شهر یزد
شهر یزد
مقدمه
موقعیت جغرافیایی ایران باعث شده تا هر خطه از این سرزمین به رنگ و شکلی خاص در آید و بناها، دیدنی ها، جاذبه های طبیعی و جلوه های خاصی را در خود جای دهد. در این میان، فرهنگ نیز در هر دیار، شکلی خاص پیدا کرده و چهره ای متفاوت را به نمایش گذاشته است. وجود این تفاوت ها و تمایزات یکی از زیبایی های کم نظیر سرزمینمان به شمار می رود و باعث می شود هر شهر و روستایی جلوه ای خاص برای بازدیدکنندگان داشته باشد.
یزد از آن شهرهایی است که سال ها می توان درباره آن حرف زد و از زیبایی هایی که در جای جای آن نهفته اند سخن گفت. می توان قدم به کوچه های قدیمی گذاشت و از مرور تاریخ در هر لحظه لذت برد. شکوه بناها و جلوه های تاریخی این شهر به حدی است که گردشگران خارجی نیز از آن به عنوان مقصدی تماشایی یاد کرده اند و محال است در سفر به این مرز و بوم راهی یزد نشوند. تماشای بادگیرهای برافراشته و خانه های قدیمی، دیدن میادین تاریخی، همنشینی با مردمان مهمان نواز و خونگرم، لذت تماشای ستارگان در اقامتگاه های سنتی و ...، همه و همه می توانند بهانه های خوبی برای سفر به این دیار کویری به دست تان بدهند.
تاریخچه
پیشینه نام یزد
واژۀ یزد در لغت به معنای مقدس و پاک بوده و وجه‌تسمیۀ این شهر، سرزمین مقدس و شهر خدا است.
واژه‌هایی که در تاریخها، سفرنامه‌ها، سیاحت‌نامه‌ها و دیگر مدارک تاریخی مربوط به پیش از اسلام، ماد و پارت و نیز پیش از ورود آریایی‌ها تا دوران کنونی به یزد داده شده‌است عبارتند از:
الف: ایز - ایزاطیخه – ایزدیس – ایساتیس – ایستخای
ک: کت – کتروا - کته – کث – کثه – که – کهثه
گ: گث – گبست
د: دارالسیاده – دارالشیعه – دارالعباده – دارالمومنین - دارالعلم
ش: شهر ایزد
ی: یزجی – یزد – یزدان شهر - یزدان گرد – یست – یسدی – یسن – یکس
واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه است.
ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری تألیف شده نام اصلی یزد را «کثه» نامیده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرن نهم در کتاب تاریخ یزد نام «کثه» را تأیید نموده که معنی شهر کوچک است زیرا در پارسی باستان این واژه به معنای کوچک است زیرا کثه در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی بود در حومه یزد قرار داشته و کوچک بوده‌است.
استان یزد از سرزمین‌های کهن و تاریخی ایران زمین است.
ابن حوقل در کتاب «ایران فی صورة الارض» دربارۀ یزد می‌نویسد: «از مهمترین شهرهای ولایت اصطخر از سوی خراسان «کثه» است و آن حومه یزد و ابرقویه می‌باشد… اما کثه که حومه یزد است شهری است در کنار بیابان و هوای آن خشک سالم است و مانند شهرهای کوهستانی فراخ نعمت است و روستایی دارد که محصولش ارزان است. بیشتر بناهای آن دراز شکل است و از گل ساخته شده. در آنجا شهری است استوار که قلعه‌ای با دو دروازه آهنین دارد: یکی به نام ایزد (باب ایزد) و دیگری در مسجد (باب‌المسجد) که نزدیک مسجد جامع است. این جامع در ربض قرار دارد و آبهای آن از قنات تأمین میشود…»
در بعضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون (میبد) را به سلیمان پیغمبر، (یزد) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و (ابر کوه) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده‌اند. این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است. آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده از دره‌های شیر کوه، نگاره‌های روی تخت سنگ کوه ارنان، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهرسازی باستانی و… نشان می‌دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی (مهریز و فهرج)، (یزد)، (رستاق و میبد) و (اردکان) متمرکز بود. پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه‌های باستانی (ری – کرمان) و (پارس – خراسان) قرار داشت، جزء سرزمین‌های دوردست مادها شمرده‌اند.
فرهنگ، زبان و گویش مردم یزد
مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگیهای گویشی سخن می گویند و بسیاری از واژه ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگیهای گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدین به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکان شان سخن می گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می دهند.
جاذبه های گردشگری
بقعه شیخ احمد فهادان
این بقعه مدفن شیخ احمد و برادرش از اهالی اسفنجرد و از عرفای زمان خویش است که به یزد آمدند و در محله فهادان ساکن شدند. از بنای اصلی آن تنها گنبدی آجری با بادگیرهای کاشیکاری مربع شکل و محراب کاشیکاری شده معرق باقی مانده است.
بقعه دوازده امام
این بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد است و در سال 429 هجری ساخته شده. در این بقعه کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد. این کتیبه بالای درگاه و در حاشیه‌ای از نقوش گل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخرالدین اسفنجردی از مشایخ بزرگ قرن هشتم که در محراب نصب است توجه بینندگان را به خود جلب می‌کند.
خانه عرب‌ها
مجموعه‌ای است از دو خانه بزرگ و کوچک واقع در سر قدمگاه محله فهادان نزدیک مسجد چهل محراب و به حاج میرزا احمد عرب تعلق دارد. تزیینات داخلی خانه بزرگ شامل سردرهای مقرنس پنج دری، راهرو و درها و همچنین گچبری رف‌ها و جاسازی در آنها است. نقاشی رنگی دیوارها و ابزارسازی درها از تزیینات داخلی است که نگاه‌ها را جذب می‌کند.
خانه لاری‌ها
مالک این خانه حاج ابراهیم لاری بوده و در قدیم به عنوان خانقاه نعمت‌الهی از آن استفاده می‌شده است. درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی‌شده آن یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است.
مسجد جامع
این مسجد یکی از باارزش‌ترین میراث هنری معماری اسلامی است. از امتیازات هنری و معماری این مسجد می‌توان کاشی‌کاری‌های نفیس و جالب، سردر بلند، دو کتیبه نفیس یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر کاشی لاجوردی معرق در کنار سردر، دو مناره زیبا و تزیینات کاشیکاری شده، دیوارهای داخلی شبستان و زیر گنبد و خارج گنبد را نام برد.
امامزاده جعفر
امامزاده جعفر، از نوادگان امام صادق (ع) و مهمترین زیارتگاه مورد احترام مردم یزد، در محله قدیمی مصلی عتیق واقع شده است. وی در زمان خلافت متوکل عباسی از مدینه به یزد مهاجرت کرد و به شاگردی در دکان آهنگری پرداخت. وی در سال 424 هجری قمری درگذشت و در محل فعلی دفن شد.
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)
این ساختمان به زندان اسکندر مشهور و متعلق به قرن 631 هجری قمری است. بانی آن شرف‌الدین علی رضی است. این مدرسه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد.
مجموعه امیر چخماق
شکوه مجموعه امیرچخماق آن را بی‌نیاز از نشانی می‌کند، اما در تقاطع خیابان امام خمینی و سلمان فارسی واقع است. این مجموعه که شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسرا، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهم‌تر مسجد میشود به امر امیر جلال‌الدین چخماق، از سرداران و امرای شاهرخ تیموری و حاکم یزد و با همکاری همسر وی فاطمه‌خاتون که در جهت آبادانی یزد کوشیدند، بنا شد.
مسجد فرط
در محله دارالشفا، مسجد کوچکی واقع شده. گفته میشود ابومسلم بعد از خروج در خراسان و تسلط او بر یزد آن را ساخته و امام رضا (ع) هنگام سفر از مدینه به خراسان در این مسجد عبادت کرده است. این مسجد در خیابان امام خمینی، پشت بازار خان، قرار دارد.
آتشکده زرتشتیان
یکی از اماکن مربوط به زرتشتیان آتشکده آنها است. این بنا در خیابان آیت ا... کاشانی واقع شده و شامل ساختمان و باغ پردرختی است که در قرن اخیر ساخته شده است. در این محل آتش مقدس با قدمت چندین ساله، که برای زرتشتیان محترم است و باید همیشه روشن نگه داشته شود، نگهداری میشود. قدمت آتشکده به 1500 سال می‌رسد. آتش در محفظه‌ای بلندتر از سطح زمین در اتاقی نسبتاً وسیع و دور از تابش خورشید قرار گرفته و اتاق‌هایی برای مراسم نیایش پیرامون آن طراحی شده است.
خانه ملک‌التجار
این خانه نمونه در حدود 120 سال قبل در یکی از بازارهای مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملک‌التجار است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود دارای کوچه‌ای دراز و باریک با دیوارهای بسیار بلند است. تزیینات داخلی اتاق‌های آن دست کمی از خانه‌های قدیمی دیگر ندارد. نقاشی اتاق‌های این خانه کار یک نقاش شیرازی است که از حیث اسلوب با نقاشی‌های عمارت نارنجستان شیرازی همسان است. این خانه در حال حاضر به مهمانسرای سنتی تبدیل شده است.
بازار خان
ساخت این بازار به زمان ناصرالدین شاه قاجار بر می‌گردد. ساختار متفاوت و عرض متباین آن حکایت از ساخت تدریجی‌اش دارد.
میدان وقت و ساعت
این میدان در نیمه دوم قرن هشتم ساخته شده است.
بازار زرگری
قدمت آن به قرون دوازده یا سیزده هجری قمری می‌رسد. طول بازار 94 متر با ارتفاع 6 متر است.
دخمه زرتشتیان
این دخمه در انتهای جنوبی شهر یزد در حوالی منطقه صفائیه در بالای تپه‌ای نسبتاً مرتفع قرار دارد. دخمه قدیمی‌تر به نام هانجکی هاتریا (زرتشتی هندی الاصل) و دیگری که جدیدتر است به نام گلستان معروف است. در وسط این دو دخمه چاله‌ای سنگی وجود دارد. زرتشتیان مردگان خود را در این چاله سنگی می‌گذاشته‌اند.
موزه
در شهر یزد چندین موزه قابل توجه هست که نمی‌توان از آنها گذشت؛ موزه آب، موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده از آن جمله‌اند.
شاهزاده فاضل
این زیارتگاه را قبر فضل بن موسی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) دانسته‌اند ولی برخی از مورخان نسبت به صحت آن شک و تردید کرده‌اند. گفته شده که بنای آن توسط امیر مبارزالدین احداث شده است. برخی از مورخان این مکان را مزار پیر برج می‌دانند و از این جهت مورد احترام زرتشتیان است.
باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یکی از باغ‌های معروف ایرانی است که در زمان زندیه طراحی و ساخته شده است. این باغ از قناتی به همین نام مشروب میشود و جریان آب در باغ استخوان‌بندی طراحی آن را تشکیل می‌دهد.
مجموعه دولت آباد از عناصری چون عمارت سردر جنوبی، شترخان و اصطبل‌ها، عمارت حرم‌سرا و عمارت هشتی بادگیر، آشپزخانه، عمارت بهشت‌آیین، عمارت تالار آیینه، سردر اصلی و آب‌انبار دو دهانه تشکیل شده است. جالب‌ترین بنای مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشکیل می‌دهد که تلفیق جریان آب و هوا در آن به زیباترین شکل صورت گرفته است. بادگیر باغ دولت‌آباد، با 33 متر بلندی از سطح زمین، شاهکار مهندسی و نبوغ معماران یزدی است.
بقعه سید شمس الدین
این بنا در سال 767 هجری قمری بنا شده و دارای ایوان بلند، نقاشی و تزیینات گچبری است. ایوان بلند آن دارای کاشیکاری معرق و رنگارنگ است. در وسط سقف ایوان بلند ترنجی بزرگ و در گوشه‌های سقف گل و بوته‌های زیبایی نقش بسته است.
مسجد ملا اسماعیل
این مسجد بزرگ در جنوب میدان خان قرار گرفته و اثر همت والای آخوند ملا اسماعیل عقدائی در سال 1222 است.
در این مسجد، با ایوان وسیع و شبستانی با 32 ستون و گنبدهای عالی، نقش و نمای آجری درگاه‌ها و گاهی تلفیق شده به کاشی و سنگ و مکتوب در طرف چپ بالای سردر بزرگ ورودی با مطالبی با خط نستعلیق جلب نظر می‌کند.
آب انبار شش بادگیری
برای شهرهای کویری همچون یزد ارزش آب بیش ا ز هر جای دیگر احساس میشود. در این شهر بیش از 75 آب‌انبار وجود دارد. این آب‌انبار نمونه، دارای شش بادگیر است و 180 سال پیش در دوره قاجار ساخته شده است. از ویژگیهای مهم آن دو دهانه بودن این آب‌انبار است که دارای تزیینات مقرنس‌کاری است. بنا دارای 55 پله ورودی در قسمت جنوبی است که بین پله 25 و 26 از بالا یک هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار دارد.
مسجد ریگ
این مسجد یک کاروانسرای مخروبه است و در خیابان قیام قرار دارد. امیر معین‌الدین اشرف این بنا را ساخته است. منار گلی مزین به کاشی با خطوط نقوش هندسی، قفسه‌ای چوبی در بالای منار، کتیبه خط ثلث بر کاشی معرق در سه طرف سردر، درب کنده‌کاری دو لنگه‌ای، کاشی‌های شش ضلعی فیروزه‌ای و آبی با حاشیه‌های سیاه و سفید مرسوم قرن نهم هجری در بدنه محراب و طاق‌نمای محراب با گچکاری مقرنس از برجستگی‌های مهم این مسجد به شمار می‌رود.
بقعه سید رکن الدین
این بنا در سال 725 هجری قمری بنا نهاده شده است و محل دفن سید رکن‌الدین محمد قاضی است. در داخل بقعه، آثار تزیینات آجرکاری و خطوط کوفی و نستعلیق بر دیوارها و حتی در قسمت سقف که با آب رنگ نقاشی شده است به چشم می‌خورد. بقعه در خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع، قرار دارد.
کارخانه اقبال
نخستین جلوه صنعت ریسندگی و بافندگی جدید در یزد کاخانه اقبال است. این کارخانه در سال 1312 هجری شمسی راه‌اندازی شد. قسمت‌های مختلف کارخانه مانند تالار اصلی، حیاط، انبارها، ساختمانی مجزا به نام ساختمان مدیریت، کلاه‌فرنگی‌ها، سردر ورودی با آجرکاری بسیار زیبا واقعاً دیدنی و کم‌نظیر است. این بنای تاریخی و زیبا در حال حاضر محل فعالیت پارک علم و فناوری یزد است.
خانه حاج کاظم رسولیان
این خانه که بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد، در محله سهل بن علی یزد، خیابان امام خمینی، دانشکده معماری واقع شده است و شامل دو بخش متمایز به صورت بیرونی و اندرونی است. اتاق بزرگ اُرسی با شیشه‌های رنگی، حوض‌خانه، تالار زیرزمین و بادگیر فضای اصلی بیرونی را تشکیل می‌دهد.
حیاط اندرونی، که بخش کاملاً خصوصی خانه است، شامل اتاق‌های سه دری، کلاه فرنگی و بادگیر است که پیرامون حیاطی بزرگ و مشجر با حوضی وسیع در میان آن، قرار گرفته است.
کنیسه کمال
اصطلاح کنیسه به معابد یهودیان اطلاق میشود. کنیسه کمال یکی از معابد قدیمی کلیمیان (یهودیان) یزد است که با سبک معماری دوره صفویه و ویژگیهای معماری خاصی ساخته شده است. کتیبه‌هایی به خط و زبان عبری از جمله آثار بر جای مانده در این بناست. این کنیسه در خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان مسجد جامع، واقع است.
صنایع استان یزد
سراميک و سفال : هنر سفالگری در استان يزد به ويژه در شهر ميبد دارای طرح‌های ويژه‌ای است و از حال و هوای كوير نشأت گرفته است . در اصطلاح محلی به توليدات سفال ”كواره“ می‌گويند .
سفال و سراميک ميبد با نقش‌های اصيل « خورشيد خاتم » و « مرغ و ماهی » شهرت فراوان دارد .
« خورشيد » سمبل آفتاب درخشان كوير
« مرغ » نماد گونه‌ای از گنجشكان نواحی كويری
و «ماهی» كنايه از كم آبی اين سرزمين است .
كوزه‌ها و كاسه‌های ساخت استان يزد ، به ويژه ساخته‌های شهر ميبد از ظرافت و زيبايی خاصی برخوردارند و نمونه‌های آن در سفالهای ساير نقاط ايران به چشم نمی‌خورد .
كواره‌های ساخت ميبد عبارتند از:
سفال ساده بی لعاب ، سفال لعاب دار، اشيای كاشی و سراميک .
كاشی‌سازی:كاشی‌سازی عبارت از به كارگيری كاشی‌های زيبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. اين هنر در استان يزد قدمتی هفتصد ساله دارد .
هنرمندان ابتدا اشكال دلخواه كاشی را تهيه و سپس روی آنها را نقاشی می‌كنند و بعد آنها را لعاب داده و پخت می‌كنند .
انواع كاشی اين استان عبارت اند از:
كاشی يزدی ، كاشی كمک ، كاشی شبكه ، كاشی شش گوش ، كاشی حاشيه ، كاشی اكمند ، كاشی هفت‌رنگ و كاشی جوک .
زرگری : زرگری يكی از هنرهای دستی استان يزد است . زرگرها با طرح‌های بسيار زيبا از نقوش ساده هندسی و نمادين با تلفيق سنگ‌ها و گوهرهای قيمتی زيورهای بسيار متنوع برای زينت زنان و دختران می‌آفرينند .
اين زيورآلات شامل گوشواره ، گردن بند و سينه‌ريز، دستبند ، انگشتر، حلقه و النگو است.
در استان يزد سال‌ها است كه راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است .
از جمله ابزار زرگری كه تا پنجاه سال پيش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده ، می‌توان به ترازوهای مثقالی ، بوته ، كوره‌های گلی ، انبر سركج ، رجه با شيارهای كوچک و بزرگ ، حديده با سوراخ‌های متعدد در انواع ياقوتی و الماس اشاره كرد .
در حال حاضر از وسايل بسيار مدرن استفاده میشود كه در يک ساعت چند كيلوگرم طلا و نقره را به مفتول و تسمه تبديل می کند .
زيلوبافی (پلاس‌بافی) : اين دست‌بافته زيبا ، خاص مناطق حاشيه كويری است . اين فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی ، تاريخ ، معماری ، طبيعت و گويش مردم اين نواحی نيز، بر تار و پود آن نقش بسته است . زيلوبافی در شهر ميبد سابقه‌ای ديرينه دارد . برخی سابقه زيلوبافی در شهر ميبد را به قرن هشتم هـ . ق و دوره ی مظفريان نسبت می‌دهند . قديمی‌ترين و در عين حال نفيس‌ترين زيلوهای ميبد ، به قرن دوازدهم هـ . ق تعلق دارد و بر روی آن بيست‌وچهار سجاده طراحی شده است . در مجموع رنگ‌های آن با اندكی اختلاف ، يكسان و چشمنواز است . در حاشيه اين زيلو ، نام واقف و تاريخ 1188 هـ . ق نقش شده است .
سه تخته زيلو در مسجد جامع « هفتادر» در عقدا وجود دارد كه در نوع خود بی نظير است . دوتخته آن بافته « حاجی باقر ميبدی » در سال‌های 1070 و 1083 هـ . ق است و زيلوی فرسود ديگر، مربوط به سال 1023 هـ .ق است .
از ديگر زيلوهای تاريخی ميبد می توان به زيلوی آويخته مسجد اميرچقماق ( مربوط به سال 1279 هـ . ق) و زيلوهای كهنه مسجد ركن‌آباد ميبد اشاره كرد .
غذاهای سنتی یزد
غذاها و شیرینی‌های سنتی یزد
یکی از راههایی که انسان‌ها برای انطباق با محیط طبیعی خود از آن استفاده می‌کنند ، استفاده از غذاهای متناسب با امکانات و نیازهای محیطی است . به این ترتیب انسان‌ها به نیاز زیستی خود پاسخی فرهنگی می‌دهند و نیاز به غذا خوردن و تطبیق با محیط زیست را با سنت‌ها و آداب و رسوم بسیاری درمی‌آمیزند .
شهرستان یزد ، به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی ، دارای زمستان‌های سرد و نسبتاً مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است . از سنت غذایی خاصی پیروی کرده و تابستان گرم ، خشک و طولانی را با انواع آش‌ها و زمستان سرد را با غذاهای شیرین و شیرینی‌جات معروف خود سپری می‌کنند . همچنین مردم یزد به استفاده از انواع گیاهان دارویی معروف هستند که در سایر شهرهای ایران نسبتاً به فراموشی سپرده شده‌است . به علاوه در یزد بسیاری از غذاهای سنتی دارای مفاهیم ارزشی خاص خود بوده و هر یک از آنها در مراسم و مناسبت خاصی استفاده می‌شوند .
انواع شیرینی
باقلوا ( لوز پسته ، لوز بادامی یا بیدمشک ، لوز نارگیلی ، لوز مخلوط دورنگ ، لوز ترحیمی ) ، کیک یزدی ، کیک تخته‌ای ، حاجی بادام ، نان برنجی ، نان پنجره‌ای ، نقل یزدی ، قطاب ، پشمک ، آب‌نبات مغزی ، سوهان آردی ، سوهان خانی ، نان نارگیلی ، نان منقا و باقلوا شامی که به دلیل نیاز داشتن مقدار زیادی هل و گلاب و شربت تولید آن مقرون به صرفه نیست .
انواع آش
آش شولی ، آش جو ، آش گندم ( حلیم ) ، آش ماش ، آش شلغم ، آش کلم ، آش رشته ، آش سمبوسک ، آش عدس ، آش کدو، آش آلو، آش سبزی و آش انار.
بررسی خوراکی‌های سنتی که در مراسم مختلف استفاده میشود :
مراسم عقد و عروسی
انواع باقلوا ، منقا و نان نارگیلی ؛ شیرینی‌های مخصوص مراسم ازدواج را تشکیل می‌دهند که در « قاب » چیده شده و روی آنها به وسیله « زرورق » پوشیده میشود . همچنین از نبات پرده‌ای که به شکل گل یا عروس و داماد چیده شده‌اند در تزیین سفره عقد استفاده میشود .
مراسم ترحیم
آش گندم ( حلیم ) و شب آش ماش از جمله غذاهای مربوط به عزاداری هستند . روز سوم و چهلم بعد از فوت آش ماش تهیه میشود . در مورد این آش عقیده بر این است که آش ماش بو دارد و بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد .
حلوای تخته‌ای که سفت است و به صورت شیرینی بریده و در قاب چیده میشود ، شیرینی مخصوص عزاداری است .
سورکوگ یا سوروک غذایی است که در روز چهلم و در مراسم نیمه سال ( شش ماه پس از فوت ) پخته میشود و از آرد ارده و شکر تشکیل میشود و آن را در روغن زیاد سرخ می‌کنند . در مورد این غذا هم مثل آش ماش این عقیده وجود دارد که بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد . این دو غذا به درب منزل همسایه‌ها هم برده میشود ، تا آنها هم از عزا خارج شوند .
از خرما ، حاجی بادام و تره حلوا معمولاً سرخاک استفاده میشود .
نان برنجی و پشمک از خوراکی‌های چهلم هستند .
از میان میوه‌ها انار و خیار سبزگل برای عزاداری استفاده میشود .
عزاداری‌های مذهبی
در دهه اول محرم و در ظهر روز دهم در مراسم عزاداری بیشترین غذایی که به عزاداران داده میشود قیمه است
یکی دیگر از غذاهای مخصوص محرم آش گندم یا حلیم است که به آش امام حسین(ع) معروف است و معمولاً در عصر روز یازدهم پخش میشود .
در شب‌های 21 و 19 رمضان شله زرد و خرما و زولبیا و بامیه ، نان و پنیر و سبزی و آش همچنین غذاهایی مثل عدس پلو داده میشود .
باقلوا و قطاب و نان برنجی هم به عنوان شیرینی عزاداری مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد . اما بیش از هر نوع شیرینی کیکی یزدی استفاده میشود که مفهوم خرما را می‌رساند .
شربت‌های بی‌رنگ مثل شربت کاسنی ، بید و شاتره نیز از شربت‌های مخصوص عزاداری هستند
مقدمه
موقعیت جغرافیایی ایران باعث شده تا هر خطه از این سرزمین به رنگ و شکلی خاص در آید و بناها، دیدنی ها، جاذبه های طبیعی و جلوه های خاصی را در خود جای دهد. در این میان، فرهنگ نیز در هر دیار، شکلی خاص پیدا کرده و چهره ای متفاوت را به نمایش گذاشته است. وجود این تفاوت ها و تمایزات یکی از زیبایی های کم نظیر سرزمینمان به شمار می رود و باعث می شود هر شهر و روستایی جلوه ای خاص برای بازدیدکنندگان داشته باشد.
یزد از آن شهرهایی است که سال ها می توان درباره آن حرف زد و از زیبایی هایی که در جای جای آن نهفته اند سخن گفت. می توان قدم به کوچه های قدیمی گذاشت و از مرور تاریخ در هر لحظه لذت برد. شکوه بناها و جلوه های تاریخی این شهر به حدی است که گردشگران خارجی نیز از آن به عنوان مقصدی تماشایی یاد کرده اند و محال است در سفر به این مرز و بوم راهی یزد نشوند. تماشای بادگیرهای برافراشته و خانه های قدیمی، دیدن میادین تاریخی، همنشینی با مردمان مهمان نواز و خونگرم، لذت تماشای ستارگان در اقامتگاه های سنتی و ...، همه و همه می توانند بهانه های خوبی برای سفر به این دیار کویری به دست تان بدهند.
تاریخچه
پیشینه نام یزد
واژۀ یزد در لغت به معنای مقدس و پاک بوده و وجه‌تسمیۀ این شهر، سرزمین مقدس و شهر خدا است.
واژه‌هایی که در تاریخها، سفرنامه‌ها، سیاحت‌نامه‌ها و دیگر مدارک تاریخی مربوط به پیش از اسلام، ماد و پارت و نیز پیش از ورود آریایی‌ها تا دوران کنونی به یزد داده شده‌است عبارتند از:
الف: ایز - ایزاطیخه – ایزدیس – ایساتیس – ایستخای
ک: کت – کتروا - کته – کث – کثه – که – کهثه
گ: گث – گبست
د: دارالسیاده – دارالشیعه – دارالعباده – دارالمومنین - دارالعلم
ش: شهر ایزد
ی: یزجی – یزد – یزدان شهر - یزدان گرد – یست – یسدی – یسن – یکس
واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه است.
ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری تألیف شده نام اصلی یزد را «کثه» نامیده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرن نهم در کتاب تاریخ یزد نام «کثه» را تأیید نموده که معنی شهر کوچک است زیرا در پارسی باستان این واژه به معنای کوچک است زیرا کثه در مقایسه با ایساتیس که شهر بزرگی بود در حومه یزد قرار داشته و کوچک بوده‌است.
استان یزد از سرزمین‌های کهن و تاریخی ایران زمین است.
ابن حوقل در کتاب «ایران فی صورة الارض» دربارۀ یزد می‌نویسد: «از مهمترین شهرهای ولایت اصطخر از سوی خراسان «کثه» است و آن حومه یزد و ابرقویه می‌باشد… اما کثه که حومه یزد است شهری است در کنار بیابان و هوای آن خشک سالم است و مانند شهرهای کوهستانی فراخ نعمت است و روستایی دارد که محصولش ارزان است. بیشتر بناهای آن دراز شکل است و از گل ساخته شده. در آنجا شهری است استوار که قلعه‌ای با دو دروازه آهنین دارد: یکی به نام ایزد (باب ایزد) و دیگری در مسجد (باب‌المسجد) که نزدیک مسجد جامع است. این جامع در ربض قرار دارد و آبهای آن از قنات تأمین میشود…»
در بعضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون (میبد) را به سلیمان پیغمبر، (یزد) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و (ابر کوه) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده‌اند. این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است. آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده از دره‌های شیر کوه، نگاره‌های روی تخت سنگ کوه ارنان، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهرسازی باستانی و… نشان می‌دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی (مهریز و فهرج)، (یزد)، (رستاق و میبد) و (اردکان) متمرکز بود. پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه‌های باستانی (ری – کرمان) و (پارس – خراسان) قرار داشت، جزء سرزمین‌های دوردست مادها شمرده‌اند.
فرهنگ، زبان و گویش مردم یزد
مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگیهای گویشی سخن می گویند و بسیاری از واژه ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگیهای گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدین به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکان شان سخن می گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می دهند.
جاذبه های گردشگری
بقعه شیخ احمد فهادان
این بقعه مدفن شیخ احمد و برادرش از اهالی اسفنجرد و از عرفای زمان خویش است که به یزد آمدند و در محله فهادان ساکن شدند. از بنای اصلی آن تنها گنبدی آجری با بادگیرهای کاشیکاری مربع شکل و محراب کاشیکاری شده معرق باقی مانده است.
بقعه دوازده امام
این بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد است و در سال 429 هجری ساخته شده. در این بقعه کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد. این کتیبه بالای درگاه و در حاشیه‌ای از نقوش گل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخرالدین اسفنجردی از مشایخ بزرگ قرن هشتم که در محراب نصب است توجه بینندگان را به خود جلب می‌کند.
خانه عرب‌ها
مجموعه‌ای است از دو خانه بزرگ و کوچک واقع در سر قدمگاه محله فهادان نزدیک مسجد چهل محراب و به حاج میرزا احمد عرب تعلق دارد. تزیینات داخلی خانه بزرگ شامل سردرهای مقرنس پنج دری، راهرو و درها و همچنین گچبری رف‌ها و جاسازی در آنها است. نقاشی رنگی دیوارها و ابزارسازی درها از تزیینات داخلی است که نگاه‌ها را جذب می‌کند.
خانه لاری‌ها
مالک این خانه حاج ابراهیم لاری بوده و در قدیم به عنوان خانقاه نعمت‌الهی از آن استفاده می‌شده است. درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی‌شده آن یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است.
مسجد جامع
این مسجد یکی از باارزش‌ترین میراث هنری معماری اسلامی است. از امتیازات هنری و معماری این مسجد می‌توان کاشی‌کاری‌های نفیس و جالب، سردر بلند، دو کتیبه نفیس یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر کاشی لاجوردی معرق در کنار سردر، دو مناره زیبا و تزیینات کاشیکاری شده، دیوارهای داخلی شبستان و زیر گنبد و خارج گنبد را نام برد.
امامزاده جعفر
امامزاده جعفر، از نوادگان امام صادق (ع) و مهمترین زیارتگاه مورد احترام مردم یزد، در محله قدیمی مصلی عتیق واقع شده است. وی در زمان خلافت متوکل عباسی از مدینه به یزد مهاجرت کرد و به شاگردی در دکان آهنگری پرداخت. وی در سال 424 هجری قمری درگذشت و در محل فعلی دفن شد.
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)
این ساختمان به زندان اسکندر مشهور و متعلق به قرن 631 هجری قمری است. بانی آن شرف‌الدین علی رضی است. این مدرسه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد.
مجموعه امیر چخماق
شکوه مجموعه امیرچخماق آن را بی‌نیاز از نشانی می‌کند، اما در تقاطع خیابان امام خمینی و سلمان فارسی واقع است. این مجموعه که شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسرا، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهم‌تر مسجد میشود به امر امیر جلال‌الدین چخماق، از سرداران و امرای شاهرخ تیموری و حاکم یزد و با همکاری همسر وی فاطمه‌خاتون که در جهت آبادانی یزد کوشیدند، بنا شد.
مسجد فرط
در محله دارالشفا، مسجد کوچکی واقع شده. گفته میشود ابومسلم بعد از خروج در خراسان و تسلط او بر یزد آن را ساخته و امام رضا (ع) هنگام سفر از مدینه به خراسان در این مسجد عبادت کرده است. این مسجد در خیابان امام خمینی، پشت بازار خان، قرار دارد.
آتشکده زرتشتیان
یکی از اماکن مربوط به زرتشتیان آتشکده آنها است. این بنا در خیابان آیت ا... کاشانی واقع شده و شامل ساختمان و باغ پردرختی است که در قرن اخیر ساخته شده است. در این محل آتش مقدس با قدمت چندین ساله، که برای زرتشتیان محترم است و باید همیشه روشن نگه داشته شود، نگهداری میشود. قدمت آتشکده به 1500 سال می‌رسد. آتش در محفظه‌ای بلندتر از سطح زمین در اتاقی نسبتاً وسیع و دور از تابش خورشید قرار گرفته و اتاق‌هایی برای مراسم نیایش پیرامون آن طراحی شده است.
خانه ملک‌التجار
این خانه نمونه در حدود 120 سال قبل در یکی از بازارهای مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملک‌التجار است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود دارای کوچه‌ای دراز و باریک با دیوارهای بسیار بلند است. تزیینات داخلی اتاق‌های آن دست کمی از خانه‌های قدیمی دیگر ندارد. نقاشی اتاق‌های این خانه کار یک نقاش شیرازی است که از حیث اسلوب با نقاشی‌های عمارت نارنجستان شیرازی همسان است. این خانه در حال حاضر به مهمانسرای سنتی تبدیل شده است.
بازار خان
ساخت این بازار به زمان ناصرالدین شاه قاجار بر می‌گردد. ساختار متفاوت و عرض متباین آن حکایت از ساخت تدریجی‌اش دارد.
میدان وقت و ساعت
این میدان در نیمه دوم قرن هشتم ساخته شده است.
بازار زرگری
قدمت آن به قرون دوازده یا سیزده هجری قمری می‌رسد. طول بازار 94 متر با ارتفاع 6 متر است.
دخمه زرتشتیان
این دخمه در انتهای جنوبی شهر یزد در حوالی منطقه صفائیه در بالای تپه‌ای نسبتاً مرتفع قرار دارد. دخمه قدیمی‌تر به نام هانجکی هاتریا (زرتشتی هندی الاصل) و دیگری که جدیدتر است به نام گلستان معروف است. در وسط این دو دخمه چاله‌ای سنگی وجود دارد. زرتشتیان مردگان خود را در این چاله سنگی می‌گذاشته‌اند.
موزه
در شهر یزد چندین موزه قابل توجه هست که نمی‌توان از آنها گذشت؛ موزه آب، موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده از آن جمله‌اند.
شاهزاده فاضل
این زیارتگاه را قبر فضل بن موسی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) دانسته‌اند ولی برخی از مورخان نسبت به صحت آن شک و تردید کرده‌اند. گفته شده که بنای آن توسط امیر مبارزالدین احداث شده است. برخی از مورخان این مکان را مزار پیر برج می‌دانند و از این جهت مورد احترام زرتشتیان است.
باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یکی از باغ‌های معروف ایرانی است که در زمان زندیه طراحی و ساخته شده است. این باغ از قناتی به همین نام مشروب میشود و جریان آب در باغ استخوان‌بندی طراحی آن را تشکیل می‌دهد.
مجموعه دولت آباد از عناصری چون عمارت سردر جنوبی، شترخان و اصطبل‌ها، عمارت حرم‌سرا و عمارت هشتی بادگیر، آشپزخانه، عمارت بهشت‌آیین، عمارت تالار آیینه، سردر اصلی و آب‌انبار دو دهانه تشکیل شده است. جالب‌ترین بنای مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشکیل می‌دهد که تلفیق جریان آب و هوا در آن به زیباترین شکل صورت گرفته است. بادگیر باغ دولت‌آباد، با 33 متر بلندی از سطح زمین، شاهکار مهندسی و نبوغ معماران یزدی است.
بقعه سید شمس الدین
این بنا در سال 767 هجری قمری بنا شده و دارای ایوان بلند، نقاشی و تزیینات گچبری است. ایوان بلند آن دارای کاشیکاری معرق و رنگارنگ است. در وسط سقف ایوان بلند ترنجی بزرگ و در گوشه‌های سقف گل و بوته‌های زیبایی نقش بسته است.
مسجد ملا اسماعیل
این مسجد بزرگ در جنوب میدان خان قرار گرفته و اثر همت والای آخوند ملا اسماعیل عقدائی در سال 1222 است.
در این مسجد، با ایوان وسیع و شبستانی با 32 ستون و گنبدهای عالی، نقش و نمای آجری درگاه‌ها و گاهی تلفیق شده به کاشی و سنگ و مکتوب در طرف چپ بالای سردر بزرگ ورودی با مطالبی با خط نستعلیق جلب نظر می‌کند.
آب انبار شش بادگیری
برای شهرهای کویری همچون یزد ارزش آب بیش ا ز هر جای دیگر احساس میشود. در این شهر بیش از 75 آب‌انبار وجود دارد. این آب‌انبار نمونه، دارای شش بادگیر است و 180 سال پیش در دوره قاجار ساخته شده است. از ویژگیهای مهم آن دو دهانه بودن این آب‌انبار است که دارای تزیینات مقرنس‌کاری است. بنا دارای 55 پله ورودی در قسمت جنوبی است که بین پله 25 و 26 از بالا یک هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار دارد.
مسجد ریگ
این مسجد یک کاروانسرای مخروبه است و در خیابان قیام قرار دارد. امیر معین‌الدین اشرف این بنا را ساخته است. منار گلی مزین به کاشی با خطوط نقوش هندسی، قفسه‌ای چوبی در بالای منار، کتیبه خط ثلث بر کاشی معرق در سه طرف سردر، درب کنده‌کاری دو لنگه‌ای، کاشی‌های شش ضلعی فیروزه‌ای و آبی با حاشیه‌های سیاه و سفید مرسوم قرن نهم هجری در بدنه محراب و طاق‌نمای محراب با گچکاری مقرنس از برجستگی‌های مهم این مسجد به شمار می‌رود.
بقعه سید رکن الدین
این بنا در سال 725 هجری قمری بنا نهاده شده است و محل دفن سید رکن‌الدین محمد قاضی است. در داخل بقعه، آثار تزیینات آجرکاری و خطوط کوفی و نستعلیق بر دیوارها و حتی در قسمت سقف که با آب رنگ نقاشی شده است به چشم می‌خورد. بقعه در خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع، قرار دارد.
کارخانه اقبال
نخستین جلوه صنعت ریسندگی و بافندگی جدید در یزد کاخانه اقبال است. این کارخانه در سال 1312 هجری شمسی راه‌اندازی شد. قسمت‌های مختلف کارخانه مانند تالار اصلی، حیاط، انبارها، ساختمانی مجزا به نام ساختمان مدیریت، کلاه‌فرنگی‌ها، سردر ورودی با آجرکاری بسیار زیبا واقعاً دیدنی و کم‌نظیر است. این بنای تاریخی و زیبا در حال حاضر محل فعالیت پارک علم و فناوری یزد است.
خانه حاج کاظم رسولیان
این خانه که بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد، در محله سهل بن علی یزد، خیابان امام خمینی، دانشکده معماری واقع شده است و شامل دو بخش متمایز به صورت بیرونی و اندرونی است. اتاق بزرگ اُرسی با شیشه‌های رنگی، حوض‌خانه، تالار زیرزمین و بادگیر فضای اصلی بیرونی را تشکیل می‌دهد.
حیاط اندرونی، که بخش کاملاً خصوصی خانه است، شامل اتاق‌های سه دری، کلاه فرنگی و بادگیر است که پیرامون حیاطی بزرگ و مشجر با حوضی وسیع در میان آن، قرار گرفته است.
کنیسه کمال
اصطلاح کنیسه به معابد یهودیان اطلاق میشود. کنیسه کمال یکی از معابد قدیمی کلیمیان (یهودیان) یزد است که با سبک معماری دوره صفویه و ویژگیهای معماری خاصی ساخته شده است. کتیبه‌هایی به خط و زبان عبری از جمله آثار بر جای مانده در این بناست. این کنیسه در خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان مسجد جامع، واقع است.
صنایع استان یزد
سراميک و سفال : هنر سفالگری در استان يزد به ويژه در شهر ميبد دارای طرح‌های ويژه‌ای است و از حال و هوای كوير نشأت گرفته است . در اصطلاح محلی به توليدات سفال ”كواره“ می‌گويند .
سفال و سراميک ميبد با نقش‌های اصيل « خورشيد خاتم » و « مرغ و ماهی » شهرت فراوان دارد .
« خورشيد » سمبل آفتاب درخشان كوير
« مرغ » نماد گونه‌ای از گنجشكان نواحی كويری
و «ماهی» كنايه از كم آبی اين سرزمين است .
كوزه‌ها و كاسه‌های ساخت استان يزد ، به ويژه ساخته‌های شهر ميبد از ظرافت و زيبايی خاصی برخوردارند و نمونه‌های آن در سفالهای ساير نقاط ايران به چشم نمی‌خورد .
كواره‌های ساخت ميبد عبارتند از:
سفال ساده بی لعاب ، سفال لعاب دار، اشيای كاشی و سراميک .
كاشی‌سازی:كاشی‌سازی عبارت از به كارگيری كاشی‌های زيبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. اين هنر در استان يزد قدمتی هفتصد ساله دارد .
هنرمندان ابتدا اشكال دلخواه كاشی را تهيه و سپس روی آنها را نقاشی می‌كنند و بعد آنها را لعاب داده و پخت می‌كنند .
انواع كاشی اين استان عبارت اند از:
كاشی يزدی ، كاشی كمک ، كاشی شبكه ، كاشی شش گوش ، كاشی حاشيه ، كاشی اكمند ، كاشی هفت‌رنگ و كاشی جوک .
زرگری : زرگری يكی از هنرهای دستی استان يزد است . زرگرها با طرح‌های بسيار زيبا از نقوش ساده هندسی و نمادين با تلفيق سنگ‌ها و گوهرهای قيمتی زيورهای بسيار متنوع برای زينت زنان و دختران می‌آفرينند .
اين زيورآلات شامل گوشواره ، گردن بند و سينه‌ريز، دستبند ، انگشتر، حلقه و النگو است.
در استان يزد سال‌ها است كه راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است .
از جمله ابزار زرگری كه تا پنجاه سال پيش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده ، می‌توان به ترازوهای مثقالی ، بوته ، كوره‌های گلی ، انبر سركج ، رجه با شيارهای كوچک و بزرگ ، حديده با سوراخ‌های متعدد در انواع ياقوتی و الماس اشاره كرد .
در حال حاضر از وسايل بسيار مدرن استفاده میشود كه در يک ساعت چند كيلوگرم طلا و نقره را به مفتول و تسمه تبديل می کند .
زيلوبافی (پلاس‌بافی) : اين دست‌بافته زيبا ، خاص مناطق حاشيه كويری است . اين فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی ، تاريخ ، معماری ، طبيعت و گويش مردم اين نواحی نيز، بر تار و پود آن نقش بسته است . زيلوبافی در شهر ميبد سابقه‌ای ديرينه دارد . برخی سابقه زيلوبافی در شهر ميبد را به قرن هشتم هـ . ق و دوره ی مظفريان نسبت می‌دهند . قديمی‌ترين و در عين حال نفيس‌ترين زيلوهای ميبد ، به قرن دوازدهم هـ . ق تعلق دارد و بر روی آن بيست‌وچهار سجاده طراحی شده است . در مجموع رنگ‌های آن با اندكی اختلاف ، يكسان و چشمنواز است . در حاشيه اين زيلو ، نام واقف و تاريخ 1188 هـ . ق نقش شده است .
سه تخته زيلو در مسجد جامع « هفتادر» در عقدا وجود دارد كه در نوع خود بی نظير است . دوتخته آن بافته « حاجی باقر ميبدی » در سال‌های 1070 و 1083 هـ . ق است و زيلوی فرسود ديگر، مربوط به سال 1023 هـ .ق است .
از ديگر زيلوهای تاريخی ميبد می توان به زيلوی آويخته مسجد اميرچقماق ( مربوط به سال 1279 هـ . ق) و زيلوهای كهنه مسجد ركن‌آباد ميبد اشاره كرد .
غذاهای سنتی یزد
غذاها و شیرینی‌های سنتی یزد
یکی از راههایی که انسان‌ها برای انطباق با محیط طبیعی خود از آن استفاده می‌کنند ، استفاده از غذاهای متناسب با امکانات و نیازهای محیطی است . به این ترتیب انسان‌ها به نیاز زیستی خود پاسخی فرهنگی می‌دهند و نیاز به غذا خوردن و تطبیق با محیط زیست را با سنت‌ها و آداب و رسوم بسیاری درمی‌آمیزند .
شهرستان یزد ، به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی ، دارای زمستان‌های سرد و نسبتاً مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است . از سنت غذایی خاصی پیروی کرده و تابستان گرم ، خشک و طولانی را با انواع آش‌ها و زمستان سرد را با غذاهای شیرین و شیرینی‌جات معروف خود سپری می‌کنند . همچنین مردم یزد به استفاده از انواع گیاهان دارویی معروف هستند که در سایر شهرهای ایران نسبتاً به فراموشی سپرده شده‌است . به علاوه در یزد بسیاری از غذاهای سنتی دارای مفاهیم ارزشی خاص خود بوده و هر یک از آنها در مراسم و مناسبت خاصی استفاده می‌شوند .
انواع شیرینی
باقلوا ( لوز پسته ، لوز بادامی یا بیدمشک ، لوز نارگیلی ، لوز مخلوط دورنگ ، لوز ترحیمی ) ، کیک یزدی ، کیک تخته‌ای ، حاجی بادام ، نان برنجی ، نان پنجره‌ای ، نقل یزدی ، قطاب ، پشمک ، آب‌نبات مغزی ، سوهان آردی ، سوهان خانی ، نان نارگیلی ، نان منقا و باقلوا شامی که به دلیل نیاز داشتن مقدار زیادی هل و گلاب و شربت تولید آن مقرون به صرفه نیست .
انواع آش
آش شولی ، آش جو ، آش گندم ( حلیم ) ، آش ماش ، آش شلغم ، آش کلم ، آش رشته ، آش سمبوسک ، آش عدس ، آش کدو، آش آلو، آش سبزی و آش انار.
بررسی خوراکی‌های سنتی که در مراسم مختلف استفاده میشود :
مراسم عقد و عروسی
انواع باقلوا ، منقا و نان نارگیلی ؛ شیرینی‌های مخصوص مراسم ازدواج را تشکیل می‌دهند که در « قاب » چیده شده و روی آنها به وسیله « زرورق » پوشیده میشود . همچنین از نبات پرده‌ای که به شکل گل یا عروس و داماد چیده شده‌اند در تزیین سفره عقد استفاده میشود .
مراسم ترحیم
آش گندم ( حلیم ) و شب آش ماش از جمله غذاهای مربوط به عزاداری هستند . روز سوم و چهلم بعد از فوت آش ماش تهیه میشود . در مورد این آش عقیده بر این است که آش ماش بو دارد و بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد .
حلوای تخته‌ای که سفت است و به صورت شیرینی بریده و در قاب چیده میشود ، شیرینی مخصوص عزاداری است .
سورکوگ یا سوروک غذایی است که در روز چهلم و در مراسم نیمه سال ( شش ماه پس از فوت ) پخته میشود و از آرد ارده و شکر تشکیل میشود و آن را در روغن زیاد سرخ می‌کنند . در مورد این غذا هم مثل آش ماش این عقیده وجود دارد که بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد . این دو غذا به درب منزل همسایه‌ها هم برده میشود ، تا آنها هم از عزا خارج شوند .
از خرما ، حاجی بادام و تره حلوا معمولاً سرخاک استفاده میشود .
نان برنجی و پشمک از خوراکی‌های چهلم هستند .
از میان میوه‌ها انار و خیار سبزگل برای عزاداری استفاده میشود .
عزاداری‌های مذهبی
در دهه اول محرم و در ظهر روز دهم در مراسم عزاداری بیشترین غذایی که به عزاداران داده میشود قیمه است
یکی دیگر از غذاهای مخصوص محرم آش گندم یا حلیم است که به آش امام حسین(ع) معروف است و معمولاً در عصر روز یازدهم پخش میشود .
در شب‌های 21 و 19 رمضان شله زرد و خرما و زولبیا و بامیه ، نان و پنیر و سبزی و آش همچنین غذاهایی مثل عدس پلو داده میشود .
باقلوا و قطاب و نان برنجی هم به عنوان شیرینی عزاداری مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد . اما بیش از هر نوع شیرینی کیکی یزدی استفاده میشود که مفهوم خرما را می‌رساند .
شربت‌های بی‌رنگ مثل شربت کاسنی ، بید و شاتره نیز از شربت‌های مخصوص عزاداری هستند
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
