آموزش وپرورش اسفراین عنوان مقاله: بررسی نقش عوامل خانوادگی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
دبیرمحترم: --- ---- سال---
بیان مسئله: خانواده بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان چه تاثیری دارند؟
اهداف تحقیق: هدف کلی : بررسی نقش عوامل خانوادگی بر یادگیری آموزشی دانش آموزان
هدف های جزئی:تحصیلات والدین و یادگیری آموزشی دانش آموزان
تاثیر تعداد اعضای خانواده و یادگیری آموزشی دانش آموزان
شناخت عوامل اقتصادی موثر بر یادگیری آموزشی دانش آموزان
شرایط عاطفی و امنیت در محیط خانواده و یادگیری آموزشی دانش آموزان
تاثیر اشتغال والدین و یادگیری آموزشی دانش آموزان
متغیرهای تحقیق: متغیر مستقل: ویژگیهای از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که توسط محقق دستکاری می شود تا تاثیر آن بر روی متغیر وابسته مشاهده شود.
عوامل مختلف خانواده: مانند تحصیلات والدین – وضع اقتصادی و...
متغیر وابسته : تغییرات آن وابسته به متغیر مستقل می باشد پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
روش تحقیق: از روش مطالعه مطالب مختلف استفاده شده است.
و تمام مطالب نگارش شده با توجه به مطالب کتابهای مختلف نوشته و گرد آوری شده بدون هیچ گونه تجزیه و تحلیل آماری.
مقدمه : بچه هایمان را باورکنیم یکی از جامع ترین تحقیقات حاکی از این است که بیش از 86درصد از دانش آموزان بویژه در مقطع دبستان و راهنمایی برای انجام تکالیف خود و موفقیت های مطالعه از والدین کمک می گیرند
. مشخص شده دانش آموزان بیشترین درخواست کمک را در سنین 9تا 12 سال دارند. 66 درصد از والدین در این مرحله به فرزندان دانش آموز خود کمک می کنند و 59 درصد آنها چندبار در هفته و هر بار دست کم یک ساعت برای این کار زمان می گذارند
. گفتنی است همکاری والدین در کمک به انجام تکالیف و مطالعه دانش آموزان لزوما به معنای موفقیت آنها در تحصیل نیست. پس بهتر است از وقتی که دانش آموزان به سن 9 سال می رسند و هنوز به دبستان می روند والدین آنها را به مطالعه و پیشرفت های تحصیلی علاقه مند کنند و به تدریج مسوولیت های درسی را به عهده خودشان بگذارند تا این که پا به پای آنها و در کنارشان درسها را مرور و تمرین حل کنند
. آموزش مهارت های تقویت فکر و حافظه و مدیریت زمان نیز نقش قابل توجهی در این میان ایفا می کند، زیرا در حال حاضر حجم مطالب و تکالیف افزایش یافته و چنانچه بتوان به دانش آموز یاد داد که چگونه زمان بندی کند تا به تکالیف خود برسد و در ضمن با علاقه مطالعه کند نتایج به مراتب مطلوب تر خواهد بود
. اما بسیاری از والدین خواهان این هستند که بدانند چگونه می توانند موثرترین نقش را در این کار داشته باشند تا دانش آموزانشان موفق تر باشند
. در این خصوص می توان به چند مورد اشاره کرد از جمله این که: به جای این که شما برای فرزندتان مطالبی را بخوانید و او گوش کند بهتر است جایتان را عوض کنید. دانش آموزانی که در منزل و برای والدین به خواندن کتاب ، مجله، روزنامه و... می پردازند در مدرسه عملکرد بهتری دارند
. وقتی دانش آموز مطلبی را برایتان می خواند درباره چگونگی و مفاهیم آن با وی گفتگو کنید تا درک مطلب و تفکر او نیز تقویت شود. از تلویزیون به نحو احسن استفاده کنید
. بررسی ها نشان می دهد کارایی دانش آموزانی که هر روز به مدت چند ساعت متوالی پای تلویزیون می نشینند به مراتب کمتر از افرادی است که درنهایت روزی 2 ساعت تلویزیون می بینند. پس برنامه ریزی صحیحی برای تماشای تلویزیون داشته باشید. در ضمن انتخاب برنامه ها و محتوای آنها نیز باید به دقت و با نظارت شما انجام شود
. برای کمک به فرزند دانش آموزتان یک برنامه ریزی درسی منظم داشته باشید تا هر روز سر ساعات مشخص به انجام تکالیف خاص بپردازد و شما نیز طبق برنامه معین شده در زمانهای مشخص به او کمک می کنید نه این که مرتب و در هر درسی شما را صدا بزند تا کنارش باشید و با او درسها را مرور کنید
. برای مثال هفته ای 3 روز سر یک ساعت معین به او کمک کنید. با مدرسه و معلمان در تماس باشید
. منتظر نباشید تا از طرف مدرسه برای شرکت در یک جلسه خاص دعوت شوید. با معلمان در تماس باشید تا بدانید فرزندتان در چه دروسی قوی تر و در کدام دروس ضعیف تر است که در برنامه ریزی های منزل وقت بیشتری را برای از میان بردن نقاط ضعف اختصاص دهید. زمانی را برای گفتگو و نه سوال و جواب های گزارشی و خسته کننده با دانش آموز اختصاص دهید
. براساس آمار بیش از 72 درصد از دانش آموزان تمایل دارند درباره مسائل مختلف که بعضی نیز لزوما درسی نیستند و شاید محیطی و ارتباطی باشند با والدین صحبت کنند؛ البته در شرایطی آرام و دوستانه نه این که دائم مورد انتقاد واقع شوند
. همین مساله می تواند موجب صمیمیت بیشتر دانش آموزان با والدین شده و انگیزه آنها را به تحصیل افزایش دهد. برای کمک به تحصیل فرزندانتان باید از شیوه های معلمان در کلاس نیز آگاه باشید تا هماهنگ با آن عمل کنید. در غیر این صورت ممکن است اقدام به شیوه خودتان موجب بروز اختلاف و سردرگمی در روشهای مدرسه شود. در دسترس باشید، اما در هنگام لزوم عمل کنید
. گاهی متاسفانه برخی والدین به دلیل توجه بیش از حد به دانش آموز مرتب هنگام درس خواندن به او سر می زنند و از او می پرسند صفحه چندم است و اوضاع چگونه پیش می رود و تمرکز او را بر هم می زنند
. کارشناسان توصیه می کنند که والدین در دسترس و در صورت امکان در منزل باشند، اما مشغول کارهای خود باشند تا دانش آموز نیز در آرامش به درسهای خود برسد. می توانید از منابع جالب و سرگرم کننده غیردرسی برای کمک به فرزند دانش آموزتان کمک بگیرید. در عین حال نکاتی هم هست که والدین هنگام برنامه ریزی درسی برای فرزندان خود مدنظر داشته باشند تا نتیجه بهتری به دست آید:شیوه های قضاوت والدین باید شیوه های مناسبی را برای برخورد با فرزندان پیش بگیرند و آنها را از آغاز سال تحصیلی رعایت کنند
. یکی از این موارد ملاک قرار ندادن نمرات برای قضاوت در مورد دانش آموزان است
. آرامش ، لازمه مطالعه موفق برای دانش آموزان است و چنانچه نمره ملاک ارزیابی این مطالعه باشد به جای آرامش موجب اضطراب می شود
. چنانچه والدین از دانش آموزان بخواهند که به طور دائم مشغول درس خواندن باشند و نمرات عالی بگیرند آرامش را که لازمه مطالعه موفق است از فرزندانشان خواهند گرفت
. علاقه از نوع بی قیدوشرط یکی از مواردی که مانند بنزین برای حرکت موتور دانش آموز موثر است باور او توسط والدین است. علاقه بی قید و شرط به دانش آموز کمک قابل ملاحظه ای به تصوری که او از خود دارد خواهد کرد
. دانش آموزانی که والدینشان با تغییر یک نمره بالاتر یا پایین تر رفتاری متغیر دارند دچار تزلزل شخصیت شده و گمان می کنند این نمره است که موجب مقبولیتشان می شود نه خود آنها؛ اما وقتی او را با هر شرایطی باور کنید و در برطرف ساختن نقاط ضعف و کاستی ها او را مورد حمایت قرار دهید انگیزه بیشتری برای پیشرفت داشته و خودش سعی می کند شما را خوشحال کند
. در چنین شرایطی تصویر ذهنی او از خود مثبت بوده و موفقیت بیشتری برای خود متصور و قابل دسترس می بیند تا شکست و همین مساله نقش قابل ملاحظه ای در رفتار و افکارش خواهد داشت
. وقتی والدین مرتب نگران افزایش یا کاهش نمرات فرزندان دانش آموز خود باشند این نگرانی را به طور غیرمستقیم به فرزندان نیز انتقال داده و فرزندان هنگام درس خواندن نیز به جای این که با آسودگی خیال به تمرکز روی مطالب درسی بپردازند نگران چگونگی سوالات بوده و به نوعی دچار اضطراب و تشویش خواهند شد. آنها نگران شیوه پاسخگویی به پرسشها، کمبود وقت و نرسیدن بموقع به کلاس خواهند شد. از طرفی نگران این مورد می شوند که اگر نتوانند نمرات خوبی کسب کنند چه عواقبی در انتظارشان خواهد بود.این که والدین از آنها ناامید می شوند نیز خود موجب بروز اضطراب در زمانی می شود که در منزل حضور دارند و مطالعه می کنند
. در عین حال این نگرانی ها علاوه بر این که کارایی ذهنی را کاهش می دهند موجب بروز اختلالات رفتاری و ایجاد تنش در روابط والدین و فرزندان هم می شود
. بنابراین بهتر است والدین شیوه متعادل و منعطف تری را از آغاز سال تحصیلی پیش بگیرند تا فرزندان بموقع تشویق شده و انگیزه بیشتری برای مطالعه داشته باشند.زمان یادگیری را محدود نکنید تحقیقات جدید حاکی از فعالیت های شبانه مغز است و بر همین اساس کارشناسان اعلام کرده اند که هنگام شب زمان خوبی برای یادگیری و مطالعه است
. این یافته نشان می دهد برخلاف تصور عموم مبنی بر مطالعه و آموزش مفید در روز، شب نیز زمان خوبی برای به کارگیری امواج مغز در جهت یادگیری مطالب است
. حتی برخی افراد معتقدند مغز انسان شب هنگام بهتر مسائل را فرامی گیرد
. دانشمندان با استفاده از یک ذهن مغناطیسی شبیه سازی شده و نیز کورتکس مصنوعی مغز موفق به اثبات این فرضیه علمی شدند
. محققان اعلام کردند زمانی که فرد بیدار می شود، هورمونی ترشح می شود و فرآیند یادگیری شکل دیگری به خود می گیرد. به شکلی که ممکن است تا یکی دو ساعت بعد تمام مطالب فراگرفته شده از شکل منسجم خود خارج شوند.اما در شب، مغز از هجوم انواع افکار مزاحم در امان است و روند یادگیری به سبب همین موضوع بیشتر می شود. به همین دلیل بسیاری افراد معترفند که در شب بهتر از روز یاد می گیرند، زیرا فکرشان پاک تر و آماده تر است و تمرکز بیشتری دارد
. گاهی اوقات والدین دانش آموزان را صبح زود برای مطالعه بیدار می کنند یا ساعاتی از روز که دانش آموز خسته است و نیاز به استراحت فکری دارد برای مطالعه و انجام تکالیف او در نظر می گیرند و او را اجبار به مطالعه در این زمان می کنند که چنانچه این زمان تناسبی با وضعیت فکری و یادگیری دانش آموز نداشته باشد نه تنها موثر نیست، بلکه خستگی فکری و روحی او را نیز مضاعف خواهد کرد
. پس بهتر است به دانش آموزان کمک کنیم که زمان موثر برای مطالعه و یادگیری شان را به بهترین شکل پیدا کنند و در آن زمان به این کار بپردازند
. تاثیر تحصیلات والدین در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از آنجای که تحصیلات والدین می تواند نقش مهمی در امر تربیت فرزندان داشته باشد و والدین تحصیل کرده به دلیل احراز شاغل بهتر و مفیدتر به خودی خود از فرهنگ بالاتر و محیط و موقعیت بهتری برخوردار دارند و این برخورداری از موقعیت خوب اجتماعی به نوبهخود تاثیر روی نگرش فرزندان نسبت به والدین و احساس و امنیت و اعتماد به نفس آنها می شود و در نتیجه بهتری می توانند با محیط خود ارتباط برقرار کنند و همین امر موجب رشد و شکوفایی استعداد آنها می شود. کودکی که والدین وی تحصیلات خوبی ندارند ، نه تنها نمی توانند به وجود آنها افتحار کنند بلکه در خود احساس حقارت می کنند ، و ارتباط و تعامل انها از سایرین کمتر است. البته تحصیلات به تنهای نمی تواند عامل پیشرفت فرد محسوب شود ، اما از آنجا که شغل و سطح اجتماعی والدین نیز رابطه مستقیمی با پیشرفت تحصیلی فرزندان دارند ، ، بنا براین ملاک انتخاب تحصیلات والدین و تاثیری که بر روی پیشرفت تحصیلی فرزند آنها می گذارد به این دلیل منظور شده است.
کودکی که در کنار بزرگسالات تحصیل کرده و اهل مطالعه و با حوصله پرورش یافته و بزرگ می شود مسلما پیشرفت تحصیلی او از سایر کودکانی که از چنین مساعده ی بی بهره اند به مراتب بالاتر است.
تاثیر تعداد اعضای خانواده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان امروز در کلیه جوامع بشری افزایش جمعیت یکی از مشکلات اساسی می باشد و ازدیاد روز افزون آن جامعه را تهدید می کند، و در نتیجه توجه اصلی پژوهشگران و صاحب نظران علوم تربیتی واجتماعی را به خود جلب کررده است. ازدیاد بی رویه جمعیت خانواده ها باعث می شود که کودکان به خوبی رشد نکننند و تربیت درستی بر روی آنها انجام نگیرد.
(جنوبی ، 1976) خانواده های که تعدادشان زیاد است به مراتب احتمال به انحراف کشیدن کودکان شان بیشتر است.
(بهرام زاده ، 1372 ) میزان بهره هوشی در میان خانواده هایی کم جمعیت به مراتب بیش از بهره هوشی خانواده های پر جمعیت است.
شناخت عوامل اقتصادی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رفاه اجتماعی در گرو اقتصاد جامعه است. جامعه ای که از نظر اقتصادی پیشرفته تر می باشد ، افراد آن علاقه بیشتری به کار و کوشش دارند و هر روز در فکر ایجاد و کشف چیزهای تازه تری هستند ، در کل یک جامعه با اقتصاد بالا دارای امکانات لازم و کافی برای پیشرفت دارد. حالا می خواهیم ببنیم اقتصاد یک خانواده چه تاثیری بر روی فرزندان آن خانواده دارد، با مقایسه بین خانواده هایی که در وضعیت مالی خوبی می باشد ، با خانوده هایی که وضعیت مالی خوبی ندارند نشان می دهند که :
دانش آموزانی که در خانواده های ثروتمند بزرگ می شوند چون با افرادی که در سطح تحصیلات بالاتری هستند برخورد می کنند می کنند ، که یا از خویشاوندان هستند و یا اینکه چون در محله هایی ثروتمند نشین زندگی می کنند با افرادی برخورد دارند که دارای آرزوها و گرایشات بالاتری می شوند ف که این عوامل موجب انگیزه در تحصیل می شوند ، و خانواده هایی که درآمد بالاتری دارند از نظر اقتصادی مشکل ندارند.
پس باید در تحصیل دانش به حد دلخواه برسند که این عامل وقتی با هم جمع می شوند باعث می شود که دانش آموز در رسیدن به ارزوها یش خود را در موقعیتی احساس کند ، که آرزوهایش در پیش روی او قرار دارد. (چنگ ، 1381 ص 366)
دانش آموزانی که دارای وضعیت اقتصادی و رفاهی خوبی هستند دارای سر وضعی بهتر می باشند که موجب بالندگی آنهاد در مقابل همکلاسی خود می باشند و برای اینکه از مقبولیت آنها کم نشود باید بهتر درس بخوانند و برای همین سعی و کوشش بیشتری و پیشتری تحصیلی بیشتری خواهند داشت.
همچینن هوش کودکان در خانواده هایی که از نظر مالی مشکلی نداشته باشند بیشتر است.
حس امنیت و اعتماد کافی دروالدین به فرزندان مستقل می شود ، و به آن ها کمک می کند تا در مورد خودشان احساس بهتری داشته باشند و بتوانند فرزندانی با کفایت و با لیاقت شوند. برای تصمیم در مورد امر سرنوشت سازی مثل بچه دار شدن ، پدر و مادر باید خوب فکر کنند و ببینند می توانند از عهده این کار بر بیایند یا نه ( میر کاظامی مقدم ، 1381 ص 371)
یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی دانش اموزان شرایط عاطفی و امنیت در محیط خانواده است.
خانواده اولین کانون تربیتی کودکان به حساب بیاید و کودک مقدار قابل توجهی از وقت خود را در آن می گذارند ( بهرام زاده ، 1372 نقل او شاروک 1976 )
چنانچه نگرش خانواده نسبت به مدرسه ، معلمان درس ، منفی باشد و یا بین آنچه می گویند و با آنچه عمل می کنند تفاوت وجود داشته باشد طبیعی است که به تدریج فرزند آنها نیز نگرش منفی بررسی و تحصیل پیدا خواهند کرد. پدران و مادرانی که درس را کاری بیهوده و اتلاف وقت تلقی می کنند ، همین نگرش را به فرزندان خود مستقل ساخته و بررای پیشرفت درس آنها هیچ گونه کوشش انجام نمی دهند.
گاهی ممکن است یک خانواده از نظر مالی و اقتصادی در حد مطلوبی باشد اما فرزندان آن خانواده به دلیل اختلاف و کشکش های خانوادگی بین پدر و مادر و بالین هر یک از اعضای خانه که محیط خانه را به محیط خانه را به محیط ناامن تبدیل می کنند ، دچار افت تحصیلی می شوند دانش اموزی که در خانواده با پدر و مادر درگیر است. برای نشان دادن مخالفت خود با آنها ناخودآگاه سعی می کند بر خلاف میل آنها رفتار کند ف از این رو چون تمایل و حساسیت پدر و مادر به تحصیل را می شناسد در درس خواندن کوتاهی می کند ، نوجوانان در سن بلوغ به علت تغییرات جسمی و روحی به مسائلی غیر از درس و مدرسه توجه می کنند ممکن است شدیدا به ورزش روی آورند یا بیشتر به فکر تفریح و گردش باشند پسر نوجوانی عقیده داشت که : درس خواندن مالی دفتر هاست این نوع فکر می تواند اثر نامطلوب بگذارد.( معتمدی 1373)
یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی فرزندان اشتغال آنهاست بین شغل والدین و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه نسبتا مستقیمی وجود دارد و دانش آموزانی که شغل والدین آنها در اجتماع اعتبار بیشتری دارد در امر تحصیل و یادگیری بیشتر به ترقی دشت پیدا می کنند.
خانواده های ایرانی نقش خود را درباره کمک به پیشرفت تحصیلی فرزندان در دو نکته خلاصه می کنند
: 1)
تهیه و تدارک امکانات
2)
همراهی با فرزندشان در درس خواندن آن چه در این میان نادیده گرفته می شود نقش سطح فکری والدین در محیط خانه است
. فرزندان شما بیش از تدارک امکانات و کنترل تحصیلی به والدینی نیاز دارند که با ارتقای دانایی ها و یادگیری های خود به ارتقای سطح فکری خانواده کمک کنند. تنها داشتن فرزند باهوش و تیزهوش و واداشتن او به درس خواندن از هر طریق ممکن مهم نیست
. چنین فرزندی در محیطی بهتر رشد می کند که مستعد و بالنده باشد. پدر و مادری که برای یادگیری فرزندان شان هر سختی و زحمتی را به جان می خرند ولی برای یادگیری خودشان تلاشی نمی کنند در واقع به فرزندشان لطمه می زنند
. باور کنید که شوق یادگیری و استعداد تحصیلی بسیاری از دانش آموزان به دلیل عدم وجود محیط مساعد فرهنگی در خانواده شکوفا نمی شود و یا به حداکثر شکوفایی نمی رسد. عکس بسیاری از والدینی که ادعا دارند برای پیشرفت تحصیلی فرزندشان همه نوع امکانات مورد نیاز را فراهم آورده اند به اصطلاح چیزی کم نگذاشته اند در ارتقای سطح فرهنگ خانواده بسیار سهل انگارند
. بزرگترین کاستی و قصوری که می تواند متوجه والدین یک دانش آموز باهوش باشد آن نیست که برای او کامپیوتر نخرند و یا سایر خواسته هایش را نتوانند اجابت کنند بلکه این است که با سهل انگاری ها و ناشی گری های خود سطح فکر خانواده را پایین آورند
. پژوهش های بسیاری نشان داده اند که آنچه والدین در تعامل خود با کودکان در خانه انجام می دهند عامل اصلی تعیین کننده توانایی های کلامی و پیشرفت درسی است نه سطح درآمد والدین یا میزان تحصیلات یا سایر خصوصیت های مربوط به پایگاه اجتماعی آنان . والدینی می توانند بهترین و موثرترین سطح تعامل را با فرزندان داشته باشند که از سطح فکری ـ و نه فقط سطح تحصیلات ـ بالاتری برخوردار باشند. بنابراین نقش پدر و مادر در افت و یا ارتقای سطح فکری و فرهنگی خانواده بسیار مهم است
. نقش مادران در یادگیری نقش مادر به خصوص در شرایطی که پدران حضور کمتری در خانه دارند در سطح فکری خانواده مهم تر است . این موضوع شاید خلاف تصور عده ای باشد که در مسایل فکری خانواده نقش پدر را مهم تر می دانند. شاید خود مادران هم تصور نکنند که چقدر در سطح فکری و فرهنگی خانواده می توانند موثر باشند. یادآور می شود که سطح فکری فقط به معنای سطح تحصیلات نیست و عوامل دیگری در این خصوص موثرند
. نتایج: عوامل زیادی دریادگیری آموزشی دانش اموزان تاثیر دارد مهم ترین عامل نگرش والدین به یادگیری و دانایی است . وقتی پدر و مادر در حرف و عمل به دانایی احترام بگذارند و وقتی یادگیری به معنای واقعی برای آنان ارزشمند باشد خود به خود رفتارهای آنان در مواجهه با مسایل فکری و تحصیلی فرزندان شان بسیار متفاوت خواهد بود. پدر ومادری که به زور می خواهند در فرزند خود انگیزه تحصیلی ایجاد کنند در واقع نه لذت یادگیری را چشیده اند و نه عطش یادگیری را درک کرده اند
. چگونه امکان پذیر است که پدر و مادری نگرش مثبت واقعی به یادگیری نداشته باشند و بعد بخواهند که فرزندشان به بالاترین حد پیشرفت درسی برسد البته استثناهایی ممکن است وجود داشته باشد ولی این موارد عمومی نیست
. به طور حتم بزرگترین و خطیرترین وظیفه والدین به خصوص در شرایط فعلی آن است که با اصلاح نگرش و رفتارهای خود درباره یادگیری و دانایی به خود و فرزندان و در یک کلام به ارتقای سطح فکری و فرهنگی کل خانواده کمک نمایند. البته این کار راحتی نیست و مهم ترین مانع عادات و رویه های معمول جامعه است اما پدر و مادری که واقعا و به صورت منطقی به سعادت خود فرزندان و خانواده می اندیشند باید گام های تدریجی را در این راه بردارند
. منابع مقاله: - چنک ،فولاد (1381) . مقاله ی روش هایی برایایجادانگیزه ی مطالعهدر فرزندان.جمله پیونده شماره 281 اسفندماه
- میر کاظمی مقدم ، نورالدین(1381) مقالهاعتماد به نفس و چگونگی تقویت آن در فرزندان . مجله پیوند ، شماره281 اسفند ماه
- احمدی ، علی اصغر(1375) والدین و تحصیلو انگیزه ماهنامه پیوند شماره 201 و 203 تیر
- طباطبایی ، عباسی (1385) بررسی چگونگیرابطه یتحصیلاتوالدینو پیشرفتتحصیلی دانش اموزان ، ماهنامه ی رشد معلم ، شماره 5 دی ماه
- کاووسی ،محمد ، (1382) ، نقش خانواده در پیشرفت تحصیلی فرزندان ، اصفهاننشر انجمناولیاو مربیان.
- بیابان گرد ، اسماعیل ،(1384) روش هایپیشگیریازافت تحصیلی ، تهراننشر انجمن اولیا و مربیان.