مباني اتحاد ملي و انسجام اسلامي
مباني اتحاد ملي و انسجام اسلامي
چکيده:
در اين مقاله سعي شده است ضمن ريشه يابي کليدي واژگان عنوان، موضوع اتحاد و انسجام با توجه به کلام وحي، سنت، عقل و بيانات بزرگان و در رأس آن معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خميني (ره( مورد بررسي و کنکاش قرار گيرد. و از هرگونه برداشت شخصي، جناحي و حزبي و مصادره کردن اين عنوان بزرگ جلوگيري شود.
در اين مقاله راز اتحاد داخلي و ارائه الگو براي کشور‌هاي مسلمان بيان شده است. دعب نگارنده آن است که حتي الامکان غير مستقيم به اين موضوع بپردازد که در جاهايي لاجرم با صراحت اصول و مباني نيز بيان شده است.
مقدمه:
اتحاد داخلي و بين‌المللي يک ضرورت اجتناب ناپذير براي هر ملتي است. ملت پويا ملتي است که در جاي خود از تنش و مناقشات بهره مي‌برد و به موقع از هر گونه اختلاف و تفرقه دوري مي‌جويد. نه يک دستي، سکوت و رکود دارد و نه اغتشاش و درگيري و جدل. زيرا هر دو مايه افول ملت‌هاست.
افراد، گروه‌ها، صنوف و... هر کدام براي تعالي درون گروهي خود بايد فرياد برآورند و از همه ظرفيتهاي قانوني و شرعي براي ترقي و توسعه خود استفاده کنند. اما به هنگام خطر و تهديد امنيت يا منافع ملي از خواسته خود بصورت مقطعي، کوتاه آمده و به فکر دفع افسد باشد.
«تخم وفاق را تو در اين بوستان بکار – ميخ نفق را تو در اين زمين بکن» (اديب الممالک فراهاني(
اينکه در کجا بايد فرياد زد و در کجا سکوت، در کجا بايد عاقلانه و بر مبناي استدلال پيش رفت ودر کجا به مصلحت توجه کرد و... به شناخت اصول و ظرائفي محتاج است که در اين مقال در صدد تبيين آن مي‌باشيم.
اميد است خواننده محترم ( از هر جناح و فکر و سليقه‌اي که باشد ( با دقت و تأمل در اصول ذيل الذکر به کلمه تنومند «وحدت» چنگ زده و با ايثار و شهامت، جلوي خود کامگي و فرصت طلبي را بگيرد.
الف: واکاوي مفردات:
واکاوي مفردات عنوان اين مقاله که توسط رهبر بزرگوار انقلاب براي سال جاري نام گذاري شده است از بار معنايي برخوردار است و تا ريشه آن بررسي نشود نمي‌توان به عمق آن پي برد.
1- مباني:
«جمع مبني به معني: ريشه، پايه و بنيان يک چيز است» (1( که در اين مقال به کنه و ريشه اين اتحاد و انسجام خواهيم پرداخت.
2- اتحاد:
«آنچه مرکب از دو چيز يا بيشتر و با نسبت‌هاي معين باشد. به طوري که چيز سومي از آنها به وجود آيد که با اجزاي خود تفاوت کامل داشته باشد. مثل آب. که مرکب از اکسيژن و هيدروژن است». (2(
ريشه اين فعل «وحد» است که به باب «افتعال» برده شده است. اين باب براي مطاوعه مي‌باشد. مطاوعه يعني قبول کردن آن فعل و ممتنع نشدن. و براي آن در علم «صَرف» مثال ميآورند مثل: «کسرت الکوز فانکسر» يعني: من کوزه را شکستم و آن هم قبول شکستن کرد.
فعل «وحدت» وقتي در اين باب آورده ميشود به اين معني ميشود که: اتحاد مبتني بر اصولي خواهد بود و هر گاه ضرورت آن احساس شد مي‌بايست به آن عمل کرد و نبايد خواسته‌هاي شخصي، سليقه اي، حزبي و گروهي را بر آن مقدم داشت.
3- ملي:
کلمه «ملت» که جمع آن «ملل» ميشود به معني: «پيروان يک دين، مردم يک کشور که از يک نژاد و تابع يک دولت باشند». (3(
ملت در واقع يک واحد بزرگ انساني است که عواملي چون: فرهنگ، دين، جغرافيا، نژاد، قوميت و... ميتواند عامل پيوند آن باشد.
چنانچه در تعريف ملت نيز گفته‌اند: «ملت يک روان است، يک اصل روحاني. دو چيز، که در واقع يک چيزند،... يکي؛ داشتن ميراث مشترک غني از خاطره‌ها و ديگر، سازش واقعي، ميل به زيست با يکديگر و خواستِ تکيه کردن کامل به ميراث مشترک». (4(
پس ملت تجمع يک گروهي است که با اهداف خاصي و در چارچوبي تعريف شده علاوه بر حل کردن نيازات ابتدايي خود، در صدد توسعه فرهنگ، اقتصاد و سياست خود نيز مي‌باشند. بنابراين با توجه به تعريفي که در فرهنگ «عميد» آمده است ( تابع يک دولت...( مي‌رساند که براي رسيدن به اهداف خود بايد سازماندهي شده و با برنامه منظم، به حرکت رو به رشد خود ادامه دهند.
4- انسجام:
انسجام از ماده«سجم» به معني: «منظم و منسجم شدن کلام» مي‌باشد. (5( و نيز در فرهنگ لغت فارسي به معني: «روان شدن، منظم شدن و با هم جور شدن، روان بودن کلام و عاري بودن آن از تقعيد و تکلف» آمده است. (6(
5- اسلامي:
ريشه آن «سلِم يسلَم» که به معني: «سالم و بي عيب و آفت» مي‌باشد. (7( که «اسلام» از باب افعال به معني «تسليم بي قيد و شرط» مي‌باشد. (که همزه اين باب معني کثرت مي‌دهد. و اين همان معنايي است که «المنجد» براي آن گفته است. به عبارتي: تسليم بي قيد و شرط شدن يعني کثرت سلامت و زدودن آفت. البته اين همزه ميتواند معني «يافتن» هم داشته باشد. يعني در اسلام مي‌توان سلامتي روح و روان را پيدا کرد تا از آفت‌ها و بلاها در امان بود.
اما «يا» اضافه بر کلمه «اسلام»، «ياء» نسبت است. و به معني هر آنچه که مطابق دين حنيف اسلام است.
تعريف عنوان مقاله:
با توجه به همه توضيحاتي که در مفردات اين عنوان آمد، اين عنوان را ميشود چنين معنا کرد:
يافتن ريشه‌هاي وحدت بر پايه توجه به هر آنچه يک ملت و يا ملتهاي مختلف را دور هم جمع مي‌آورد و احترام به آن و نظم بخشيدن عقلايي به اين علقه‌هاي اتحاد و ارتباط براي رسيدن به سلامت و زدودن آفت‌هاي اجتماعي بر پايه براهين بي بديل وحي که نمودِ آن دين حنيف اسلام متجلي شده است و عدم مخالفتهاي شخصي و سليقگي با آن.
«مؤمنان معدود، ليک ايمان يکي – جسمشان معدود، ليکن جان يکي
جان حيواني ندارد اتحاد – تو مجو اين اتحاد از روح باد» ( مولوي، مثنوي معنوي، دفتر چهارم(
ب: مباني اتحاد و انسجام از منظر عقل:
شکي نيست که هر انسان سليم النفسي بر اتحاد و انسجام هر چه بيشتر تأکيد دارد. هر فرد و جامعه‌اي در صدد رشد و توسعه همه جانبه است. مي‌خواهد در همه امور اعم از معنويت و ماديت ترقي کند و اين ممکن نمي‌شود مگر با ارتباطات سالم و بر اساس منافع ملي.
در واقع همه سعي دارند از دانش، تکنولوژي و داشته‌هاي ديگران استفاده کنند بدون آنکه متحمل خسارت قابل توجه‌اي بشوند.
روايتي از حضرت امير(ع( هست که مي‌فرمايد: «الاسلام هو التسليم، والتسليم هو اليقين، واليقين هو التصديق، والتصديق هو الاقرار، والاقرار هو الاداء، والاداء هو العمل». (9(
در اينجا مفهوم تسليم جز يقين نمي‌باشد. و يقين زائيده عقل است نه احساس و عاطفه. پس اتحاد و انسجامي مد نظر است که بر پايه‌هاي عقلانيت و استدلالات قرآن و دين اسلام استوار باشد. اين تسليم، تسليم جاهلانه و کورکورانه نيست. و بي شک نمي‌توانيم راههاي اتحاد و انسجام را کورکورانه طي کنيم.
وقتي درک درستي از دين و مؤلفه‌هاي آن داشتيم و عقل سليم آنرا تأييد کرد، نتيجه آن يک عمل مناسب خواهد بود که آن عمل مناسب زير بناي هر گونه ارتباط و رشد و تعالي است.
در واقع اهميت توجه به جمع و دوري از فرد گرايي و تک محوري و توجه به آداب و سنن صحيح و عبرت آموز و تأمل و تدبر در آن، آموزه دين اسلام مي‌باشد که عقل سالم را بارور مي‌کند. و همچنين در سنت پيامبر (ص( و ائمه هدي(ع( نمونه‌هاي بارز صلح، قهر، سکوت، فرياد، جنگ و... را مي‌يابيم که همه آن براي اتحاد بين مسلمانان و انسجام هر چه بيشتر آنان بوده است. به عبارتي: صلح امام حسن(ع( براي حفظ دين و انسجام مسلمانان همان مقدار قابل اهميت است که قيام حضرت ابا عبدا...(ع( داراي اهميت است و...
اينکه محور‌هاي مختلف در سيره معصومين (ع( را کجا به موقع استفاده کنيم، نيازمند شناخت، درک شرائط زمان و مکان و ظرافت‌هاي لازم است. که خداي ناکرده در ارتباطاتمان به جاي جنگ صلح نکنيم و به جاي فرياد، سکوت. و...
اين نوشتار بر آن است تا با ارائه اصول و کلياتي در اين زمينه، مسير شناخت را هموارتر کند که در بخش آينده به واکاوي اين اصول در کلام وحي و سيره معصومين (ع( خواهيم پرداخت:
ج:مباني اتحاد و انسجام از منظر قرآن و اهل البيت(ع(:
با توجه به تعريفي که در آخر مبحث «الف» آوردم با ارائه عباراتي از قرآن و اهل البيت(ع( در صدد ارائه چارچوب اين بحث هستيم.
1- صفات ياران پيامبر(ص(:
خداوند تبارک و تعالي در قرآن کريم (10( صفاتي را براي ياران پيامبر (ص( بر مي‌شمارد که توجه به آن و سعي در ملکه کردن و مداومت بر بقاء آن باعث ميشود تا متخلق به اخلاقي شويم که مسير هدايت و وحدت را براي ما هموارتر کند.
که از جمله آنها عبارتند از:
1-1 شدت و سختگيري بر کفار. به اين معني که از آنها تأثير منفي نگرفته و همواره با کساني که به هر شکلي مي‌خواهند آنها را به تاراج ببرند کنار نيايند.
2-1 مهرباني، کمک و ايثار نسبت به برادران ديني خود.
3-1 عبادت آگاهانه و عاشقانه از خصائص اين افراد خواهد بود. اينان به دنبال عبادت کورکورانه و يا رياکارانه نيستند. زيرا عبادتي که منشأ آن يکي از اين دو باشد، نمي‌تواند اثر وضعي بر روح و روان و سيماي اين مؤمنين بگذارد.
2- نزاع نکنيد:
خداوند تبارک و تعالي در آيه ديگري از رياقرآن بي بديل مي‌فرمايد: «از خدا و فرستاده اش پيروي کنيد و جنگ نکنيد، زيرا سست مي‌شويد و شکوه و جلالت شما از بين مي‌رود». (11(
در اين آيه چند نکته حائز اهميت است:
1-2 براي اينکه تفرقه به وجود نيايد، وجود و حضور قانون و رهبر لازم است. يک قانون کامل و جامع باعث ميشود تا اختلافات و درگيري‌ها به حد اقل برسد و بعد از آن وجود يک رهبر و فرمانده باعث ميشود تا نواقص و ضعفهاي قانون موجب بروز اختلاف نشود.
2-2 در مسير وحدت به صبر و شکيبايي نياز است. زيرا گاهي موضوعي خلاف ميل است و بايد براي آنکه نظم و کثرت مسلمانان به هم نخورد از خواسته شخصي و يا حزبي عدول کنيم و مسئله را تا زماني که طرح آن به وحدت ضرر نزند به تعويق بيندازيم.
3-2 در مسير وحدت و تعويق خواسته به زماني ديگر، ايثار نياز است. و يکي از مظاهر جهاد اکبر مبارزه با نفس است، حتي جايي که انسان بر حق باشد. مثل مصاديق مختلفي که براي حضرت علي (ع( پيش آمد، و حضرت(ع( «استخوان در گلو و خار در چشم» همه آن شرائط را تحمل کرد.
4-2 اختلاف و درگيري باعث کاهش راندمان کاري ميشود.وقتي توجه مصروف موضوعات نزاع حزبي و يا فردي شد از توجه به مسائل عام المنفعه کاسته ميشود. و همچنين وقتي توجه به امور حسي و احساسي شد، انسان از توجه به امور کارشناسي و اقدامات پژوهشي باز مي‌ماند که هر دو باعث کاهش راندمان کار و استفاده بهينه از منابع مختلف ميشود.
5-2 اين آيه اشاره به نزاع و درگيري‌هاي لفظي ميان گروهي دارد. يعني اگر مسلمانان براي موضوعات پيش پا افتاده با هم درگير شوند، هم از مکر و توطئه دشمن غافل مي‌شوند و هم توان اجرايي و فکريي آنان کم ميشود. در نتيجه دشمن طمع مي‌کند.
گاهي اوقات بر اثر بي تدبيري، نزاع لفظي و درگيري صورت مي‌گيرد و يا اقداماتي اتفاق مي‌افتد که ضربه آن از حمله دشمن بدتر خواهد بود. لذا طمع و هجوم دشمن نتيجه رفتار ماست. و «خداوند سرنوشت هيچ قومي را تغيير نمي‌دهد مگر آنکه آنها خودشان سرنوشتشان را تغيير دهند». (12(
6-2 اين آيه اشاره به جدل و نزاعهايي دارد که در آن منفعتي نيست. اما بيان ديدگاهها با توجه به ضرورت و اقامه دليل و همراه با انصاف نه تنها به زيان جامعه نيست بلکه مطلوب و باعث روشن شدن نقاط ضعف و چاره‌انديشي براي آن خواهد بود. با توجه به اين سه اصل دولتمردان، اهل قلم، متخصصان و... وظيفه شرعي و ملي دارند تا در قبال اقداماتي که با استنادات علمي در مخالفت است نه تنها سکوت کرده بلکه فرياد بر آورند و ضمن موشکافي ضعفها به راهکارهاي عملي توجه کرده و با نقدهاي منصفانه راه را براي توسعه و شکوفايي باز کنند.
به عقيده نگارنده وقت آن رسيده است تا پس از 30سال از عمر پر برکت انقلاب اسلامي با نقدهاي عالمانه، منصفانه و طبقه بندي شده (از حيث استفاده براي امور مختلف( نقاط ضعف را شناسايي و براي آن تدبير کنيم و نقاط مثبت را تقويت و مسير روبه رشد جامعه اسلامي مان را هموارتر و سريعتر کنيم.
پس نزاع‌ها ومناظراتي که بر پايه انصاف واستدلال باشد نه تنها ضرري ندارد بلکه داراي منافع بي شماري خواهد بود:
3- عبرت از سرنوشت ديگر امت‌ها:
امام علي (ع( مي‌فرمايد: «از بلاهايي که به سبب اعمال زشت و نکوهيده بر سر ملتهاي پيش از شما آمد، بپرهيزيد و احوال خوب و بد آنان را به ياد آوريد... اگر در احوال نيک و بد آنان بينديشيد، همان کاري را عهده دار شويد که عزيزشان کرد... و از کارهايي که پشت آنان را شکست و قدرت آنان را از بين برد، دوري کنيد...». (13(
در اين خطبه حضرت امير(ع( به موضوعات مختلفي از جمله: علو شأن خداوند، نکوهش صفت تکبر، دشمني شيطان، نکوهش اخلاق جاهلي، پرهيز از سران متکبر و خود پسند، ضرورت عبرت از گذشتگان، فلسفه عبادت، علل پيروزي و شکست ملتها و...سخن فرموده است. که در يک فراز آن به علل پيروزي و شکست ملتها اشاره فرموده است. که عمده ترين آن علل را تفرقه، کينه توزي، دشمني و ياري نکردن همديگر مي‌داند. که اگر در جامعه‌اي اين خصوصيتها اتفاق بيفتد، شکست آن جامعه حتمي است و هيچکس را جز خود نبايد ملامت کرد.
در واقع بايد علت سقوط دول و ملل مختلف دنيا را در يافت وبراي آنکه براي خودمان اين اتفاق حاصل نشود تمهيدات لازم با واقع بيني وتدبير لحاظ شود.
4- پرهيز از تعصب:
پيامبر عظيم الشأن اسلام فرمودند: «کسي که تعصب بورزد يا نسبت به وي تعصب بورزند،حلقه ايمان را از گردن خويش باز کرده است».(14)
اين روايت حاوي نکات بسياري است که تقديم حضور مي‌کنم:
1-4-تعصب يعني اصرار وپافشاري بدون دليل واستدلال براي انجام يا ترک موضوعي که منشأ آن جهل وناداني است.
2-4-کسي که متعصب است و به عقل واستدلال توجه نمي‌کند در واقع ايمان ندارد. زيرا ايمان ريشه در عقلانيت و آگاهي دارد. مسلمان تا زماني که در دايره تعصب وجهل گرفتار است مزه و حقيقت ايمان را نخواهد چشيد.
تعصب گاهي در امور ديني است وگاهي در امور اجرايي وکاري. مسلمان و مؤمن مکلف به حرکت وتلاشي است که ريشه در عقلانيت وتدبير دارد واز همه راههاي رسيدنِ به علم و پژوهش استفاده مي‌کند وبدون پشتوانه علمي حرکتي را آغاز نمي‌کند.
3-4 تعصب ؛آغاز تفرقه وپايان همدلي واتحاد است.اگر به حرف واستدلال اهل نظر توجه نشود ودر تصميم گيري‌ها از آنان و فکرشان استفاده نشود، قطعا وحدت وهمدلي حاصل نخواهد شد واين ضايعه بزرگي خواهد بود.
4-4 ما مکلف هستيم نه خودمان متعصب باشيم ونه اجازه بدهيم ديگران به ما تعصب داشته باشند. به عبارتي: نبايد بگذاريم از ما بت بسازند. خواه يک فرد سياسي باشيم، يا مذهبي يا هر صنف وشغل ديگر. تعريف و تمجيدهاي غلط باعث ميشود که از ما بت ساخته شود وشايد کم کم هم باورمان بشود که: «من آنم که رستم بود پهلوان»!
در تاريخ افرادي که به وسيله اطرافيان منحرف شدند کم نيستند. اگر آناني که ادعاي مهدويت کردند، افراد جاهل تر از خودشان آنان را تصديق نمي‌کردند، به گمراهي‌هاي بزرگ نمي‌افتادند. و...
پس تعصب يعني اصرار بر جهل و عدم توجه به منطق و استدلال. که مايه سقوط فرد و جامعه خواهد بود. خواه اين تعصب مذهبي باشد يا قومي، سياسي، حزبي و...
امام علي (ع( در اين زمينه مي‌فرمايد: «هيچ کس را نيافتم که بدون علت درباره چيزي تعصب بورزد، جز با دليلي که با آن نا آگاهان را بفريبد...جز شما ! زيرا درباره چيزي تعصب مي‌ورزيد که نه علتي دارد و نه سببي...پس اگر در تعصب ورزيدن ناچاريد، براي اخلاق پسنديده... تعصب داشته باشيد...». (15)
در اين روايت چند نکته حائز اهميت است:
يک: عده‌اي خود را به تعصب مي‌زنند تا بتوانند آدمهاي جاهل و نادان را بفريبند و از اين طريق افکار شيطاني خود را عملي کنند.
دو: عده‌اي بي دليل متعصب اند. که اينان بي هدف، بلکه بازيچه ديگران قرار مي‌گيرند. اما اميد نجات دارند، زيرا بر تعصب خود آگاه نيستند و قصد انحراف ديگران را هم ندارند.
سه: تعصب در امور خير و اخلاق پسنديده، خوب و جايز است. در واقع همان مطلبي که به عنوان عِرق ديني و ملي از آن ياد مي‌کنيم.
بنابرين ؛ تعصب در نوع سوم به معني غيرت است که پسنديده و شايسته است و همراه با شعور و آگاهي است.
5- پرهيز از کشمکش:
وجود نازين پيامبر گرامي اسلام (ص( فرمود: «پس از نهي شدن از بت پرستي، از چيزي به‌اندازه کشمکش کردن با مردم نهي نشدم». (16(
«ملاحاه» (کلمه موجود در اين روايت که به معني کشمکش است ( مصدر ناقص يايي در باب مفاعله است. غالب استعمال اين باب براي انجام کار بين دو نفر است. «لحي» ( فعل ثلاثي مجرد اين باب ( به معني: «پوست درخت را کند» (17( مي‌باشد. اما اگر گفته شود: «لحي فلانا» يعني: «فلاني را سرزنش و ملامت کرد و به او دشنام داد و از او عيب و ايراد گرفت»
«کشمکش» در لغت فارسي مرکب از دو کلمه «کَش» (امر( و «مکَش» (نهي( مي‌باشد که کنايه از: گفتگو، جر و بحث و جنگ و نزاع مي‌باشد». (18(
از آنجايي که اين فعل کاربرد دو طرفه دارد، وقتي يک طرفِ ماجرا شروع به ملامت، دشنام و کشمکش مي‌کند، طرف مقابل هم کوتاه نمي‌آيد و مقابله به مثل مي‌کند. در واقع کشمکش باعث ميشود لباس حياء و ادب کنده شود، همانگونه که پوست درخت کنده ميشود. و وقتي پوست به شکل قابل ملاحظه‌اي کنده شد، قطعا ادامه حيات اين درخت در جذب مواد اوليه از خاک و تبديل آن به ميوه با مشکل مواجه ميشود. و چه بسا درخت نيز خشکيده شود. و آن هنگام که حرمت و حياء بين مؤمنين از بين رفت ديگرارزش و منزلتي براي آنان باقي نمي‌ماند.
«آن که نام تو مسلمان کرده است – از دويي سوي يکي آورده است
خويشتن را تُرک و افغان خوانده‌اي – واي بر تو! آنچه بودي، مانده اي» ( اقبال لاهوري(
مؤمنان وظيفه دارند تا حتي اشکالات و اختلافات خود را در يک فضاي صميمي و به دور از بي نزاکتي و بي ادبي و با استدلال با يکديگر مطرح کنند.
البته کشمکش در جايي ديگر هم اتفاق مي‌افتد و آن در موضعي است که طرف مقابل زبان مشترک براي درک و فهم ندارد. لذا در آن شرائط نيز هرگونه بحث و استدلالي بي نتيجه خواهد بود و ادامه دادن آن باعث ملال خاطر، کشمکش و جدال خواهد شد.
به نظر مي‌رسد عمده جريانهايي که به کشمکش تبديل ميشود از نوعي لجاجت و غرض برخوردار است که هدفش خرد کردن طرف مقابل است. گاهي جهل، هواي نفس و مقدس مآبي هم چاشني آن ميشود.
6- نقش وحدت بين خواص:
امام علي (ع(: «... افامرهم الله بالاختلاف فاطاعوه ! ام نهاهم عنه فعصوه...». (19(
خطبه 18 نهج البلاغه گوشه‌اي از استدلال اميرالمؤمنين(ع( در خصوص کساني است که به نام دين براي خودشان وجهه‌اي کسب کرده‌اند و براي منافع خود تا جايي پيش رفته‌اند که حتي حلال خدا را نيز حرام کردند...
در اين خطبه روي سخن به آدمهاي معمولي و کوچه و بازار نيست. بلکه به همه آناني است که مردم آنها را بعنوان نمايندگان دين مي‌شناسند. اختلاف و بي تقوايي در ميان خواص اهل دين صدمات و لطمات جبران ناپذيري را وارد مي‌کند. کما اينکه از صدراسلام تا کنون بيشترين ضربه را همين افراد منافق، خواصِ دنيا طلب و متنسکان جاهل زده‌اند. و هر کدام داراي خطراتي است که بايد از کيد آن در امان بود. خواص دنيا طلب در «لحظه لازم» به دليل وابستگي به ثروت، قدرت، شهرت و... سکوت مي‌کنند و حتي ممکن است کارش به جايي برسد که چون شريح قاضي حکم قتل حسين (ع( را هم امضاء کند.
کساني که غائله «سقيفه» را به وجود آوردند، مردمان معمولي نبودند. و همچنين جنگ جمل، نهروان، صفين و...
اگر چه روي خطاب در اين خطبه به خواص منحرف زمان حضرت امير(ع( است اما نحوه استدلال منحصر به زمان خاص نيست و ميتواند همه ازمنه را در بر گيرد. زيرا حضرت به: وحدت اله، پيامبر و کتاب واحد اشاره مي‌کند و آن را مايه وحدت مي‌داند. و نيز اشاره مي‌کند که دين خاتم دين ناقصي نيست و به اين شکل، عقل و خرد را در درک و فهم دين وارد مي‌سازد که هر گاه شما به شکل استدلالي به نقص دين رسيديد آن وقت اختلاف کنيد. (که هرگز نخواهيد رسيد(
موضوعات بسيار ديگري در اين خطبه (اگر چه خطبه کوتاهي است(نهفته است که به مجال ديگر براي شرح و تفسير نيازمند است.
7- ملاک وحدت براي خواص:
بعد از پذيرش «حکميت» در صفين، «اشعث بن قيس» (که هميشه روحيه اعتراض داشت( به حضرت عرض کرد: «ما را از حکميت نهي فرمودي، سپس پذيرفتي و داور تعيين کردي! ما نمي‌دانيم کدام يک از اين دو کار درست است؟»
امام (ع( دو کف افسوس را بر هم زد و فرمايشي را ايراد فرمود که در فرازي از آن آمده است: «اين القوم الذين دعوا الي الاسلام...» (21(
همانگونه که استحضار داريد؛ علت مشکلات عديده و آزار و اذيت امير مؤمنان (ع( در جنگ صفين سه گونه از خواص بود:
اول: خواص اهل حق منافق که سر دسته آنان معاويه و عمرو بن عاص بود.
دوم: خواص اهل حق مقدس مآب که نمونه آن ابو موسي اشعري بود.
سوم: خواص اهل حق جاهل کژ انديش که نمونه آن اشعث بن قيس بود.
در واقع اين سه جريان باعث به بن بست رسيدن صفين و سالم ماندن معاويه و تضعيف قدرت و اقتدار حضرت امير (ع( شد.
اما آنچه مهم است اين است که امام علي (ع( ضمن دل تنگي براي ياران قديمي خود صفات برجسته آنان را بر مي‌شمارد که اگر آن صفات در مؤمنين باشد هيچگاه شبيه سه دسته فوق الذکر نخواهد شد.
* «آنهايي که به اسلام دعوت شدند و پذيرفتند» معلوم ميشود که مسلماناني وجود دارند ولي هنوز اسلام را باور نداشته و آن را نپذيرفته‌اند.
* «قرآن تلاوت کردند و معاني آنرا شناختند» اين جمله مي‌رساند که علاوه بر انس به قرآن، فهم در معاني و شناخت قرآن لازم است که بدون اين فهم آدمي بسان «الاغي خواهد بود که بار آن کتاب است»
* «به سوي جهاد برانگيخته شده و... شيفته جهاد گرديدند». آنان اهل جهاد و عاشق آن بودند. يعني اهل جان فشاني و ايثار. براي ياري دين خدا فقط از زبان و مال استفاده نکردند، بلکه از بالاترين چيز خود( جان ( هم مايه گذاشتند.
* «در مرگ شهيدان به تسليت نياز نداشتند. با گريه‌هاي طولاني از ترس خدا، چشم هايشان ناراحت. از روزه داري فراوان، شکم هايشان لاغر... لب هايشان از فراواني دعا خشک و رنگ صورتشان از شب زنده داري زرد...»
آري خواص براي آنکه بينشان تفرقه به وجود نيايد و در «لحظه لازم حرکت لازم» را انجام دهند مي‌بايست با اين چهار فراز اخير انس بگيرند.
8- نقش دين و غيرت در وحدت:
خطبه 39 نهج البلاغه بعد از تهاجم يکي از فرماندهان سپاه معاويه به «عين التمر» بيان شده است. در اين سرزمين که سرزمين ابادي بود و در قسمت غربي فرات واقع شده بود، «مالک بن کعب» فرماندار منصوب امام علي (ع( در آنجا حضور داشت که حدود 100 نفر نيروي رزمي و اجرايي در اختيار داشت. «نعمان بن بشير» فرمانده سپاه معاويه با 2هزار نفر به آجا حمله کرد.
اميرالمؤمنين (ع( کوفيان را فرا خوانداما آنان توجهي نکردند و اين خطبه در مذمت آنان بيان شده است.در قسمتي از اين خطبه حضرت مي‌فرمايد:
«لا ابا لکم! ما تنتظرون بنصرکم ربکم؟ اما دين يجمعکم؟ و لا حميته تحمشکم؟...» (20)
نقش حوزه و دانشگاه در اتحاد ملي و انسجام اسلا مي
رهبر معظم انقلا ب اسلا مي با روشن نگري و درک عميق از شرايط سياسي اجتماعي داخل و خارج کشور سال 1386 را سال اتحاد ملي و انسجام اسلا مي اعلا م کردند و فرمودند: «به نظر من امسال سال اتحاد ملي و انسجام اسلا مي است». يعني در درون ملت ما اتحاد کلمه همه آحاد ملت و قوميت هاي گوناگون و اصناف گوناگون ملي و در سطح بين المللي، انسجام ميان همه مسلمانان و روابط برادرانه ميان آحاد امت اسلا مي از مذاهب گوناگون و وحدت کلمه آنها. بي ترديد تحقق اتحاد ملي و انسجام اسلا مي نيازمند شناسايي مباني و پايه هاي وحدت و انسجام و تلا ش در راه تقويت و تحکيم اين مباني و پايه است در اين مقاله به بررسي اين موضوع پرداخته مي شود که وحدت حوزه و دانشگاه به معناي حرکت به سوي يکي شدن است. يعني فرمان واحد بر اعضاي پيکر واحد راندن و از پريشاني رفتار جامعه پرهيختن. چون حکومت اسلا مي انگيزه و انديشه حوزه و دانشگاه است.
يکي از دستاوردهاي انقلا ب مقدس اسلا مي براساس پيروي از دستور اسلا م ايجاد اخوت و برادري در ميان همه اقشار جامعه است. خداوند در قرآن کريم مومنان را برادر همديگر خوانده است. (انما المومنون اخوه) و برادري را يکي از نعمت هاي بزرگ الهي که به لطف حق در ميان مومنان برقرار شده است توصيف نموده و بر آنان منت گذاشته و فرمان داده است که هميشه آن را به ياد داشته باشيد. «واذکروا نعمت الله عليکم اذکنتم اعدا» الف بين قلوبکم فاصبحتم بنعمه اخوانا; به ياد آوريد نعمت خداوند را که شامل حال شما شد و با اين که دشمني و کينه يکديگر داشتيد دل هاي شما را با هم الفت بخشيد و به هم نزديک کرد و با اين نعمت با هم برادر شديد» و در احاديث عبارت «المومن اخوالمومن يا المسلم» فراوان است. حقوقي که براي هر برادر مومن بر مومن و يک فرض و واجب شمرده شده است. بسيار زياد و سنگين است.
برادري در اسلا م
پيامبر گرامي اسلا م به دليل اهميت اين مساله در قانون و سفارش و توصيه هاي اخلا قي و شعار اکتفا» نفرموده بلکه عملا دو بار در ميان اصحاب خويش برادري برقرار کردند. يکبار در مکه قبل از هجرت و بار ديگر در مدينه پس از هجرت و در آنجا براي هر صحابه يکي از انصار را به عنوان برادر انتخاب فرمودند.
هدف از اين کار بدون شک تاکيد بر اخوت اسلا مي و کاهش تعصبات است. بحمدالله در جامعه اسلا مي ما پس از انقلا ب برادري به عنوان پديده اجتماعي بسيار ارزنده و مهم جلوه گر شد و همه تلا ش در ايجاد وحدت و برادري داشتند. آيه «واعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا» را نصب العين خويش قرار دادند و همه از نزاع و تفرقه و پيروي از آيه «ولاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحکم» پرهيز داشتند.
حضرت امام قدس الله روحه الزکيه آن روح الهي که وحدت را در جامعه اسلا مي دميد، هميشه بر اين اصل مهم اسلا مي تاکيد مي فرمود. مراجعه به فهرست صحيفه نور در بخش کلمه وحدت و به خصوص حوزه و دانشگاه اين واقعيت را روشن مي سازد که چه اندازه ايشان بر اين اصل اهميت مي دادند و حتي نگران اختلا ف و نزاع نيروهاي مخلص انقلا ب بودند. شايد بتوان گفت که پس از تقواي الهي بيشترين مساله اي که در کلمات ايشان بر آن تکيه شده است مساله وحدت است.
وحدت از نظر امام
در پيام سوم اسفند 67 خطاب بر روحانيت فرمودند اولين وظيفه شرعي و الهي آن است که اتحاد و يکپارچگي طلا ب و روحانيت انقلا بي حفظ شود وگرنه شب تاريک در پيش است و بيم موج و گردابي چنين هائل امروز هيچ دليل شرعي و عقلي وجود ندارد که اختلا ف سليقه ها و برداشت ها و حتي ضعف مديريت ها دليل به هم خوردن الفت و وحدت گردد و در جاي ديگر فرمودند دشمنان از ديرباز براي اختلا ف افکني آماده شده اند و از نقشه هاي آنان کوشش در جدايي اين دو قطب و تفرقه اندازي بين اين دو مرکز حساس آدم سازي بوده و هست.
جدا کردن اين دو مرکز در مقابل يکديگر قرار دادن آنها و در نتيجه خنثي کردن فعاليت آنان در مقابل استعمار و استعمارگران از بزرگترين فاجعه هاي عصر حاضر است و فرمودند اختلا ف اين دو قشر يعني اختلا ف همه ملت. تا اين دو قشر با هم پيوند داشته باشند اتحاد کشور شما محفوظ مي ماند. نه دانشگاهي بدون روحاني مي تواند به استقلا ل برسد و نه روحاني بدون دانشگاه.
اختلا ف يا فاجعه
مي توان گفت وحدت و برادري يک تکليف و وظيفه شرعي بسيار خطير به خصوص در اين زمان است که عملا مورد توجه قرار نمي گيرد و به خصوص در حساس ترين جايي که بايد وحدت حفظ شود. برخي جريان هاي سياسي دشمنان اصلي خود را فراموش کرده و تمام همت خويش را به کار بسته اند و حتي سعي بر اين است که ديگري را به جاي دشمن هدف تير قرار دهند. ما يقين داريم که هر دو جناح انقلا بي خيرخواه دين و کشور و انقلا ب و ملت اند و اين سياست ديرينه استعمارگران است که اختلا ف بينداز و حکومت کن و حضرت امام فرمودند از توطئه هاي دشمن غدار غافل نباشيد. قشر روحاني و قشر دانشگاهي اينها بايد چشمانشان را باز کنند و همه با هم برادر وار بدون اختلا ف کلمه به پيش بروند. اين نهضت را به آخر برسانند هشدار مي دهم که ملت و روحانيت و دانشگاه از هم جدا نشوند که جدا شدن اينها از هم، هلا ک ملت، هلا ک اسلا م و هلا ک کشور است.
خطر اختلا ف زيربنايي
دومين نکته بسيار ظريفي که اشاره بدان شده است اين است که اگر اختلا ف زيربنايي و اصولي باشد موجب سستي نظام مي شود و چون اختلا ف اصولي نيست و همه خيرخواه انقلا ب و کشور و ولي امرند، هيچ گونه ضرري متوجه نظام و انقلا ب کشور و ولا يت امر نيست. اما اگر همين اختلا ف به جايي برسد که هر کدام سعي در حذف ديگري داشته باشند واضح است که به اصل نظام و انقلا ب صدمه بسيار خطرناکي وارد مي شود.
به خصوص با توجه به دشمنان قوي و نيروهاي اهريمني که ما را از همه سو» احاطه کرده و عوامل آنها در همه جا ممکن است به طور مرموزي نفوذ کرده باشند و فرموده اند هر دو گروه بايد توجه کنند که دشمنان بزرگ مشترک دارند که به هيچ يک رحم نمي کند خدايا تو خود مي داني که اجازه شک و ترديد به خود راه نداده و مي گوييم دانشگاه و حوزه با خلوص نيت و وفاداري نسبت به اصل انقلا ب و ولا يت فقيه و مصالح کشور تلا ش ويژه اي را آغاز نموده اند.
خطر حب نفس
مهمترين انگيزه در بسياري از موارد حب نفس است که موجب اختلا ف مي شود که همه بايد از شر آن به خدا پناه ببريم. حضرت امام فرمودند: يک راه براي مبارزه با حب نفس وجود دارد و آن رياضت است که با اين روش زندگي که ما را فرا گرفته است ديگر جايي براي رياضت و توضيح رياضت باقي نمانده و متاسفانه همديگر را با لحن خصمانه مي گوييم و سوابق انقلا بي و مبارزاتي را فراموش مي کنيم و بايد قدري بيانديشيم و خدا را ناظر و حاضر بدانيم و از خودفريبي اجتناب کنيم.
وظيفه مغزهاي متفکر جامعه
حضرت امام دانشگاهيان و حوزويان را مغز متفکر جامعه معرفي کرده و فرمودند اکنون که به خواست خداوند متعال و مجاهدت ملت از روحاني و دانشگاهي و ساير قشرها بند اسارت را پاره و سد قدرت ابرقدرت ها را شکستند و کشور را از دست آنان و وابستگانشان نجات دادند، توصيه اينجانب آن است که نسل حاضر و آينده غفلت نکنند و جوانان برومند عزيز هرچه بيشتر با روحانيون و طلا ب علوم اسلا مي پيوند دوستي و تفاهم را محکم تر و استوارتر سازند و از نقشه ها و توطئه هاي دشمن غدر غافل نباشند.
به مجرد آن که فرد يا افرادي را ديدند که با گفتار و رفتار خود درصدد است بذر نفاق بين آنان افکند او را ارشاد و نصيحت کنند و اگر تاثير نداشت از او روگردان شوند و او را به انزوا کشانند و نگذارند توطئه ريشه دواند که سرچشمه را به آساني مي توان گرفت و مخصوصا در دانشگاه کسي پيدا شد که مي خواهد انحراف ايجاد کند او را ارشاد و اگر نشد از خود و کلا س خود طرد کنند. در اين روزگار که راه حل هايي همچون توسعه پايدار تحول ساختاري در جهت آزادسازي و جهاني شدن اقتصاد دموکراسي و تجديد نظر در باورها به تمسک انقلا ب ارتباطات يگانه مشکل گشاي مسائل اقتصادي، سياسي و فرهنگي کشورها از جمله ايران معرفي مي شوند آيا وظيفه جز اين مي ماند که تربيت يافتگان حوزه هاي مقدس ديني و دانشآموختگان دانشگاهي برادر وار کنار يکديگر نشسته با صداقت امکانات خود را در نظر گرفته راه حل هايي بهينه را براي آن مسائل بيابند...
نگاه تاريخي به مساله
وحدت حوزه و دانشگاه
در باب وحدت دانشگاه و حوزه بسيار سخن گفته و نوشته اند. اما به نظر ميآيد آنچه مي تواند در تشکيل مفهوم وحدت نقش اساسي ايفا کند. نگاه تاريخي به اين مساله است. از چه زمان و در کدامين وضع و حال اين مساله در جامعه ما مطرح شد؟ آن چه به اجمال مي توان گفت آن است که رشد تاريخي مساله در پيدايش نظام آموزشي به سبک جديد و الگو گرفته از غرب است. در پيشينه فرهنگ ما حوزه هاي ديني پايگاه علم و دين بودند. عالمان از فقيه و فيلسوف و طبيب همه عالم را در آينده دين مي نگريستند و رنگ و روي عالم در چشم همه يکي بود و در يک مسير گام مي زدند و هر شائبه ستيز علم و دين ما به سرپنجه تدبير دين مداران علم زدوده مي شد و باز وفاق ديرين برقرار مي گشت و عاقله جامعه از پريشاني و دو گانگي مي رميد تا آن که نخستين بار پس از شکست هاي مکرر نظامي در برابر سپاه روس و ماجراهاي تلخ عهدنامه ترکمن چاي و گلستان نياز به علومي غير از آنچه تا آن روز در مکتب خانه ها و حوزه ها تدريس مي شده احساس شد. در حقيقت فقه و ادبيات تاريخ و فلسفه و علومي از اين دست نمي توانست به تنهايي جامعه را در برابر هجوم بيگانه بيمه کند و نيز محصول آموزش هاي آن نمي توانست پاسخگوي تمام خواسته هاي جامعه باشد. اينجا بود که اولين بار نظام آموزشي پديد و در کشور ما پا گرفت و سير تکامل اين نظام تاسيس دانشگاه تهران و پس از آن ادامه يافت. آنچه در اين بين مهم است دو برخورد متفاوت و دو سويه است.
جامعه براي پر کردن خلا » تمدني خويش، افرادي را براي تحصيل و يادگيري فنون به ويژه فنون نظامي به خارج اعزام مي کند و اين افراد غالبا با تکنيک و صنعت فرهنگ بيگانه را نيز به سوغات ميآورند. يعني همان چيزي که جامعه ما ابدا به آن نياز ندارد. از سوي ديگر واکنش رسمي و آشکار در برابر اين احساس نياز و ميل به يادگيري علوم جديد در چهره تحريم و مقاومت در برابر جنبه هاي فرهنگي اين جريان رخ مي نمود. اينجا بود که مغالطه اي تاريخي شکل گرفت (نزاع علم و دين) که در جامعه مسيحي غرب به انزواي دين و برپايي نسبت علم مداري انجاميده بود. بي آنکه در جامعه ما زمينه اي داشته باشد يکباره با همه شاخ و برگش وارد شد و نابردباري جامعه ديني در برابر مظاهر تجدد به معناي علم ستيزي قلمداد شد و دانشوران نيز به قلمرو دين دست يازيدند و با نفي يکسره دين اهداف جامعه را نيز خود ترسيم کردند.
از طرف ديگر دينداران نيز حاملا ن تجدد را پيامآوران «دين ستيزي» دانستند و متاع علم را به هيمه تجدد و تجدد مابان سوختند و نفي کردند.
گروهي نيز علمآموزي و دين گريزي را يکي انگاشتند و به پايگاه علوم نوين به ديده شک نگريستند. اينک با تحقق انقلا ب اسلا مي و تشکيل جمهوري اسلا مي به دست امام راحل (قدس سره) دانشگاهي و حوزوي توشه اي از تجربه ها بر دوش دارند مغالطه ها را گشوده اند و افسانه ها را به طاق نسيان کوفته اند.
هر دو از آتش اين منازعه و از هيزم کشان آن بيزارند. «حکومت اسلا مي» انگيزه و انديشه حوزه و دانشگاه است . و وحدت حوزه و دانشگاه در چنين فضايي به معناي حرکت به سوي يکي شدن است.
حوزه و نسل جوان
نهال انقلا ب که به دست پربرکت فرزندي از حوزه هاي علميه در سال 1342 کاشته شد، اينک به درخت تنومند تبديل شده است که اصلها ثابت و فرعها في السما» بي شک اين انقلا ب حاصل تحمل سال ها رنج و زحمت زندان و شکنجه تبعيد علما» و بزرگان و مبارزان و مجاهدان بوده است.
دشمنان نهضت اسلا مي و بيداري دوباره امت اسلا م به هيچ وجه حاضر به قبول آن نبوده و هر روز با دسيسه و مکري بر آن بوده اند که انقلا ب را از مسير صحيح خود بازدارند. اما با گذشت حدود بيست و نه سال از نهضت الهي خميني کبير هر روز شاهد موفقيت هاي چشمگير و پشت سر گذاشتن مشکلا ت هستيم و به فضل پروردگار و رهبري هاي داهيانه مقام معظم رهبري و پشتيباني مراجع عظام و حوزه هاي علميه مي رود که ان شا» الله پرچم انقلا ب به دست پرچمدار اصلي آن برسد. حوزه هاي علميه به ويژه حوزه علميه قم و سرچشمه فياض آن فيضيه در طول بيست و نه سال همواره پيشتاز و پرچمدار اصلي نظام و انقلا ب بوده است.
هم اکنون هم که هجمه جديدي عليه اسلا م و جمهوري اسلا مي شده است روحانيت بايد در دفاع از آن مانند گذشته پيش قدم باشد و رسالت الهي و ديني خود را به نحو احسن به جا آورد.
جنگ امروز، جنگ فيزيکي نيست، بلکه جنگ فکر و فرهنگ است. تهاجم فرهنگي بلکه به تعبير بلند و رساي مقام معظم رهبري شبيخون فرهنگي و مهمترين حربه دشمنان انقلا ب و نظام ما است. کشور مقدس ما هم که نيروهاي جوان بسيار زيادي را دارد نياز به برنامه ريزي و تلا ش گسترده اي دارد تا بتواند جوابگوي نيازهاي فکري و فرهنگي و اقتصادي آنان باشد.
شکي نيست که دولت بايد در زمينه ايجاد اشتغال، مسکن و ازدواج و ديگر نيازهاي مالي مردم خصوصا نسل جوان تلا ش مضاعفي از خود نشان بدهد. اما حوزه هاي علميه و دانشگاه ها وظيفه اي سنگين تر برعهده دارند و آن اشباع علمي- فکري- معنوي و ديني نسل جوان است و وظيفه حوزه هاي علميه بسيار سنگين تر از سلا ح محکم و موثر در برابر موج گسترده فساد و فحشا» از طريق ماهواره و اينترنت و... معنويت و تقوا و بازگشت به هويت ديني و فطري بشر است.
چه کسي بايد اين نسل تشنه و مشتاق را از سرچشمه فياض سيراب کند و کشتي متلا طم و جوشان را به ساحل برساند. آيا کسي غير از روحانيت و حوزه هاي علميه مي تواند نسل جوان را با معارف ناب دين و ارزش هاي الهي و معنوي خصوصا موعودباوري آشنا سازد. پس برتري حوزه و عقلا ي قوم است که در جهت گيري هاي کلي و برنامه ريزي و سياست گذاري هاي کلا ن جوابگويي به شبهات و نيازهاي اين جمعيت عظيم و مشتاق را در نظر بگيريد و با برنامه ريزي دقيق و آموزش شايسته افراد پل ارتباطي قوي اي بين حوزه هاي علميه و نسل جوان برقرار کنند...
پيشنهادات
لذا براي وحدت پيشنهادات ذيل قابل طرح است:
1- طرح انديشه مهدويت به عنوان باوري عزت بخش و قدرتآفرين.
2- توجه جدي به رهنمودهاي مقام معظم رهبري به عنوان محور وحدت.
3- پرهيز جدي از سياسي کردن و جناحي کردن وحدت.
4- از بين بردن تنش ها و آنچه ذهنيت و فاصله ايجاد مي کند.
5- تشکيل ميزگردهاي تلويزيوني با نخبگان طلبه و دانشجو براي تبيين ضرورت وحدت.
6- نشست هاي متعدد طلا ب و دانشجويان و اساتيد حوزه و دانشگاه براي آشنايي با يکديگر و آگاهي از نقطه نظرات همديگر.
7- مقابله جدي با جريان هاي انحرافي و انديشه هاي خرافي.
منابع:
قرآن مجيد
وصيت نامه حضرت امام (ره)
مجله پاسدار اسلا م، شماره 1282
فصلنامه حوزه و دانشگاه انتشارات اميرکبير
پيام حوزه، انتشارات دفتر تبليغات اسلا مي
بخشي از پيام مقام معظم رهبري به مناسبت آغاز سال 1386 به نقل از سايت ir.leaber.WWW
الحديث، نشر دفتر تبليغات اسلا مي قم
يکصد و پنجاه آيه و روايت، نوشته دهقان
گفتمان وحدت- عدالت- ستاد علمي- فرهنگي بصيرت
http://www.mardomsalari.com
http://www.abhar30t.ir
چکيده:
در اين مقاله سعي شده است ضمن ريشه يابي کليدي واژگان عنوان، موضوع اتحاد و انسجام با توجه به کلام وحي، سنت، عقل و بيانات بزرگان و در رأس آن معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خميني (ره( مورد بررسي و کنکاش قرار گيرد. و از هرگونه برداشت شخصي، جناحي و حزبي و مصادره کردن اين عنوان بزرگ جلوگيري شود.
در اين مقاله راز اتحاد داخلي و ارائه الگو براي کشور‌هاي مسلمان بيان شده است. دعب نگارنده آن است که حتي الامکان غير مستقيم به اين موضوع بپردازد که در جاهايي لاجرم با صراحت اصول و مباني نيز بيان شده است.
مقدمه:
اتحاد داخلي و بين‌المللي يک ضرورت اجتناب ناپذير براي هر ملتي است. ملت پويا ملتي است که در جاي خود از تنش و مناقشات بهره مي‌برد و به موقع از هر گونه اختلاف و تفرقه دوري مي‌جويد. نه يک دستي، سکوت و رکود دارد و نه اغتشاش و درگيري و جدل. زيرا هر دو مايه افول ملت‌هاست.
افراد، گروه‌ها، صنوف و... هر کدام براي تعالي درون گروهي خود بايد فرياد برآورند و از همه ظرفيتهاي قانوني و شرعي براي ترقي و توسعه خود استفاده کنند. اما به هنگام خطر و تهديد امنيت يا منافع ملي از خواسته خود بصورت مقطعي، کوتاه آمده و به فکر دفع افسد باشد.
«تخم وفاق را تو در اين بوستان بکار – ميخ نفق را تو در اين زمين بکن» (اديب الممالک فراهاني(
اينکه در کجا بايد فرياد زد و در کجا سکوت، در کجا بايد عاقلانه و بر مبناي استدلال پيش رفت ودر کجا به مصلحت توجه کرد و... به شناخت اصول و ظرائفي محتاج است که در اين مقال در صدد تبيين آن مي‌باشيم.
اميد است خواننده محترم ( از هر جناح و فکر و سليقه‌اي که باشد ( با دقت و تأمل در اصول ذيل الذکر به کلمه تنومند «وحدت» چنگ زده و با ايثار و شهامت، جلوي خود کامگي و فرصت طلبي را بگيرد.
الف: واکاوي مفردات:
واکاوي مفردات عنوان اين مقاله که توسط رهبر بزرگوار انقلاب براي سال جاري نام گذاري شده است از بار معنايي برخوردار است و تا ريشه آن بررسي نشود نمي‌توان به عمق آن پي برد.
1- مباني:
«جمع مبني به معني: ريشه، پايه و بنيان يک چيز است» (1( که در اين مقال به کنه و ريشه اين اتحاد و انسجام خواهيم پرداخت.
2- اتحاد:
«آنچه مرکب از دو چيز يا بيشتر و با نسبت‌هاي معين باشد. به طوري که چيز سومي از آنها به وجود آيد که با اجزاي خود تفاوت کامل داشته باشد. مثل آب. که مرکب از اکسيژن و هيدروژن است». (2(
ريشه اين فعل «وحد» است که به باب «افتعال» برده شده است. اين باب براي مطاوعه مي‌باشد. مطاوعه يعني قبول کردن آن فعل و ممتنع نشدن. و براي آن در علم «صَرف» مثال ميآورند مثل: «کسرت الکوز فانکسر» يعني: من کوزه را شکستم و آن هم قبول شکستن کرد.
فعل «وحدت» وقتي در اين باب آورده ميشود به اين معني ميشود که: اتحاد مبتني بر اصولي خواهد بود و هر گاه ضرورت آن احساس شد مي‌بايست به آن عمل کرد و نبايد خواسته‌هاي شخصي، سليقه اي، حزبي و گروهي را بر آن مقدم داشت.
3- ملي:
کلمه «ملت» که جمع آن «ملل» ميشود به معني: «پيروان يک دين، مردم يک کشور که از يک نژاد و تابع يک دولت باشند». (3(
ملت در واقع يک واحد بزرگ انساني است که عواملي چون: فرهنگ، دين، جغرافيا، نژاد، قوميت و... ميتواند عامل پيوند آن باشد.
چنانچه در تعريف ملت نيز گفته‌اند: «ملت يک روان است، يک اصل روحاني. دو چيز، که در واقع يک چيزند،... يکي؛ داشتن ميراث مشترک غني از خاطره‌ها و ديگر، سازش واقعي، ميل به زيست با يکديگر و خواستِ تکيه کردن کامل به ميراث مشترک». (4(
پس ملت تجمع يک گروهي است که با اهداف خاصي و در چارچوبي تعريف شده علاوه بر حل کردن نيازات ابتدايي خود، در صدد توسعه فرهنگ، اقتصاد و سياست خود نيز مي‌باشند. بنابراين با توجه به تعريفي که در فرهنگ «عميد» آمده است ( تابع يک دولت...( مي‌رساند که براي رسيدن به اهداف خود بايد سازماندهي شده و با برنامه منظم، به حرکت رو به رشد خود ادامه دهند.
4- انسجام:
انسجام از ماده«سجم» به معني: «منظم و منسجم شدن کلام» مي‌باشد. (5( و نيز در فرهنگ لغت فارسي به معني: «روان شدن، منظم شدن و با هم جور شدن، روان بودن کلام و عاري بودن آن از تقعيد و تکلف» آمده است. (6(
5- اسلامي:
ريشه آن «سلِم يسلَم» که به معني: «سالم و بي عيب و آفت» مي‌باشد. (7( که «اسلام» از باب افعال به معني «تسليم بي قيد و شرط» مي‌باشد. (که همزه اين باب معني کثرت مي‌دهد. و اين همان معنايي است که «المنجد» براي آن گفته است. به عبارتي: تسليم بي قيد و شرط شدن يعني کثرت سلامت و زدودن آفت. البته اين همزه ميتواند معني «يافتن» هم داشته باشد. يعني در اسلام مي‌توان سلامتي روح و روان را پيدا کرد تا از آفت‌ها و بلاها در امان بود.
اما «يا» اضافه بر کلمه «اسلام»، «ياء» نسبت است. و به معني هر آنچه که مطابق دين حنيف اسلام است.
تعريف عنوان مقاله:
با توجه به همه توضيحاتي که در مفردات اين عنوان آمد، اين عنوان را ميشود چنين معنا کرد:
يافتن ريشه‌هاي وحدت بر پايه توجه به هر آنچه يک ملت و يا ملتهاي مختلف را دور هم جمع مي‌آورد و احترام به آن و نظم بخشيدن عقلايي به اين علقه‌هاي اتحاد و ارتباط براي رسيدن به سلامت و زدودن آفت‌هاي اجتماعي بر پايه براهين بي بديل وحي که نمودِ آن دين حنيف اسلام متجلي شده است و عدم مخالفتهاي شخصي و سليقگي با آن.
«مؤمنان معدود، ليک ايمان يکي – جسمشان معدود، ليکن جان يکي
جان حيواني ندارد اتحاد – تو مجو اين اتحاد از روح باد» ( مولوي، مثنوي معنوي، دفتر چهارم(
ب: مباني اتحاد و انسجام از منظر عقل:
شکي نيست که هر انسان سليم النفسي بر اتحاد و انسجام هر چه بيشتر تأکيد دارد. هر فرد و جامعه‌اي در صدد رشد و توسعه همه جانبه است. مي‌خواهد در همه امور اعم از معنويت و ماديت ترقي کند و اين ممکن نمي‌شود مگر با ارتباطات سالم و بر اساس منافع ملي.
در واقع همه سعي دارند از دانش، تکنولوژي و داشته‌هاي ديگران استفاده کنند بدون آنکه متحمل خسارت قابل توجه‌اي بشوند.
روايتي از حضرت امير(ع( هست که مي‌فرمايد: «الاسلام هو التسليم، والتسليم هو اليقين، واليقين هو التصديق، والتصديق هو الاقرار، والاقرار هو الاداء، والاداء هو العمل». (9(
در اينجا مفهوم تسليم جز يقين نمي‌باشد. و يقين زائيده عقل است نه احساس و عاطفه. پس اتحاد و انسجامي مد نظر است که بر پايه‌هاي عقلانيت و استدلالات قرآن و دين اسلام استوار باشد. اين تسليم، تسليم جاهلانه و کورکورانه نيست. و بي شک نمي‌توانيم راههاي اتحاد و انسجام را کورکورانه طي کنيم.
وقتي درک درستي از دين و مؤلفه‌هاي آن داشتيم و عقل سليم آنرا تأييد کرد، نتيجه آن يک عمل مناسب خواهد بود که آن عمل مناسب زير بناي هر گونه ارتباط و رشد و تعالي است.
در واقع اهميت توجه به جمع و دوري از فرد گرايي و تک محوري و توجه به آداب و سنن صحيح و عبرت آموز و تأمل و تدبر در آن، آموزه دين اسلام مي‌باشد که عقل سالم را بارور مي‌کند. و همچنين در سنت پيامبر (ص( و ائمه هدي(ع( نمونه‌هاي بارز صلح، قهر، سکوت، فرياد، جنگ و... را مي‌يابيم که همه آن براي اتحاد بين مسلمانان و انسجام هر چه بيشتر آنان بوده است. به عبارتي: صلح امام حسن(ع( براي حفظ دين و انسجام مسلمانان همان مقدار قابل اهميت است که قيام حضرت ابا عبدا...(ع( داراي اهميت است و...
اينکه محور‌هاي مختلف در سيره معصومين (ع( را کجا به موقع استفاده کنيم، نيازمند شناخت، درک شرائط زمان و مکان و ظرافت‌هاي لازم است. که خداي ناکرده در ارتباطاتمان به جاي جنگ صلح نکنيم و به جاي فرياد، سکوت. و...
اين نوشتار بر آن است تا با ارائه اصول و کلياتي در اين زمينه، مسير شناخت را هموارتر کند که در بخش آينده به واکاوي اين اصول در کلام وحي و سيره معصومين (ع( خواهيم پرداخت:
ج:مباني اتحاد و انسجام از منظر قرآن و اهل البيت(ع(:
با توجه به تعريفي که در آخر مبحث «الف» آوردم با ارائه عباراتي از قرآن و اهل البيت(ع( در صدد ارائه چارچوب اين بحث هستيم.
1- صفات ياران پيامبر(ص(:
خداوند تبارک و تعالي در قرآن کريم (10( صفاتي را براي ياران پيامبر (ص( بر مي‌شمارد که توجه به آن و سعي در ملکه کردن و مداومت بر بقاء آن باعث ميشود تا متخلق به اخلاقي شويم که مسير هدايت و وحدت را براي ما هموارتر کند.
که از جمله آنها عبارتند از:
1-1 شدت و سختگيري بر کفار. به اين معني که از آنها تأثير منفي نگرفته و همواره با کساني که به هر شکلي مي‌خواهند آنها را به تاراج ببرند کنار نيايند.
2-1 مهرباني، کمک و ايثار نسبت به برادران ديني خود.
3-1 عبادت آگاهانه و عاشقانه از خصائص اين افراد خواهد بود. اينان به دنبال عبادت کورکورانه و يا رياکارانه نيستند. زيرا عبادتي که منشأ آن يکي از اين دو باشد، نمي‌تواند اثر وضعي بر روح و روان و سيماي اين مؤمنين بگذارد.
2- نزاع نکنيد:
خداوند تبارک و تعالي در آيه ديگري از رياقرآن بي بديل مي‌فرمايد: «از خدا و فرستاده اش پيروي کنيد و جنگ نکنيد، زيرا سست مي‌شويد و شکوه و جلالت شما از بين مي‌رود». (11(
در اين آيه چند نکته حائز اهميت است:
1-2 براي اينکه تفرقه به وجود نيايد، وجود و حضور قانون و رهبر لازم است. يک قانون کامل و جامع باعث ميشود تا اختلافات و درگيري‌ها به حد اقل برسد و بعد از آن وجود يک رهبر و فرمانده باعث ميشود تا نواقص و ضعفهاي قانون موجب بروز اختلاف نشود.
2-2 در مسير وحدت به صبر و شکيبايي نياز است. زيرا گاهي موضوعي خلاف ميل است و بايد براي آنکه نظم و کثرت مسلمانان به هم نخورد از خواسته شخصي و يا حزبي عدول کنيم و مسئله را تا زماني که طرح آن به وحدت ضرر نزند به تعويق بيندازيم.
3-2 در مسير وحدت و تعويق خواسته به زماني ديگر، ايثار نياز است. و يکي از مظاهر جهاد اکبر مبارزه با نفس است، حتي جايي که انسان بر حق باشد. مثل مصاديق مختلفي که براي حضرت علي (ع( پيش آمد، و حضرت(ع( «استخوان در گلو و خار در چشم» همه آن شرائط را تحمل کرد.
4-2 اختلاف و درگيري باعث کاهش راندمان کاري ميشود.وقتي توجه مصروف موضوعات نزاع حزبي و يا فردي شد از توجه به مسائل عام المنفعه کاسته ميشود. و همچنين وقتي توجه به امور حسي و احساسي شد، انسان از توجه به امور کارشناسي و اقدامات پژوهشي باز مي‌ماند که هر دو باعث کاهش راندمان کار و استفاده بهينه از منابع مختلف ميشود.
5-2 اين آيه اشاره به نزاع و درگيري‌هاي لفظي ميان گروهي دارد. يعني اگر مسلمانان براي موضوعات پيش پا افتاده با هم درگير شوند، هم از مکر و توطئه دشمن غافل مي‌شوند و هم توان اجرايي و فکريي آنان کم ميشود. در نتيجه دشمن طمع مي‌کند.
گاهي اوقات بر اثر بي تدبيري، نزاع لفظي و درگيري صورت مي‌گيرد و يا اقداماتي اتفاق مي‌افتد که ضربه آن از حمله دشمن بدتر خواهد بود. لذا طمع و هجوم دشمن نتيجه رفتار ماست. و «خداوند سرنوشت هيچ قومي را تغيير نمي‌دهد مگر آنکه آنها خودشان سرنوشتشان را تغيير دهند». (12(
6-2 اين آيه اشاره به جدل و نزاعهايي دارد که در آن منفعتي نيست. اما بيان ديدگاهها با توجه به ضرورت و اقامه دليل و همراه با انصاف نه تنها به زيان جامعه نيست بلکه مطلوب و باعث روشن شدن نقاط ضعف و چاره‌انديشي براي آن خواهد بود. با توجه به اين سه اصل دولتمردان، اهل قلم، متخصصان و... وظيفه شرعي و ملي دارند تا در قبال اقداماتي که با استنادات علمي در مخالفت است نه تنها سکوت کرده بلکه فرياد بر آورند و ضمن موشکافي ضعفها به راهکارهاي عملي توجه کرده و با نقدهاي منصفانه راه را براي توسعه و شکوفايي باز کنند.
به عقيده نگارنده وقت آن رسيده است تا پس از 30سال از عمر پر برکت انقلاب اسلامي با نقدهاي عالمانه، منصفانه و طبقه بندي شده (از حيث استفاده براي امور مختلف( نقاط ضعف را شناسايي و براي آن تدبير کنيم و نقاط مثبت را تقويت و مسير روبه رشد جامعه اسلامي مان را هموارتر و سريعتر کنيم.
پس نزاع‌ها ومناظراتي که بر پايه انصاف واستدلال باشد نه تنها ضرري ندارد بلکه داراي منافع بي شماري خواهد بود:
3- عبرت از سرنوشت ديگر امت‌ها:
امام علي (ع( مي‌فرمايد: «از بلاهايي که به سبب اعمال زشت و نکوهيده بر سر ملتهاي پيش از شما آمد، بپرهيزيد و احوال خوب و بد آنان را به ياد آوريد... اگر در احوال نيک و بد آنان بينديشيد، همان کاري را عهده دار شويد که عزيزشان کرد... و از کارهايي که پشت آنان را شکست و قدرت آنان را از بين برد، دوري کنيد...». (13(
در اين خطبه حضرت امير(ع( به موضوعات مختلفي از جمله: علو شأن خداوند، نکوهش صفت تکبر، دشمني شيطان، نکوهش اخلاق جاهلي، پرهيز از سران متکبر و خود پسند، ضرورت عبرت از گذشتگان، فلسفه عبادت، علل پيروزي و شکست ملتها و...سخن فرموده است. که در يک فراز آن به علل پيروزي و شکست ملتها اشاره فرموده است. که عمده ترين آن علل را تفرقه، کينه توزي، دشمني و ياري نکردن همديگر مي‌داند. که اگر در جامعه‌اي اين خصوصيتها اتفاق بيفتد، شکست آن جامعه حتمي است و هيچکس را جز خود نبايد ملامت کرد.
در واقع بايد علت سقوط دول و ملل مختلف دنيا را در يافت وبراي آنکه براي خودمان اين اتفاق حاصل نشود تمهيدات لازم با واقع بيني وتدبير لحاظ شود.
4- پرهيز از تعصب:
پيامبر عظيم الشأن اسلام فرمودند: «کسي که تعصب بورزد يا نسبت به وي تعصب بورزند،حلقه ايمان را از گردن خويش باز کرده است».(14)
اين روايت حاوي نکات بسياري است که تقديم حضور مي‌کنم:
1-4-تعصب يعني اصرار وپافشاري بدون دليل واستدلال براي انجام يا ترک موضوعي که منشأ آن جهل وناداني است.
2-4-کسي که متعصب است و به عقل واستدلال توجه نمي‌کند در واقع ايمان ندارد. زيرا ايمان ريشه در عقلانيت و آگاهي دارد. مسلمان تا زماني که در دايره تعصب وجهل گرفتار است مزه و حقيقت ايمان را نخواهد چشيد.
تعصب گاهي در امور ديني است وگاهي در امور اجرايي وکاري. مسلمان و مؤمن مکلف به حرکت وتلاشي است که ريشه در عقلانيت وتدبير دارد واز همه راههاي رسيدنِ به علم و پژوهش استفاده مي‌کند وبدون پشتوانه علمي حرکتي را آغاز نمي‌کند.
3-4 تعصب ؛آغاز تفرقه وپايان همدلي واتحاد است.اگر به حرف واستدلال اهل نظر توجه نشود ودر تصميم گيري‌ها از آنان و فکرشان استفاده نشود، قطعا وحدت وهمدلي حاصل نخواهد شد واين ضايعه بزرگي خواهد بود.
4-4 ما مکلف هستيم نه خودمان متعصب باشيم ونه اجازه بدهيم ديگران به ما تعصب داشته باشند. به عبارتي: نبايد بگذاريم از ما بت بسازند. خواه يک فرد سياسي باشيم، يا مذهبي يا هر صنف وشغل ديگر. تعريف و تمجيدهاي غلط باعث ميشود که از ما بت ساخته شود وشايد کم کم هم باورمان بشود که: «من آنم که رستم بود پهلوان»!
در تاريخ افرادي که به وسيله اطرافيان منحرف شدند کم نيستند. اگر آناني که ادعاي مهدويت کردند، افراد جاهل تر از خودشان آنان را تصديق نمي‌کردند، به گمراهي‌هاي بزرگ نمي‌افتادند. و...
پس تعصب يعني اصرار بر جهل و عدم توجه به منطق و استدلال. که مايه سقوط فرد و جامعه خواهد بود. خواه اين تعصب مذهبي باشد يا قومي، سياسي، حزبي و...
امام علي (ع( در اين زمينه مي‌فرمايد: «هيچ کس را نيافتم که بدون علت درباره چيزي تعصب بورزد، جز با دليلي که با آن نا آگاهان را بفريبد...جز شما ! زيرا درباره چيزي تعصب مي‌ورزيد که نه علتي دارد و نه سببي...پس اگر در تعصب ورزيدن ناچاريد، براي اخلاق پسنديده... تعصب داشته باشيد...». (15)
در اين روايت چند نکته حائز اهميت است:
يک: عده‌اي خود را به تعصب مي‌زنند تا بتوانند آدمهاي جاهل و نادان را بفريبند و از اين طريق افکار شيطاني خود را عملي کنند.
دو: عده‌اي بي دليل متعصب اند. که اينان بي هدف، بلکه بازيچه ديگران قرار مي‌گيرند. اما اميد نجات دارند، زيرا بر تعصب خود آگاه نيستند و قصد انحراف ديگران را هم ندارند.
سه: تعصب در امور خير و اخلاق پسنديده، خوب و جايز است. در واقع همان مطلبي که به عنوان عِرق ديني و ملي از آن ياد مي‌کنيم.
بنابرين ؛ تعصب در نوع سوم به معني غيرت است که پسنديده و شايسته است و همراه با شعور و آگاهي است.
5- پرهيز از کشمکش:
وجود نازين پيامبر گرامي اسلام (ص( فرمود: «پس از نهي شدن از بت پرستي، از چيزي به‌اندازه کشمکش کردن با مردم نهي نشدم». (16(
«ملاحاه» (کلمه موجود در اين روايت که به معني کشمکش است ( مصدر ناقص يايي در باب مفاعله است. غالب استعمال اين باب براي انجام کار بين دو نفر است. «لحي» ( فعل ثلاثي مجرد اين باب ( به معني: «پوست درخت را کند» (17( مي‌باشد. اما اگر گفته شود: «لحي فلانا» يعني: «فلاني را سرزنش و ملامت کرد و به او دشنام داد و از او عيب و ايراد گرفت»
«کشمکش» در لغت فارسي مرکب از دو کلمه «کَش» (امر( و «مکَش» (نهي( مي‌باشد که کنايه از: گفتگو، جر و بحث و جنگ و نزاع مي‌باشد». (18(
از آنجايي که اين فعل کاربرد دو طرفه دارد، وقتي يک طرفِ ماجرا شروع به ملامت، دشنام و کشمکش مي‌کند، طرف مقابل هم کوتاه نمي‌آيد و مقابله به مثل مي‌کند. در واقع کشمکش باعث ميشود لباس حياء و ادب کنده شود، همانگونه که پوست درخت کنده ميشود. و وقتي پوست به شکل قابل ملاحظه‌اي کنده شد، قطعا ادامه حيات اين درخت در جذب مواد اوليه از خاک و تبديل آن به ميوه با مشکل مواجه ميشود. و چه بسا درخت نيز خشکيده شود. و آن هنگام که حرمت و حياء بين مؤمنين از بين رفت ديگرارزش و منزلتي براي آنان باقي نمي‌ماند.
«آن که نام تو مسلمان کرده است – از دويي سوي يکي آورده است
خويشتن را تُرک و افغان خوانده‌اي – واي بر تو! آنچه بودي، مانده اي» ( اقبال لاهوري(
مؤمنان وظيفه دارند تا حتي اشکالات و اختلافات خود را در يک فضاي صميمي و به دور از بي نزاکتي و بي ادبي و با استدلال با يکديگر مطرح کنند.
البته کشمکش در جايي ديگر هم اتفاق مي‌افتد و آن در موضعي است که طرف مقابل زبان مشترک براي درک و فهم ندارد. لذا در آن شرائط نيز هرگونه بحث و استدلالي بي نتيجه خواهد بود و ادامه دادن آن باعث ملال خاطر، کشمکش و جدال خواهد شد.
به نظر مي‌رسد عمده جريانهايي که به کشمکش تبديل ميشود از نوعي لجاجت و غرض برخوردار است که هدفش خرد کردن طرف مقابل است. گاهي جهل، هواي نفس و مقدس مآبي هم چاشني آن ميشود.
6- نقش وحدت بين خواص:
امام علي (ع(: «... افامرهم الله بالاختلاف فاطاعوه ! ام نهاهم عنه فعصوه...». (19(
خطبه 18 نهج البلاغه گوشه‌اي از استدلال اميرالمؤمنين(ع( در خصوص کساني است که به نام دين براي خودشان وجهه‌اي کسب کرده‌اند و براي منافع خود تا جايي پيش رفته‌اند که حتي حلال خدا را نيز حرام کردند...
در اين خطبه روي سخن به آدمهاي معمولي و کوچه و بازار نيست. بلکه به همه آناني است که مردم آنها را بعنوان نمايندگان دين مي‌شناسند. اختلاف و بي تقوايي در ميان خواص اهل دين صدمات و لطمات جبران ناپذيري را وارد مي‌کند. کما اينکه از صدراسلام تا کنون بيشترين ضربه را همين افراد منافق، خواصِ دنيا طلب و متنسکان جاهل زده‌اند. و هر کدام داراي خطراتي است که بايد از کيد آن در امان بود. خواص دنيا طلب در «لحظه لازم» به دليل وابستگي به ثروت، قدرت، شهرت و... سکوت مي‌کنند و حتي ممکن است کارش به جايي برسد که چون شريح قاضي حکم قتل حسين (ع( را هم امضاء کند.
کساني که غائله «سقيفه» را به وجود آوردند، مردمان معمولي نبودند. و همچنين جنگ جمل، نهروان، صفين و...
اگر چه روي خطاب در اين خطبه به خواص منحرف زمان حضرت امير(ع( است اما نحوه استدلال منحصر به زمان خاص نيست و ميتواند همه ازمنه را در بر گيرد. زيرا حضرت به: وحدت اله، پيامبر و کتاب واحد اشاره مي‌کند و آن را مايه وحدت مي‌داند. و نيز اشاره مي‌کند که دين خاتم دين ناقصي نيست و به اين شکل، عقل و خرد را در درک و فهم دين وارد مي‌سازد که هر گاه شما به شکل استدلالي به نقص دين رسيديد آن وقت اختلاف کنيد. (که هرگز نخواهيد رسيد(
موضوعات بسيار ديگري در اين خطبه (اگر چه خطبه کوتاهي است(نهفته است که به مجال ديگر براي شرح و تفسير نيازمند است.
7- ملاک وحدت براي خواص:
بعد از پذيرش «حکميت» در صفين، «اشعث بن قيس» (که هميشه روحيه اعتراض داشت( به حضرت عرض کرد: «ما را از حکميت نهي فرمودي، سپس پذيرفتي و داور تعيين کردي! ما نمي‌دانيم کدام يک از اين دو کار درست است؟»
امام (ع( دو کف افسوس را بر هم زد و فرمايشي را ايراد فرمود که در فرازي از آن آمده است: «اين القوم الذين دعوا الي الاسلام...» (21(
همانگونه که استحضار داريد؛ علت مشکلات عديده و آزار و اذيت امير مؤمنان (ع( در جنگ صفين سه گونه از خواص بود:
اول: خواص اهل حق منافق که سر دسته آنان معاويه و عمرو بن عاص بود.
دوم: خواص اهل حق مقدس مآب که نمونه آن ابو موسي اشعري بود.
سوم: خواص اهل حق جاهل کژ انديش که نمونه آن اشعث بن قيس بود.
در واقع اين سه جريان باعث به بن بست رسيدن صفين و سالم ماندن معاويه و تضعيف قدرت و اقتدار حضرت امير (ع( شد.
اما آنچه مهم است اين است که امام علي (ع( ضمن دل تنگي براي ياران قديمي خود صفات برجسته آنان را بر مي‌شمارد که اگر آن صفات در مؤمنين باشد هيچگاه شبيه سه دسته فوق الذکر نخواهد شد.
* «آنهايي که به اسلام دعوت شدند و پذيرفتند» معلوم ميشود که مسلماناني وجود دارند ولي هنوز اسلام را باور نداشته و آن را نپذيرفته‌اند.
* «قرآن تلاوت کردند و معاني آنرا شناختند» اين جمله مي‌رساند که علاوه بر انس به قرآن، فهم در معاني و شناخت قرآن لازم است که بدون اين فهم آدمي بسان «الاغي خواهد بود که بار آن کتاب است»
* «به سوي جهاد برانگيخته شده و... شيفته جهاد گرديدند». آنان اهل جهاد و عاشق آن بودند. يعني اهل جان فشاني و ايثار. براي ياري دين خدا فقط از زبان و مال استفاده نکردند، بلکه از بالاترين چيز خود( جان ( هم مايه گذاشتند.
* «در مرگ شهيدان به تسليت نياز نداشتند. با گريه‌هاي طولاني از ترس خدا، چشم هايشان ناراحت. از روزه داري فراوان، شکم هايشان لاغر... لب هايشان از فراواني دعا خشک و رنگ صورتشان از شب زنده داري زرد...»
آري خواص براي آنکه بينشان تفرقه به وجود نيايد و در «لحظه لازم حرکت لازم» را انجام دهند مي‌بايست با اين چهار فراز اخير انس بگيرند.
8- نقش دين و غيرت در وحدت:
خطبه 39 نهج البلاغه بعد از تهاجم يکي از فرماندهان سپاه معاويه به «عين التمر» بيان شده است. در اين سرزمين که سرزمين ابادي بود و در قسمت غربي فرات واقع شده بود، «مالک بن کعب» فرماندار منصوب امام علي (ع( در آنجا حضور داشت که حدود 100 نفر نيروي رزمي و اجرايي در اختيار داشت. «نعمان بن بشير» فرمانده سپاه معاويه با 2هزار نفر به آجا حمله کرد.
اميرالمؤمنين (ع( کوفيان را فرا خوانداما آنان توجهي نکردند و اين خطبه در مذمت آنان بيان شده است.در قسمتي از اين خطبه حضرت مي‌فرمايد:
«لا ابا لکم! ما تنتظرون بنصرکم ربکم؟ اما دين يجمعکم؟ و لا حميته تحمشکم؟...» (20)
نقش حوزه و دانشگاه در اتحاد ملي و انسجام اسلا مي
رهبر معظم انقلا ب اسلا مي با روشن نگري و درک عميق از شرايط سياسي اجتماعي داخل و خارج کشور سال 1386 را سال اتحاد ملي و انسجام اسلا مي اعلا م کردند و فرمودند: «به نظر من امسال سال اتحاد ملي و انسجام اسلا مي است». يعني در درون ملت ما اتحاد کلمه همه آحاد ملت و قوميت هاي گوناگون و اصناف گوناگون ملي و در سطح بين المللي، انسجام ميان همه مسلمانان و روابط برادرانه ميان آحاد امت اسلا مي از مذاهب گوناگون و وحدت کلمه آنها. بي ترديد تحقق اتحاد ملي و انسجام اسلا مي نيازمند شناسايي مباني و پايه هاي وحدت و انسجام و تلا ش در راه تقويت و تحکيم اين مباني و پايه است در اين مقاله به بررسي اين موضوع پرداخته مي شود که وحدت حوزه و دانشگاه به معناي حرکت به سوي يکي شدن است. يعني فرمان واحد بر اعضاي پيکر واحد راندن و از پريشاني رفتار جامعه پرهيختن. چون حکومت اسلا مي انگيزه و انديشه حوزه و دانشگاه است.
يکي از دستاوردهاي انقلا ب مقدس اسلا مي براساس پيروي از دستور اسلا م ايجاد اخوت و برادري در ميان همه اقشار جامعه است. خداوند در قرآن کريم مومنان را برادر همديگر خوانده است. (انما المومنون اخوه) و برادري را يکي از نعمت هاي بزرگ الهي که به لطف حق در ميان مومنان برقرار شده است توصيف نموده و بر آنان منت گذاشته و فرمان داده است که هميشه آن را به ياد داشته باشيد. «واذکروا نعمت الله عليکم اذکنتم اعدا» الف بين قلوبکم فاصبحتم بنعمه اخوانا; به ياد آوريد نعمت خداوند را که شامل حال شما شد و با اين که دشمني و کينه يکديگر داشتيد دل هاي شما را با هم الفت بخشيد و به هم نزديک کرد و با اين نعمت با هم برادر شديد» و در احاديث عبارت «المومن اخوالمومن يا المسلم» فراوان است. حقوقي که براي هر برادر مومن بر مومن و يک فرض و واجب شمرده شده است. بسيار زياد و سنگين است.
برادري در اسلا م
پيامبر گرامي اسلا م به دليل اهميت اين مساله در قانون و سفارش و توصيه هاي اخلا قي و شعار اکتفا» نفرموده بلکه عملا دو بار در ميان اصحاب خويش برادري برقرار کردند. يکبار در مکه قبل از هجرت و بار ديگر در مدينه پس از هجرت و در آنجا براي هر صحابه يکي از انصار را به عنوان برادر انتخاب فرمودند.
هدف از اين کار بدون شک تاکيد بر اخوت اسلا مي و کاهش تعصبات است. بحمدالله در جامعه اسلا مي ما پس از انقلا ب برادري به عنوان پديده اجتماعي بسيار ارزنده و مهم جلوه گر شد و همه تلا ش در ايجاد وحدت و برادري داشتند. آيه «واعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا» را نصب العين خويش قرار دادند و همه از نزاع و تفرقه و پيروي از آيه «ولاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحکم» پرهيز داشتند.
حضرت امام قدس الله روحه الزکيه آن روح الهي که وحدت را در جامعه اسلا مي دميد، هميشه بر اين اصل مهم اسلا مي تاکيد مي فرمود. مراجعه به فهرست صحيفه نور در بخش کلمه وحدت و به خصوص حوزه و دانشگاه اين واقعيت را روشن مي سازد که چه اندازه ايشان بر اين اصل اهميت مي دادند و حتي نگران اختلا ف و نزاع نيروهاي مخلص انقلا ب بودند. شايد بتوان گفت که پس از تقواي الهي بيشترين مساله اي که در کلمات ايشان بر آن تکيه شده است مساله وحدت است.
وحدت از نظر امام
در پيام سوم اسفند 67 خطاب بر روحانيت فرمودند اولين وظيفه شرعي و الهي آن است که اتحاد و يکپارچگي طلا ب و روحانيت انقلا بي حفظ شود وگرنه شب تاريک در پيش است و بيم موج و گردابي چنين هائل امروز هيچ دليل شرعي و عقلي وجود ندارد که اختلا ف سليقه ها و برداشت ها و حتي ضعف مديريت ها دليل به هم خوردن الفت و وحدت گردد و در جاي ديگر فرمودند دشمنان از ديرباز براي اختلا ف افکني آماده شده اند و از نقشه هاي آنان کوشش در جدايي اين دو قطب و تفرقه اندازي بين اين دو مرکز حساس آدم سازي بوده و هست.
جدا کردن اين دو مرکز در مقابل يکديگر قرار دادن آنها و در نتيجه خنثي کردن فعاليت آنان در مقابل استعمار و استعمارگران از بزرگترين فاجعه هاي عصر حاضر است و فرمودند اختلا ف اين دو قشر يعني اختلا ف همه ملت. تا اين دو قشر با هم پيوند داشته باشند اتحاد کشور شما محفوظ مي ماند. نه دانشگاهي بدون روحاني مي تواند به استقلا ل برسد و نه روحاني بدون دانشگاه.
اختلا ف يا فاجعه
مي توان گفت وحدت و برادري يک تکليف و وظيفه شرعي بسيار خطير به خصوص در اين زمان است که عملا مورد توجه قرار نمي گيرد و به خصوص در حساس ترين جايي که بايد وحدت حفظ شود. برخي جريان هاي سياسي دشمنان اصلي خود را فراموش کرده و تمام همت خويش را به کار بسته اند و حتي سعي بر اين است که ديگري را به جاي دشمن هدف تير قرار دهند. ما يقين داريم که هر دو جناح انقلا بي خيرخواه دين و کشور و انقلا ب و ملت اند و اين سياست ديرينه استعمارگران است که اختلا ف بينداز و حکومت کن و حضرت امام فرمودند از توطئه هاي دشمن غدار غافل نباشيد. قشر روحاني و قشر دانشگاهي اينها بايد چشمانشان را باز کنند و همه با هم برادر وار بدون اختلا ف کلمه به پيش بروند. اين نهضت را به آخر برسانند هشدار مي دهم که ملت و روحانيت و دانشگاه از هم جدا نشوند که جدا شدن اينها از هم، هلا ک ملت، هلا ک اسلا م و هلا ک کشور است.
خطر اختلا ف زيربنايي
دومين نکته بسيار ظريفي که اشاره بدان شده است اين است که اگر اختلا ف زيربنايي و اصولي باشد موجب سستي نظام مي شود و چون اختلا ف اصولي نيست و همه خيرخواه انقلا ب و کشور و ولي امرند، هيچ گونه ضرري متوجه نظام و انقلا ب کشور و ولا يت امر نيست. اما اگر همين اختلا ف به جايي برسد که هر کدام سعي در حذف ديگري داشته باشند واضح است که به اصل نظام و انقلا ب صدمه بسيار خطرناکي وارد مي شود.
به خصوص با توجه به دشمنان قوي و نيروهاي اهريمني که ما را از همه سو» احاطه کرده و عوامل آنها در همه جا ممکن است به طور مرموزي نفوذ کرده باشند و فرموده اند هر دو گروه بايد توجه کنند که دشمنان بزرگ مشترک دارند که به هيچ يک رحم نمي کند خدايا تو خود مي داني که اجازه شک و ترديد به خود راه نداده و مي گوييم دانشگاه و حوزه با خلوص نيت و وفاداري نسبت به اصل انقلا ب و ولا يت فقيه و مصالح کشور تلا ش ويژه اي را آغاز نموده اند.
خطر حب نفس
مهمترين انگيزه در بسياري از موارد حب نفس است که موجب اختلا ف مي شود که همه بايد از شر آن به خدا پناه ببريم. حضرت امام فرمودند: يک راه براي مبارزه با حب نفس وجود دارد و آن رياضت است که با اين روش زندگي که ما را فرا گرفته است ديگر جايي براي رياضت و توضيح رياضت باقي نمانده و متاسفانه همديگر را با لحن خصمانه مي گوييم و سوابق انقلا بي و مبارزاتي را فراموش مي کنيم و بايد قدري بيانديشيم و خدا را ناظر و حاضر بدانيم و از خودفريبي اجتناب کنيم.
وظيفه مغزهاي متفکر جامعه
حضرت امام دانشگاهيان و حوزويان را مغز متفکر جامعه معرفي کرده و فرمودند اکنون که به خواست خداوند متعال و مجاهدت ملت از روحاني و دانشگاهي و ساير قشرها بند اسارت را پاره و سد قدرت ابرقدرت ها را شکستند و کشور را از دست آنان و وابستگانشان نجات دادند، توصيه اينجانب آن است که نسل حاضر و آينده غفلت نکنند و جوانان برومند عزيز هرچه بيشتر با روحانيون و طلا ب علوم اسلا مي پيوند دوستي و تفاهم را محکم تر و استوارتر سازند و از نقشه ها و توطئه هاي دشمن غدر غافل نباشند.
به مجرد آن که فرد يا افرادي را ديدند که با گفتار و رفتار خود درصدد است بذر نفاق بين آنان افکند او را ارشاد و نصيحت کنند و اگر تاثير نداشت از او روگردان شوند و او را به انزوا کشانند و نگذارند توطئه ريشه دواند که سرچشمه را به آساني مي توان گرفت و مخصوصا در دانشگاه کسي پيدا شد که مي خواهد انحراف ايجاد کند او را ارشاد و اگر نشد از خود و کلا س خود طرد کنند. در اين روزگار که راه حل هايي همچون توسعه پايدار تحول ساختاري در جهت آزادسازي و جهاني شدن اقتصاد دموکراسي و تجديد نظر در باورها به تمسک انقلا ب ارتباطات يگانه مشکل گشاي مسائل اقتصادي، سياسي و فرهنگي کشورها از جمله ايران معرفي مي شوند آيا وظيفه جز اين مي ماند که تربيت يافتگان حوزه هاي مقدس ديني و دانشآموختگان دانشگاهي برادر وار کنار يکديگر نشسته با صداقت امکانات خود را در نظر گرفته راه حل هايي بهينه را براي آن مسائل بيابند...
نگاه تاريخي به مساله
وحدت حوزه و دانشگاه
در باب وحدت دانشگاه و حوزه بسيار سخن گفته و نوشته اند. اما به نظر ميآيد آنچه مي تواند در تشکيل مفهوم وحدت نقش اساسي ايفا کند. نگاه تاريخي به اين مساله است. از چه زمان و در کدامين وضع و حال اين مساله در جامعه ما مطرح شد؟ آن چه به اجمال مي توان گفت آن است که رشد تاريخي مساله در پيدايش نظام آموزشي به سبک جديد و الگو گرفته از غرب است. در پيشينه فرهنگ ما حوزه هاي ديني پايگاه علم و دين بودند. عالمان از فقيه و فيلسوف و طبيب همه عالم را در آينده دين مي نگريستند و رنگ و روي عالم در چشم همه يکي بود و در يک مسير گام مي زدند و هر شائبه ستيز علم و دين ما به سرپنجه تدبير دين مداران علم زدوده مي شد و باز وفاق ديرين برقرار مي گشت و عاقله جامعه از پريشاني و دو گانگي مي رميد تا آن که نخستين بار پس از شکست هاي مکرر نظامي در برابر سپاه روس و ماجراهاي تلخ عهدنامه ترکمن چاي و گلستان نياز به علومي غير از آنچه تا آن روز در مکتب خانه ها و حوزه ها تدريس مي شده احساس شد. در حقيقت فقه و ادبيات تاريخ و فلسفه و علومي از اين دست نمي توانست به تنهايي جامعه را در برابر هجوم بيگانه بيمه کند و نيز محصول آموزش هاي آن نمي توانست پاسخگوي تمام خواسته هاي جامعه باشد. اينجا بود که اولين بار نظام آموزشي پديد و در کشور ما پا گرفت و سير تکامل اين نظام تاسيس دانشگاه تهران و پس از آن ادامه يافت. آنچه در اين بين مهم است دو برخورد متفاوت و دو سويه است.
جامعه براي پر کردن خلا » تمدني خويش، افرادي را براي تحصيل و يادگيري فنون به ويژه فنون نظامي به خارج اعزام مي کند و اين افراد غالبا با تکنيک و صنعت فرهنگ بيگانه را نيز به سوغات ميآورند. يعني همان چيزي که جامعه ما ابدا به آن نياز ندارد. از سوي ديگر واکنش رسمي و آشکار در برابر اين احساس نياز و ميل به يادگيري علوم جديد در چهره تحريم و مقاومت در برابر جنبه هاي فرهنگي اين جريان رخ مي نمود. اينجا بود که مغالطه اي تاريخي شکل گرفت (نزاع علم و دين) که در جامعه مسيحي غرب به انزواي دين و برپايي نسبت علم مداري انجاميده بود. بي آنکه در جامعه ما زمينه اي داشته باشد يکباره با همه شاخ و برگش وارد شد و نابردباري جامعه ديني در برابر مظاهر تجدد به معناي علم ستيزي قلمداد شد و دانشوران نيز به قلمرو دين دست يازيدند و با نفي يکسره دين اهداف جامعه را نيز خود ترسيم کردند.
از طرف ديگر دينداران نيز حاملا ن تجدد را پيامآوران «دين ستيزي» دانستند و متاع علم را به هيمه تجدد و تجدد مابان سوختند و نفي کردند.
گروهي نيز علمآموزي و دين گريزي را يکي انگاشتند و به پايگاه علوم نوين به ديده شک نگريستند. اينک با تحقق انقلا ب اسلا مي و تشکيل جمهوري اسلا مي به دست امام راحل (قدس سره) دانشگاهي و حوزوي توشه اي از تجربه ها بر دوش دارند مغالطه ها را گشوده اند و افسانه ها را به طاق نسيان کوفته اند.
هر دو از آتش اين منازعه و از هيزم کشان آن بيزارند. «حکومت اسلا مي» انگيزه و انديشه حوزه و دانشگاه است . و وحدت حوزه و دانشگاه در چنين فضايي به معناي حرکت به سوي يکي شدن است.
حوزه و نسل جوان
نهال انقلا ب که به دست پربرکت فرزندي از حوزه هاي علميه در سال 1342 کاشته شد، اينک به درخت تنومند تبديل شده است که اصلها ثابت و فرعها في السما» بي شک اين انقلا ب حاصل تحمل سال ها رنج و زحمت زندان و شکنجه تبعيد علما» و بزرگان و مبارزان و مجاهدان بوده است.
دشمنان نهضت اسلا مي و بيداري دوباره امت اسلا م به هيچ وجه حاضر به قبول آن نبوده و هر روز با دسيسه و مکري بر آن بوده اند که انقلا ب را از مسير صحيح خود بازدارند. اما با گذشت حدود بيست و نه سال از نهضت الهي خميني کبير هر روز شاهد موفقيت هاي چشمگير و پشت سر گذاشتن مشکلا ت هستيم و به فضل پروردگار و رهبري هاي داهيانه مقام معظم رهبري و پشتيباني مراجع عظام و حوزه هاي علميه مي رود که ان شا» الله پرچم انقلا ب به دست پرچمدار اصلي آن برسد. حوزه هاي علميه به ويژه حوزه علميه قم و سرچشمه فياض آن فيضيه در طول بيست و نه سال همواره پيشتاز و پرچمدار اصلي نظام و انقلا ب بوده است.
هم اکنون هم که هجمه جديدي عليه اسلا م و جمهوري اسلا مي شده است روحانيت بايد در دفاع از آن مانند گذشته پيش قدم باشد و رسالت الهي و ديني خود را به نحو احسن به جا آورد.
جنگ امروز، جنگ فيزيکي نيست، بلکه جنگ فکر و فرهنگ است. تهاجم فرهنگي بلکه به تعبير بلند و رساي مقام معظم رهبري شبيخون فرهنگي و مهمترين حربه دشمنان انقلا ب و نظام ما است. کشور مقدس ما هم که نيروهاي جوان بسيار زيادي را دارد نياز به برنامه ريزي و تلا ش گسترده اي دارد تا بتواند جوابگوي نيازهاي فکري و فرهنگي و اقتصادي آنان باشد.
شکي نيست که دولت بايد در زمينه ايجاد اشتغال، مسکن و ازدواج و ديگر نيازهاي مالي مردم خصوصا نسل جوان تلا ش مضاعفي از خود نشان بدهد. اما حوزه هاي علميه و دانشگاه ها وظيفه اي سنگين تر برعهده دارند و آن اشباع علمي- فکري- معنوي و ديني نسل جوان است و وظيفه حوزه هاي علميه بسيار سنگين تر از سلا ح محکم و موثر در برابر موج گسترده فساد و فحشا» از طريق ماهواره و اينترنت و... معنويت و تقوا و بازگشت به هويت ديني و فطري بشر است.
چه کسي بايد اين نسل تشنه و مشتاق را از سرچشمه فياض سيراب کند و کشتي متلا طم و جوشان را به ساحل برساند. آيا کسي غير از روحانيت و حوزه هاي علميه مي تواند نسل جوان را با معارف ناب دين و ارزش هاي الهي و معنوي خصوصا موعودباوري آشنا سازد. پس برتري حوزه و عقلا ي قوم است که در جهت گيري هاي کلي و برنامه ريزي و سياست گذاري هاي کلا ن جوابگويي به شبهات و نيازهاي اين جمعيت عظيم و مشتاق را در نظر بگيريد و با برنامه ريزي دقيق و آموزش شايسته افراد پل ارتباطي قوي اي بين حوزه هاي علميه و نسل جوان برقرار کنند...
پيشنهادات
لذا براي وحدت پيشنهادات ذيل قابل طرح است:
1- طرح انديشه مهدويت به عنوان باوري عزت بخش و قدرتآفرين.
2- توجه جدي به رهنمودهاي مقام معظم رهبري به عنوان محور وحدت.
3- پرهيز جدي از سياسي کردن و جناحي کردن وحدت.
4- از بين بردن تنش ها و آنچه ذهنيت و فاصله ايجاد مي کند.
5- تشکيل ميزگردهاي تلويزيوني با نخبگان طلبه و دانشجو براي تبيين ضرورت وحدت.
6- نشست هاي متعدد طلا ب و دانشجويان و اساتيد حوزه و دانشگاه براي آشنايي با يکديگر و آگاهي از نقطه نظرات همديگر.
7- مقابله جدي با جريان هاي انحرافي و انديشه هاي خرافي.
منابع:
قرآن مجيد
وصيت نامه حضرت امام (ره)
مجله پاسدار اسلا م، شماره 1282
فصلنامه حوزه و دانشگاه انتشارات اميرکبير
پيام حوزه، انتشارات دفتر تبليغات اسلا مي
بخشي از پيام مقام معظم رهبري به مناسبت آغاز سال 1386 به نقل از سايت ir.leaber.WWW
الحديث، نشر دفتر تبليغات اسلا مي قم
يکصد و پنجاه آيه و روايت، نوشته دهقان
گفتمان وحدت- عدالت- ستاد علمي- فرهنگي بصيرت
http://www.mardomsalari.com
http://www.abhar30t.ir
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
