطی او خودداری کنید.
ج) از ایجاد تنش و اضطراب در کودک جلوگیری کنید. به طور مثال، تعیین وقت محدود برای انجام یک تکلیف، در دانش آموز مضطرب، باعث ایجاد تنش و اضطراب و در نهایت بدخطی بیشتر می شود»
5) اگر کودک در دست های خود دچار ضعف یا محدودیت حرکتی باشد، می توانید از تمرینات زیر بهره بگیرید:
الف) تمرینات روی تابلو:
از کودک بخواهید با استفاده از حرکات آزاد و گستردۀ دست و به کارگیری عضلات شانه، بازو و انگشتان، بر روی تابلو طراحی کند.
ب) پرورش حرکات نوشتن با دیگر وسایل:
از کودک بخواهید به جای استفاده از قلم، از انگشت خود و رنگ گواش استفاده کند یا عمل نوشتن را بر روی یک سینی خاکستر انجام دهد. هم چنین با استفاده از یک تکه گچ یا ذغال، حروف و کلمات درشتی بر روی آسفالت کوچه بنویسد.
چنان چه مشکل کودک در زمینۀ حرکات دست با این تمرینات بر طرف نشد، او را به یک کارشناس توانبخشی (فیزیوتراپی ـ کاردرمانی) ارجاع دهید.
6) اگر لرزش ضعیفی در انگشتان کودک مشاهده می کنید یا سابقۀ کودک گویای حملات تشنجی است، با مشورت کمی کنید یا سابقۀ کودک گویای حملات تشنجی است، با مشورت با خانوادۀ دانش آموزان، وی را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهید.
7) اگر کودک سر خود را خیلی به کاغذ می چسباند یا مشکوک به ضعف بینایی است، او را به چشم پزشک ارجاع دهید.
8) اگر متوجه شدید که در نیمکره های مغزی کودک، غلبۀ طرفی ایجاد نشده است، می توانید به ترتیب زیر عمل کنید:
الف) از کودک بخواهید با پای راستش به یک توپ لگد بزند.
ب) لوله ای را به دست کودک بدهید و از او بخواهید که با یک دستش روی چشم چپش را بگیرد و با چشم راستش درون لوله را نگاه کند.
ج) رادیوی کوچکی را به دست کودک بدهید و از او بخواهید آن را نزدیک گوش راستش بگیرد و به آن گوش کند.
د) اگر عملکرد کودک نشان می دهد که تمایل او برای استفاده از سمت چپ بیشتر است، از او بخــواهید همین اعمال را با سمت چپش انجـــام دهد. به این ترتیب، یک سمت بدن کودک غالب می شود.
9) چنان چه کودک چپ دست است، از او بخواهید هنگام نوشتن، سمت چپ کاغذ را به سمت بالا کج کند. اگر کودک راست دست است، از او بخواهید سمت راست کاغذ را به طرف بالا کج کند.
10) اگر کودک کلمات را بیش از حد بزرگ یا کوچک می نویسد، می توانید اندازۀ متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید و با گذاشتن خط فاصله بین کلمات از کودک بخواهید فاصله تعیین شده را فقط با یک کلمه پر کند.
11) اگر کودک بیش از حد پر رنگ یا کمرنگ می نویسد، به ترتیب زیر عمل کنید:
کاغذ سفیدی را زیر برگه کاربن و کاغذ سفید دیگری را بر روی آن قرار دهید. از کودکی که با فشار زیاد می نویسد بخواهید آن قدر ضعیف مداد را فشار دهد که اثر زیادی از کلمه بر روی کاغذ زیرین باقی نماند. از کودکی که فشار کمتر از حد معمول به مداد وارد می کند، بخواهید آن قدر به مداد فشار آورد که اثر آن بر روی کاغذ زیر کپی پر رنگ باشد.
12) اگر کودکی از خط راست خارج می شود، از او بخواهید خط کشی را بالای خط زمینه قرار دهد، به گونه ای که هنگام نوشتن نوک مدادش مرتباً با لبۀ خط کش تماس پیدا کند. هم چنین می توانید بالا و پایین خط زمینه، دو خط کمرنگ بکشید و از کودک بخواهید کلمات را طوری بنویسد که از این دو خط خارج نشود.
13) کج نوشن کلمات، از کج گذاشتن بیش از حد کاغذ ناشی می شود. اگر با دانش آموزی برخورد کردید که دست نوشته های کجی داشت، از او بخواهید کاغذ را در وضعیت بهتری قرار دهد.
14) نامرتب نوشتن تکالیف توسط دانش آموز، ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد با این که مداد را بیش از حد محکم در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن به خود نداده است. بنابراین با بر طرف کردن هر یک از یک از این علل، دانش آموز می تواند دست خط بهتری داشته باشد.
15- سر مشق هایی را انتخاب کنیم که اعتماد به نفس دانش اموزان را تقویت کند برای این منظوراز عبارت های آسان شروع می کنیم.
16- دانش اموزان را تشویق کنیم تا باور های مثبتی در باره ی توانایی ها ی خود داشته باشند و میان تلاش و ارزش ها ی فردی دانش آموزان ارتباط محکمی بر قرار کنیم و به ویژه انان را تشویق کنیم تا به تلاش خود اهمیت بدهند هدف می تواند این باشد که دانش آموزان خوشنویسی را مهارتی مهم به شمار آورند.
17- به دانش اموزان تکالیف و مسولیت هایی بدهیم که انجام انها برایشان جالب باشد و به این وسیله علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبا نویسی را در کودکان تقویت کنیم
18- همکاری والدین و اموزگاران در این اموزش بسیار مهم است از والدین بخواهیم با در اختیار قرار دادن ابزا ر مناسب برای نوشتن و بازدید از نمایشگاه های خط و نقاشی خط دانش آموز و اموزگار را برای اموزش و فراگیر ی بهتر این مهارت یاری کنند .
در بررسی علل بدخطی دانش آموزان دورۀ ابتدایی، علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی مؤثر بر دست خط آنان، باید عوامل مربوط به وضعیت جسمی و روانی کودکان نیز مورد توجه قرار گیرد. چه بسا بدخطی دانش آموزان به دلیل ضایعات استخوانی، عصبی یا حالات عاطفی و روانی نامطلوب باشد. در این صورت آموزش های معلم در زمینۀ خوشنوسی کافی نخواهد بود و ارجاع به یک متخصص، امری الزامی است.
از میان همۀ مهارت های تحصیلی، نوشتن، ملموس ترین آن هاست، زیرا فرد با استفاده از این مهارت، سندی از خود بر جای می گذارد. به همین دلیل مهارت در خوشنویسی اهمیت بسزایی دارد.
شناخت علل و عوامل مؤثر بر بدخطی از آن جهت اهمیت دارد کــه بـــا ریشه یابی و رفع آنها می توان تا حد زیادی به مهارت در خوشنویسی کمک کرد. در این مقاله، ضمن بررسی علل بدخطی کودکان به ارائۀ راه کارهای مناسب برای رفع این مشکل می پردازیم.
اشکال مختلف بدخط نویسی
«با بررسی دست نوشته های دانش آموزان به این نتیجه می رسیم که بدخطی در آنان به اشکال و انواع مختلف مشاهده می شود که بعضی از آن ها عبارت اند از:
1. درشت نویسی و ریزنویسی.
2. فاصله گذاری نامناسب بین حروف و کلمات.
3. نامرتب نوشتن.
4. کج نوشتن حروف و کلمات.
5. خارج شدن از خط زمینه
پیشنهاد ات با استفاده از تجربیات
پیشنهاد می شود آموزش و پرورش بعنوان متولی تعلیم و تربیت به درو س هنرو فارسی اهمیت ویژه ای بدهد . ما شاهد هستیم که زنگ هنر مساوی است با کشیدن یک نقاشی و حل جدول و مطالعه شخصی معلم . در بسیاری ازکشورهای هنر و دروس دیگر مکمل همدیگر هستند و از طرفی پیشرفت تکنولوژی و رایانه سبب شده است که معلمان ما به تکنولوژی تأکید کنند .لازم است همکاران محترم ضمن استفاده از تکنولوژی آن را در خدمت دانش آموزان برای یادگیری بیشتر قرار دهند . مثلاً از سی دی و رایانه برای آموزش هنر خطاطی در کلاس استفاده کنند.
پیشنهاد می شود آموزش و پرورش با همکاری سایر نهاد های متولی مانند ارشاد اسلامی نسبت به برگزاری کلاس های هنری و خطاطی برای دانش آموزان و همکاران زمینه مشارکت سایر ادارات را در این امر خطیر فراهم کنند .
*پیشنهاد می شود سالانه چندین مسابقه خطاطی در مدارس برگزار شود.
راه حل های پیشنهادی برای حل مشکلات:
برای ترمیم بد خطی دانش آموزان نمی توان زود انتظار داشت که در عرض چند روز عادتهای بد آن ها اصلاح شود و معجزه ایی صورت گیرد بلکه این ترمیم زمان لازم دارد و یک روزه به وجود نیامده و یک روزه هم اصلاح نمی شود . بنابراین راههای اصلاحی خودم را به شرح زیر در طول زمان بکار گرفتم:
1- استفاده از زنگ هنر و دادن تمرینات ویژه برای زیبا نویسی و خوش نویسی
2- تقویت عضلات ریز انگشتان ، مچ دست با داخل کردن قلم به داخل توپ پینگ پونگ
3- استفاده از تیوپ دستی برای تقویت عضلات انگشتان
4- کاربرد ابزارهای سبک و سنگین:( گِل بازی – خمیر بازی – دکمه بستن – نرمش های انگشتان برای تقویت و پرورش و هماهنگی عضلات ریز انگشتان)
5- استفاده از کادر زیبا برای نوشتن جملات خیلی کوتاه امّا خوش خط
6- دعوت کردن دانش آموزان به آرام نوشتن و هجی کردن
7- تشویق دانش آموزان به استفاده از هر دو دست هنگام نوشتن
8- دادن نمره به دست خط دانش آموزان همراه کارت تلاش و جایزه برای بالا بردن انگیزه و علاقه آنهابه نوشتن
9- راهنمایی دانش آموزان برای خرید قلم های مناسب
10- به دانش آموزان یاد دهیم و عادت کنند به هنگام عجله یا عصبانیت از نوشتن خودداری کنند
11- تقویت بین حرکات چشم و هماهنگی چشم و دست
12- انتخاب نمونه هایی از دست خط دانش آموزان در نمایشگاه کلاس
13- خواندن از دست خط های خودشان
با به کارگیری این روشها در کلاس و در خانه تغییراتی در دست خط این دانش آموزان مشاهده شد و این نوید را می داد که رفته رفته بهبود یابد . البته با هماهنگی که با معلمان آمادگی و اول و دوم صورت گرفت قرار شد آنها با حساسیت بیشتری خوش نویسی و زیبا نویسی دانش آموزان را مورد توجه قرار دهند و مقایسه دست خطهای فعلی با قبلی این تغییر و تحول مثبت را تأیید می کرد و روش های ما را تأیید می کرد.
نتیجه گیری :
نوع قلم گرفتن و نحوه ی قرار گرفتن دست و ساعد و کلاً وضعیت فیزیکی و روحی و روانی دانش آموز در نوشتن از همان کلاسهای اولیه شکل می گیرد و باید ریشه ای آنها را درمان کرد و یا خوب بار آورد و از این مطالعه نتیجه می گیریم که در ضمن تدریس ما معلمان می توانیم روشهای جذاب و نو و عملی را طبق آخرین یافته ها متناسب با ضعف هر دانش اموز با شناخت بهتر آن ها به کار بگیریم و خوش خطی و زیبا نویسی را به فراموشی نسپاریم و این رسالت را به نحو خوبی انجام دهیم .
بررسی داده های به دست آمده نشان می دهند که:
1- خط معلمان بر خط دانش آموزان دوره ابتدایی تأثیر می گذارد.
2- جنسیت دانش آموزان دوره ابتدایی در میزان نمره خط آنان تأثیر زیادی دارد .بدین معنی که دختران در مقایسه با پسران نمرات خط بالاتری دارند.
3- میزان تحصیلات پدر بر خط دانش آموز تأثیر دارد؛ یعنی با بالا رفتن تحصیلات پدر، خط دانش آموز نیز بهبود می یابد.
4- میزان نمره خط پدر، با نمره خط دانش آموز رابطه مستقیم دارد، یعنی هر چه نمره خط پدر بالاتر باشد، نمره خط دانش آموز نیز بالاتر می رود.
5- بین شغل پدر و نمره خط دانش آموز، رابطه معنی داری وجود دارد.
بنابراین لازم است درباره تأثیر عوامل متعدد دیگری مانند: مقدار تکلیف شب، تند نویسی، شیوه آموزش خط در کتاب های درسی و نقش خانواده و آموزش و پرورش بر خط دانش آموزان، تحقیقات وسیع و دقیقی صورت بگیرد.
منابع :
1- حاج بابایی مرتضی -- دهقانی هشتجین یاور ( 1386) " اشنایی با ویژگی ها و مسائل کودکان استثنایی -- نشر کتاب های درسی ایران
2- هالاهان دانیل پی –. کافمن جیمز ام (1378) کودکان استثنایی مقدمه ای بر اموزش های ویژه ترجمه ی مجتبی جوادیان انتشارات استان قدس رضوی چاپ پنجم .
3- شعاری نژاد علی اکبر (1372) روانشناسی رشد انتشارات اطلاعات تهران چاپ نهم.
4- والاس جرارد – مک لافلین جیمز. آ (1370) نا توانی های یاد گیری مفاهیم و ویژگی ها چاپ دوم ترجمه ی م . تقی منشی طوسی انتشارات استان قدس رضوی .
5-جوان بخت جعفر مجله ی رشد اموزش ابتدایی سال هفتم فروردین 83 شماره ی پیاپی 57 صفحه ی 17.
6- معتمدی فرشتته رشد معلم دوره ی 26 نیمه ی اول 86 شماره ی پی در پی 210 صفحه 9 .
7- هادی پور عظیم رشد اموزش ابتدایی دوره ی دهم بهمن 85 شماره ی پیاپی 82 صفحه ی 5.
8- صفر زاده مهتاب رشد ابتدایی دوره ی 11 بهمن 86 شماره ی پیا پی 90 صفحه ها ی 30 و 31.
9- زرهانی سید احمد ماهنامه ی اموزشی تربیتی پیوند خرداد 89 شماره ی 368 صفحه ی 21.
10- نادری عزت الله – سیف نراقی مریم (1369) اختلالات یاد گیری چاپ چهارم انتشارات امیر کبیر.
11- دکتر شریعتمداری علی ( 1367 ) روانشناسی تربیتی چاپ سوم انتشارات امیر کبیر .
12- کریمی یوسف (1388) چاپ 11 روانشناسی تربیتی نشر ارسباران .
13- کوپر پل – اریگان فینتان چ ( 1373) تعلیم و تربیت کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی ترجمه ی دکتر ابولفضل شریعت پناهی انتشارات رشد .
14- زندی بهمن (1383) روش تدریس زبان فارسی در دوره ی دبستان چاپ ششم سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها .
15- گروه ها ی کلاس اول اموزش ابتدایی خرداد80 ویژه نامه ی همایش کتاب ها ی درسی دوره ی ابتدایی شماره سه صفحه ی 90 .
16- ضمیری محمد علی (1380) چاپ هشتم تاریخ اموزش و پرورش اسلام نشر ساسان.
17- سیف علی اکبر (1388) روانشناسی تربیتی چاپ بیستم انتشارات دانشگاه پیام نور .
18- سانتراک جان دبلیو (1387) روان شناسی تربیتی چاپ اول ترجمه ی شاهده سعیدی – مهشید عراقچی – حسین دانش فر نشر رسا تهران.
19- دکتر تبریزی (84) CDشبنم شوق مربوط به اختلالات یادگیری .
20- هژبری عذرا بیگم رشد اموزش ابتدایی ابان 83 شماره پیاپی 61 صفحه ها ی 4 و 5 و 6 .
بد خطی دانش آموزان نویسنده: معلم - ٢ فروردین ۱۳٩٠
آموزش و پرورش شهرستان اسفراین
عنوان تجربه:
بررسي علل بد خطي دانش آموزان و عادت به زيبا نويسي و خوشنويسي در دانش آموزان
دبیر:
---
شماره پرسنلی :
---
----
فهرست مطالب
عنوان صفحه
سخن دبیر 4
مقدمه 6
گرد آوري اطلاعات و تجربیات 8
تجزيه و تحليل اطلاعات 8
خلاصه يافته هاي اوليه از تجربیات 9
راهکارهای رفع بدخطی دانش آموزان 13
علل بد خطی دانش آموزان دبستانی چیست؟ 17
شرایط موثر بر بدخطی دانش اموزان ابتدایی 24
خطا های متداول در نوشتن 35
روش های ترمیمی 36
اشکال مختلف بدخط نویسی 42
پیشنهاد ات با استفاده از تجربیات 43
نتیجه گیری 46
منابع 48
بررسي علل بد خطي دانش آموزان و عادت به زيبا نويسي و خوشنويسي در دانش آموزان
سخن دبیر:
با توجه به اینکه خط همانند لباس علم در جامعه کنونی می باشد لازم دانستم تا موضوع پژوهش و تجربه خود را مبنا بر بدخطی و علل آن و راه های پیشگیری از بدخطی دانش آموزان قرار دهم این پژوهش حاصل تجربه و برخورد با دانش اموزان می باشد.به امید انکه دیگر دانش آموزان بدخطی نداشته باشیم .
مقدمه
اگر چه اختراع خط تاریخ دقیقی ندارد ولی به طور کلی هر خط مراحل زیر را تا به امروز پیموده است:
1- خط تصویری 2- خط هجایی 3- خط الفبایی
از مطالعاتی که درباره نوشتن به عمل آمده روشن شده است که رشد و تکامل این مهارت از شیوه ی خاصی تبعیت می کند و در هر سن قابلیت ومهارت کودک به پایه و مرحله ای می رسد کودک خردسال تا یک سالگی کاغذ و اشیای دیگر را با مداد خط خطی می کند در هجده ماهگی می کوشد خط های نامنظمی بکشد درسه سالگی شکل هایی می کشد که کمی به حروف شباهت دارند اما معمولا پیش از شش سالگی بدن از نظر زیست شناسی برای نوشتن امادگی کامل ندارد . تا این هنگام اعصاب و عضلات انگشتان دست و مچ و بازو آن قدر تکامل نیافته آن که بتوان هماهنگی لازم میان آن ها برقرار کرد البته دراین مهارت نیز نباید تفاوت های فردی را نادیده گرفت یعنی ممکن است بعضی از کودکان زودتراز این سن بتوانند بنویسند
مطالعات روانشناسی نشان می دهد که مهارت های لازم در نوشتن تا سن دوازده سالگی تکمیل می شود و پیشرفت این مهارت بعد از این سن کم است به طور کلی مهارت های اساسی تا سن دوازده یا سیزده سالگی به قدر کافی کسب می شود و همین مقدار برای ورود به طبقه ی متوسط تا آخر حیات کافی به نظر می رسد
نوشتن جزئی از مهارت های حرکتی است یادگیری مهارت های حرکتی به یادگیرنده امکان می دهد تا حرکت ها و فعالیت های خود را هماهنگ سازد سیف بررسی ها نشان می دهد خوش خطی یا داشتن خط خوب یکی از کلیدهای موفقیت تحصیلی دانش آموزان به شمار میرود چرا که نوشتن یکی از ابزار های دائمی و مهم دانش آموزان برای تکمیل فرایند یاددهی ، یادگیری است هرچند که خط بهترین دانش اموز ما هرگز به طور کمال رشد نمی کند اما مشکلات بعضی از دانش اموزان خیلی شدید تر است و خط بعضی ها ناخوانا است و علاوه بر ان در نوشتن نیز کند می باشند .
خط خوب یکی از مهارت هایی است که باید از سن کم یعنی از دوره ی آمادگی به دانش آموزان آموخته شود در غیر این صورت بخشی از فرایند یاددهی ، یادگیری دچار نقص خواهد شد((آموزش وپرورش باید از خرد سالی شروع شود زیرا در این مرحله اگر اموزش صورت گیرد پایدار تر خواهد بود)) (جامی).
از این رو درک صحیح مکانیسم ها و عواملی که می توانند باعث مشکلات دست خط شوند ضروری به نظر می رسد در بسیاری موارد دیدیه شده که مشکلات خوانایی دست خط بدون مداخلات در مانی بر طرف نمی گردد.
مشكلي كه چندين سال است گريبانگير دانش آموزان و معلمان شده است و روز به روز شديدتر و گسترده تر مي شود . بدخطي دانش آموزان و بد نويسي آنها و ناخوانا نوشتن حروف يا كلمات مي شود و انگيزه تحصيل و خواندن را بسيار پايين مي آورد و در بزرگسالي روي شخصيت علمي افراد تاثير منفي مي گذارد و در واقع خط ، لباس علم است .
بنابراين تصميم گرفتم اين مشكل را كه در كلاس من بسيار مشهود بود و همه ساله با اين دانش آموزان روبرو بودم ، آن را حل كنم . بيشتر دانش آموزان من يا كند نويس بودند و يا بد خط كه يك نوع ناهنجاري را در كلاس بوجود آورده بود اما در درون خودم حس مي كردم حتماً بايد از يك جايي شروع كنم و به دنبال راه حل هايي بگردم چون كه هم دانش آموزان و هم اولياء من به شدت پي گير اين ماجرا بودند و انگيزه كافي براي همكاري در همه بوجود آمده بود و فرصتي از اين بهتر نمي شد.
گرد آوري اطلاعات و تجربیات
براي انجام دادن بهتر كار هايم لازم بود يك سري اطلاعات اوليه و شناخت كافي از وضعيت موجود و جوانب متعدد آن از افراد صاحب نظر مختلف داشته باشم . بنابراين دنبال تحقيقات و افرادي و دبیرانی رفتم كه قبل از من در رابطه با این موضوع براي حل مشكلات دست به كار شده بودند و یا در زمینه املاو خوش نویسی قبلا با دانش اموزان کارکرده بودند و اقدامات موثري انجام داده بودند و تجارب و علوم كافي در اين رابطه داشتند . بعد از بحث و تبادل نظر و جمع بندي علل و عوامل و راهكارها ، مواردي را كه مي توانستم در كلاس خودم بر روي دانش آموزانم اعمال كنم ، نوشتم.
تجزيه و تحليل اطلاعات :
پس از جمع بندي كليه اسناد و مدارك و پوشه كار ، راه و روشهاي مناسب را انتخاب نمودم و تجزيه و تحليل اطلاعات مرا بسيار اميد وار ساخته بود و توانستم اطلاعات را در مورد دانش اموزان مختلف به درستی تجزیه و تحلیل کنم و به صورت تجربیان در این مقاله و پژوهش بیان نماییم .
خلاصه يافته هاي اوليه از تجربیات :
يافته هاي اوليه حاكي از اين بود كه من بايد روي دانش آموزان خودم شناخت كافي بدست بياورم و عواملي كه در بدخطي دانش آموزانم موثر بودنديافته بودم كه عبارت بودنداز :
1- بد گرفتن قلم در ميان انگشتان
2- عدم آموزش صحيح آن در آمادگي و پايه ي اول
3- عدم رعايت خط زمينه در نوشتن
4- حاكميت عضلات درشت به عضلات ريز
5- بد اخلاقي و عصبانيت و داشتن استرس و اضطراي كه در بد خطي بسيار موثر است
6- داشتن رفتارهاي فزون كنشي و روان پريشي در ميان دانش آموزان
7- عجله كردن در نوشتن و تند نويسي بدون رعايت شرايط فيزيكي نوشتن
8- عدم رعايت زاويه قرار گرفتن دفتر يا كتاب موقع نوشتن ( زاويه 45 درجه )
9- نداشتن مهارت در نوشتن و نامناسب بودن قلم يا محل نوشتن
10- استفاده از زمين ناهموار به جاي ميز يا صندلي استاندارد براي نوشتن
11- عدم توجه معلمان قبلي به زيبا نويسي و عدم ارزشيابي از كفيت نوشتاري آنها
12- شكل گيري عادات غلط آنها در نوشتن (مانند اينكه حرف « ك » را مانند « ي» مي نويسد يا نقطه ها را نامنظم مي نويسد و..... )
13- نبود كتاب يا وسيله آموزشي خوش نويسي يا زيبا نويسي در مدارس
14- نبود متخصص يا معلم هنر و آموزش خط
15- نبود نمره یا ارزش زیبا نویسی در مدارس
16- قبولی بی چون و چرای دانش آموزان هر پایه بدون توجه به توانائیهای نوشتاری او
17- توجه نکردن دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته کلاس.
18- اضطراب و نگرانی دانش‌آموزان هنگام نوشتن.
19- نداشتن اعتماد به نفس هنگام نوشتن.
20- نداشتن آمادگی جسمانی، روانی، روحی.
21- وجود اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان.
22- نداشتن هدف و انگیزه برای زیبانویسی.
23- مواجه شدن دانش‌آموزان با حجم زیاد تکالیف.
24- تندنویسی تکالیف.
25- استفاده از خودکار، روان‌نویس و وسایل مشابه آن.
26- آشنا شدن دانش‌آموزان در کلاس اول با خط نسخ ماشینی، این امر سبب می‌شود در کلاسهای بالاتر به سختی بتواند خط نستعلیق را جایگزین خط نسخ کند.
27- خط نسخ کتاب‌های درسی دوره ابتدایی.
28- اتلاف وقت هنگام نوشتن خط نسخ مانند کلمه (محمد) اگر همین کلمه را دانش‌آموز با خط نستعلیق بنویسد سرعت بیشتری خواهد داشت.
29- بی‌توجهی به هنر.
30- خط نسخ روی کاغذ حجم بیشتری می‌گیرد، اما واژگان در خط نستعلیق جای کمتری اشغال می‌کنند.
31- خط نسخ به سبب نداشتن سیرهای دایره‌ای و انحناها و قوسهای موجود در مفردات و کلمات صرفاً یادگیری در خواندن و نوشتن را تسهیل میکند و تأثیری در خوشنویسی ندارد.
32- فشردگی برنامه کلاسی در یک نیمروز و فشار بر دانش‌آموزان به سبب دو یا چند نوبتی بودن مدرسه.
33- استفاده از ابزار نامناسب از جمله مداد کوتاه و کاغذ بدون خط به خصوص در پایه‌های اولیه ابتدایی.
34- بیدقتی هنگام نوشتن و رعایت نکردن هم شکلی، هم اندازه و هم فاصله بودن واژگان.
35- بیدقتی برای تمیز و مرتب نوشتن.
36- اجرا نكردن تمرين‌هاي لازم توسط دانش آموزان .
37- عدم توجهي والدين و معلمان به چپ دست و راست دست بودن دانش آموز هنگام نوشتن.
38- تراکم بیش از حد شاگردان در کلاس و نداشتن فضای مناسب و کافی برای نوشتن.
39- دادن تکالیف نامناسب و بدون تناسب با توانایی کودکان.
40- بی‌اعتنایی اغلب معلمان ابتدایی به استفاده از خط نستعلیق و آموزش آن.
41- واکنش‌های منفی و نامناسب بعضی معلمان در برخورد با نوشته‌های دانش‌آموزان.
42- جدی نگرفتن یادگیری خط از طرف خانواده و مدرسه و نبود مراقبت‌های لازم.
43- نبود انگیزه، حوصله و دانش لازم نزد برخی معلمان ابتدایی برای آموزش خط به دانش‌آموزان.
44- بدخطی بعضی از والدین، سرمشق نامناسبی برای کودکان است.
45- دادن سرمشق‌هایی با رسم‌الخط نامناسب به دانش‌آموزان.
46- ندانستن روش و راهکارهای، خوشنویسی و اجرا نکردن تمرین‌های لازم.
47- قرار دادن چپ دست و راست دست در کنار هم هنگام نوشتن.
48- بی‌توجهی به زیبایی هنری خط که باعث تقویت روح لطیف در کودکان می‌شود.
49- نبود دستورالعمل مشخص و روشنی برای آموزش خط نستعلیق به منظور تکرار و تمرین دانش‌آموزان.
راهكـــارهای رفـــع بدخطـــی
برای رفع بدخطی دانش‌آموزان، از سوی معلمان و پژوهشگران راهكارهای فراوانی معرفی شده است كه برخی از آنها را ذکر می کنم:
v در كلاس اول ابتدایی از مجرب‌ترین و علاقه‌مند‌ترین معلمان استفاده شود.
v تمهیداتی به عمل آید كه معلم درس اول بتواند در حین آموزش از ابزارهای سمعی بصری استفاده كند.
v معلمان با اصول صحیح نوشتن آشنا و دارای خط خوش باشند.
v برای معلمان در زمینه خط نستعلیق دوره‌های كارآموزی آموزش ضمن خدمت گذاشته شود تا پس از دیدن دوره‌های لازم، در كلاس حضور یابند.
v انگیزه آموزش خط زیبا به دانش‌آموزان در معلمان تقویت شود.
v معلمان در مورد خط بچه‌ها را توبیخ نكنند.
v معلم با رفتار خود در میان دانش‌آموزان تبعیض قایل نشود.
v با رسیدگی انفرادی به نوشته‌های كودكان ضعیف دلیل بدخطی بررسی و برای برطرف كردن آن تمهیدات لازم اندیشیده شود.
v علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبانویسی را در كودكان تقویت كنند.
v دانش آموزان سال اول دبستان، مچ های ضعیف دارند. معلم با دادن تمرینات مناسب مانند بازی با خمیر بازی، مچاله کردن کاغذ و رورنامه و ... سعی در تقویت مچ دانش آموزان را داشته باشد.
v معلم همواره نظر دانش آموز را به خط زمینه دفتر معطوف کند.
v به تفاوت‌های فردی و نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان توجه شود.
v از آزمون های خانم فراستیگ برای تقویت خوش خطی دانش آموزان استفاده شود.
v مقدار تكالیف با توانایی كودكان تناسب داشته باشد.
v تكالیف هدفدار باشد و باعث تقویت قوای ذهنی كودك شود.
v تكالیف به گونه‌ای باشد تا تمرین و تكرار آنها باعث تثبیت یادگیری شود.
v تكالیف به صورت مستمــــر مورد رسیدگــی معلم قرار گیرد و او از تشویق و تذكر استفاده كند.
v اهمیت انجام دادن تكالیف نوشتنی برای كودك مشخص باشد.
v از الفاظ مناسب و زیبا مانند بسیار خوب، عالی، آفرین فرزندم و ... در تأیید نوشته‌های كودكان استفاده شود. (از بازخوردهایی توصیفی استفاده شود.)
v هرگز نباید تكالیف دانش‌آموزان را خط زد، زیرا انگیزه زیبا نوشتن را در آنها از بین می‌برد.
v در نوع تكالیف تنوع وجود داشته باشد تا رغبت انجام دادن آن در دانش‌آموز ایجاد شود.
v بعضی اشتباهات دانش‌آموزان چشم‌پوشی شود و او مورد راهنمایی قرار گیرد.
v هدف از نوشتن به صورت خط نستعلیق برای دانش‌آموزان روشن باشد.
v دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته كلاس توجه كنند.
v هر از چند گاهی دانش آموزان خوش خط مورد تشویق هم کلاسی ها و معلم قرار گیرند.
v دانش‌آموزان به جهت‌های حركت در نوشتن مانند بالابه پایین، راست به چپ و زیر خط دقت كنند.
v كودك مداد را به طور صحیح در دست بگیرد و برای نوشتن، از ابزار مناسب استفاده كند.
v با رعایت نظم و پاكیزگی صفحه دفتر خود را كثیف نكند.
v بررسی شود آیا دانش آموز در هنگام نوشتن از مشکلی رنج می برد یا نه؟
v من معتقدم دانش آموزی یک بند را خوش خط و تمیز بنویسد بهتر از دانش آموزی است که صفحاتی را بدون توجه بنویسد. پس تکالیف بیش از حد را باید کنار گذاشت.
v دانش آموز زیاد درشت و زیاد ریز ننویسد و به یك اندازه نوشتن عادت كند.
v در آغاز نوشتن از دفاتر خط‌دار استفاده كند تا بتواند در مراحل بعدی بدون استفاده از خط زمینه مطلب خود را در خطی مستقیم و درست بنویسد.
v دانش‌آموزان عادت كنند واژگان را یك‌سره و یك باره بنویسند و سپس نقطه‌های حروف هر كلمه را بگذارند.
v برای دانش آموزان ابتدایی به خصوص سال های اولیه دبستان استفاده از مداد نوکی، اتود و مدادهای فشنگی ممنوع.
v بهتر است تا زمانی كه شاگردان به درست نوشتن عادت كنند، تكالیف خود را در كلاس و زیر نظر مستقیم معلم انجام دهند.
v دانش‌آموزان نوشتن واژگان دیگر را نیز تمرین كنند و نوشتن كلمات و رونویسی مختص به كتاب نباشد تا درست نوشتن كلمات دیگر را نیز یاد بگیرند.
v از وضع خانوادگی، مالی، فرهنگی، توانایی‌ها، حالات روحی روانی، عاطفی و بهداشتی دانش‌آموزان اطلاعات كافی در دست باشد، زیرا گاهی انگیزه‌های بدخطی ناراحتی‌های روحی عاطفی و فرهنگی است.
v یك رسم‌الخط یك دست و یكسان به خط ریز نستعلیق یا شبیه آن برای سال اول در نظر گرفته شود.
v كتب درسی با رسم‌الخط تلطیف شده خط نستعلیق چاپ شود.
v نگاه كردن به خط نستعلیق (مشق نظری) تأثیر زیادی در خوشنویسی دارد. بنابراین بهتر است از پایه اول دانش‌آموز با این خط آشنا شود.
v معلمانی که پایه اول تدریس می کنند، در سرمشق دادن کلمات روی تابلوی کلاس، حتما خطی را با عنوان خط زمینه در نظر بگیرند.
v به ساعت خوشنویسی اهمیت بیشتری داده شود.
v موضوع بدخطی دانش آموزان با خانواده ها مطرح شود.
v به تغییرات خط دانش آموزان توجه شود.
v از رسم الخط های تحریری برای تقویت مهارت دانش‌آموزان در نوشتن استفاده شود (مانند تمرین‌هایی برای پر رنگ‌كردن كلمات تحریری، كپی كردن از روی آنها جهت تمرین، شبیه‌سازی به طور مستقیم از طریق نگاه كردن ( مشق نظری ) و عمل سایه‌زدن).
v برای استفاده از خط نستعلیق به صورت مداوم و مستمر تأ‌كید شود.
.
* توجه نكردن دانش‌آموزان به خط زمینه دفتر و تخته كلاس.
* اضطراب و نگرانی دانش‌آموزان هنگام نوشتن.
* نداشتن اعتماد به نفس هنگام نوشتن.
* نداشتن آمادگی جسمانی، روانی، روحی.
* وجود اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان.
* نداشتن هدف و انگیزه برای زیبانویسی.
* مواجه شدن دانش‌آموزان با حجم زیاد تكالیف.
* تندنویسی تكالیف.
* استفاده از خودكار، روان‌نویس و وسایل مشابه آن.
* آشنا شدن دانش‌آموزان در كلاس اول با خط نسخ ماشینی، این امر سبب می‌شود در كلاس‌های بالاتر به سختی بتواند خط نستعلیق را جایگزین خط نسخ كند.
* خط نسخ كتاب‌های درسی دوره ابتدایی.
* اتلاف وقت هنگام نوشتن خط نسخ مانند كلمه (محمد) اگر همین كلمه را دانش‌آموز با خط نستعلیق بنویسد سرعت بیشتری خواهد داشت.
* بی‌توجهی به هنر.
* خط نسخ روی كاغذ حجم بیشتری می‌گیرد، اما واژگان در خط نستعلیق جای كمتری اشغال می‌كنند.
* خط نسخ به سبب نداشتن سیرهای دایره‌ای و انحناها و قوسهای موجود در مفردات و كلمات صرفاً یادگیری در خواندن و نوشتن را تسهیل میكند و تأثیری در خوشنویسی ندارد.
* فشردگی برنامه كلاسی در یك نیمروز و فشار بر دانش‌آموزان به سبب دو یا چند نوبتی بودن مدرسه.
* استفاده از ابزار نامناسب از جمله مداد كوتاه و كاغذ بدون خط به خصوص در پایه‌های اولیه ابتدایی.
* بیدقتی هنگام نوشتن و رعایت نكردن هم شكلی، هم اندازه و هم فاصله بودن واژگان.
* بیدقتی برای تمیز و مرتب نوشتن.
* تراكم بیش از حد شاگردان در كلاس و نداشتن فضای مناسب و كافی برای نوشتن.
* دادن تكالیف نامناسب و بدون تناسب با توانایی كودكان.
* بی‌اعتنایی اغلب معلمان ابتدایی به استفاده از خط نستعلیق و آموزش آن.
* واكنش‌های منفی و نامناسب بعضی معلمان در برخورد با نوشته‌های دانش‌آموزان.* جدی نگرفتن یادگیری خط از طرف خانواده و مدرسه و نبود مراقبت‌های لازم.
* نبود انگیزه، حوصله و دانش لازم نزد برخی معلمان ابتدایی برای آموزش خط به دانش‌آموزان.
* بدخطی بعضی از والدین، سرمشق نامناسبی برای كودكان است.
* دادن سرمشق‌هایی با رسم‌الخط نامناسب به دانش‌آموزان.
* ندانستن روش و راهكارهای، خوشنویسی و اجرا نكردن تمرین‌های لازم.
* قرار دادن چپ دست و راست دست در كنار هم هنگام نوشتن.
* بی‌توجهی به زیبایی هنری خط كه باعث تقویت روح لطیف در كودكان می‌شود.
* نبود دستورالعمل مشخص و روشنی برای آموزش خط نستعلیق به منظور تكرار و تمرین دانش‌آموزان.
علل بد خطی دانش آموزان دبستانی چیست؟
در بررسی علل بد خطی دانش آموزان دوره ابتدایی , علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی موثر بر دست خط آنان باید عوامل مربوط به وضعیت جسمی و روانی کودکان نیز مورد توجه قرار گیرد.
عوامل موثر بر بد خطی دانش آموزان دبستانی:
به طور کلی عوامل موثر بر بد خطی دانش آموزان را می توان به سه گروه عمده تقسیم کرد.
1 - عوامل مربوط به خانواده
2 - عوامل مربوط به معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی
3 : عوامل مربوط به دانش آموزان
اکنون به توضیح هر یک از این سه موارد می پردازیم.
1- عوامل مربوط به خانواده
از آنجا که خوشنویسی مهارتی است که مانند سایر مهارتها باید آموخته شود " چنانچه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای آن از ذوق و استعداد بیشتری بر خوردار باشند و به فرزندان خود توجه کافی مبذول دارند" کودک زمینه بیشتری برای خوب نوشتن دارد.
2- عوامل مربوط به معلم و شیوه های آموزشی و تربیتی مدرسه
از بین عوامل مربوط به معلم , مهمترین آنها شیو ه های آموزشی معلم است . که اگر معلم خود دست خط بدی داشته باشد بنا به مثل معروف " رطب خورده منع رطب کی کند " قادر به تربیت دانش آموزان خوش خط نخواهد بود.
نکته ی دیگر " طرز برخورد معلم با دانش آموزانی است که شخصیت اضطرابی دارند که این گونه دانش آموزان از شکست خیلی می ترسند که معلمان در رابطه با این دانش آموزان اساس کار خود را بر کاهش تنش قرار دهند.
3- عوامل مربوط به دانش آموز ابتدایی
برای اینکه کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی و روانی برخوردار باشد. که در این جا عواملی که به نوعی در بد خطی کودکان موثرند یادآوری می شود.
الف : اختلال عملکرد دست و انگشتان به علت ضایعات ارتوپدیک
ب : اختلال در عملکرد دست و انگشتان به دلیل ضایعات عصبی
ج : عدم غلبه طرفی مغز
د : عوامل روحی
ه : چپ دستی
و : نبود ید کافی
اشکال مختلف بد خط نویسی
درشت نویسی و ریز نویسی
فاصله گذاری نامناسب بین حروف و کلمات
نامرتب نوشتن
کج نوشتن حروف و کلمات
خارج شدن از خط زمینه
خوش خطی در دانش آموزان
حال برای خوش خطی دانش آموزان چه باید کرد، چگونه می توان دانش آموزانی خوش خط بار آورد؟
شرایط موثر بر بدخطی دانش اموزان ابتدایی :
دبیران زیادی معتقد هستند که برای یادگیری دو دسته شرایط وجود دارد : شرایط درونی یادگیری و شرایط بیرونی یادگیری . البته در بررسی علل بدخطی و بد آموزی خطی دانش آموزان دوره ی ابتدایی علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی و در حقیقت ، کار معلم ، که جزء شرایط بیرونی هستند باید شرایط درونی که مربوط به شرایط روانی کودکان می باشند نیز مورد توجه قرار گیرند چه بسا بدخطی دانش آموزان به دلیل حالات عاطفی نامطلوب و نداشتن هدف و انگیزه برای زیبا نویسی و یا ضایعات استخوانی و یا نداشتن آمادگی روحی روانی و محیط نامناسب و فقر آموزش همچنین تمرینات غلط و فقدان رسیدگی باشد برای ارائه ی راهکار های مناسب عوامل به طور کلی به سه گروه عمده تقسیم بندی می شود.
برای این که دانش اموز بتواند نوشتن را به نحو احسن انجا م دهد لازم است شرایطی برای نوشتن داشته باشد :
1- از رشد ذهنی کافی برخوردار باشد
2- انگیزه ی کافی داشته باشد
3- از علاقه ی کافی برخوردار باشد
4- بین چشم و دست هماهنگی باشد
5- هماهنگی حرکتی داشته باشد
6- توانایی تطبیق بدن با فضای اطراف را داشته باشد
7- مفهوم نوشتن از راست به چپ را بداند .
همچنین وجود بعضی از نارسایی ها مانند اختلالاتی در عملکرد دست و انگشتان باعث می شود که کودک نوشتن را به طور مطلوب انجام ندهد و همچنین معلولیت های جسمی و ضایعاتی که در سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز یا طناب نخاعی به وجود می آید و صدمات وارده بر مغز باعث اختلال در نوشتن می شود این صدمات ممکن است آنقدر خفیف باشد که نتوان تاثیر آن را بر رفتار کودک تشخیص داد و یا آنقدر شدید باشد که فعالیت کودک را به میزان پایینی کاهش دهد کودک مبتلا به اسیب مغزی ممکن است نشانه های رفتاری وسیعی از خود نشان دهد از جمله عدم هماهنگی و اعمال حرکتی ناقص .
انواع فلج مغزی و صرع می توانند به مهارت های حرکتی و از جمله نوشتار بچه ها تاثیر بگذارد فلج مغزی که بیشترین درصد دانش اموزان مبتلا به آسیب های جسمی را در بر می گیرد شامل معلولیت های حرکتی است که عموما با اختلال در هماهنگی عمل عضلات و ناتوانی در ابقاء وضعیت و تعادل طبیعی و انجام حرکات و مهارت های طبیعی همراه است از نظر نوع اختلال حرکتی بچه های اسپاستیک انقباض عضلات ، افزایش غیر طبیعی دارند و عضلات حلت سفتی دارند و در نوشتار دچار مشکل هستند .
بچه های اتستیک به دلیل فقدان هماهنگی و کنترل ضعیف تعادل و حرکت و عدم کنترل واکنش های تعادلی در نوشتن دچار مشکل هستند بچه های مبتلا به فلج ترو مو دارای حرکات لرزشی غیر ارادی در اندام های دست و پا هستند و بد خط هستند بچه های اتو توئید دارای حالتی از فلج مغزی هستند که طی آن حرکات ظاهر شده حالت پیچ و تابی دارند و ما شاهد انقباض عضلانی و الگو های حرکتی بدون کنترل و نامنظم هستیم این کودکان در هنگام نوشتن دچار مشکل می شوند.و شدت حرکات غیر عادی هنگامی افزایش می یاید که فرد تحت فشار قرار می گیرد . صرع نیز که نتیجه ی تخلیه ی ناگهانی انرژی الکتریکی سلول های مغزی است می تواند عملکرد حرکتی تاثیر گذارد .
چپ دستی دانش آموز امروزه نوشتن با دست چپ در حکم امری هنجار و طبیعی پذیرفته شده است در حال حاضر بر خلاف گذشته توافق کلی وجود دارد که باید به کودکان اجازه داد تا با دستی که قویا ترجیح می دهند چه چپ و چه راست بنویسند در عین حال لازم است برخی مسائل مورد توجه قرار گیرد بسیاری از کودکان چپ نویس در هنگام نوشتن به دلیل بهتر دیدن انچه که نوشته اند و پرهیز از کثیف شدن ان دست خود را کج می گیرند این مشکل در واقع به کج گذاشتن کاغذ مربوط می شود اتو . مک منمی و اسمیت بر این باورند که اگر چپ نویس ها کاغذ را خلاف جهتی که راست نویس ها می گذراند قرار دهند برای نوشتن در وضعیت طبیعی قرار خواهند گرفت افراد چپ نویس از نظر کج نویسی نیز دشواری دارند کج نویسی رو به عقب به دلیل جهتی که انان در نوشتن حروف دارند به نوعی طبیعی است در عین حال در کج نویسی های شدید بهتر است از جدا نویسی به جای سر هم نویسی استفاده شود .
گروهی از دانش آموزان نمی توانند به خوبی از عضله های کوچک دست و انگشتان استفاده کنند از جمله عواملی که به علت عدم قرار گرفتن صحیح مداد در دست باعث ایجاد اختلالات دست نویسی دانش آموزان می شود می توان به مواردی جون فشار بیش از حد لازم به مداد یا شل گرفتن آن دور بودن بیش از حد نوک مداد از سر انگشتان و یا نزدیک بودن بیش از اندازه ی آن راست ویا ملایم نگه داشتن بیش از حد مداد در میان انگشتان و در نهایت به مناسب نبودن قطر مداد اشاره کرد .
اشکال در وضعیت قرار گرفتن کاغذ : وضعیت نا مناسب کاغذ و دفترچه نسبت به بدن نیز از صحیح نوشتن جلو گیری کرده و در برو ز اشکالت مختلف هنگام دست نویسی نقش اساسی دارد برخی از دانش اموزان هنگام نوشتن سر خود را بیش از حد به کاغذ نزدیک می کنند و حتی گاهی احساس می شود سر خود را به ان می چسبانند گرو هی دیگر دفترچه ی خود را به حالت زاویه دار و کج قرار می دهند .
اشکال در جهت یابی صحیح : برخی دانش اموزان درک صحیحی از رابطه های فضایی مانند با لا و پایین – زیر و رو چپ و راست ندارند به همین دلیل هنگام نوشتن حروف و کلمه ها ( حتی بر روی کاغذ خط دار ) قادر نیستند اشکال صحیح حروف را بنویسند مثلا حرف (( الف )) را بیش از حد امتداد داده و از روی خط می گذرانند .
2- مشکلات نوشتن صحیح حروف الفبا ( حرف نویسی ) گاهی برخی دانش اموزان حروف را بیش از حد بزگ ئ یا کوچک می نویسند ودر برخی موارد خطوط مستقیم ( افقی یا عمودی ) را به حالت قوس دار می نویسند ویا بالعکس .
3- مشکلات نسخه برداری صحیح از کلمات ( رو نویسی ) بعضی دانش اموزان ممکن است حروف سازنده ی کلمه را با فاصله ی زیاد بنویسند مثل (( آ ز ا د ی )) یا این که حروف را بیش از حد به هم نزدیک کرده و صورت کلی کلمه را مخدوش نمایند بسیاری از دانش اموزان در نوشتن حروف پیوسته که نیازمند حرکت های ظریف و دقیق و هماهنگ است با مشکلات جدی ای رو به رو شوند برخی از انان نمی توانند پس از نوشتن یک حرف بلافاصله به نوشتن حروف دیگر بپردازند. به واسطه ی مشکلاتی که درنوشتن وجود دارد خطا هایی در نوشتن به وجود می آید .
براي اينکه کودک و دانش آموز بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافي در زمينه هاي جسمي و رواني برخوردار باشد. که در اين جا عواملي که به نوعي در بد خطي کودکان موثرند يادآوري مي شود.
الف : اختلال عملکرد دست و انگشتان به علت ضايعات ارتوپديک
ب : اختلال در عملکرد دست و انگشتان به دليل ضايعات عصبي
ج : عدم غلبه طرفي مغز
د : عوامل روحي
ه : چپ دستي
و : نبود يد کافي
اشکال مختلف بد خط نويسي
· درشت نويسي و ريز نويسي
· فاصله گذاري نامناسب بين حروف و کلمات
· نامرتب نوشتن
· کج نوشتن حروف و کلمات
· خارج شدن از خط زمينه
بررسی مسئله و موضوع خط در جمعیت دانش آموزان ما، در بردارندۀ نکات قابل تأملی است. بعضی از دانش آموزان در مورد علت هــای بدخطی از تنـــدنویسی نام می برند. بعصی دیگر می گویند: «نمی توانیم بنویسیم یا بلد نیستم و ...»
برای این که کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد، لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی و روانی برخوردار باشد. در این جا عواملی که به نوعی در بدخطی کودکان مؤثرند، مورد بررسی قرار می گیرند.
الف) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به علت ضایعات ارتوپدیک (استخوانی)
«یک کودک سالم و طبیعی باید بتواند قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط بگیرد. اگر به هر دلیلی، اختلالی در عملکرد انگشتان وجود داشته باشد، کودک نه تنها نوشتن را به نحو مطلوب انجام نمی دهد، بلکه برای انجام آن به وقت بیشتری نیز، نسبت به سایر دانش آموزان، نیاز دارد. به عنوان مثال، دانش آموزان راست دستی را در نظر بگیرید که عصب میانی دست راست او آسیب دیده است. از آن که این عصب مسئول حرکت مقابل انگشت شست می باشد، زمانی که آسیب می بیند، شست قادر به حرکت مقابل نخواهد بود و به جای این که در مقابل سایر انگشتان حرکت کند، در کنار آنها قرار می گیرد و دست کودک حالتی پیدا می کند که اصطلاحاً به آن «دست میمون» گفته می شود. به این ترتیب کودک نمی تواند قلم را به نحو صحیح در دست بگیرد و این نکتۀ مهمی است که بــــر روی دست نوشته های او تأثیر می گذارد و او را بدخط می سازد»
علاوه بر این، وجود هر گونه زخم یا عاملی که باعث درد در انگشتان شود، بر روی دست خط دانش آموزان تأثیر می گذارد. همچنین کودک برای این که بتواند خوب بنویسد، لازم است که هیچ گونه ضایعه ای در قسمت های فوقانی دست، مثل آرنج، ساعد و بازو نداشته باشد. وجود سوختگی، شکستگی، کوفتگی و زخم در هر یک از این قسمت ها، موجب بدخطی می شود، محدودیت حرکتی در مفاصل مچ، انگشتان، آرنج و بازو نیز از جمله عوامل بدخطی اند.
ب) اختلال در عملکرد دست و انگشتان، به دلیل ضایعات عصبی
در همۀ اختلالات مربوط به عملکرد دست و انگشتان، به دلیل آسیب دست و چشم و توان عضلات، خط دانش آموزان خیلی بد و بعضاً ناخواناست.
از میان اختلالات می توان به انواع فلج مغزی، آسیب مغزی، صرع و میوپاتی (بیماری عضلاتی) اشاره کرد.
بچه های فلج مغزی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1. اسپاستیک: این دسته از کودکان فلج مغزی به دلیل سفتی موجود در عضلاتشان بدخط می نویسند و آن هم در صورتی است که این سفتی در حدی نباشد که به طور کلی مانع نوشتنشان شود. ممکن است این سفتی، محدودیت حرکتی در مفاصل دست، نظیر: مچ، آرنج و بازو و ایجاد کند که در هنگام نوشتن اجازۀ مانور به فرد نمی دهد.
2. هیپوتانیا: کودکان مبتلا به هیپوتانیا به سبب پایین بودن توان عضلاتشان قادر به استفادۀ صحیح از قلم نیستند. این کودکان قدرت کافی برای گرفتن قلم را ندارند و معمولاً نوشته های آنها بسیار کمرنگ و عاری از هرگونه ظرافتی است.
3. آتتوئید: بچه های آتئوئید به علت حرکات زایدی که در اندام های خود، خصوصاً دستهایشان دارند، بسیار بدخط می نویسند. این کودکان قادر به کنترل قلم نیستند و در هنگام نوشتن به بالا و پایین خط زمینه منحرف می شوند.
4. آتاکسی: این کودکان به دلیل لرزش موجود در دست هایشان بدخط می نویسند.
افراد مبتلا به صدمات مغزی نیز، بسته به نوع ضایعه ای که دچار آن شده اند، شبیه کودکان فلج مغزی عمل می کنند.
کودکان مبتلا به ضایعات مخچه ای دچار ماکروگرافی اند، یعنی کلمات را بزرگتر از آن چه باید، می نویسند. در بعضی از افراد مبتلا به میوپاتی نیز ممکن است عملکرد دست ها دچار اختلال شود که این معضل بر روی دست نوشته های آنان مؤثر است. کودکان مصروع زمانی که دچار حملات تشنجی می شوند (به مدت چند روز)، قـــادر به استفادۀ درست از قلم نیستند؛ یعنی دست هایشان قدرت گرفتن را ندارند و آن دسته از کودکانی که دچـــار حملات تشنجی مکرر می شوند، حتی اگر این تشنج تحت کنترل هم باشد، به دلیل لرزش ظریفی که در دست هایشان دارند، بـدخط می نویسند. در واقـــع لرزش ظریف انگشتان را بر روی دست نوشته های آنان می توان دید»
ج) عدم غلبۀ طرفی مغز
«کودک پیش از نوشتن باید غلبۀ طرفی را به دست آورد. در کودکانی که این اتفاق نیفتاده است، نوشتن به سختی انجام می شود. کودکانی که غلبۀ طرفی تثبیت نشده دارند، از هر دو دست خود به طور متناوب در نوشتن استفاده می کنند، حال آن که در هیچ یک به اندازۀ کافی مهارت ندارند»
د) عوامل روحی و روانی و تأثیر آن بر روی نوشتن
«ممکن است بدخطی با عوامل نظیر: اضطراب و اختلالات نوروتیک (عصبی) همراه باشد و در بعضی از اوقات حالات عصبی موجب گرفتگی عضله در کودکان می شود. یعنی ماهیچه های دست کودک متعاقب نوشتن چند سطر دچار انقباض شده، کودک دیگر قادر به نوشتن نیست. در این صورت علائمی نظیر بی مهارتی و پاراتونی (انقباض یک عضله و سپس شل نشدن آن) و واکنش های اضطرابی در ارتباط با نوشتن ممکن است مشاهده شود. بی قراری، بیش فعالی و کوتاهی دامنۀ توجه و تمرکــــز نیز از جمله عــــواملی اند که بــر روی خط دانش آموز تأثیر می گذارند»
هـ) چپ دستی
«در مــورد کودکان چپ دست این سؤال مطرح می شود که چرا این کودکان در شروع نوشتن بد خط اند؟ پاسخ این است که این کودکان نمی توانند آن چه را که می نویسند، به خوبی ببینند، زیرا دست آنها روی نوشته هایشان را می پوشاند و همیــن عامل سبب بدخطی کودکان چپ دست می شود.
بسیاری از کودکان چپ دست نیز برای پرهیز از کثیف شدن نوشته ها، دست خود را به صورت قلاب کج می گیرند. این شکل در واقع به کج گذاشتن کاغذ مربوط می شود. اگر چپ دست ها کاغذ را برخلاف جهتی که راست دست ها می گذارند، قرار دهند، برای نوشتن در وضعیت طبیعی و راحت قرار می گیرند»
و) نبود دید کافی
بسیاری از کودکان به دلیل نداشتن دید کافی، چشم های خود را به کاغذ بسیار نزدیک می کنند. دست نوشته های این کودکان معمولاً خط خوردگی ها و پاک کردن های فراوان دارد.
خطا های متداول در نوشتن :
الف) کج نویسی بیش از حد که به دلایل متعددی مثل بسیار نزدیک بودن بازو به بدن و بسیار سفت گرفتن شست و دور بودن خیلی زیاد نوک قلم از انگشتان و صحیح نبودن جهت کاغذ و درست نبودن جهت حرکت قلم اتفاق می افتد .
ب) راست نویسی بیش ازحد: عواملی مثل بسیار دور بودن بازو ازبدن وبسیار نزدیک بودن انگشتان به سرقلم-هدایت قلم به تنهایی توسط انگشت سبابه – نا صحیح بودن جهت کاغذ در ایجاد ان موثر می باشد .
پ ) پرفشار نوشتن که بر اثر فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه و استفاده از قلم نا مناسب
ت ) کم رنگ نویسی بیش از حد به عواملی مثل بیش از حد کج یا راست نگه داشتن قلم و چرخش نوک قلم به یک سمت و قطر بیش از حد قلم بستگی دارد .
ث ) زاویه دار نویسی بیش از حد : به دلیل سفت بودن بیش از حد شست و بیش از حد شل نگه داشتن قلم و حرکت بیش از حد قلم اتفاق می افتد .
ج ) نامرتب نویسی بیش از حد که چهار علت مهم برای این مورد و جود دارد که شامل نبود ازادی حرکت یا حرکت بیش از حد کند دست و محکم گرفتن قلم و در نهایت نا درست یا ناراحت بودن وضعیت می باشد .
چ ) فاصله گذاری بیش از حد که به واسطه ی پیشرفت بیش از حد سریع قلم به سمت چپ و حرکت بیش از حد و سریع جانبی ایجاد می شود .
شیوه های ترمیمی
روش های ترمیمی زیر می تواند توسط معلمان و والدین مورد استفاده قرار گیرد:
1) پس از ارزیابی کودک، چنان چه متوجه شدید که کودک الگوی صحیح گرفتن قلم را نمی داند، به عنوان مثال از حرکت شست برای گرفتن قلم استفاده نمی کند، او را به یک پزشک متخصص ارتوپدی ارجاع دهید. مشکل نوشتن چنین کودکی ممکن است با استفاده از آتل دست حل شود. با این وسیله کمکی، کودک قادر خواهد بود قلم را به نحو صحیح بگیرد و خوش خط تر بنویسد.
2) اگر کودک قلم را با فاصلۀ زیادی از نوک آن می گیرد یا بیش از حد پایین می گیرد، با گره زدن یک نخ بر روی قلم، محل مناسب برای گرفتن قلم را مشخص کنید.
3) چنان چه کودک از اختلال عاطفی و روانی رنج می برد، او را به یک روان شناس ارجاع دهید.
4) «اگر کودک در هنگام نوشتن دچار تنش و اضطراب می شود، برای کاهش تنش در کودک به شیوه های زیر عمل کنید:
الف) سعی کنید در ذهن کودک تصویری مثبت از خودش ایجاد کنید.
ب) از سرزنش کردن کوچک به خاطر بدخطی او خودداری کنید.
ج) از ایجاد تنش و اضطراب در کودک جلوگیری کنید. به طور مثال، تعیین وقت محدود برای انجام یک تکلیف، در دانش آموز مضطرب، باعث ایجاد تنش و اضطراب و در نهایت بدخطی بیشتر می شود»
5) اگر کودک در دست های خود دچار ضعف یا محدودیت حرکتی باشد، می توانید از تمرینات زیر بهره بگیرید:
الف) تمرینات روی تابلو:
از کودک بخواهید با استفاده از حرکات آزاد و گستردۀ دست و به کارگیری عضلات شانه، بازو و انگشتان، بر روی تابلو طراحی کند.
ب) پرورش حرکات نوشتن با دیگر وسایل:
از کودک بخواهید به جای استفاده از قلم، از انگشت خود و رنگ گواش استفاده کند یا عمل نوشتن را بر روی یک سینی خاکستر انجام دهد. هم چنین با استفاده از یک تکه گچ یا ذغال، حروف و کلمات درشتی بر روی آسفالت کوچه بنویسد.
چنان چه مشکل کودک در زمینۀ حرکات دست با این تمرینات بر طرف نشد، او را به یک کارشناس توانبخشی (فیزیوتراپی ـ کاردرمانی) ارجاع دهید.
6) اگر لرزش ضعیفی در انگشتان کودک مشاهده می کنید یا سابقۀ کودک گویای حملات تشنجی است، با مشورت کمی کنید یا سابقۀ کودک گویای حملات تشنجی است، با مشورت با خانوادۀ دانش آموزان، وی را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهید.
7) اگر کودک سر خود را خیلی به کاغذ می چسباند یا مشکوک به ضعف بینایی است، او را به چشم پزشک ارجاع دهید.
8) اگر متوجه شدید که در نیمکره های مغزی کودک، غلبۀ طرفی ایجاد نشده است، می توانید به ترتیب زیر عمل کنید:
الف) از کودک بخواهید با پای راستش به یک توپ لگد بزند.
ب) لوله ای را به دست کودک بدهید و از او بخواهید که با یک دستش روی چشم چپش را بگیرد و با چشم راستش درون لوله را نگاه کند.
ج) رادیوی کوچکی را به دست کودک بدهید و از او بخواهید آن را نزدیک گوش راستش بگیرد و به آن گوش کند.
د) اگر عملکرد کودک نشان می دهد که تمایل او برای استفاده از سمت چپ بیشتر است، از او بخــواهید همین اعمال را با سمت چپش انجـــام دهد. به این ترتیب، یک سمت بدن کودک غالب می شود.
9) چنان چه کودک چپ دست است، از او بخواهید هنگام نوشتن، سمت چپ کاغذ را به سمت بالا کج کند. اگر کودک راست دست است، از او بخواهید سمت راست کاغذ را به طرف بالا کج کند.
10) اگر کودک کلمات را بیش از حد بزرگ یا کوچک می نویسد، می توانید اندازۀ متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید و با گذاشتن خط فاصله بین کلمات از کودک بخواهید فاصله تعیین شده را فقط با یک کلمه پر کند.
11) اگر کودک بیش از حد پر رنگ یا کمرنگ می نویسد، به ترتیب زیر عمل کنید:
کاغذ سفیدی را زیر برگه کاربن و کاغذ سفید دیگری را بر روی آن قرار دهید. از کودکی که با فشار زیاد می نویسد بخواهید آن قدر ضعیف مداد را فشار دهد که اثر زیادی از کلمه بر روی کاغذ زیرین باقی نماند. از کودکی که فشار کمتر از حد معمول به مداد وارد می کند، بخواهید آن قدر به مداد فشار آورد که اثر آن بر روی کاغذ زیر کپی پر رنگ باشد.
12) اگر کودکی از خط راست خارج می شود، از او بخواهید خط کشی را بالای خط زمینه قرار دهد، به گونه ای که هنگام نوشتن نوک مدادش مرتباً با لبۀ خط کش تماس پیدا کند. هم چنین می توانید بالا و پایین خط زمینه، دو خط کمرنگ بکشید و از کودک بخواهید کلمات را طوری بنویسد که از این دو خط خارج نشود.
13) کج نوشن کلمات، از کج گذاشتن بیش از حد کاغذ ناشی می شود. اگر با دانش آموزی برخورد کردید که دست نوشته های کجی داشت، از او بخواهید کاغذ را در وضعیت بهتری قرار دهد.
14) نامرتب نوشتن تکالیف توسط دانش آموز، ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد با این که مداد را بیش از حد محکم در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن به خود نداده است. بنابراین با بر طرف کردن هر یک از یک از این علل، دانش آموز می تواند دست خط بهتری داشته باشد.
15- سر مشق هایی را انتخاب کنیم که اعتماد به نفس دانش اموزان را تقویت کند برای این منظوراز عبارت های آسان شروع می کنیم.
16- دانش اموزان را تشویق کنیم تا باور های مثبتی در باره ی توانایی ها ی خود داشته باشند و میان تلاش و ارزش ها ی فردی دانش آموزان ارتباط محکمی بر قرار کنیم و به ویژه انان را تشویق کنیم تا به تلاش خود اهمیت بدهند هدف می تواند این باشد که دانش آموزان خوشنویسی را مهارتی مهم به شمار آورند.
17- به دانش اموزان تکالیف و مسولیت هایی بدهیم که انجام انها برایشان جالب باشد و به این وسیله علاقه و انگیزه برای صحیح نوشتن و زیبا نویسی را در کودکان تقویت کنیم
18- همکاری والدین و اموزگاران در این اموزش بسیار مهم است از والدین بخواهیم با در اختیار قرار دادن ابزا ر مناسب برای نوشتن و بازدید از نمایشگاه های خط و نقاشی خط دانش آموز و اموزگار را برای اموزش و فراگیر ی بهتر این مهارت یاری کنند .
در بررسی علل بدخطی دانش آموزان دورۀ ابتدایی، علاوه بر عوامل آموزشی و تربیتی مؤثر بر دست خط آنان، باید عوامل مربوط به وضعیت جسمی و روانی کودکان نیز مورد توجه قرار گیرد. چه بسا بدخطی دانش آموزان به دلیل ضایعات استخوانی، عصبی یا حالات عاطفی و روانی نامطلوب باشد. در این صورت آموزش های معلم در زمینۀ خوشنوسی کافی نخواهد بود و ارجاع به یک متخصص، امری الزامی است.
از میان همۀ مهارت های تحصیلی، نوشتن، ملموس ترین آن هاست، زیرا فرد با استفاده از این مهارت، سندی از خود بر جای می گذارد. به همین دلیل مهارت در خوشنویسی اهمیت بسزایی دارد.
شناخت علل و عوامل مؤثر بر بدخطی از آن جهت اهمیت دارد کــه بـــا ریشه یابی و رفع آنها می توان تا حد زیادی به مهارت در خوشنویسی کمک کرد. در این مقاله، ضمن بررسی علل بدخطی کودکان به ارائۀ راه کارهای مناسب برای رفع این مشکل می پردازیم.
اشکال مختلف بدخط نویسی
«با بررسی دست نوشته های دانش آموزان به این نتیجه می رسیم که بدخطی در آنان به اشکال و انواع مختلف مشاهده می شود که بعضی از آن ها عبارت اند از:
1. درشت نویسی و ریزنویسی.
2. فاصله گذاری نامناسب بین حروف و کلمات.
3. نامرتب نوشتن.
4. کج نوشتن حروف و کلمات.
5. خارج شدن از خط زمینه
پیشنهاد ات با استفاده از تجربیات
پیشنهاد می شود آموزش و پرورش بعنوان متولی تعلیم و تربیت به درو س هنرو فارسی اهمیت ویژه ای بدهد . ما شاهد هستیم که زنگ هنر مساوی است با کشیدن یک نقاشی و حل جدول و مطالعه شخصی معلم . در بسیاری ازکشورهای هنر و دروس دیگر مکمل همدیگر هستند و از طرفی پیشرفت تکنولوژی و رایانه سبب شده است که معلمان ما به تکنولوژی تأکید کنند .لازم است همکاران محترم ضمن استفاده از تکنولوژی آن را در خدمت دانش آموزان برای یادگیری بیشتر قرار دهند . مثلاً از سی دی و رایانه برای آموزش هنر خطاطی در کلاس استفاده کنند.
پیشنهاد می شود آموزش و پرورش با همکاری سایر نهاد های متولی مانند ارشاد اسلامی نسبت به برگزاری کلاس های هنری و خطاطی برای دانش آموزان و همکاران زمینه مشارکت سایر ادارات را در این امر خطیر فراهم کنند .
*پیشنهاد می شود سالانه چندین مسابقه خطاطی در مدارس برگزار شود.
راه حل های پیشنهادی برای حل مشکلات:
برای ترمیم بد خطی دانش آموزان نمی توان زود انتظار داشت که در عرض چند روز عادتهای بد آن ها اصلاح شود و معجزه ایی صورت گیرد بلکه این ترمیم زمان لازم دارد و یک روزه به وجود نیامده و یک روزه هم اصلاح نمی شود . بنابراین راههای اصلاحی خودم را به شرح زیر در طول زمان بکار گرفتم:
1- استفاده از زنگ هنر و دادن تمرینات ویژه برای زیبا نویسی و خوش نویسی
2- تقویت عضلات ریز انگشتان ، مچ دست با داخل کردن قلم به داخل توپ پینگ پونگ
3- استفاده از تیوپ دستی برای تقویت عضلات انگشتان
4- کاربرد ابزارهای سبک و سنگین:( گِل بازی – خمیر بازی – دکمه بستن – نرمش های انگشتان برای تقویت و پرورش و هماهنگی عضلات ریز انگشتان)
5- استفاده از کادر زیبا برای نوشتن جملات خیلی کوتاه امّا خوش خط
6- دعوت کردن دانش آموزان به آرام نوشتن و هجی کردن
7- تشویق دانش آموزان به استفاده از هر دو دست هنگام نوشتن
8- دادن نمره به دست خط دانش آموزان همراه کارت تلاش و جایزه برای بالا بردن انگیزه و علاقه آنهابه نوشتن
9- راهنمایی دانش آموزان برای خرید قلم های مناسب
10- به دانش آموزان یاد دهیم و عادت کنند به هنگام عجله یا عصبانیت از نوشتن خودداری کنند
11- تقویت بین حرکات چشم و هماهنگی چشم و دست
12- انتخاب نمونه هایی از دست خط دانش آموزان در نمایشگاه کلاس
13- خواندن از دست خط های خودشان
با به کارگیری این روشها در کلاس و در خانه تغییراتی در دست خط این دانش آموزان مشاهده شد و این نوید را می داد که رفته رفته بهبود یابد . البته با هماهنگی که با معلمان آمادگی و اول و دوم صورت گرفت قرار شد آنها با حساسیت بیشتری خوش نویسی و زیبا نویسی دانش آموزان را مورد توجه قرار دهند و مقایسه دست خطهای فعلی با قبلی این تغییر و تحول مثبت را تأیید می کرد و روش های ما را تأیید می کرد.
نتیجه گیری :
نوع قلم گرفتن و نحوه ی قرار گرفتن دست و ساعد و کلاً وضعیت فیزیکی و روحی و روانی دانش آموز در نوشتن از همان کلاسهای اولیه شکل می گیرد و باید ریشه ای آنها را درمان کرد و یا خوب بار آورد و از این مطالعه نتیجه می گیریم که در ضمن تدریس ما معلمان می توانیم روشهای جذاب و نو و عملی را طبق آخرین یافته ها متناسب با ضعف هر دانش اموز با شناخت بهتر آن ها به کار بگیریم و خوش خطی و زیبا نویسی را به فراموشی نسپاریم و این رسالت را به نحو خوبی انجام دهیم .
بررسی داده های به دست آمده نشان می دهند که:
1- خط معلمان بر خط دانش آموزان دوره ابتدایی تأثیر می گذارد.
2- جنسیت دانش آموزان دوره ابتدایی در میزان نمره خط آنان تأثیر زیادی دارد .بدین معنی که دختران در مقایسه با پسران نمرات خط بالاتری دارند.
3- میزان تحصیلات پدر بر خط دانش آموز تأثیر دارد؛ یعنی با بالا رفتن تحصیلات پدر، خط دانش آموز نیز بهبود می یابد.
4- میزان نمره خط پدر، با نمره خط دانش آموز رابطه مستقیم دارد، یعنی هر چه نمره خط پدر بالاتر باشد، نمره خط دانش آموز نیز بالاتر می رود.
5- بین شغل پدر و نمره خط دانش آموز، رابطه معنی داری وجود دارد.
بنابراین لازم است درباره تأثیر عوامل متعدد دیگری مانند: مقدار تکلیف شب، تند نویسی، شیوه آموزش خط در کتاب های درسی و نقش خانواده و آموزش و پرورش بر خط دانش آموزان، تحقیقات وسیع و دقیقی صورت بگیرد.
منابع :
1- حاج بابایی مرتضی -- دهقانی هشتجین یاور ( 1386) " اشنایی با ویژگی ها و مسائل کودکان استثنایی -- نشر کتاب های درسی ایران
2- هالاهان دانیل پی –. کافمن جیمز ام (1378) کودکان استثنایی مقدمه ای بر اموزش های ویژه ترجمه ی مجتبی جوادیان انتشارات استان قدس رضوی چاپ پنجم .
3- شعاری نژاد علی اکبر (1372) روانشناسی رشد انتشارات اطلاعات تهران چاپ نهم.
4- والاس جرارد – مک لافلین جیمز. آ (1370) نا توانی های یاد گیری مفاهیم و ویژگی ها چاپ دوم ترجمه ی م . تقی منشی طوسی انتشارات استان قدس رضوی .
5-جوان بخت جعفر مجله ی رشد اموزش ابتدایی سال هفتم فروردین 83 شماره ی پیاپی 57 صفحه ی 17.
6- معتمدی فرشتته رشد معلم دوره ی 26 نیمه ی اول 86 شماره ی پی در پی 210 صفحه 9 .
7- هادی پور عظیم رشد اموزش ابتدایی دوره ی دهم بهمن 85 شماره ی پیاپی 82 صفحه ی 5.
8- صفر زاده مهتاب رشد ابتدایی دوره ی 11 بهمن 86 شماره ی پیا پی 90 صفحه ها ی 30 و 31.
9- زرهانی سید احمد ماهنامه ی اموزشی تربیتی پیوند خرداد 89 شماره ی 368 صفحه ی 21.
10- نادری عزت الله – سیف نراقی مریم (1369) اختلالات یاد گیری چاپ چهارم انتشارات امیر کبیر.
11- دکتر شریعتمداری علی ( 1367 ) روانشناسی تربیتی چاپ سوم انتشارات امیر کبیر .
12- کریمی یوسف (1388) چاپ 11 روانشناسی تربیتی نشر ارسباران .
13- کوپر پل – اریگان فینتان چ ( 1373) تعلیم و تربیت کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی ترجمه ی دکتر ابولفضل شریعت پناهی انتشارات رشد .
14- زندی بهمن (1383) روش تدریس زبان فارسی در دوره ی دبستان چاپ ششم سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها .
15- گروه ها ی کلاس اول اموزش ابتدایی خرداد80 ویژه نامه ی همایش کتاب ها ی درسی دوره ی ابتدایی شماره سه صفحه ی 90 .
16- ضمیری محمد علی (1380) چاپ هشتم تاریخ اموزش و پرورش اسلام نشر ساسان.
17- سیف علی اکبر (1388) روانشناسی تربیتی چاپ بیستم انتشارات دانشگاه پیام نور .
18- سانتراک جان دبلیو (1387) روان شناسی تربیتی چاپ اول ترجمه ی شاهده سعیدی – مهشید عراقچی – حسین دانش فر نشر رسا تهران.
19- دکتر تبریزی (84) CDشبنم شوق مربوط به اختلالات یادگیری .
20- هژبری عذرا بیگم رشد اموزش ابتدایی ابان 83 شماره پیاپی 61 صفحه ها ی 4 و 5 و 6 .
بد خطی دانش آموزان نویسنده: معلم - ٢ فروردین ۱۳٩٠
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
عالی بود