رویکرد پژوهش محور در برنامه های درسی مدارس کشور
اهمیت و جایگاه پژوهش و تحقیق در توسعه همه جانبه برکسی پوشیده نیست، تحقیق و پژوهش شاهراه ورود به خودکفایی و استقلال همه جانبه است تا جامعه ای از نظر علمی جایگاه مورد قبولی در جهان کنونی نداشته باشد نمی تواند از استقلال سخن بگوید.
اهمیت و جایگاه پژوهش و تحقیق در توسعه همه جانبه برکسی پوشیده نیست، تحقیق و پژوهش شاهراه ورود به خودکفایی و استقلال همه جانبه است تا جامعه ای از نظر علمی جایگاه مورد قبولی در جهان کنونی نداشته باشد نمی تواند از استقلال سخن بگوید. در جهان کنونی جامعه ای مستقل است که در داد و ستد اطلاعاتی تنها گیرنده و مصرف کننده نتایج تحقیق و پژوهش دیگران نباشد زیرا در این صورت آ نچه لازم دارد در اختیار او برای یک زندگی سعادتمند قرار نمی دهند بلکه آنچه دیگران می خواهند و با منافع ملی آنها سازگار است ارایه می دهند.
در این مقاله برآنیم که چرا تحقیق و پژوهش محور فعالیت های جامعه نیست و تقریباً در بسیاری از موارد آن را یک امر تحمیلی یا نمایشی برای توجیه تصمیمات از پیش گرفته شده می دانند؟ برای این سوال مطمئناً پاسخ های متفاوتی ارایه می گردد از جمله: ۱) عدم اعتقاد برخی مسئولان به ضرورت تصمیم گیری و برنامه ریزی برپایه تحقیق و پژوهش ۲) نبود متولی مشخص در امر تحقیق و پژوهش در کشور ۳) کمبود اعتبارات لازم برای فعالیت های تحقیقی و پژوهشی ۴) عدم کار بست نتایج تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته که پس از صرف عمر عزیزترین اندیشمندان کشور نهایتاً در سمینار یا کنگره ای خلاصه ای از نتایج تحقیق و پژوهش ارائه می شود و در کتابی چاپ می شود و تمام. ۵) پیچ وخمهای اداری در تامین هزینه تحقیق و پژوهش که باعث دلسردی محققان و پژوهشگران می شود.
از نظر نویسندهِ این نوشتار، اساسی ترین علت بی توجهی به امر تحقیق و پژوهش را باید در سیستم تعلیم و تربیت جامعه جستجو کرد زیرا عدم تمایل به فعالیت های تحقیقی و پژوهشی به نبود روح تحقیق و پژوهش در دانش آموختگان و عدم وجود فضای تحقیقاتی و پژوهشی در سیستم تعلیم و تربیت کشور در دوره های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تحصیلی باز می گردد.
قبل از ورود به بحث پژوهش و تحقیق باید اذعان نمود که از گذشته دور و به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولان بلند پایه کشور به خصوص مسئولان آموزش و پرورش تلاش های بسیاری جهت برون رفت آموزش و پرورش از نظام منجمد و استعداد کش <حافظه گرایی> انجام داده اند که عدم یادآوری آن جفا به خدمتگزاران تعلیم و تربیت است. لذا با همهِ تلاش های صورت گرفته و اقدامات مفیدی که تاکنون در این زمینه انجام شده است به طور کلی بر نظام تعلیم و تربیت کشور روح حافظه پروری حاکم است و تحقیق و پژوهش محور تعلیم و تربیت نیست.
از دهه دوم انقلاب توجه به تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش شکل جدید به خود گرفت و با تأسیس پژوهشکدهِ تعلیم و تربیت در وزارت آموزش و پرورش و تعیین پست کارشناسی مسئول تحقیقات در سازمان های آموزش و پرورش و تشکیل شورای تحقیقات در استانهای کشور با حضور مسئولان آموزش و پرورش استانها، استادان دانشگاه و صاحب نظران تعلیم و تربیت تاحدی به بحث تحقیق و پژوهش عنایت شد. از سوی دیگر فعالیت های فوق برنامه و تدوین مسابقات علمی، فرهنگی، هنری با ارائه مقالات پژوهشی و تحقیقاتی توسط دانش آموزان نیز که گاهی در جهت اشاعه فرهنگ تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است به ورود پژوهش و تحقیق در صحنه تعلیم و تربیت کمک نمود که یکی از مهم ترین اقدامات در این زمینه طرح <پرسش مهر> است.
از دیگر اقدامات ارزنده سال های اخیر در امر تحقیقی معلمان طرحی در قالب <معلم پژوهنده> است. معلم پژوهنده به هر معلم یا دست اندکار آموزش و پرورش گفته می شود که برای انجام کار بهتر و اصلاح شیوه یاددهی و یادگیری در روند فعالیت آموزشی و پرورشی خود دست به اقدامی علمی و پژوهشی می زند تا براثر این اقدام به اصلاح و تغییر مثبت وضعیت موجود بپردازد.
توجه به نوآوری ها و تحقیقات علمی معلمان و انعکاس آن به جامعه تعلیم و تربیت جهت بررسی یا نقد یا نهایتاً بهره گیری از آن باعث ایجاد انگیزه و تحرک معلمان کشور در ایجاد نوآوری و تحول در شیوهِ آموزش می گردد.آنچه که به عنوان توجه به امر تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش کشور مورد اشاره قرار گرفت و می باید از این تلاش ها تقدیر کرد، همگی فرع برروند کلی نظام آموزش کشور است زیرا تحقیق و پژوهش با همهِ تلاش های مذکور به عنوان خمیرمایه و محور سیستم تعلیم و تربیت کشور دیده نشده است. سیستم آموزش و پرورش هم اکنون نیز بر اساس محفوظات و حافظه محوری به ارزشیابی از اندوخته دانش آموزان می پردازد. در این سیستم قدرت تحلیل مسایل، انجام پروژه و فعالیت تحقیقاتی اساس ارزشیابی دانش آموزان نیست. امروزه رونق کتابهای حل المسائل با عناوین زیرا و متفاوت جای کتب درسی را گرفته است و به هر دلیلی که به طور قطع بر نویسنده پنهان است از گذشته تا حال کسی به فکر جلوگیری از چنین ناشرانی نیست.
اگر دانش آموزان از دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه روش تفکر و اندیشهِ محققانه و پژوهشگرانه را پیش گیرند، طبعاً در کلیه امور زندگی به خصوص در مسایل مهم اجتماعی و مسئولیت هایی که می پذیرند اساس تصمیم گیری های خویش را برپایه تحقیق و پژوهش بنا می نهند زیرا دانش آموز از روزی که پا به مدرسه می نهد متناسب با شرایط سنی و قدرت فکری اش جز از راه تحقیق و پژوهش نمی آموزد و تعلیم و تعلم را مجموعه ای از کتب و نوشته ها نمی داند که برای کلیه سوالات و مجهولات پاسخ هایی از پیش آماده کرده است تا او بدون هیچ دغدغه خاطری و بدون هیچ تلاشی به پاسخ مجهولات خود برسد. او معلم را کسی نخواهد دانست که در کلاس حاضر می شود تا چند سوال ارائه دهد و خود نیز پاسخ های آنها را در اختیار دانش آموزان قرار دهد. امروزه مهم ترین شیوه تدریس و پویاترین آن، <یادگیری پژوهش محور> است، یادگیری براساس تحقیق و ارائه پژوهش سبب می شود دانش آموز خود به دنبال کشف مجهولات برود و معلم جز نقش هدایت گر و راهنما را نداشته باشد. چنین شیوه ای سبب می شود دانش آموزان با روحیه محققانه و پژوهشگرانه دوران تحصیل را طی کرده و هنگام ورود به دانشگاه جز به امر تحقیق و پژوهش نمی اندیشد و هنگام حضور در صحنه ها و جایگاه های مسئولیتی جامعه در تصمیم گیری ها اساس و مبنا را تحقیق و پژوهش قرار دهند.
مقام معظم رهبری یکی از اساسی ترین مسایلی که در سال های اخیر عنوان نموده و برآن پافشاری داشته اند بحث جنبش نرم افزاری است و این نشان از اهمیت جایگاه تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است. البته این درست است که کسانی متناسب با رشته خاص تحصیلات عالی خویش به فعالیت های تحقیقاتی می پردازند و بسیاری از اساتید دانشگاه و معلمان کار تحقیقی انجام می دهند اما آیا این قشر نسبت به کل جامعه تحصیل کرده بسیار کم و قلیل هستند؟ اساسی ترین اقدام برای ایجاد روحیه تحقیق و پژوهش در جامعه تحول اساسی در نظام تعلیم و تربیت کشور است و برای انجام اقدامی بنیادین و ریشه ای جز از طریق آموزش و پرورش و تحول اساسی نظام آموزش به سوی پژوهش محوری نمی توان به این هدف ارزشمند و حیاتی رسید.
با توجه به سهم اندک بودجه در قبال پژوهش که در تحقق یافتن آن خلل ایجاد می کند از سهم اندک تر این بودجه به آموزش و پرورش که حرفی را برای گفتن نمی گذارد، این بودجه صرفاً برای انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی پیرامون مسایل و مشکلات آموزشی و پرورشی و برگزاری سخنرانی های تحقیقاتی <آن هم در حد بسیار محدود> تخصیص می یابد که در این اعتبار فعالیت های دانش آموزی و موضوع یادگیری پژوهش محورنه مدنظر قرار می گیرد و نه می تواند قرار بگیرد.
لذا به بهانهِ سخنان رهبری در سال جدید، شایسته است یک بار دیگر نظر همهِ مسئولان بلندپایه کشور، به خصوص نمایندگان محترم مجلس و دیگر دلسوزان جامعه به ضرورت بازنگری جدی و علمی مورد نظر قرار گیرد تا روحیهِ تحقیق و پژوهش به صورت عام و گسترده در جامعه تحقق پذیرد.
در شرایط فعلی و با اقداماتی که آموزش و پرورش در همین حد در مورد تحقیق و پژوهش دانش آموزی انجام می دهد با محدودیت های متعددی مواجه است از قبیل:
۱) عدم توجه به فعالیت های تحقیقی و پژوهشی در نظام ارزشیابی دانش آموزان
۲) عدم تناسب وقت تعیین شده برای هر درس متناسب با فعالیت های تحقیقی
۳) نبود شرایطی تشویقی برای دانش آموزان محقق و نیز معلمانی که به روش تحقیق و پژوهش در تدریس توجه جدی دارند. لذا در شیوهِ آموزشی و پرورشی و در امر یاددهی یادگیری در نظام تعلیم و تربیت کشور نیازمند تحول بنیادی هستیم تا بتوانیم از حصار تنگ شیوه های آموزشی سنتی خارج شویم و تعلیم و تربیتی داشته باشیم که روح تعمق بخشی و پژوهش محوری را در دانش آموزان بپرواند. به علت مقدمات و برنامه ریزیهای علمی که چنین امری می طلبد به پشتوانه های محکم از سوی مسئولان کشور نیازمندیم و در یک کلام می توان گفت: به یک عزم ملی نیازمندیم تا نظام تعلیم و تربیت بربنیان پژوهش و تحقیق متحول گردد و از این راه روح تحقیق و پژوهش در عموم تحصیل کرده های جامعه پدید آید.
امیدواریم در آستانه سال جدید که به نام <نوآوری و شکوفایی> مزین شده است که به حق از دغدغه های مقام معظم رهبری نیز بوده است شاهد نظام تعلیم و تربیت پژوهش محور باشیم تا از این رهگذر امر تحقیق و پژوهش در همهِ امور جاری و ساری شود. در پایان جا دارد به معلمان عزیزی که در شرایط فعلی در کنار آموزش، کارهای پژوهشی را نیز در اولویت فعالیت های خود در مدارس قرار می دهند، درود بفرستیم.
رویکرد پژوهش محور در برنامه های درسی مدارس کشور
در میان رویكردهای آموزشی رویكرد دانش آموز محور ( student- centered) در حال حاضر از مهم ترین رویكردهای حاكم بر برنامه درسی است. این رویكرد انواعی دارد كه متداولترین آن در نظام آموزشی فعلی رویكرد فعال یا فعالیت - محور ( activity- centered ) می باشد. رویكرد فعالیت - محور هم اكنون به عنوان الگویی تازه سر لوحه كار كارشناسان دفتر برنامه ریزی و تالیف كتب درسی است .
در مقابل رویكرد یاد شده فوق، رویكرد پژوهش - محور ( inquiry-centered ) قرار دارد كه در آن فعالیت ها از بطن پرسش ها و علاقه مندی های دانش آموز بر می خیزد و طبیعتا نمی توان آنها را مانند رویكرد فعالیت - محور بسته بندی و فرموله كرد. این فعالیت ها برای دانش آموزان متفاوت نیز به ناچار یكسان نیست.
در این رویكرد دانش آموز خود به دنبال الگوها و روابطی مرتبط با مشاهده هایش از جهان پیرامون است و به عبارت دیگر نقطه شروع ، مراحل كار و نقطه پایان فعالیت ها را خود تعیین می كند. در رویكرد پژوهش- محور هنگامی كه فعالیت ها از بطن پرسش های دانش آموز بر می خیزد و بر اساس تجارب او شكل می گیرد به وی فرصت داده می شود تا تجارب و مشاهده های خود را همزمان به كار گیرد . علوم برای او بسیار ملموس ، هیجان انگیز ، قابل دسترس و به عبارتی جزئی از زندگی روزانه او می شود .
اجمالی از برنامه درسی آموزش پژوهش- محور
ـ زمان :برخلاف كلاس فعالیت - محور كه یك جلسه حدود پنجاه دقیقه است ، زمان كلاس پژوهشگرا طولانی است و گاهی بیش از پنج جلسه زمان لازم دارد .
ـ طراحی :
برنامه كلی مشخص است ولی جزئیات آن برخلاف كلاس فعالیت- محور كه از پیش دقیقاٌ مرحله به مرحله مشخص است ، انعطاف پذیر می باشد .
ـ نتایج :
1) نتایج را نه معلم می داند و نه دانش آموز و در كتاب درسی هم نیامده است .
2) نتایج پژوهش ها به بحث گذاشته می شود و در مورد آنها گفتگو می شود .
مواد لازم :
مواد لازم مانند بسته های آموزشی از پیش آماده نیست بلكه بر اساس تقاضای دانش آموز تعیین می شود و معلم و دانش آموز هر دو در تهیه آن مسئولند
تئوری كار :
تئوری كار از پیش مشخص نیست بلكه بر اساس پرسش دانش آموزان و تجارب خود آنها شكل می گیرد
نقش معلم :
1) معلم و دانش آموز با یكدیگر كلاس را كنترل می كنند . معلم قدرت مطلقه در كلاس نیست .
2) معلم باید خود را با فضای كلاس همگون كند .
3) درگیری های ذهنی برای معلم وجود دارد
4) كلاس شلوغ است اما یادگیری زیاد اتفاق می افتد
5) معلم و دانش آموز در یادگیری مشاركت دارند و در مورد آنچه یافته اند با هم گفتگو می كنند .
6) كلاس پر جنب و جوش و بعلت تعاملهای ذهنی دانش آموزان شلوغ است .
نقش دانش آموز :
1) دانش آموز خود روش كار و فهرست مواد و وسایل لازم را می نویسد .
2) نتایج به عنوان یافته های دانش آموزان است نه نسخه از پیش نوشته شده .
3) کار تدریس بر اساس پرسش فردی یا گروهی دانش آموزان ، دنبال می شود .
4) معلم لزوما پاسخ را نمی داند چون پرسش را دانش آموز خود طرح می كند .
5) ممكن است چندین پاسخ از سوی دانش آموزان وجود داشته باشد .
6) دانش آموز فعال است . از جمله های " من می خواهم " یا " ما می خواهیم كه جواب را پیدا كنیم " زیاد استفاده می كند .
7) كلاس شلوغ است .
8) درگیری های ذهنی بین دانش آموزان جریان دارد تا حالت تعادل برقرار شود .
ارزشیابی :
1) مدت ارزشیابی محدود و كوتاه نیست .
2) ارزشیابی ناظر به فرایند كار است.
3) برای هر دانش آموز یا هر گروه به تناسب فعالیت فهرست ارزشیابی معینی تهیه می شود .
آموخته های دانش آموزان :
1) مهارت های شناختی سطوح بالا مانند مهارت مشاهده در دانش آموزان تقویت می شود .
2) نتایجی كه با دلایل علمی و منطقی نمی خواند ، ریخته می شود .
3) از تفاوت ها و اختلاف نظر ها برای شروع كار استفاده می كند .
4) هر فردی را شایسته فهم ، علم و انجام كارهای علمی می دانند .
5) علم را به عنوان الگو و شكل دهنده جهان می شناسد .
6) علم را یك فرایند پیوسته ، در هم آمیخته و حتی قابل پیش بینی می داند .
7) دانش در حین انجام دادن و آموختن علم بدست می آید
استفاده از فناوری اطلاعات
1) دانش آموزان خود متعهد به یادگیری می گردند.
2) دانش آموزان به جستجو سامان داده به تحلیل اطلاعات پرداخته و ایده های خود را با دیگران مبادله می كنند .
3) دانش آموزان در پروژه یادگیری درگیر می شوند .
4) فرصت های برابر آموزشی برای همه گروههای دانش آموزی قومی فراهم می شود .
5) مرزهای كلاسی با جامعه شیشه ای شده و ارتباط مستمر و پایداری شكل می گیرد .
6) درك اجتماعی دانش آموزان برای مشاركت در انجام پروژه های یادگیری افزایش یابد.
اهمیت و جایگاه پژوهش و تحقیق در توسعه همه جانبه برکسی پوشیده نیست، تحقیق و پژوهش شاهراه ورود به خودکفایی و استقلال همه جانبه است تا جامعه ای از نظر علمی جایگاه مورد قبولی در جهان کنونی نداشته باشد نمی تواند از استقلال سخن بگوید. در جهان کنونی جامعه ای مستقل است که در داد و ستد اطلاعاتی تنها گیرنده و مصرف کننده نتایج تحقیق و پژوهش دیگران نباشد زیرا در این صورت آ نچه لازم دارد در اختیار او برای یک زندگی سعادتمند قرار نمی دهند بلکه آنچه دیگران می خواهند و با منافع ملی آنها سازگار است ارایه می دهند.
در این مقاله برآنیم که چرا تحقیق و پژوهش محور فعالیت های جامعه نیست و تقریباً در بسیاری از موارد آن را یک امر تحمیلی یا نمایشی برای توجیه تصمیمات از پیش گرفته شده می دانند؟ برای این سوال مطمئناً پاسخ های متفاوتی ارایه می گردد از جمله: ۱) عدم اعتقاد برخی مسئولان به ضرورت تصمیم گیری و برنامه ریزی برپایه تحقیق و پژوهش ۲) نبود متولی مشخص در امر تحقیق و پژوهش در کشور ۳) کمبود اعتبارات لازم برای فعالیت های تحقیقی و پژوهشی ۴) عدم کار بست نتایج تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته که پس از صرف عمر عزیزترین اندیشمندان کشور نهایتاً در سمینار یا کنگره ای خلاصه ای از نتایج تحقیق و پژوهش ارائه می شود و در کتابی چاپ می شود و تمام. ۵) پیچ وخمهای اداری در تامین هزینه تحقیق و پژوهش که باعث دلسردی محققان و پژوهشگران می شود.
از نظر نویسندهِ این نوشتار، اساسی ترین علت بی توجهی به امر تحقیق و پژوهش را باید در سیستم تعلیم و تربیت جامعه جستجو کرد زیرا عدم تمایل به فعالیت های تحقیقی و پژوهشی به نبود روح تحقیق و پژوهش در دانش آموختگان و عدم وجود فضای تحقیقاتی و پژوهشی در سیستم تعلیم و تربیت کشور در دوره های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تحصیلی باز می گردد.
قبل از ورود به بحث پژوهش و تحقیق باید اذعان نمود که از گذشته دور و به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولان بلند پایه کشور به خصوص مسئولان آموزش و پرورش تلاش های بسیاری جهت برون رفت آموزش و پرورش از نظام منجمد و استعداد کش <حافظه گرایی> انجام داده اند که عدم یادآوری آن جفا به خدمتگزاران تعلیم و تربیت است. لذا با همهِ تلاش های صورت گرفته و اقدامات مفیدی که تاکنون در این زمینه انجام شده است به طور کلی بر نظام تعلیم و تربیت کشور روح حافظه پروری حاکم است و تحقیق و پژوهش محور تعلیم و تربیت نیست.
از دهه دوم انقلاب توجه به تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش شکل جدید به خود گرفت و با تأسیس پژوهشکدهِ تعلیم و تربیت در وزارت آموزش و پرورش و تعیین پست کارشناسی مسئول تحقیقات در سازمان های آموزش و پرورش و تشکیل شورای تحقیقات در استانهای کشور با حضور مسئولان آموزش و پرورش استانها، استادان دانشگاه و صاحب نظران تعلیم و تربیت تاحدی به بحث تحقیق و پژوهش عنایت شد. از سوی دیگر فعالیت های فوق برنامه و تدوین مسابقات علمی، فرهنگی، هنری با ارائه مقالات پژوهشی و تحقیقاتی توسط دانش آموزان نیز که گاهی در جهت اشاعه فرهنگ تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است به ورود پژوهش و تحقیق در صحنه تعلیم و تربیت کمک نمود که یکی از مهم ترین اقدامات در این زمینه طرح <پرسش مهر> است.
از دیگر اقدامات ارزنده سال های اخیر در امر تحقیقی معلمان طرحی در قالب <معلم پژوهنده> است. معلم پژوهنده به هر معلم یا دست اندکار آموزش و پرورش گفته می شود که برای انجام کار بهتر و اصلاح شیوه یاددهی و یادگیری در روند فعالیت آموزشی و پرورشی خود دست به اقدامی علمی و پژوهشی می زند تا براثر این اقدام به اصلاح و تغییر مثبت وضعیت موجود بپردازد.
توجه به نوآوری ها و تحقیقات علمی معلمان و انعکاس آن به جامعه تعلیم و تربیت جهت بررسی یا نقد یا نهایتاً بهره گیری از آن باعث ایجاد انگیزه و تحرک معلمان کشور در ایجاد نوآوری و تحول در شیوهِ آموزش می گردد.آنچه که به عنوان توجه به امر تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش کشور مورد اشاره قرار گرفت و می باید از این تلاش ها تقدیر کرد، همگی فرع برروند کلی نظام آموزش کشور است زیرا تحقیق و پژوهش با همهِ تلاش های مذکور به عنوان خمیرمایه و محور سیستم تعلیم و تربیت کشور دیده نشده است. سیستم آموزش و پرورش هم اکنون نیز بر اساس محفوظات و حافظه محوری به ارزشیابی از اندوخته دانش آموزان می پردازد. در این سیستم قدرت تحلیل مسایل، انجام پروژه و فعالیت تحقیقاتی اساس ارزشیابی دانش آموزان نیست. امروزه رونق کتابهای حل المسائل با عناوین زیرا و متفاوت جای کتب درسی را گرفته است و به هر دلیلی که به طور قطع بر نویسنده پنهان است از گذشته تا حال کسی به فکر جلوگیری از چنین ناشرانی نیست.
اگر دانش آموزان از دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه روش تفکر و اندیشهِ محققانه و پژوهشگرانه را پیش گیرند، طبعاً در کلیه امور زندگی به خصوص در مسایل مهم اجتماعی و مسئولیت هایی که می پذیرند اساس تصمیم گیری های خویش را برپایه تحقیق و پژوهش بنا می نهند زیرا دانش آموز از روزی که پا به مدرسه می نهد متناسب با شرایط سنی و قدرت فکری اش جز از راه تحقیق و پژوهش نمی آموزد و تعلیم و تعلم را مجموعه ای از کتب و نوشته ها نمی داند که برای کلیه سوالات و مجهولات پاسخ هایی از پیش آماده کرده است تا او بدون هیچ دغدغه خاطری و بدون هیچ تلاشی به پاسخ مجهولات خود برسد. او معلم را کسی نخواهد دانست که در کلاس حاضر می شود تا چند سوال ارائه دهد و خود نیز پاسخ های آنها را در اختیار دانش آموزان قرار دهد. امروزه مهم ترین شیوه تدریس و پویاترین آن، <یادگیری پژوهش محور> است، یادگیری براساس تحقیق و ارائه پژوهش سبب می شود دانش آموز خود به دنبال کشف مجهولات برود و معلم جز نقش هدایت گر و راهنما را نداشته باشد. چنین شیوه ای سبب می شود دانش آموزان با روحیه محققانه و پژوهشگرانه دوران تحصیل را طی کرده و هنگام ورود به دانشگاه جز به امر تحقیق و پژوهش نمی اندیشد و هنگام حضور در صحنه ها و جایگاه های مسئولیتی جامعه در تصمیم گیری ها اساس و مبنا را تحقیق و پژوهش قرار دهند.
مقام معظم رهبری یکی از اساسی ترین مسایلی که در سال های اخیر عنوان نموده و برآن پافشاری داشته اند بحث جنبش نرم افزاری است و این نشان از اهمیت جایگاه تحقیق و پژوهش در آموزش و پرورش است. البته این درست است که کسانی متناسب با رشته خاص تحصیلات عالی خویش به فعالیت های تحقیقاتی می پردازند و بسیاری از اساتید دانشگاه و معلمان کار تحقیقی انجام می دهند اما آیا این قشر نسبت به کل جامعه تحصیل کرده بسیار کم و قلیل هستند؟ اساسی ترین اقدام برای ایجاد روحیه تحقیق و پژوهش در جامعه تحول اساسی در نظام تعلیم و تربیت کشور است و برای انجام اقدامی بنیادین و ریشه ای جز از طریق آموزش و پرورش و تحول اساسی نظام آموزش به سوی پژوهش محوری نمی توان به این هدف ارزشمند و حیاتی رسید.
با توجه به سهم اندک بودجه در قبال پژوهش که در تحقق یافتن آن خلل ایجاد می کند از سهم اندک تر این بودجه به آموزش و پرورش که حرفی را برای گفتن نمی گذارد، این بودجه صرفاً برای انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی پیرامون مسایل و مشکلات آموزشی و پرورشی و برگزاری سخنرانی های تحقیقاتی <آن هم در حد بسیار محدود> تخصیص می یابد که در این اعتبار فعالیت های دانش آموزی و موضوع یادگیری پژوهش محورنه مدنظر قرار می گیرد و نه می تواند قرار بگیرد.
لذا به بهانهِ سخنان رهبری در سال جدید، شایسته است یک بار دیگر نظر همهِ مسئولان بلندپایه کشور، به خصوص نمایندگان محترم مجلس و دیگر دلسوزان جامعه به ضرورت بازنگری جدی و علمی مورد نظر قرار گیرد تا روحیهِ تحقیق و پژوهش به صورت عام و گسترده در جامعه تحقق پذیرد.
در شرایط فعلی و با اقداماتی که آموزش و پرورش در همین حد در مورد تحقیق و پژوهش دانش آموزی انجام می دهد با محدودیت های متعددی مواجه است از قبیل:
۱) عدم توجه به فعالیت های تحقیقی و پژوهشی در نظام ارزشیابی دانش آموزان
۲) عدم تناسب وقت تعیین شده برای هر درس متناسب با فعالیت های تحقیقی
۳) نبود شرایطی تشویقی برای دانش آموزان محقق و نیز معلمانی که به روش تحقیق و پژوهش در تدریس توجه جدی دارند. لذا در شیوهِ آموزشی و پرورشی و در امر یاددهی یادگیری در نظام تعلیم و تربیت کشور نیازمند تحول بنیادی هستیم تا بتوانیم از حصار تنگ شیوه های آموزشی سنتی خارج شویم و تعلیم و تربیتی داشته باشیم که روح تعمق بخشی و پژوهش محوری را در دانش آموزان بپرواند. به علت مقدمات و برنامه ریزیهای علمی که چنین امری می طلبد به پشتوانه های محکم از سوی مسئولان کشور نیازمندیم و در یک کلام می توان گفت: به یک عزم ملی نیازمندیم تا نظام تعلیم و تربیت بربنیان پژوهش و تحقیق متحول گردد و از این راه روح تحقیق و پژوهش در عموم تحصیل کرده های جامعه پدید آید.
امیدواریم در آستانه سال جدید که به نام <نوآوری و شکوفایی> مزین شده است که به حق از دغدغه های مقام معظم رهبری نیز بوده است شاهد نظام تعلیم و تربیت پژوهش محور باشیم تا از این رهگذر امر تحقیق و پژوهش در همهِ امور جاری و ساری شود. در پایان جا دارد به معلمان عزیزی که در شرایط فعلی در کنار آموزش، کارهای پژوهشی را نیز در اولویت فعالیت های خود در مدارس قرار می دهند، درود بفرستیم.
رویکرد پژوهش محور در برنامه های درسی مدارس کشور
در میان رویكردهای آموزشی رویكرد دانش آموز محور ( student- centered) در حال حاضر از مهم ترین رویكردهای حاكم بر برنامه درسی است. این رویكرد انواعی دارد كه متداولترین آن در نظام آموزشی فعلی رویكرد فعال یا فعالیت - محور ( activity- centered ) می باشد. رویكرد فعالیت - محور هم اكنون به عنوان الگویی تازه سر لوحه كار كارشناسان دفتر برنامه ریزی و تالیف كتب درسی است .
در مقابل رویكرد یاد شده فوق، رویكرد پژوهش - محور ( inquiry-centered ) قرار دارد كه در آن فعالیت ها از بطن پرسش ها و علاقه مندی های دانش آموز بر می خیزد و طبیعتا نمی توان آنها را مانند رویكرد فعالیت - محور بسته بندی و فرموله كرد. این فعالیت ها برای دانش آموزان متفاوت نیز به ناچار یكسان نیست.
در این رویكرد دانش آموز خود به دنبال الگوها و روابطی مرتبط با مشاهده هایش از جهان پیرامون است و به عبارت دیگر نقطه شروع ، مراحل كار و نقطه پایان فعالیت ها را خود تعیین می كند. در رویكرد پژوهش- محور هنگامی كه فعالیت ها از بطن پرسش های دانش آموز بر می خیزد و بر اساس تجارب او شكل می گیرد به وی فرصت داده می شود تا تجارب و مشاهده های خود را همزمان به كار گیرد . علوم برای او بسیار ملموس ، هیجان انگیز ، قابل دسترس و به عبارتی جزئی از زندگی روزانه او می شود .
اجمالی از برنامه درسی آموزش پژوهش- محور
ـ زمان :برخلاف كلاس فعالیت - محور كه یك جلسه حدود پنجاه دقیقه است ، زمان كلاس پژوهشگرا طولانی است و گاهی بیش از پنج جلسه زمان لازم دارد .
ـ طراحی :
برنامه كلی مشخص است ولی جزئیات آن برخلاف كلاس فعالیت- محور كه از پیش دقیقاٌ مرحله به مرحله مشخص است ، انعطاف پذیر می باشد .
ـ نتایج :
1) نتایج را نه معلم می داند و نه دانش آموز و در كتاب درسی هم نیامده است .
2) نتایج پژوهش ها به بحث گذاشته می شود و در مورد آنها گفتگو می شود .
مواد لازم :
مواد لازم مانند بسته های آموزشی از پیش آماده نیست بلكه بر اساس تقاضای دانش آموز تعیین می شود و معلم و دانش آموز هر دو در تهیه آن مسئولند
تئوری كار :
تئوری كار از پیش مشخص نیست بلكه بر اساس پرسش دانش آموزان و تجارب خود آنها شكل می گیرد
نقش معلم :
1) معلم و دانش آموز با یكدیگر كلاس را كنترل می كنند . معلم قدرت مطلقه در كلاس نیست .
2) معلم باید خود را با فضای كلاس همگون كند .
3) درگیری های ذهنی برای معلم وجود دارد
4) كلاس شلوغ است اما یادگیری زیاد اتفاق می افتد
5) معلم و دانش آموز در یادگیری مشاركت دارند و در مورد آنچه یافته اند با هم گفتگو می كنند .
6) كلاس پر جنب و جوش و بعلت تعاملهای ذهنی دانش آموزان شلوغ است .
نقش دانش آموز :
1) دانش آموز خود روش كار و فهرست مواد و وسایل لازم را می نویسد .
2) نتایج به عنوان یافته های دانش آموزان است نه نسخه از پیش نوشته شده .
3) کار تدریس بر اساس پرسش فردی یا گروهی دانش آموزان ، دنبال می شود .
4) معلم لزوما پاسخ را نمی داند چون پرسش را دانش آموز خود طرح می كند .
5) ممكن است چندین پاسخ از سوی دانش آموزان وجود داشته باشد .
6) دانش آموز فعال است . از جمله های " من می خواهم " یا " ما می خواهیم كه جواب را پیدا كنیم " زیاد استفاده می كند .
7) كلاس شلوغ است .
8) درگیری های ذهنی بین دانش آموزان جریان دارد تا حالت تعادل برقرار شود .
ارزشیابی :
1) مدت ارزشیابی محدود و كوتاه نیست .
2) ارزشیابی ناظر به فرایند كار است.
3) برای هر دانش آموز یا هر گروه به تناسب فعالیت فهرست ارزشیابی معینی تهیه می شود .
آموخته های دانش آموزان :
1) مهارت های شناختی سطوح بالا مانند مهارت مشاهده در دانش آموزان تقویت می شود .
2) نتایجی كه با دلایل علمی و منطقی نمی خواند ، ریخته می شود .
3) از تفاوت ها و اختلاف نظر ها برای شروع كار استفاده می كند .
4) هر فردی را شایسته فهم ، علم و انجام كارهای علمی می دانند .
5) علم را به عنوان الگو و شكل دهنده جهان می شناسد .
6) علم را یك فرایند پیوسته ، در هم آمیخته و حتی قابل پیش بینی می داند .
7) دانش در حین انجام دادن و آموختن علم بدست می آید
استفاده از فناوری اطلاعات
1) دانش آموزان خود متعهد به یادگیری می گردند.
2) دانش آموزان به جستجو سامان داده به تحلیل اطلاعات پرداخته و ایده های خود را با دیگران مبادله می كنند .
3) دانش آموزان در پروژه یادگیری درگیر می شوند .
4) فرصت های برابر آموزشی برای همه گروههای دانش آموزی قومی فراهم می شود .
5) مرزهای كلاسی با جامعه شیشه ای شده و ارتباط مستمر و پایداری شكل می گیرد .
6) درك اجتماعی دانش آموزان برای مشاركت در انجام پروژه های یادگیری افزایش یابد.
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
