حماسه در شعر عرب
حماسه در شعر عرب
عباسي در لابه لاي انبوهي از كتب كهن عرب نشيند. به گفتة ابن نديم (ص188) ديوان وي داراي 100 برگ يعني متجاوز از 4000 بيت بوده است (سامرائي، 2/42)، اما آنچه اينكه از سروده هاي وي برجاي مانه، در حدود 240 بيت است و بيشتر در باب فخر، وصف و غزل است (همانجا). به مقتضاي روحية جنگاوري او، فخر و حماسه درشعرش بر ديگر معاني غالب است و بخش اعظم سروده هاي موجود او (حدود 110 بيت) را تشكيل مي دهد.
وصف دلاوريها، رخدادهاي جنگي، اسبان تيزرو، شمشيرهاي برنده، گشاده دستيها و مهمان نوازيهايش كه گويي از عمق جان مايه مي گيرد، تصويري از زندگي سياسي اوست كه گاه حماسه سراييهاي شاعر جاهلي، عمروبن كلئوم را تداعي م يكند (ابودلف، 56، 66 ـ 67، 68؛ قس: زوزني، 118 ـ 135). ابودلف در غزل، ديگر آن «دلاور صف شكني نيست كه از شنيدن نامش كوهها به لرزه افتند و فرو ريزند» (ص65)، بلكه عاشق درمانده اي است كه «با يك غمزة دلدار به خاك مي افتد» و «به سلامي از يار قانع است تا درد جانگذارش را تسكين دهد» (ص 64 ـ 65). انگيزة سرودن بيشتر غزلياتش كه از حدود 35 بيت تجاوز نمي كند، كنيزكي بغدادي است كه ابودلف سخت به او دل سپرده بود و چون كنيزك دعوت وي را براي رفتن به كرج نپذيرفت، اشعاري عاشقانه در فراقش سرود (ص 87 ـ 88؛ حصري، 4/1096). وي معشوق ديگري نيز به نام نيز به نام جنان داشته كه در باب او اشعاري زيبا سروده است (ابوالفرج، 8/249 ـ 250؛ خطيب، 22/420 ـ 421). در اين غزليات بسياري از معاني و مفاهيم عاشقانة معمول تقليد شده و از آن سوز و گداز عاشقانه كه در سروده هاي شاعران عاشق پيشه به چشم مي خورد، نشاني نيست.
طولاني ترين سرودة او كه به دست آمده، قصيده اي است در 21 بيت كه آن را در شام خطاب به يزيد بن مخش كارگزار مأمون سروده است. در اين قصيده وي از دوري وطن سخت ناليده، از زندگي در شام اظهار ناخشنودي مي كند (ص 102 ـ 104). در بخش ديگري از اشعار او كه به شكايت از پيري اختصاص يافته (12 بيت در 4 قطعه)، شاعر از پديد آمدن موي سپيد بر سر و روي، سخت ناليده است (نكـ: ص 51، 54، 57، 58).
وي اشعاري نيز در وصف شراب و مجالس عشرت دارد كه آنچه از آنها به دست آمده است، از حدود 10 بيت نمي گذرد (نكـ: ص 60 ـ 61، 112 ـ 113، 116). بقية اشعارش به مناسبتهاي مختلف از جمله سرزنش يكي از كارگزارانش، خطاب به عبدالله بن طاهر، خطاب به خالد بن يزيد كه گويي در رثاي اوست و اعتذاريه اي خطاب به مأمون كه دستور قتل وي را داده بود، اختصاص يافته است (ص 69، 78 ـ 79، 91 ـ 92، 96).
گرچه بسياري از منابع كهن ابودلف را شاعري والا دانسته و اشعارش را ستوده اند (نكـ: مسعودي، 4/62؛ ابوالفرج، 8/248؛ ابن نديم، 130)، شعر او را بايد از نوع ايمران دانست كه آثار تكلف و تصنع و به خصوص تقليد (ابوالفرج،24/129)، در آنها به خوبي آشكار است.
آنچه بيشتر باعث شهرت ابودلف شده و نام او را جاويدان ساخته، نه سروده هاي وي، بلكه مدايحي است كه شاعران والايي چون ابوتمام، دعبل خزاعي و علي بن جبله دربارة او سروده اند و نام او را در شمار ممدوحان و بخشندگان بزرگ عرب ثبت كرده اند (نكـ: دنبالة مقاله). ابودلف كه گويي رمز و راز بلند آوازگي و شهرت خود را در وجود شاعران مي ديد، مجالسي برپا مي ساخت كه در آنها شاعران معروف گرد هم مي آمدند و اشعار و مدايح خود را نزد وي مي خواندند. با هدايا و پاداشهاي كلاني كه او در اين راه نثار مي كرد، كمتر شاعري مي توانست دامن خود را از مديحه سرايي پاكيزه نگه دارد. از اين رو دربار او به كانون شعر و ادب آن روزگار مبدل شده بود و شاعران بسياري به آنجا آمد و شد داشتند (نكـ: ابن ابي طاهر، 6/244 ـ 249). وي هر سال مبالغي هنگفت به شخصي به نام عبدالله بن عباس مي داد تا شاعراني را از اطراف و اكناف به دربار وي روانه سازد (نكـ: همو، 6/253 ـ 254).
يكي از اين شاعران والا ابوتمام (هـ م) است كه با ابودلف دوستي نزديك و ديرپا داشت. البته از آغاز آشنايي و ورود ابو تمام به دربار ابودلف اطلاعي در دست نيست. شايد اين آشنايي پس از مرگ محمد بن حميد و مرثيه سرايي ابوتمام براي او، آغاز شده باشد. اين مرثيه كه يكي از مشهورترين مراثي عرب است، چنان ابودلف را شيفته كرد كه اين جملة معروف را گفت: «اي كاش اين مرثيه را در مرگ من گفته بودي» (صولي، 124 ـ 125؛ ابوالفرج، 16/390؛ ابن خلكان، 2/14).
ابودلف، ابوتمام را سخت عزيز مي داشت و پاداشهاي كلان به اومي بخشيد. مشهورترين سرودة ابوتمام در مدح ابودلف قصيدة بائيه اي است كه در حضور جمعي از اشراف و بزرگان عرب و عجن برخواند و ابودلف دردم 50000 درهم به او بخشيد (صولي، 121 ـ 124). 45 بيت از اين قصيده در ديوان ابوتمام (ص 41 ـ 43) گرد آمده است. به درستي روشن نيست كه ابوتمام چه مدت در دربار او به سر برده است. تنها معلوم است كه يك بار بين آن دو كدورتي پيش آمد و ابودلف از شاعر سخت رنجيد و شاعر به ناچار اسحاق بن ابي ربعي، كاتب ابودلف، را واسطه قرار داد تا از او نزد ابودلف شفاعت كند (همو، 212). ابوتمام اشعاري نيز در سرزنش ابودلف سروده و در آن از بي اعتنايي ممدوح نسبت به خود سخت ناليده است و از اينكه ماهها در انتظار پاداش نشسته و جز بي مهري از ممدوح چيزي نديده، زبان به گله گشوده است. چه بسا پس از اين ماجرا ابوتمام دربار و ي را فرو گذاشته باشد؛ به ويژه كه در ابياتي وي را تهديد كرده كه اگر به آنچه مي خواهد نرسد، به زودي دربارش را ترك خواهد گفت (ص 352). مجموع ابياتي كه ابوتمام دربارة وي سروده، حدود 140 بيت است.
از ديگر مداحان ابودلف، علي بن جبله، معروف به عَكَوَّك است كه پيش از 170 ق به حضور ابودلف رسيده بود (ابوالفرج، 14/134)، او كه وصف گشاده دستيهاي ابودلف را شنيده بود، به كرج رفت و مديحه اي به وي تقديم داشت. در آغاز شاعران دربار وي را متهم به سرقت اين ابيات كردند، اما چون از عهده آزمون آنان به خوبي برآمد، تحسين همگان را برانگيخت و ابودلف 30000 و به گفته اي 100000 درهم به او بخشيد (همو، 20/15ـ19). از جمله مدايح بسياري كه اين جبله درباره وي سروده، همين قصيده مشهور است كه در آن با مبالغه بسيار ابودلف را ستوده است، تا آنجا كه «گردش روزگار و زندگي و مرگ انسانها را در دست او مي بيند» (ابن معتز، 172ـ173؛ ابوهلال، 1/92ـ93). اين قصيده كه در اصل شامل 58 بيت بوده است (ابن خلكان، 13/35)، باعث شهرت بسيار ابودلف شد، گرچه بعدها دردسر بسيار براي شاعر فراهم ساخت و به گفته اي باعث قتل وي شد. به روايت ابن معتز (همانجا) هنگامي كه مأمون اين قصيده را شنيد، سخت برآشفت و شاعر را كه به جزيره گريخته بود، خواست و سرانجام به حكم تكفير، زبانش را از قفا بيرون كشيد.
بكر بن نطاح (د200ق) نيز از ديگر شاعران معروفي است كه مدايح بسياري به وي تقديم داشته و طولاني ترين قصيده اي كه در مدح وي و خاندانش سروده، 90 بيت است (ابن معتز، 220ـ226). اين نطاح در اين قصيده به برخي جنبه هاي زندگي ابودلف از جمله جنگهاي وي اشاره كرده است.
از ديگر شاعراني كه به دربار وي آمد و شد داشته اند، دعيل خزاعي، ابويعقوب خريمي، رقاشي شاعر برمكي، جُعَيفران مُوَسوس، حسن بن رجا، ابن بواب، ابودلامه، ابوالشّيص، ابوالاسد و ابن باذان را مي توان نام بردكه درباره هركدام داستانهايي در منابع كهن آمده است. (نكـ : ابوالشّيص، 63؛ قس: ابوالفرج، 16/404؛ ابن ابي طاهر، 6/245ـ247؛ ماني موسوس، 33، 74؛ ابن عبدريه، 6/169، 285؛ جاحظ، البخلاء، 364، البيان، 2/282؛ ابن معتز، 227، 345ـ346؛ ابوالفرج، 14/134، 23/43ـ 44؛ تنوخي، المستجاد، 235). اشعار اين شعرا درباره ابودلف منمحصر به مدح نيست و بسياري از آنان با اندكي كاستي يا تأخير در بذل و بخشش، زبان به هجو او مي گشودند. از جمله آنان خريمي، ابن باذان و ابن رجا را بايد نام برد
عباسي در لابه لاي انبوهي از كتب كهن عرب نشيند. به گفتة ابن نديم (ص188) ديوان وي داراي 100 برگ يعني متجاوز از 4000 بيت بوده است (سامرائي، 2/42)، اما آنچه اينكه از سروده هاي وي برجاي مانه، در حدود 240 بيت است و بيشتر در باب فخر، وصف و غزل است (همانجا). به مقتضاي روحية جنگاوري او، فخر و حماسه درشعرش بر ديگر معاني غالب است و بخش اعظم سروده هاي موجود او (حدود 110 بيت) را تشكيل مي دهد.
وصف دلاوريها، رخدادهاي جنگي، اسبان تيزرو، شمشيرهاي برنده، گشاده دستيها و مهمان نوازيهايش كه گويي از عمق جان مايه مي گيرد، تصويري از زندگي سياسي اوست كه گاه حماسه سراييهاي شاعر جاهلي، عمروبن كلئوم را تداعي م يكند (ابودلف، 56، 66 ـ 67، 68؛ قس: زوزني، 118 ـ 135). ابودلف در غزل، ديگر آن «دلاور صف شكني نيست كه از شنيدن نامش كوهها به لرزه افتند و فرو ريزند» (ص65)، بلكه عاشق درمانده اي است كه «با يك غمزة دلدار به خاك مي افتد» و «به سلامي از يار قانع است تا درد جانگذارش را تسكين دهد» (ص 64 ـ 65). انگيزة سرودن بيشتر غزلياتش كه از حدود 35 بيت تجاوز نمي كند، كنيزكي بغدادي است كه ابودلف سخت به او دل سپرده بود و چون كنيزك دعوت وي را براي رفتن به كرج نپذيرفت، اشعاري عاشقانه در فراقش سرود (ص 87 ـ 88؛ حصري، 4/1096). وي معشوق ديگري نيز به نام نيز به نام جنان داشته كه در باب او اشعاري زيبا سروده است (ابوالفرج، 8/249 ـ 250؛ خطيب، 22/420 ـ 421). در اين غزليات بسياري از معاني و مفاهيم عاشقانة معمول تقليد شده و از آن سوز و گداز عاشقانه كه در سروده هاي شاعران عاشق پيشه به چشم مي خورد، نشاني نيست.
طولاني ترين سرودة او كه به دست آمده، قصيده اي است در 21 بيت كه آن را در شام خطاب به يزيد بن مخش كارگزار مأمون سروده است. در اين قصيده وي از دوري وطن سخت ناليده، از زندگي در شام اظهار ناخشنودي مي كند (ص 102 ـ 104). در بخش ديگري از اشعار او كه به شكايت از پيري اختصاص يافته (12 بيت در 4 قطعه)، شاعر از پديد آمدن موي سپيد بر سر و روي، سخت ناليده است (نكـ: ص 51، 54، 57، 58).
وي اشعاري نيز در وصف شراب و مجالس عشرت دارد كه آنچه از آنها به دست آمده است، از حدود 10 بيت نمي گذرد (نكـ: ص 60 ـ 61، 112 ـ 113، 116). بقية اشعارش به مناسبتهاي مختلف از جمله سرزنش يكي از كارگزارانش، خطاب به عبدالله بن طاهر، خطاب به خالد بن يزيد كه گويي در رثاي اوست و اعتذاريه اي خطاب به مأمون كه دستور قتل وي را داده بود، اختصاص يافته است (ص 69، 78 ـ 79، 91 ـ 92، 96).
گرچه بسياري از منابع كهن ابودلف را شاعري والا دانسته و اشعارش را ستوده اند (نكـ: مسعودي، 4/62؛ ابوالفرج، 8/248؛ ابن نديم، 130)، شعر او را بايد از نوع ايمران دانست كه آثار تكلف و تصنع و به خصوص تقليد (ابوالفرج،24/129)، در آنها به خوبي آشكار است.
آنچه بيشتر باعث شهرت ابودلف شده و نام او را جاويدان ساخته، نه سروده هاي وي، بلكه مدايحي است كه شاعران والايي چون ابوتمام، دعبل خزاعي و علي بن جبله دربارة او سروده اند و نام او را در شمار ممدوحان و بخشندگان بزرگ عرب ثبت كرده اند (نكـ: دنبالة مقاله). ابودلف كه گويي رمز و راز بلند آوازگي و شهرت خود را در وجود شاعران مي ديد، مجالسي برپا مي ساخت كه در آنها شاعران معروف گرد هم مي آمدند و اشعار و مدايح خود را نزد وي مي خواندند. با هدايا و پاداشهاي كلاني كه او در اين راه نثار مي كرد، كمتر شاعري مي توانست دامن خود را از مديحه سرايي پاكيزه نگه دارد. از اين رو دربار او به كانون شعر و ادب آن روزگار مبدل شده بود و شاعران بسياري به آنجا آمد و شد داشتند (نكـ: ابن ابي طاهر، 6/244 ـ 249). وي هر سال مبالغي هنگفت به شخصي به نام عبدالله بن عباس مي داد تا شاعراني را از اطراف و اكناف به دربار وي روانه سازد (نكـ: همو، 6/253 ـ 254).
يكي از اين شاعران والا ابوتمام (هـ م) است كه با ابودلف دوستي نزديك و ديرپا داشت. البته از آغاز آشنايي و ورود ابو تمام به دربار ابودلف اطلاعي در دست نيست. شايد اين آشنايي پس از مرگ محمد بن حميد و مرثيه سرايي ابوتمام براي او، آغاز شده باشد. اين مرثيه كه يكي از مشهورترين مراثي عرب است، چنان ابودلف را شيفته كرد كه اين جملة معروف را گفت: «اي كاش اين مرثيه را در مرگ من گفته بودي» (صولي، 124 ـ 125؛ ابوالفرج، 16/390؛ ابن خلكان، 2/14).
ابودلف، ابوتمام را سخت عزيز مي داشت و پاداشهاي كلان به اومي بخشيد. مشهورترين سرودة ابوتمام در مدح ابودلف قصيدة بائيه اي است كه در حضور جمعي از اشراف و بزرگان عرب و عجن برخواند و ابودلف دردم 50000 درهم به او بخشيد (صولي، 121 ـ 124). 45 بيت از اين قصيده در ديوان ابوتمام (ص 41 ـ 43) گرد آمده است. به درستي روشن نيست كه ابوتمام چه مدت در دربار او به سر برده است. تنها معلوم است كه يك بار بين آن دو كدورتي پيش آمد و ابودلف از شاعر سخت رنجيد و شاعر به ناچار اسحاق بن ابي ربعي، كاتب ابودلف، را واسطه قرار داد تا از او نزد ابودلف شفاعت كند (همو، 212). ابوتمام اشعاري نيز در سرزنش ابودلف سروده و در آن از بي اعتنايي ممدوح نسبت به خود سخت ناليده است و از اينكه ماهها در انتظار پاداش نشسته و جز بي مهري از ممدوح چيزي نديده، زبان به گله گشوده است. چه بسا پس از اين ماجرا ابوتمام دربار و ي را فرو گذاشته باشد؛ به ويژه كه در ابياتي وي را تهديد كرده كه اگر به آنچه مي خواهد نرسد، به زودي دربارش را ترك خواهد گفت (ص 352). مجموع ابياتي كه ابوتمام دربارة وي سروده، حدود 140 بيت است.
از ديگر مداحان ابودلف، علي بن جبله، معروف به عَكَوَّك است كه پيش از 170 ق به حضور ابودلف رسيده بود (ابوالفرج، 14/134)، او كه وصف گشاده دستيهاي ابودلف را شنيده بود، به كرج رفت و مديحه اي به وي تقديم داشت. در آغاز شاعران دربار وي را متهم به سرقت اين ابيات كردند، اما چون از عهده آزمون آنان به خوبي برآمد، تحسين همگان را برانگيخت و ابودلف 30000 و به گفته اي 100000 درهم به او بخشيد (همو، 20/15ـ19). از جمله مدايح بسياري كه اين جبله درباره وي سروده، همين قصيده مشهور است كه در آن با مبالغه بسيار ابودلف را ستوده است، تا آنجا كه «گردش روزگار و زندگي و مرگ انسانها را در دست او مي بيند» (ابن معتز، 172ـ173؛ ابوهلال، 1/92ـ93). اين قصيده كه در اصل شامل 58 بيت بوده است (ابن خلكان، 13/35)، باعث شهرت بسيار ابودلف شد، گرچه بعدها دردسر بسيار براي شاعر فراهم ساخت و به گفته اي باعث قتل وي شد. به روايت ابن معتز (همانجا) هنگامي كه مأمون اين قصيده را شنيد، سخت برآشفت و شاعر را كه به جزيره گريخته بود، خواست و سرانجام به حكم تكفير، زبانش را از قفا بيرون كشيد.
بكر بن نطاح (د200ق) نيز از ديگر شاعران معروفي است كه مدايح بسياري به وي تقديم داشته و طولاني ترين قصيده اي كه در مدح وي و خاندانش سروده، 90 بيت است (ابن معتز، 220ـ226). اين نطاح در اين قصيده به برخي جنبه هاي زندگي ابودلف از جمله جنگهاي وي اشاره كرده است.
از ديگر شاعراني كه به دربار وي آمد و شد داشته اند، دعيل خزاعي، ابويعقوب خريمي، رقاشي شاعر برمكي، جُعَيفران مُوَسوس، حسن بن رجا، ابن بواب، ابودلامه، ابوالشّيص، ابوالاسد و ابن باذان را مي توان نام بردكه درباره هركدام داستانهايي در منابع كهن آمده است. (نكـ : ابوالشّيص، 63؛ قس: ابوالفرج، 16/404؛ ابن ابي طاهر، 6/245ـ247؛ ماني موسوس، 33، 74؛ ابن عبدريه، 6/169، 285؛ جاحظ، البخلاء، 364، البيان، 2/282؛ ابن معتز، 227، 345ـ346؛ ابوالفرج، 14/134، 23/43ـ 44؛ تنوخي، المستجاد، 235). اشعار اين شعرا درباره ابودلف منمحصر به مدح نيست و بسياري از آنان با اندكي كاستي يا تأخير در بذل و بخشش، زبان به هجو او مي گشودند. از جمله آنان خريمي، ابن باذان و ابن رجا را بايد نام برد
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
