مدارس و استعداديابي ورزشي
مدارس و استعداديابي ورزشي
مقدمه
در ورزش ، كشف افراد با استعداد و گزينش آنها در سنين پايين وسپس هدايت ، كنترل وارزيابي آنها در صعود به بالاترين سطح از مهارت اهميت زيادي دارد. باتوجه به اين كه نسل پايه ما بيشتر اوقات خود را در مدارس هستند،آموزش و پرورش مي تواند با برنامه ريزي اصولي و دقيق ،زمينه هاي پرورش استعدادهاي ورزشي را فراهم كند.لذا فرايند كشف استعداد وهدايت آنها به سوي تيم هاي مختلف ورزشي ملي به منظور شركت در برنامه هاي تمريني سازمان يافته و تخصصي ، يكي از انتظارات جامعه از تربيت بدني آموزش و پرورش است. رسالت اصلي تربيت بدني آموزش وپرورش در مرحله اول ، كشف دانش آموزان مستعد از طريق فرايندهاي استعداديابي عمومي و ويژه ودر نهايت ، هدايت ومعرفي نخبگان ورزشي به باشگاه ها و فدراسيون ها ، به منظور ارتقاي قابليتها ومهارتهاي تخصصي است .در بسياري از كشورها واز جمله كشور ما ، شركت نوجوانان و جوانان در يك رشته ورزشي ، بيشتر بر پايه سنت ، آرزوها وعلايق فردي استوار است كه به محبوبيت آن ورزش ، فشار والدين ، تخصص معلمين مدارس وفراهم بودن امكانات ورزش مورد نظر بستگي دارد. براي اين منظور استعداديابي ورزشي به روش علمي كه از نظر دانشمندان علوم ورزشي ، راهي منطقي ، كوتاه و مقرون به صرفه ، براي حضور موفق ورزشكاران در صحنه هاي بين المللي است ضروري به نظر مي رسد. لذا در ورزش به عنوان يک هنر ، کشف افراد بااستعداد و انتخاب آنها در سنين پايين ، سپس هدايت ، کنترل و ارزيابي آنها در صعود به بالاترين سطح از مهارت اهميت زيادي دارند . عوامل زیادی بر موفقیت در ورزش های مدرن امروزی وجود دارد. یکی از مهمترین آن ها استعداد ذاتی افراد است . شناسایی و کشف به موقع و زود هنگام استعداد برای هر کاری موثرترین و مهم ترین عامل در ورزش معاصر است .(بومپا[1]، 1990؛ هاره[2] ،1982).
تعريف استعداد و استعداديابي
"استعداد" در فرهنگ هاي لغت به معناي "توانايي ويژه و طبيعي" و "ظرفيت دستيابي به موفقيت" تعريف شده است.
رينگر در تعريف کاربردي استعداديابي اعتقاد دارد : استعداديابي يعني پيش بيني اجرا» (عملکرد) از طريق سنجش ويژگي هاي جسماني ، رواني و اجتماعي و همچنين توانايي هاي تکنيکي.
استعداديابي ورزشی
به عقيده پلتولا (1992) استعداديابي «فرآيندي است كه به وسيله آن نوجوانان، بر اساس نتايج آزمون‌هاي مورد نظر به شركت در رشته ورزشي كه احتمال موفقيت‌شان در آن زيادتر است، تشويق مي‌شوند». او استعداديابي را اولين قدم پيشرفت فرد مبتدي به سوي قهرمان‌شدن معرفي مي‌كند و توسعه استعدادها را مهم‌ترين مرحله بعدي در روند نيل به موفقيت‌هاي ورزشي مي‌داند.
بورگس (2001) ،استعدادیابی ورزشی عبارت است از فرایندی که توسط آن خردسالان برپایه آزمونهای معین، به سمت ورزش هایی که بیشترین شانس موفقیت را در آن دارند راهنمایی می شوند.
روش هاي استعداديابي
1- روش علمی یا سیستماتیک :
در اين روش با انجام آزمون ها و آزمايش هاي علمي توسط متخصصان و کارشناسان علوم ورزشي ، افراد با استعداد به طور علمي شناسايي و به سمت رشته ورزشي مناسب راهنمايي مي شوند.
2- روش غیر علمی یا غیرسیستماتیک:
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته میشود.
مراحل فرآيند استعداديابي در ورزش
استعداديابي فرآيندي يكباره نيست؛ بلكه، در طي چندين سال و در سه مرحله اصلي انجام مي‌شود.
مقدماتي ( 3-10سال)
شناسايي استعدادهاي ورزشي
تمرينات و فعاليت‌هاي ورزشي عمومي در مدارس
دوم ( 11-16سال )
گزينش استعدادها وهدايت برگزيدگان به سوي ورزش‌هاي مختلف
تمرينات در تيم‌هاي آموزشگاهي و باشگاهي
نهايي (بالاي 16سال)
دستيابي به اوج عملكرد ورزشي
تمرينات تيم‌هاي ملي
الف- مرحله مقدماتي استعداديابي
در بسياري از رشته‌هاي ورزشي، مرحله مقدماتي استعداديابي پيش از بلوغ يعني در سنين 3 تا10 رخ مي دهد. اين مرحله اغلب شامل آزمون‌هاي پزشكي مربوط به سلامتي، تعیین میزان رشد جسماني ، کشف ویژگیهای برتر ژنتیکی و پيكرسنجي و براي كشف هرگونه اختلال بدني يا بيماري طراحي مي‌شود .بايد توجه نمود در اين مرحله شناخت نقايص، اختلالات و بيماري‌ها مهم‌تر از شناخت استعدادهاي ورزشي كودكان است.
ب- مرحله دوم استعداديابي
مرحله دوم استعداديابي پس از بلوغ البته در شنا و ژيمناستيك بين 9 تا10 سالگي و در ورزش‌هاي ديگر بين 10تا15 سالگي براي دختران و 10تا17 سالگي براي پسران اجرا مي‌شود. هدف استعداديابي در اين مرحله ابتدا شناسايي و تعيين انگيزه افراد براي شركت در فعاليت‌هاي انفرادي و اجتماعي است و هدف بعدي، تعيين سطح توانايي‌هاي جسماني- حركتي و اندازه‌هاي پيكري از طريق آزمون‌هاي مربوطه مي‌باشد. اين مرحله مهم‌ترين مرحله گزينش است.
ج- مرحله نهايي استعداديابي
هدف استعداديابي در اين مرحله آن است كه نوجوانان و جواناني كه تمرين‌پذيري، علاقه‌مندي و انگيزه‌هاي ورزش قهرماني آنها مورد تاييد مربيان متخصص قرار گرفته است و كساني كه نيمرخ پيكري، جسماني- حركتي و رواني آنها با نيمرخ قهرمانان همسان باشد، جهت شركت در تمرينات ويژه رشته ورزشي مربوطه در تيم‌هاي ملي انتخاب شوند. عوامل اصلي مورد نياز در اين مرحله عبارتند از: وضعيت سلامتي، سازگاري‌هاي فيزيولوژيكي نسبت به تمرين و مسابقه، توانايي غلبه بر فشار رواني و از همه مهم‌تر داشتن ظرفيت براي پيشرفت‌هاي بعدي در عملكرد ورزشي.
معيارهاي اندازه گیری استعدادیابی
در روش سیستماتیک استعدادیابی، آزمونها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد وجود دارد گه این آزمونها برای اندازه‌گیری معیارهای استعداد می باشد.
در برخی از منابع معيارهاي استعداديابي به چهار دسته تقسيم مي‌شوند.
الف - پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، که شامل اندازه‌گیری‌های بدن مانند قد، نسبت قد به وزن، طول دست‌ها، طول پاها، عرض شانه‌ها، نسبت تنه به پاها، نسبت قد به تنه، درصد چربي بدن، چگالي بدن، شاخص توده بدن و توده بدون چربي و تیپ‌بدنی می‌باشد. نوع و ترکیب‌بدنی افراد عمدتا ژنتیکی است.
ب- قابليت‌هاي فيزيولوژيكي مانند توان بي‌هوازي، ظرفيت بي‌هوازي، ظرفيت هوازي، حداكثر اكسيژن مصرفي، تحمل اسيدلاكتيك در خون؛ تشخیص و نوع تارهای عضلانی، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری،چابکی
ج - قابليت‌هاي‌روانی- حركتي(مهارتی) مانند حس حرکت، تیزبینی ،زمان عكس‌العمل، هماهنگي عصبي عضلاني، قدرت، توان، استقامت، انعطاف‌پذيري، چابكي، تعادل و هماهنگي بينايي- حركتي و هماهنگی،
د- ويژگي‌هاي روان‌شناختي مانند قدرت تمركز، برانگيختگي، انگيزش، توانايي غلبه بر فشار رواني، جسارت، هوش تاكتيكي، روحيه همكاري و تعادل هيجاني. توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، شخصیت علاقه شدید.
مراحل استعداد یابی ورزشی
1- تست پزشکی و آزمایش های پاراکیلینیکی
2- تست حرکات اصلاحی
3- تست پیکر سنجی
4- تست آمادگی جسمانی: قدرت، انعطاف، استقامت و...
5- تست روانشناسی
6- تست یادگیری حرکتی و مهارتی: سرعت، چابکی، توان، تعادل ، هماهنگی
7- تست تکنیکی و تاکتیکی
والدين و استعداديابي
مشخص است که والدين به عنوان حامي ورزشکار نقش مهمي در گرايش يا عدم گرايش يک فرد به يک ورزش خاص دارند . ممکن است والدين عليرغم ميل باطني يک نوجوان تصميم بگيرند او را در ورزش دلخواهشان شرکت دهند . اين موضوع مي تواند علاوه براتلاف وقت، سبب سرخوردگي و کناره گيري فرد از آن رشته ورزشي شود و چه بسا او را نسبت به محيط ورزش بدبين کند.
توصيه هاي ذيل مي تواند به عنوان راهنما براي والدين مفيد باشد :
1 .به کودک اجازه دهيد تا در فرآيند تصميم گيري شرکت کند .
2 .براي کودکان خود مربي انتخاب کنيد که از يک طرف قابليت هاي کودکانتان را بهبود بخشد و از طرف ديگر محيط سرگرم کننده اي را براي او ايجاد نمايد .
3 .بعضي از نوجوانان ممکن است در ابتداي ورود به برنامه ورزش پيشرفت قابل توجهي داشته باشند به گونه اي که کودک ، والدين و مربيان مايل به تسريع رشد در آن رشته ورزشي باشند . لازم است والدين و مربيان مشکلات مربوط به جهش سريع در آن رشته ورزشي را بشناسند .
4. محيط برنامه تمريني را کنترل کنيد . رفتارهاي مربي را مشاهده کنيد و به بازخورد ارائه شده از جانب مربي به ورزشکاران جوان گوش دهيد .
5 .مراقب توجه بيش از حد کودکان به تمرين ورزشي و آرزوهاي آنان باشيد.
6. به خاطر داشته باشيد ورزش بايد جنبه سرگرمي داشته باشد. به صحبت هاي کودک خود گوش دهيد!
7. خود را به عنوان عضوي از تيم و گروه در نظر بگيريد .
8. مشوق و حامي مربيان و معلمان خود باشيد و در نتيجه از ايجاد تضاد و نازسازگاري بين والدين و مربيان در ذهن کودک خود جلوگيري کنيد .
9. توقعات و انتظارات منطقی از کودک تان داشته باشید.
10. کوشش کنيد تا خواسته او از ورزش را شناخته و درک کنيد . برنده شدن و کسب مقام هميشه نمي تواند انگيزه اصلي او براي شرکت در رشته ورزشي باشد .
11. رقابت ها و بازي او را دنبال کنيد . از کودک تان بپرسيد به او خوش گذشته است؟ چيز جديدي در مورد ورزش آموخته است و چه مهارت هايي را توسعه داده يا جديدا ياد گرفته است؟
12. هرگز فراموش نکنيد که خود نيز روزي کودک بوده ايد!!!
اهميت ورزش مدارس در فرآيند شناسايي و پرورش استعدادهاي ورزشي
اگر رشد و تكامل يك انسان را در حقيقت تامين نيازهاي او تلقي كنيم و تامين نيازهاي يك انسان را نيز زمينه مساعد براي شناخت استعداد و باروركردن و به شكوفايي رساندن آنها بدانيم، به اين حقيقت پي مي‌بريم كه از نظر فلسفي، علمي و تحقيقاتي، حركت، ورزش، بازي و فعاليت‌هاي جسماني از عوامل مهم تاثيرگذار در رشد و تكامل طبيعي هر فرد مي‌باشند و در مسير رشد و تكامل انسان بايد استعدادهاي نهفته در درون او را شناخت و بارور كرد بنابراين، بهترين محيط براي تحقق اين امر مدرسه و بهترين دوره براي باروركردن آن دوره نوجواني و جواني و يكي از بهترين وسايل براي شكوفاكردن آن ورزش و بازي است.
ريوردان (1980) بر نقش مدارس ويژه ورزش در شوروي اشاره كرده است. وي اظهار نمود كه در شوروي شش گروه مدرسه از سطح مقدماتي تا عالي وجود دارند كه وظيفه شناسايي، انتخاب و ارتقاء قهرمان را برعهده دارند.
سايبرت (1990) عامل موفقيت ورزش آلمان را مرهون نظام واحد و هماهنگ استعداديابي از طريق عملكرد مدارس ورزش معرفي مي‌كند .
پلتولا (1992) نيز اظهار كرد كه پيچيده‌ترين روش‌هاي استعداديابي كه متعلق به كشورهاي آلمان شرقي و شوروي بوده است، بيانگر وجود روشي هماهنگ بين نظام آموزش و پرورش و برنامه‌هاي سازمان تربيت‌بدني است كه شامل يك سيستم سه مرحله‌اي زير نظر گروه تلفيقي معلمين مدارس و مربيان باشگاه‌ها مي‌باشد.
در اينجاست كه اهميت ورزش مدارس در شناخت و سپس به شكوفايي رساندن استعدادهاي نوجوانان و جوانان روشن مي‌گردد. بنابراين، بايد به ورزش مدارس توجه خاصي مبذول گردد و براي اجراي فعاليت‌هاي ورزشي در مدارس برنامه‌ريزي صحيح و منطقي تنظيم شود؛ چرا كه اگر دانش‌آموزي در ورزش خاصي استعداد داشته باشد و به خوبي از سوي مربيان و معلمين ورزش شناسايي و پرورش يابد، اهداف زير تحقق مي‌يابند.
1- هدايت صحيح دانش‌آموزان به سمت رشته‌هاي ورزشي كه از لحاظ جسماني، فيزيولوژيكي و رواني براي آنها مناسب‌تر هستند؛
2- تضمين حفظ سلامت جسماني و رواني دانش‌آموزان؛
3- جلوگيري از بروز ناهنجاري‌هاي ساختاري؛
4- بهبود عملكرد و آمادگي بدني مطلوب‌تر و سرعت در يادگيري مهارت‌هاي ورزشي؛
5- صرفه‌جويي در وقت و هزينه؛
6- بهبود كيفيت عملكرد معلمان و مربيان؛
7- افزايش اعتماد به نفس دانش‌آموزان و مربيان؛
8- كمك به رشد جسماني و رواني دانش‌آموزان؛
9- كوتاه‌كردن فاصله رسيدن به سطوح قهرماني؛
10- افزايش عمر ورزش قهرماني و
11- جلوگيري از بروز ناهنجاري‌هاي عملكردي و آسيب‌هاي ورزشي.
استعداد یابی ورزشی (پیکر سنجی / ارزیابی روانشناختی ورزشی)
استعدادیابی ورزشی
استعدادیابی :انتخاب بهترینها، پیشبینی موفقیتها
با پیکرسنجی و استعدادیابی می‌توان از هدر رفت عمر ورزشی و هزینه‌های جاری فرد جلوگیری کرد.
استعدادیابی علمی نوین در عرصه جهان است، که در هر کشور و جامعه‌ای پایه و اساس خاص خود را داشته و به طبع در ایران نیز با توجه به اهمیت آن در حال توسعه و پیشرفت است. در استعداد یابی ورزشی استفاده از ابزارهای علمی دقیق و پیشرفته اهمیت بسزایی دارد. همچنین مقایسه نتایج با داده های بومی و توجه به ویژگی های قومیتی و جغرافیایی امری ضروری می باشد. در پکیج مرکز پارند ، از تکنولوژی روز دنیا در کنار داده های بومی استفاده می شود. بررسی و سنجش ویژگیهای جسمی و روانشناختی ورزشی در کنار یکدیگر، ویژگی منحصر به فرد پکیج استعداد یابی مرکز پارندمی باشد.
کشورهای موفق در رقابت های بزرگ ورزشی همچون المپیک از سنین پایه کار استعدادیابی را انجام می دهند.
در روش سیستماتیک استعدادیابی،آزمونها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به کار می رود كه این آزمونها برای اندازه‌گیری استعدادهای پایه در زمینه های گوناگون می باشند. از این رو معیارهای استعدادیابی مختلفی همچون ویژگی های پیکر سنجی ،ویژگی های فیزیولوژیک ،ویژگی های روانشناختی ،ویژگی های حرکتی و ... برای یافتن استعداد ورزشی افراد لازم است.
پیکر سنجی ارزان‌ترین و علمی‌ترین راه استعدادیابی جسمانی در ورزش است، که در آن با شناسایی افراد مستعد در یک رشته خاص ورزشی می‌توان از آنها به عنوان سرمایه‌های ورزشی کشور یاد کرد.
مفهوم پیکرشناسی
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تاثیرات بلوغ و عمل کرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته‌بندی‌های انسان شناختی است که شامل اندازه‌گیری‌های بدن(قد، وزن، طول، پهناها، محیط‌ها، درصد چربی، تیپ‌بدنی) می‌باشد.دانش پیکرشناسی قدمتی بسیار طولانی دارد. چرا که در پیکرشناسی قد و وزن به عنوان دو متغیر بسیار ساده قرنهاست که اندازه گیری می شود. اماامروزه در پیکرشناسی نوین با استفاده از اندازه گیری های دقیق و امکانات نرم افزاری موجود کاربردهای فراوانی برای این دانش وجود دارد.
کاربردهای دانش پیکرشناسی
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکرسنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب‌بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت‌های جسمانی سود می‌بردند.
یکی از مهمترین کابردهای پیکرسنجی در ورزش، تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش‌های اختصاصی است .سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی(چاقپیكری) ، مزومرفی (عضلات پیكری) ، اكتومرفی(لاغرپیكری)است.
تیپ بدنی افراد مختلف تركبی از این 3 جزءبوده و به این ترتیب افراد مختلف،فرمولهای تیپ‌بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و تركیب بدنی افراد یك ویژگی عمدتا ژنتیكی است كه از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد و با دانش پیكرشناسی می‌توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش‌های مختلف تعیین كرد.
استعدادیابی ورزشی
روش پیكرسنجی استاندارد:
در پیكر سنجی استاندار از روشهای معیار و استاندارد انجمن بین‌المللی پیكرسنجی ورزشی(ISAK) سود جسته میشود، در پیكرسنجی معیار كلیه اقدامات انجام شده برمبنای تعیین خطای فنی اندازه‌گیری(TEM) صورت می‌پذیرد تا بدین وسیله نتایج سنجش و ارزیابی‌های بدست آمده براساس مراجع بین‌المللی (از جمله IAS,BASS,TSAK) استاندارد و دارای اعتبار لازم می‌باشد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیكر سنجی:
1ـ سن افراد 8 سال به بالا
2ـ 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص میشود.
3ـ انتخاب رشته‌ی ورزشی زیرنظر سازمان جهانی پیكرسنجی ISAK در استرالیا می‌باشد.
ابزار استاندارد پیکرشناسی
وسایل، ابزار مخلفی در پیکرشناسی مورد استفاده قرار میگیرد. از ویژگی های مهم این وسایل آن است که همچون روش های اندازه گیری ، استاندارد و معیارهای خاصی در ساخت آنها به کارگرفته می شود تا دقت کار سنجش تضمین گردد. وسایل اصلی در پیکرشناسی عبارت است از:
کالیپر چین پوستی برای اندازه گیری ضخامت چین های پوستی
کالیپر استخوانی برای اندازه گیری پهناهای استخوانی
متر نواری پیکرشناسی برای اندازه گیری دورهای بدن
آنتروپومتر برای اندازه گیری قطرهای قدامی خلفی و عرضی بدن
جعبه آنتروپومتری برای اجرای صحیح تکنیک های اندازه گیری
ابزار استاندارد پیکرشناسی
روش های اندازه گیری متغیرهای نمونه پیکرشناسی
اندازه گیری قد
اندازه گیری قد کشیده عبارت از حداکثر طول عمودی از کف زمین نا بالاترین نقطه سر( ورتکس) می باشد. البته قبل از قرار دادن صفحه سنج بر روی این محل سر باید مطمئن شویم که سر ورزشکار در وضعیت مناسبی قرار دارد.
اندازه گیری وزن بدن
بهترین حالت این است که وزن بدن با یک ترازوی دقیق و کالیبره شده و با دقتی تا حد 100 گرم اندازه گیری و ثبت شود. فرد آزمودنی بهتر است با حداقل لباس ممکن بر روی ترازو بایستد.
چین پوستی سه سر
برای پیدا کردن محل چین پوستی سه سر باید ابتدا از محل انتهای زائده اکرومیون در انتهای حانبی شانه تا لبه خارجی استخوان زند زبرین در ساعد را اندازه گیری کرده و میانه آنرا پیدا کنید.
چین پوستی کتف
ابتدا زاویه تحتانی استخوان کتف را با لمس محل پیدا کرده و علامت میزنیم. سپس 2 سانتی متر رو به پایین و خارج ادامه داده ومحل را به شکل ضربدر نشان می گذاریم . بعد از تعیین محل چین لازم است محل چین پوستی را با کالیپر اندازه گیری شود.
خدمات و نتایج پیکر شناسی
- استعدادیابی ورزشی برای تمام سنین (6سال به بالا)
- امتیاز دهی در 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران (با توجه به وضعیت بدنی و سن فرد)
- تعیین شاخصه های بلوغ و تخمین دقیق قد نهایی با توجه به سن استخوانی
- تخمین استقامت قلبی و عروقی و دستگاه تنفسی
- تعیین تیپ دقیق بدنی یا سوماتوتایپ
- مشخص نمودن درصد چربی دقیق بدن
- مشخص نمودن ضریب بیماری های متابولیک
- مقایسه شاخصه های بدنی با نـٌرم جامعه
* دانستن فاكتورهایی مانند استقامت قلبی و عروقی ، تیپ دقیق بدنی و درصد چربی بدن كمك بسزایی به مربیان رشته های ورزشی جهت ارائه بهترین سیستم تمرین به ورزشكاران می كند.
* از نتایج پیكر شناسی می توان در برنامه ریزی سیستم های تغذیه اصولی برای ورزشكاران و افراد معمولی استفاده كرد.
استعدادیابی روانشناختی در ورزش
در استعداد یابی روانشناختی ورزشی ،افراد از لحاظ مهارت های پایه شناختی مثل هوش عمومی، توانایی توجه و تمرکز، توانایی پردازش اطلاعات و خصوصیات شخصیتی فردی مثل درونگرایی/برونگرایی، همکاری تیمی، توانایی کنترل خشم، مدیریت هیجانات و اضطراب بررسی میشوند تا مشخص گردد که آیا نقص و کمبودی در این زمینه ها موجود است یا خیر . همچنین به کمک نتایج این آزمونها،هر فرد با توجه به نقاط ضعف و قوت خود می تواند رشته ورزشی متناسب تری را انتخاب کند و یا در رشته ورزشی خود به موفقیت بیشتری دست پیدا کند.
در زمینه معیارهای روانشناختی به عوامل مختلفی توجه می شود که دسته ای از آنها به مهارت های ذهنی و شناختی مثل توجه، دقت، حافظه دیداری و شنیداری، سرعت پردازش و واکنش دهی مربوط می شوند و دسته ای دیگر به خصوصیات و صفات فردی مثل توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، اعتماد به نفس، رقابت جویی و ... مرتبط می باشند. در مرکز پارند تمامی خصوصیات ذکر شده با اجرای آزمون های دقیق و تخصصی به صورت کامپیوتری ارزیابی می شوند.
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
من خیلی علاقمندم که پسرم یک ورزشکار خوب در حد المپیک شود. باید چیکار کنم؟ نمی دونم در کدام ورزش می تواند موفق شود؟ آیا تنها تمرین و تلاش می تواند باعث شود که پسرم قهرمان شود؟
البته تمرین و تلاش و پشتکار لازمه موفقیت در هر کاری می باشد. اما شرط رسیدن به قهرمانی در رشته های ورزشی در سطوح بالا مانند المپیک علاوه بر تلاش و تمرین نیاز به عوامل و شرایط دیگری نیز دارد. یکی از مهمترین این عوامل استعداد ورزشی می باشد.
راه های مختلفی برای فهمیدن اینکه فرد استعداد لازم را دارا می باشد، وجود دارد. اما هیچ کدام از آنها نمی توانند با صد در صد اطمینان بگویند که ورزشکار شما قهرمان خواهد شد، چون قهرمانی یک پروسه و فرایند پیچیده می باشد و عوامل زیادی در آن دخیل می باشد. اما روش های استعدادیابی می توانند با درصد بالایی از اطمینان مشخص کنند که ورزشکار شما می تواند در یک رشته ورزشی خاص پیشرفت کند یا نه؟
بهترین فرد برای سنجش استعداد فرزندتان مربی با تجربه و دارای تحصیلات می باشد. تئوری های جدید به این نکته تاکید می کنند چشم مربی (مربیان با تجربه بالا) بهترین روش برای استعدادیابی می باشد حتی اگر آن مربی توضیح قانع کننده ای برای انتخابش نداشته باشد.اگر نمی دانید از کجا شروع کنید و فرزندتان را در کدام رشته ورزشی محک بزنید من چند توصیه برای شما دارم:
1- اگر فرزندتان بین ۸تا ۱۴سال دارد بهترین گزینه برای شروع پروسه استعدادیابی رشته دوو میدانی می باشد. در این رشته فرد علاوه بر این که می تواند قابلیت های جسمانی (استعداد جسمانی) خود را از قبیل قدرت، سرعت، تعادل و غیره را بروز دهد، می تواند از لحاظ جسمانی نیز برای مراحل بعدی استعدادیابی آماده شود. بهتر است فرزندتان زیر نظر یک مربی دوومیدانی و با هدف شناسایی توانایی ها و آمادگی برای استعدادیابی به مدت ۲سال تمرین کند. در طی این دو سال چک لیستی از توانایی های جسمانی و روانشناختی او تهیه کنید.
2- با استفاده از توانایی های که در مرحله قبل شناسایی شده است می توانید لیستی از ورزش هایی که می تواند در آنها پیشرفت کند را تهیه کنید. به عنوان مثال اگر ورزشکار شما دارای قابلیت جسمانی مانند سرعت بالا، چابکی و پرتاب خوب می باشد احتمالا می تواند در رشته های توپی مانند هندبال، بسکتبال و یا رشته های راکتی مانند تنیس موفق شود.
3- بر اساس علاقه ورزشکار و میزان امکانات بومی (مکان ورزشی و مربی مجرب و غیره) اولویت بندی کنید.
4- به دنبال مربیان مجرب و تحصیل کرده باشید و سعی کنید بهترین آن ها را انتخاب کنید. یادتان باشد که بهترین مربی اگر وقت یا تعهد کاری نداشته باشد نمی تواند زیاد به پرورش استعدادهای ورزشکارتان کمک کند.
5- به توصیه ها و نظرات مربی عمل کنید. اگر تشخیص داد که فرزندتان استعداد ندارد به تشخیص حرفه ای او احترام بگذارید (حتی اگر علاقه ورزشکارتان به آن رشته زیاد باشد) و به سراغ ورزش دیگری بروید.
6- اگر در هر یک از این مراحل خودتان یا مربیان به این نتیجه رسیدید که ورزشکارتان نمی تواند در هیچ کدام از رشته ها پیشرفت کند، اصرار نکنید او اگر نمی تواند ورزشکار موفقی شود شاید بتواند هنرمند یا دانشمند موفقی شود.
فاکتورهای اثرگذار بر موفقیت برنامه‌های استعدادیابی:
ü توانایی تشخیص ورزشکاران مستعد در سنین پایین
ü توانایی پیشبینی رشد و تکامل جسمانی ورزشکار
ü تونایی کسب ضمانت جهت حمایتهای پس از فرآیند
استعدادیابی از والدین، مربیان، فدراسیون‌های ورزشی و سازمان ورزش کشور توانایی حفظ و ایجاد انگیزه جهت شرکت ورزشکار مستعد در رشته ورزشی موردنظر
توانایی گسترش و ارتقاء سطح علمی مربیان که با ورزشکاران مستعد تمرین می‌نمایند.
روشهای استعدادیابی:
کلیه تحقیقات ومدارک در زمینه روشهای استعدادیابی نشان می‌دهند که استعدادیابی میتواند به دو روش زیر انجام شود.
1ـ روش سیستماتیک:
الف: روش مبتنی بر سیستم: در این روش، نهادی خصوصی یا ایالتی، با روشهای سیستماتیک و سازماندهی شده به کشف افراد مستعد می‌پردازد. کشف افراد از طریق انجام آزمون و شیوه‌های رقابتی صورت میگیرد.
ب: روش مبتنی بر شخص: زیربنای این روش، ورزش همگانی است. در این روش، ساختارهای ورزش برای فرد ورزشکاری که در مسیر طبیعی پیشرفت ورزشی، مستعد شناخته میشود، وضعیت پرورش را فراهم می‌آورند. روش فوق، یک روش سنتی برای کشف افراد مستعد در بسیاری از کشورها است.
2ـ روش غیر سیستماتیک:
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته میشود. از این رو ساختارها و تشکیلات ورزشی، برای کمک به رشد افراد مستعد سهم چندانی ندارند. این روش در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده در جریان است.
مراحل استعدادیابی:
شناسایی استعدادها در طول چندین ستال و در طی مراحل مختلف صورت میگیرد حال به اجمال به سه الگوی مختلف فرآیند استعدادیابی پرداخته میشود:
1ـالگوی اول: در این الگو، استعدادیابی در سه مرحله انجام میشود. مراحل فوق عبارتنداز:
الف: مرحله اول: در اکثر رشته‌های ورزشی در سنین 3 تا 8 سالگی انجام میشود. در این مرحله آزمایش‌های پزشکی در مورد سلامت و رشد عمومی جسمانی صورت میگیرد. مرحله فوق به منظور شناسایی هرگونه اختلال بدنی از لحاظ عملی یا امراض احتمالی است.
ب: مرحله دوم: در اکثر موارد در سنین 9 تا 15 سالگی برای دختران و 9 تا 17 سالگی برای پسران صورت میگیرد و بهترین مرحله برای انتخاب می‌باشد. این مرحله برای نوجوانانی کاربرد دارد
که تجربه تمرینات منسجم را داشته باشند، در مرحله فوق روانشناسان ورزشی نقش خود را ایفا می‌کنند.
ج: مرحله نهایی: برای بازیکنان تیم ملی استفاده میشود، از جمله عواملی که باید ارزیابی شود عبارتنداز سلامتی ورزشکار، سازگاری فیزیولوژیکی او نسبت ب تمرین ومسابقه، تونایی او در مقابله با فشار و مهم‌تر از همه، قابلیت ورزشکار برای پیشرفت ورزشی در آینده می‌باشد.
نمودار انتخاب(1ـ1) این الگو را نشان می‌دهد.
مرحله مقدماتی: 3ـ8 سالگی
مرحله انتخاب: دختران 15ـ9 سالگی، پسران 17ـ9 سالگی
مرحله نهایی: دختران15 سالگی به بالا، پسران 17 سالگی به بالا
2ـ الگوی دوم: این الگوچهار مرحله مسیر ورزشی یک ورزشکار تصویر شده است. این 4 مراحل عبارتنداز:
الف: مرحله اول: سالهای نمونه‌برداری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سالهای 6 تا 13 سالگی می‌باشد، در این مراحل بچه‌ها باید به قصد لذت و تفریح به ورزش بپردارند، تخصصی کردن رشته ورزشی در این مرحله تاییدات منفی را به جای خواهد گذاشت.
ب: مراحل دوم: سالهای ویژه می‌باشد، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سالهای 13 تا 15 سالگی است. در این مرحله تمرکز برروی یک یا دو رشته ورزشی است. تخصصی کردن ورزش تا حدودی در این مرحله مشهود است.
ج: مرحله سوم: سال‌ها سرمایه‌گذاری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی بین سالهای 15 تا 18 سالگی، تخصصی کردن رشته ورزشی به طور کاملا تخصصی فعالیت می‌کند، در این مرحله هدف رسیدن به وضعیت نخبه در یک رشته ورزشی می‌باشد.
مرحله چهارم: مرحله تکامل می‌باشد و در سنین بالاتر از 18 سال است. این مرحله برای پرورش یا نگهداری از مهارت‌ها است. نمودار(2ـ 1) الگوی فوق را نشان داده است.
نمودار (1ـ2) فرآیند استعدادیابی الگوی دوم
مرحله نمونه‌بردای: 6 تا 13 سالگی
مرحله ویژه : 13 تا 15 سالگی
مرحله سرمایه‌گذاری: 15 تا 18 سالگی
مرحله تکامل: 18 سالگی به بالا
3ـ الگوی سوم: در این الگو نیز چهار مرحله به شرح زیر وجود دارد.
الف: مرحله آشناسازی: در این مرحله بچه‌ها در مراحل مقدماتی رشد، در برنامه‌های تمرین سبک و با شدت کم شرکت می‌کنند. برنامه‌های تمرین در این مرحله باید از تمرکز بر اجرای یک رشته ورزش خاص اجتناب کند و بر رشد وپیشرفت همه جانبه و کامل آنان متمرکز باشد.
ب: مرحله شکل‌گیری ورزشی: در مرحله فوق شدت تمرینات به طور ملایم و تدریجی افزایش می‌یابد. در این مرحله بر رشد و توسعه مهارت‌ها و تونایی‌های حرکتی تاکید میشود.
ج: مرحله تخصصی شدن: در این مرحله ورزشکار تنها در یک ورزشی به صورت تخصصی فعالیت می‌کند و هدف این مرحله توسعه عمل کرد و دستیابی به اوج عمل کرد است.
د: مرحله اوج عمل کرد: هدف اصلی در این مرحله، رسیدن به برترین و بهترین عمل کرد ممکن است.
نمودار (3ـ1) فرآیند استعدادیابی الگوی سوم
مرحله آشنایی: 6تا 13 سالگی
مرحله شکل‌گیرری ورزشی: 11 تا 15 سالگی
مرحله تخصصی شدن: 15 تا 18 سالگی
مرحله اوج عمل کرد: 18 سالگی به بالا
معیارهای استعدادیابی:
در روش سیستماتیک استعدادیابی، ازمون‌ها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به عمل می‌آید، این آزمونها برای اندازه‌گیری معیارهای استعداد می باشد. از این رو تشخیص معیارهای استعدادیابی صورت گرفته است.
در برخی از منابع این معیارها عبارتنداز:
1ـ ویژگیهای سلامت جسمانی
2ـ پیکر سنجی
3ـ ویژگیهای روانی ـ حرکتی (مهارتی)
4ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
5ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
6ـ ویژگیهای تمرین‌پذیری
در برخی دیگر از منابع معیارها به چهار دسته تقسیم شده:ژ
1ـ ویژگیهای پیکر سنجی
2ـ ویژگیهای فیزیولوژیک
3ـ ویژگیهای روانشناختی
4ـویژگی‌های روانی ـ حرکتی (مهارتی)
1ـ پیکر سنجی:
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تاثیرات بلوغ و عمل کرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته‌بندی‌های انسان شناختی است که شامل اندازه‌گیری‌های بدن(قد، وزن، طول، پهناها، محیط‌ها، درصد چربی، تیپ‌بدنی) می‌باشد.
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکرسنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب‌بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت‌های جسمانی سود می‌بردند.
یکی از مهمترین کابردهای پیکرسنجی در ورزش، تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش‌های اختصاصی است.
سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی(چاق پیکری) مناسب برای کشتی سومو ـ مزومرفی (عضلات پیکری) مناسب برای ورزش‌های درگیری ـ اکتومرفی(لاغر پیکری) مناسب برای ورزش‌های استقامتی است.
تیپ‌بدنی افراد مختلف ترکبی از این 3 جزء بوده و به این ترتیب افراد مختلف، فرمولهای تیپ‌بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و ترکیب‌بدنی افراد یک ویژگی عمدتا ژنتیکی است که از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد و با دانش‌پیکرشناسی می‌توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش‌های مختلف تعیین کرد.
روش پیکرسنجی استاندارد:
در پیکر سنجی استاندار از روشهای معیار و استاندارد انجمن بین‌المللی پیپبرد پیکرسنجی ورزشی(ISAK) سود جسته میشود، در پیکرسنجی معیار کلیه اقدامات انجام شده برمبنای تعیین خطای فنی اندازه‌گیری(TEM) صورت می‌پذیرد تا بدین وسیله نتایج سنجش و ارزیابی‌های بدست آمده براساس مراجع بین‌المللی (از جمله IAS,BASS,TSAK) استاندارد و دارای اعتبار لازم می‌باشد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیکر سنجی:
1ـ سن افراد 8 سال به بالا
2ـ 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص میشود.
3ـ انتخاب رشته‌ی ورزشی زیرنظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK در استرالیا می‌باشد.
2ـ معیارهای فیزیولوژیک و آمادگی جسمانی:
ظرفیت هوازی پیشینه، ظرفیت غیرهوازی پیشینه، تشخیص و نوع تارهای عضلانی(به روش تیوپسی)، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری،چابکی
3ـ معیارهای روان شناختی:
توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، هوش، شخصیت علاقه شدید: میل به بازی که چشم‌پوشی از آن غیرممکن است.
انگیزه درونی: میل بیش از حد به موفقیت، انگیز پیشرفت
ثبات: توانایی کنترل استرس، آرامش
سرسختی: اعتماد به نفس، خودپنداری
نگرش مثبت: لذت از رقابت، اجتناب از تفکرات منفی
واقع گرایی: برطرف کردن محدودیت ها، یادگیری از تجارب گذشته
تمرکز: اجتناب از حواس پرتی، غرق بازی شدن
تلاش: استفاده از تمام وقت تمرین، توجه به پیشرفت
بردباری: کنترل امیال برای رسیدن به کمال، صبر در برابر عوامل خارجی
رقابت جویی: نپذیرفتن شکست، علاقه به رقابت با دیگران
4-معیارهای یادگیری حرکتی و ادراکی:
هماهنگی، تعادل ایستا و پویا، حس حرکت، تیزبینی
مراحل استعداد یابی ورزشی:
1-تست چکاپ پزشکی و آزمایش های پاراکیلینیکی
2-تست حرکات اصلاحی
3-تست پیکر سنجی
4-تست آمادگی جسمان: قدرت، انعطاف، استقامت قلبی و عروق، استقامت عضلانی
5-تست روانشناسی
6-تست یادگیری حرکتی و ادراکی (مهارتی): سرعت، عکس العمل، چابکی، توان، تعادل ایستا و پویا، هماهنگی
7- تست تکنیکی و تاکتیکی
پیکر سنجی ارزان ترین و علمی ترین راه استعدادیابی جسمانی در ورزش است که در آن با شناسایی افراد مستعد در یک رشته خاص ورزشی می توان از آنها به عنوان سرمایه های ورزشی کشور یاد کرد.
بدون تردید یکی از شاخص های اصلی برای استعدادیابی و معرفی یک رشته ورزشی متناسب با استعدادهای جسمانی هر فرد، انجام تست ها و آزمایش های پیکر شناسی است. بررسی ساختار عضلانی و اسکلت بندی به متخصصان آنتروپومتری کمک می کند تا مناسب ترین فعالیت های ورزشی را برای تضمین سلامت فرد تعیین کنند؛ علاوه بر این از ویژگیهای منحصر به فرد هر شخص در رشته های جدید ورزشی مختلف پرده بردارند اینها روش های جدید علم پیکرشناسی است که می تواند در شناسایی استعدادهای ورزشی به خدمت گرفته شود.
فرد مورد نظر باید با تست های آنتروپومتری سنجش شود و مورد معاینات پیکرسنجی با اندازه گیری میزان چربی زیر پوست، بررسی بافت عضلانی و هرم استخوانی، اعدادی را استخراج می کنند و با محاسبه بر طبق یک استاندارد علمی و بین المللی تعیین می کنند که نمره تیپ جسمانی این فرد برای کدام رشته ورزشی مناسب تر است. این معاینات با ابزار غیر تهاجمی انجام می شود و هیچ خطری برای فرد ندارد. حتی به تست خون هم نیازی نیست.
استعدادیابی ورزشی
استعداد یابی علمی نوین در عرصه جهان است که در هر کشور و جامعه ای پایه و اساس خاص خود را داشته و به طبع در ایران نیز با توجه به اهمیت آن در حال توسعه و پیشرفت است. در استعدادیابی ورزشی استفاده از ابزارهای علمی دقیق و پیشرفته اهمیت بسزایی دارد. همچنین مقایسه نتایج با داده های بومی و توجه به ویژگی های قومیتی و جغرافیایی امری ضروری می باشد. کشورهای موفق در رقابت های بزرگ ورزشی همچون المپیک از سنین پایه کار استعدادیابی را انجام می دهند. در روش سیستماتیک استعدادیابی آزمون ها و آزمایش های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به کار می رود که این آزمون ها برای اندازه گیری استعدادهای پایه در زمینه های گوناگون می باشند. از این رو معیارهای استعدادیابی مختلفی همچون ویژگی های روانشناختی، ویژگی های فیزیولوژیک، ویژگی های روانشناختی، ویژگی های حرکتی و ... برای یافت استعداد ورزشی افراد لازم است.
مفهوم پیکرشناسی
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تأثیرات بلوغ و عملکرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته بندی های انسان شناختی است که شامل اندازه گیری های بدن (قد، وزن، طول، پهناها، محیط ها، درصد چربی، تیپ بدنی) می باشد. دانش پیکرشناسی قدمتی بسیار طولانی دارد. چرا که در پیکر شناسی قد و وزن به عنوان دو متغیر بسیار ساده قرنهاست که اندازه گیری می شود. اما امروزه در پیکرشناسی نوین با استفاده از اندازه گیری های دقیق و امکانات نرم افزاری موجود کاربردهای فراوانی برای این دانش وجود دارد.
کاربردهای دانش پیکرشناسی
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکر سنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت های جسمانی سود می بردند. یکی از مهمترین کاربردهای پیکرسنجی در ورزش تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش های اختصاصی است. سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی (چاق پیکری)، مزومرفی (عضلات پیکری)، اکتومرفی (لاغر پیکری) است. تیپ بدنی افراد مختلف ترکیبی از این 3 جزء بوده و به این ترتیب افراد مختلف، فرمولهای تیپ بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و ترکیب بدنی افراد یک ویژگی عمدتاً ژنتیکی است که از والدین به فرزندان به ارث می رسد و با دانش پیکر شناسی می توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش های مختلف تعیین کرد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیکر سنجی:
1- سن افراد 8 سال به بالا
2- 44رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص می شود.
3- انتخاب رشته ورزشی زیر نظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK در استرالیا می باشد.
ابزار استاندارد پیکر شناسی
وسایل، ابزار مختلفی در پیکرشناسی مورد استفاده قرار می گیرد. از ویژگی های مهم این وسایل اندازه گیری، استاندارد و معیارهای خاصی در ساخت آنها به کار گرفته می شود تا دقت کار سنجش تضمین گردد. وسایل اصلی در پیکرشناسی عبارت است از:
کالیپر چین پوستی: برای اندازه گیری ضخامت چین های پوستی
کالیپر استخوانی: برای اندازه گیری پهناهای استخوانی
متر نواری پیکرشناسی: برای اندازه گیری دورهای بدن
آنتروپومتر: برای اندازه گیری قطرهای قدامی خلفی و عرضی بدن
اندازه گیری قد: اندازه گیری قد کشیده عبارت از حداکثر طول عمودی از کف زمین تا بالاترین نقطه سر (ورتکس) می باشد. البته قبل از قرار دادن صفحه سنج بر روی این محل سر باید مطمئن شویم که سر ورزشکار در وضعیت مناسبی قرار دارد.
اندازه گیری وزن بدن: بهترین حالت این است که وزن بدن با یک ترازوی دقیق و کالیپر شده و با دقتی تا حد 100گرم اندازه گیری و ثبت شود. فرد آزمودنی بهتر است با حداقل لباس ممکن بر روی ترازو بایستد.
خدمات و نتایج پیکر شناسی
- استعداد یابی ورزشی برای تمام سنین (6 سال به بالا)
- امتیاز دهی در 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران (با توجه به وضعیت بدنی و سن فرد)
- تعیین شاخصه های بلوغ و تخمین دقیق قد نهایی با توجه به سن استخوانی
- تخمین استقامت قلبی و عروقی و دستگاه تنفسی
- تعیین تیپ دقیق بدنی یا سوماتوتایپ
- مشخص نمودن درصد چربی دقیق بدن
- مشخص نمودن ضریب بیماری های متابولیک
- مقایسه شاخصه های بدنی با فرم جامعه
دانستن فاکتورهایی مانند استقامت قلبی و عروقی، تیپ دقیق بدنی و درصد چربی بدن کمک بسزایی به مربیان رشته های ورزشی جهت ارائه بهترین سیستم تمرین به ورزشکاران می کند.
از نتایج پیکر شناسی می توان در برنامه ریزی سیستم های تغذیه اصولی برای ورزشکاران و افراد معمولی استفاده کرد.
گزینش و جستجوی افراد مستعد و نخبه برای یادگیری و انجام هر کار و یا مهارتی از دیرباز یکی از چالش-های بشر بوده است.
شیوع این اندیشه و راهبردهای آن در ورزش به ویژه ورزش قهرمانی از دهه های 1960 و 1970 میلادی و بعد از آن، ابتدا در کشورهای اروپای شرقی و سپس در سایر کشورهای صنعتی و با این هدف که از پیش بتوان با درجه ای از اطمینان افراد مستعد را برای قهرمانی در رشته های مختلف شناسایی و تربیت کرد، به طور گسترده ای رایج شد .
انسانها از جهات مختلف مانند ویژگیهای جسمانی، روانی و مهارتهای روان- حرکتی با یکدیگر تفاوت دارند. مباحث مربوط به تفاوتهای فردی تلاش دارد تا اختلافات بین افراد را شناسایی کرده و در این بررسیها تاثیرات وراثت و محیط را بر آن مشخص نماید . بنابراین مسئله مطالعه تفاوت های فردی از نظر استعداد برای بیان و توصیف انسانها مطرح میشود تا با خلاصه کردن و نظم دادن به پیچیدگیها، شباهت ها و تفاوت های انسان ها و در نهایت شناخت افراد مستعد و مناسب برای فعالیتهای مختلف، معیارهای نظام یافته ی را تدوین نمود. یکی از عوامل ایجاد اختلاف بین افراد، «استعداد» است. با فرایند کشف ورزشکاران مستعد، افراد با استعداد که از شرایط لازم جسمانی، مهارتی، رفتاری و ... برخوردار هستند شناسایی میشوند. استعداد موضوعی است که در دنیای ورزش اهمیت ویژه دارد. هر فردی میتواند نقاشی، خطاطی و یا آواز خواندن را یاد بگیرد، اما افراد کمی هستند که به خبرگی و استادی در آنها می رسند. در ورزش نیز مانند هنر، کشف با استعدادترین افراد و گزینش آنها در سالهای اول عمر و سپس کنترل نظارت پیوسته و کمک به آنها در رسیدن به بالاترین سطح از مهارت نکته بسیار مهمی است.
پلتولا استعداد ورزشی را برخورداری از مهارتهای ورزشی بالاتر از حد متوسط در مقایسه با سایر رقبای همان رده ی سنی و نیز ظرفیت موفقیت در یک سطح رقابتی بالاتر می داند. سازمانهای دخیل در امر استعدادیابی فاصله سنی 14-12 سالگی را به عنوان نقطه آغاز و بروز استعدادهای ورزشی در نظر می گیرند . معنی عینی استعدادیابی ورزشی، شناسایی و انتخاب افرادی است که در مقایسه با سایرین، توانایی زیادی برای یک ورزش خاص دارند.
تشخیص استعداد و تعیین میزان آن و تمیز تفاوتهای فردی در استعدادهای مختلف، از مهمترین کارهای متخصصین، مربیان و مشاوران ورزشی است.
استعدادیابی در ورزش، توسط ویژگیهایی که تا حدی به طور ژنتیکی تعیین شده اند و تحت تاثیر شرایط محیطی متعدد قرار گرفته اند تعیین میشود و در حال حاضر تشخیص دقیق آن دشوار است.
ادعا می شود که تفاوت بین افراد در درجه اول بر اثر وراثت و فطرت و در درجه بعد بر اثر محیط است. وراثت عامل ثابتی است که در اولین لحظه انعقاد نطفه برقرار می شود، ولی محیط دائم در تغییر است.
ورزشکاران بسیاری وجود دارند که در ورزش ویژه ای که برگزیده اند موفق نیستند، در حالی که برخی دیگر از آنها به درجه ای از موفقیت رسیده اند. از اینرو، پیش بینی موفقیت یک ورزشکار در یک ورزش خاص کار آسانی نیست و باید تلاش های جدی تری در این زمینه انجام گیرد.
بی تردید، با توجه به تفاوتهای زیادی که بین رشته های مختلف ورزشی از لحاظ نیازهای جسمانی، فیزیولوژیکی، آنتروپومتریکی، روانی و مهارتهای حرکتی وجود دارد، ضروری است تا استعدادیابی با دقت فراوان و لحاظ کردن شاخصهای بیشتر صورت پذیرد
اهمیت استعدادیابی:
از دیدگاه بلوم فیلد (1985) استعدادیابی از چهار جنبه اهمیت و ضرورت پیدا می کند:
1. هدایت کودکان به طرف ورزش های خاصی که آنها از نظر بدنی و روانی برای تمرین و تعلیم آن مناسب-ترین باشند.
2. سلامتی عمومی و سلامت فیزیکی آنها مورد توجه قرار می گیرد.
3. اغلب آنها تحت نظر مربیان حرفه ای، تیم پزشکی و روانشناسان ورزشی قرار میگیرد.
4. مدیران و گردانندگان این گونه برنامه ها با انگیزه ی قهرمانی ورزشکاران خود و کسب درآمد مالی تعلیمات و آموزش هایی حتی بیشتر از حد مورد نیاز در برنامه های علمی- فرهنگی خود منظور می کنند.
عوامل مؤثر در تشخیص افراد مستعد در ورزش
جدول (1-2) تقریبا به عوامل (معیارهای) اصلی و اثرگذار در گزینش استعداد های ورزشی اشاره می کند .
عوامل شناسایی استعداد ورزشی مورد اندازه گیری
عوامل پیکرسنجی و ترکیب بدنی قد، طول دست ها، عرض شانه ها، طول پاها، عرض لگن، نسبت تنه به پاها، نسبت تنه به قد، درصد چربی بدن، شاخص تودۀ بدنی و تودۀ بدون چربی بدن
قابلیت های فیزیولوژیکی میزان تحمل اسید لاکتیک، عملکرد قلبی تنفسی و مقاومت در برابر خستگی، توان هوازی، توان بی-هوازی ، ظرفیت هوازی، ظرفیت بی هوازی
توانایی های زیست حرکتی قدرت، سرعت، توان، استقامت، انعطاف پذیری، چابکی، تعادل، زمان عکس العمل، هماهنگی عصبی عضلانی و هماهنگی بینایی حرکتی
ویژگیهای روان شناختی قدرت تمرکز، برانگیختگی، انگیزش، توانایی غلبه بر فشار روانی، جسارت، هوش تاکتیکی، روحیه ی همکاری و تعادل هیجانی
اصول استعدادیابی
هاولی سک و همکاران (1982) اصول ده گانه ای را برای استعدادیابی پیشنهاد کرده اند که در زیر به آنها اشاره می¬شود:
1- روش ها و آزمون هایی که به کار گرفته می شوند باید اعتبار و پایایی لازم را در شناسایی افراد مستعد از غیرمستعد داشته باشد.
2- در انتخاب افراد بااستعداد لازم مراحل زیر رعایت شوند:
الف- انتخاب اولیه افراد بااستعداد در کلاس های معمولی تربیت بدنی مدارس،
ب- انجام تمرینات تخصصی فقط در یک گروه هم خانواده ورزشی، بر حسب توانایی ها و ویژگیهای بدنی و روانی افراد،
ج- هدایت ورزشکار به سمت فقط یک ورزش تخصصی،
د- تعیین و فراهم آوردن امکانات برای این که فرد به اوج عملکرد ورزشی خود برسد.
3- از تخصصی کردن زود هنگام خردسالان در فقط یک ورزش باید خودداری شود و فعالیت در یک گروه از ورزش های هم خانواده باید در ابتدای کار قرار گیرد.
4- استفاده از متغیرهای پایدارتر ارثی برای ورزشکاران مستعد پیشنهاد میشود ولی، چون افراد با بهبود وضعیت زندگی و استفاده از مربیان و تکنولوژی بهتر میتوانند با سرعت بیشتری پیشرفت کنند لذا، تأکید تنها بر ویژگیهای ارثی برای پیشگویی عملکرد ورزشی در آینده ناکافی خواهد بود.
5- از نظر این که رسیدن به اوج ترقی در ورزش نیاز به متغیرها و عوامل مختلف و متعدد دارد، لذا در امر استعدادیابی باید از علوم و متخصصین متنوع و متعدّد استفاده شود تا جامعیت استعدادیابی تأمین گردد.
6- در انتخاب و اولویت بندی متغیرها برای استعدادیابی لازم است در درجه نخست، عوامل پایدار غیرقابل جبران مانند قد، در درجه دوم، عوامل پایدار ولی قابل جبران مانند سرعت و در درجه بعدی، عوامل ناپایدار و قابل جبران مانند انگیزه توجّه شود.
7- افراد مستعد باید از بین بیشترین تعداد ممکن از افراد قابل انتخاب برگزیده شود.
8- در فرآیند استعدادیابی باید جنبه های دموکراسی و انسانی رعایت شود.
9- فرآیند استعدادیابی باید به طور بسیار دقیق برنامه ریزی شود و روشهای کنترل کیفی در همه مراحل و موارد آن به کار رود.
10- استعدادیابی را باید به عنوان بخشی از پرورش استعدادهای ورزشی در نظر گرفت و اجرا کرد.
روش های استعدادیابی
گزینش طبیعی:
گزینش طبیعی رویکردی عادی است و منظور همان روند طبیعی رشد ورزشکار در ورزش خاص است. بر پایه این روش، ورزشکاران تحت تاثیر عوامل محیطی مانند سنت، مدرسه، آرزوهای والدین، جامعه و دوستان در ورزش خاص به فعالیت می پردازد و تکامل عملکرد ورزشی آنان به واسطه گزینش طبیعی تعیین می شود. به این مفهوم که آنان به طور تصادفی در ورزش فعالیت می کنند که دوست دارند. در چنین شرایطی، تکامل عملکرد ورزشکار به کندی صورت می گیرد چرا که انتخاب ورزش مطلوب اغلب به درستی انجام نمی شود.
مسیرهای استعدادیابی طبیعی عمدتاً عبارتند از:
1- احساس لذت و نشاط از پرداختن به یک رشته معین و جذب شدن به آن.
2- علاقه والدین برای هدایت جوان به سمت یک ورزش ویژه.
3- سنت خانوادگی درباره رواج یک ورزش معین در فامیل.
4- مهیا بودن شرایط و لوازمی که تسهیلات لازم را برای پرداختن جوان به یک ورزش معین فراهم می آورد.
5- تشویق جامعه و دوستان برای هدایت جوان به سمت یک ورزش معین.
6- ارزش و مزایای اجتماعی- اقتصادی که رسیدن به قلّه افتخار در یک ورزش معین دربردارد.
7- درخشش استثنایی جوان در یک مسابقه ورزشی.
8- تشخیص معلم تربیت بدنی مدرسه.
Ø گزینش علمی:
گزینش علمی رویکردی است که در آن مربی، آن دسته از کودکانی را انتخاب می کند که دارای توانایی های ثابت شده در ورزش خاص اند. بنابراین، در مقایسه با افراد شناسایی شده از طریق گزینش طبیعی، زمان موردنظر دستیابی به اوج عملکرد ورزشی، در افرادی که به روش علمی انتخاب شده اند، بسیار کوتاه تر است. پیامد گزینش علمی، انتخاب افراد بااستعدادتر و هدایت آنها به ورزشی مناسب است .
روش های استعدادیابی علمی، عمدتاً موارد زیر را در بردارد:
1- استفاده از آزمون های معتبر برای جنس، سن و سطح ورزشی افراد،
2- اندازه گیری های دقیق آزمایشگاهی،
3- استفاده از افراد مختلف با تخصص های متفاوت برای فرآیند استعدادیابی،
4- استفاده از مجموعه متنوع و متعدّدی از متغیرها برای تأمین جامعیت فرآیند استعدادیابی،
5- برنامه ریزی استعدادیابی در قالب یک طرح بزرگتر پرورش استعدادهای ورزشی،
6- تدوین برنامه های پیگیری بعد از مرحله استعدادیابی اولیه.
مراحل استعدادیابی
خلاصه نظرات متخصصین درباره مراحل استعدادیابی ورزشی را می توان در سه مرحله مقدماتی، میانی و پیشرفته به شرح زیر طبقه بندی کرد:
مرحله ی مقدماتی: بر حسب نوع ورزش، مرحله ی مقدماتی را سنین بین 3 تا 10 سالگی تشکیل می-دهد. در این مرحله، سلامت عمومی، رشد پیکری عمومی و توانایی های جسمانی- حرکتی نوجوان مورد ارزیابی قرار می گیرند.
در مرحله ی مقدماتی استعدادیابی، تمرینات تخصصی ورزشی وجود ندارند و حضور افراد در برنامه-های معمولی تربیت بدنی مدارس به صورت عمومی توصیه می شوند.
ب- مرحله ی میانی: مرحله ی میانی استعدادیابی، بین سنین 9 تا 15 سالگی برای دختران و 10 تا 17 سالگی برای پسران قرار دارد. در این مرحله، عوامل پیکری، فیزیولوژیکی، پزشکی، روانی و اجتماعی مورد توجّه و ارزشیابی واقع می شوند. تمرینات ورزشی در سطح آموزشگاهی و یا باشگاهی انجام می شوند و هنوز از تمرینات پیشرفته ی تخصصی به صورت شدید استفاده نمی شود.
ج- مرحله ی پیشرفته: مرحله ی پیشرفته استعدادیابی، بین سنین 16 سالگی به بعد قرار دارد. در این مرحله، عواملی از قبیل سلامتی کامل، سازگاری فیزیولوژیکی، ظرفیت برای پیشرفت، توانایی غلبه بر فشارهای بدنی و روانی، بلوغ ذهنی و اجتماعی و آستانه های خستگی جسمی و روانی مورد ارزشیابی قرار می گیرند. تمرینات در این مرحله در حد تیم های استانی و ملی صورت می گیرد.
برخی از الگوهای نظری (مدل ها) استعدادیابی
الگوی گیمبل : گیمبل، یک دانشمند آلمانی در سال 1976 اعلام کرد که استعداد ورزشی باید از سه زاویه، مورد بررسی قرارگیرد:
1- متغیرهای مربوط به فیزیولوژیکی و پیکرشناسی،
2- ظرفیت تورین پذیری،
انگیزه.
الگوی جِرون : براساس نظر جرون، نیمرخ هایی که از ورزشکاران مستعد تهیه می شود، جامعیت لازم را برای شناسایی استعدادهای ورزشی واقعی ندارند. روش پیشنهادی جرون مراحل زیر را شامل می شود:
تعیین نیمرخ یک ورزشکار برجسته در یک رشته ورزشی معین،
شناسایی متغیرهایی که همبستگی بالا با موفقیت در یک رشته ورزشی مورد نظر داشته و ارتباط بالایی با زمینه های ارثی دارند از طریق معادلات طولی.
شناسایی دورههای سنی که ابعاد ارثی موردنظر به حداکثر خود میرسند.
الگوی درک : این مدل شامل یک روش سه مرحله ای است که عبارتند از:
1. مرحله انتخاب اولیه شامل:
• تعیین وضعیت سلامت عمومی،
• وضعیت آموزش (تجارب آموزشی افراد)،
• میزان اجتماعی بودن،
• پیکرشناسی یا اندازه های ساختار بدن.
2. مرحله تعیین تیپ های مناسب هر ورزش و اجرای آزمون های آمادگی جسمانی عمومی (بدون توجه به ورزش خاص).
3. پیش بینی و سازگاری مهارتی نوجوانان در طول یک دوره برنامه تمرینی کوتاه مدت.
الگوی راسل : راسل در سال 1989، یک الگوی سه مرحله ای برای استعدادیابی را در کانادا به صورت زیر ارائه داد:
مرحله اول: کشف استعداد بر اساس آزمون های پایه در پنج حیطه جسمانی، پیکری، ادراکی- حرکتی، روانشناختی و جامعه شناختی،
مرحله دوم: گزینش استعداد بر اساس آزمون های ورزشی مقدماتی در سطح تیم های ملّی را شامل می-شود.
از ویژگی های الگوی راسل، توجّه به استعدادیابی و پرورش آن در شرایط واقعی تر مسابقه است.
چند اصل راهنما برای استعدادیابی ورزشی
پژوهشگران بعدی، مانند رنیه (1987) در الگوهای استعدادیابی ورزشی خود از این اصول استفاده نموده اند.
اصل یکم: فعالیت ها و فرآیند استعدادیابی را باید به عنوان بخشی از یک برنامه وسیع پرورش استعداد در کشورها دید و به اجرا گذارد. بدون این برنامه کلی، یافتن استعدادهای ورزشی، زحمتی بیهوده خواهد بود.
اصل دوم: فرآیند استعدادیابی باید آینده دور عملکرد ورزشی افراد را مورد توجّه قرار بدهد.
اصل سوم: فرآیند استعدادیابی باید ویژگی های اختصاصی هر رشته ورزشی را در نظر بگیرد.
اصل چهارم: از آنجا که عوامل متعدّدی در عملکرد ورزشی اثر میگذارند، لازم است که در فرآیند استعدادیابی از همه رشته¬های علمی مورد نیاز استفاده شود و تصمیم گیری نهایی جامعیت داشته باشد.
اصل پنجم: در فرآیند استعدادیابی باید نقش و سهم بزرگی را به متغیرهایی که مستقیماً عملکرد ورزشی را می سازند و دارای جنبه های ارثی هستند داده شود.
اصل ششم: فرآیند استعدادیابی باید جنبههای فعال عملکرد ورزشی مانند نسبت تأثیر هر متغیر بر عملکرد ورزشی و تغییر آن با افزایش سن، همچنین اثر تمرین و رشد بر این متغیرها را در نظر داشته باشد.
تهیه وتنظیم : کارشناسی تربیت بدنی
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
مجموعه: ورزش عمومی
استعداد یابی ورزشی,راههای سنجش استعداد ورزشی,استعدادیابی ورزشی در کودکان
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
من خیلی علاقمندم که پسرم یک ورزشکار خوب در حد المپیک شود. باید چیکار کنم؟ نمی دونم در کدام ورزش می تواند موفق شود؟ آیا تنها تمرین و تلاش می تواند باعث شود که پسرم قهرمان شود؟
البته تمرین و تلاش و پشتکار لازمه موفقیت در هر کاری می باشد. اما شرط رسیدن به قهرمانی در رشته های ورزشی در سطوح بالا مانند المپیک علاوه بر تلاش و تمرین نیاز به عوامل و شرایط دیگری نیز دارد. یکی از مهمترین این عوامل استعداد ورزشی می باشد.
راه های مختلفی برای فهمیدن اینکه فرد استعداد لازم را دارا می باشد، وجود دارد. اما هیچ کدام از آنها نمی توانند با صد در صد اطمینان بگویند که ورزشکار شما قهرمان خواهد شد، چون قهرمانی یک پروسه و فرایند پیچیده می باشد و عوامل زیادی در آن دخیل می باشد. اما روش های استعدادیابی می توانند با درصد بالایی از اطمینان مشخص کنند که ورزشکار شما می تواند در یک رشته ورزشی خاص پیشرفت کند یا نه؟
بهترین فرد برای سنجش استعداد فرزندتان مربی با تجربه و دارای تحصیلات می باشد. تئوری های جدید به این نکته تاکید می کنند چشم مربی (مربیان با تجربه بالا) بهترین روش برای استعدادیابی می باشد حتی اگر آن مربی توضیح قانع کننده ای برای انتخابش نداشته باشد.اگر نمی دانید از کجا شروع کنید و فرزندتان را در کدام رشته ورزشی محک بزنید من چند توصیه برای شما دارم:
1- اگر فرزندتان بین ۸تا ۱۴سال دارد بهترین گزینه برای شروع پروسه استعدادیابی رشته دوو میدانی می باشد. در این رشته فرد علاوه بر این که می تواند قابلیت های جسمانی (استعداد جسمانی) خود را از قبیل قدرت، سرعت، تعادل و غیره را بروز دهد، می تواند از لحاظ جسمانی نیز برای مراحل بعدی استعدادیابی آماده شود. بهتر است فرزندتان زیر نظر یک مربی دوومیدانی و با هدف شناسایی توانایی ها و آمادگی برای استعدادیابی به مدت ۲سال تمرین کند. در طی این دو سال چک لیستی از توانایی های جسمانی و روانشناختی او تهیه کنید.
2- با استفاده از توانایی های که در مرحله قبل شناسایی شده است می توانید لیستی از ورزش هایی که می تواند در آنها پیشرفت کند را تهیه کنید. به عنوان مثال اگر ورزشکار شما دارای قابلیت جسمانی مانند سرعت بالا، چابکی و پرتاب خوب می باشد احتمالا می تواند در رشته های توپی مانند هندبال، بسکتبال و یا رشته های راکتی مانند تنیس موفق شود.
3- بر اساس علاقه ورزشکار و میزان امکانات بومی (مکان ورزشی و مربی مجرب و غیره) اولویت بندی کنید.
4- به دنبال مربیان مجرب و تحصیل کرده باشید و سعی کنید بهترین آن ها را انتخاب کنید. یادتان باشد که بهترین مربی اگر وقت یا تعهد کاری نداشته باشد نمی تواند زیاد به پرورش استعدادهای ورزشکارتان کمک کند.
5- به توصیه ها و نظرات مربی عمل کنید. اگر تشخیص داد که فرزندتان استعداد ندارد به تشخیص حرفه ای او احترام بگذارید (حتی اگر علاقه ورزشکارتان به آن رشته زیاد باشد) و به سراغ ورزش دیگری بروید.
6- اگر در هر یک از این مراحل خودتان یا مربیان به این نتیجه رسیدید که ورزشکارتان نمی تواند در هیچ کدام از رشته ها پیشرفت کند، اصرار نکنید او اگر نمی تواند ورزشکار موفقی شود شاید بتواند هنرمند یا دانشمند موفقی شود.
مقدمه
در ورزش ، كشف افراد با استعداد و گزينش آنها در سنين پايين وسپس هدايت ، كنترل وارزيابي آنها در صعود به بالاترين سطح از مهارت اهميت زيادي دارد. باتوجه به اين كه نسل پايه ما بيشتر اوقات خود را در مدارس هستند،آموزش و پرورش مي تواند با برنامه ريزي اصولي و دقيق ،زمينه هاي پرورش استعدادهاي ورزشي را فراهم كند.لذا فرايند كشف استعداد وهدايت آنها به سوي تيم هاي مختلف ورزشي ملي به منظور شركت در برنامه هاي تمريني سازمان يافته و تخصصي ، يكي از انتظارات جامعه از تربيت بدني آموزش و پرورش است. رسالت اصلي تربيت بدني آموزش وپرورش در مرحله اول ، كشف دانش آموزان مستعد از طريق فرايندهاي استعداديابي عمومي و ويژه ودر نهايت ، هدايت ومعرفي نخبگان ورزشي به باشگاه ها و فدراسيون ها ، به منظور ارتقاي قابليتها ومهارتهاي تخصصي است .در بسياري از كشورها واز جمله كشور ما ، شركت نوجوانان و جوانان در يك رشته ورزشي ، بيشتر بر پايه سنت ، آرزوها وعلايق فردي استوار است كه به محبوبيت آن ورزش ، فشار والدين ، تخصص معلمين مدارس وفراهم بودن امكانات ورزش مورد نظر بستگي دارد. براي اين منظور استعداديابي ورزشي به روش علمي كه از نظر دانشمندان علوم ورزشي ، راهي منطقي ، كوتاه و مقرون به صرفه ، براي حضور موفق ورزشكاران در صحنه هاي بين المللي است ضروري به نظر مي رسد. لذا در ورزش به عنوان يک هنر ، کشف افراد بااستعداد و انتخاب آنها در سنين پايين ، سپس هدايت ، کنترل و ارزيابي آنها در صعود به بالاترين سطح از مهارت اهميت زيادي دارند . عوامل زیادی بر موفقیت در ورزش های مدرن امروزی وجود دارد. یکی از مهمترین آن ها استعداد ذاتی افراد است . شناسایی و کشف به موقع و زود هنگام استعداد برای هر کاری موثرترین و مهم ترین عامل در ورزش معاصر است .(بومپا[1]، 1990؛ هاره[2] ،1982).
تعريف استعداد و استعداديابي
"استعداد" در فرهنگ هاي لغت به معناي "توانايي ويژه و طبيعي" و "ظرفيت دستيابي به موفقيت" تعريف شده است.
رينگر در تعريف کاربردي استعداديابي اعتقاد دارد : استعداديابي يعني پيش بيني اجرا» (عملکرد) از طريق سنجش ويژگي هاي جسماني ، رواني و اجتماعي و همچنين توانايي هاي تکنيکي.
استعداديابي ورزشی
به عقيده پلتولا (1992) استعداديابي «فرآيندي است كه به وسيله آن نوجوانان، بر اساس نتايج آزمون‌هاي مورد نظر به شركت در رشته ورزشي كه احتمال موفقيت‌شان در آن زيادتر است، تشويق مي‌شوند». او استعداديابي را اولين قدم پيشرفت فرد مبتدي به سوي قهرمان‌شدن معرفي مي‌كند و توسعه استعدادها را مهم‌ترين مرحله بعدي در روند نيل به موفقيت‌هاي ورزشي مي‌داند.
بورگس (2001) ،استعدادیابی ورزشی عبارت است از فرایندی که توسط آن خردسالان برپایه آزمونهای معین، به سمت ورزش هایی که بیشترین شانس موفقیت را در آن دارند راهنمایی می شوند.
روش هاي استعداديابي
1- روش علمی یا سیستماتیک :
در اين روش با انجام آزمون ها و آزمايش هاي علمي توسط متخصصان و کارشناسان علوم ورزشي ، افراد با استعداد به طور علمي شناسايي و به سمت رشته ورزشي مناسب راهنمايي مي شوند.
2- روش غیر علمی یا غیرسیستماتیک:
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته میشود.
مراحل فرآيند استعداديابي در ورزش
استعداديابي فرآيندي يكباره نيست؛ بلكه، در طي چندين سال و در سه مرحله اصلي انجام مي‌شود.
مقدماتي ( 3-10سال)
شناسايي استعدادهاي ورزشي
تمرينات و فعاليت‌هاي ورزشي عمومي در مدارس
دوم ( 11-16سال )
گزينش استعدادها وهدايت برگزيدگان به سوي ورزش‌هاي مختلف
تمرينات در تيم‌هاي آموزشگاهي و باشگاهي
نهايي (بالاي 16سال)
دستيابي به اوج عملكرد ورزشي
تمرينات تيم‌هاي ملي
الف- مرحله مقدماتي استعداديابي
در بسياري از رشته‌هاي ورزشي، مرحله مقدماتي استعداديابي پيش از بلوغ يعني در سنين 3 تا10 رخ مي دهد. اين مرحله اغلب شامل آزمون‌هاي پزشكي مربوط به سلامتي، تعیین میزان رشد جسماني ، کشف ویژگیهای برتر ژنتیکی و پيكرسنجي و براي كشف هرگونه اختلال بدني يا بيماري طراحي مي‌شود .بايد توجه نمود در اين مرحله شناخت نقايص، اختلالات و بيماري‌ها مهم‌تر از شناخت استعدادهاي ورزشي كودكان است.
ب- مرحله دوم استعداديابي
مرحله دوم استعداديابي پس از بلوغ البته در شنا و ژيمناستيك بين 9 تا10 سالگي و در ورزش‌هاي ديگر بين 10تا15 سالگي براي دختران و 10تا17 سالگي براي پسران اجرا مي‌شود. هدف استعداديابي در اين مرحله ابتدا شناسايي و تعيين انگيزه افراد براي شركت در فعاليت‌هاي انفرادي و اجتماعي است و هدف بعدي، تعيين سطح توانايي‌هاي جسماني- حركتي و اندازه‌هاي پيكري از طريق آزمون‌هاي مربوطه مي‌باشد. اين مرحله مهم‌ترين مرحله گزينش است.
ج- مرحله نهايي استعداديابي
هدف استعداديابي در اين مرحله آن است كه نوجوانان و جواناني كه تمرين‌پذيري، علاقه‌مندي و انگيزه‌هاي ورزش قهرماني آنها مورد تاييد مربيان متخصص قرار گرفته است و كساني كه نيمرخ پيكري، جسماني- حركتي و رواني آنها با نيمرخ قهرمانان همسان باشد، جهت شركت در تمرينات ويژه رشته ورزشي مربوطه در تيم‌هاي ملي انتخاب شوند. عوامل اصلي مورد نياز در اين مرحله عبارتند از: وضعيت سلامتي، سازگاري‌هاي فيزيولوژيكي نسبت به تمرين و مسابقه، توانايي غلبه بر فشار رواني و از همه مهم‌تر داشتن ظرفيت براي پيشرفت‌هاي بعدي در عملكرد ورزشي.
معيارهاي اندازه گیری استعدادیابی
در روش سیستماتیک استعدادیابی، آزمونها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد وجود دارد گه این آزمونها برای اندازه‌گیری معیارهای استعداد می باشد.
در برخی از منابع معيارهاي استعداديابي به چهار دسته تقسيم مي‌شوند.
الف - پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، که شامل اندازه‌گیری‌های بدن مانند قد، نسبت قد به وزن، طول دست‌ها، طول پاها، عرض شانه‌ها، نسبت تنه به پاها، نسبت قد به تنه، درصد چربي بدن، چگالي بدن، شاخص توده بدن و توده بدون چربي و تیپ‌بدنی می‌باشد. نوع و ترکیب‌بدنی افراد عمدتا ژنتیکی است.
ب- قابليت‌هاي فيزيولوژيكي مانند توان بي‌هوازي، ظرفيت بي‌هوازي، ظرفيت هوازي، حداكثر اكسيژن مصرفي، تحمل اسيدلاكتيك در خون؛ تشخیص و نوع تارهای عضلانی، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری،چابکی
ج - قابليت‌هاي‌روانی- حركتي(مهارتی) مانند حس حرکت، تیزبینی ،زمان عكس‌العمل، هماهنگي عصبي عضلاني، قدرت، توان، استقامت، انعطاف‌پذيري، چابكي، تعادل و هماهنگي بينايي- حركتي و هماهنگی،
د- ويژگي‌هاي روان‌شناختي مانند قدرت تمركز، برانگيختگي، انگيزش، توانايي غلبه بر فشار رواني، جسارت، هوش تاكتيكي، روحيه همكاري و تعادل هيجاني. توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، شخصیت علاقه شدید.
مراحل استعداد یابی ورزشی
1- تست پزشکی و آزمایش های پاراکیلینیکی
2- تست حرکات اصلاحی
3- تست پیکر سنجی
4- تست آمادگی جسمانی: قدرت، انعطاف، استقامت و...
5- تست روانشناسی
6- تست یادگیری حرکتی و مهارتی: سرعت، چابکی، توان، تعادل ، هماهنگی
7- تست تکنیکی و تاکتیکی
والدين و استعداديابي
مشخص است که والدين به عنوان حامي ورزشکار نقش مهمي در گرايش يا عدم گرايش يک فرد به يک ورزش خاص دارند . ممکن است والدين عليرغم ميل باطني يک نوجوان تصميم بگيرند او را در ورزش دلخواهشان شرکت دهند . اين موضوع مي تواند علاوه براتلاف وقت، سبب سرخوردگي و کناره گيري فرد از آن رشته ورزشي شود و چه بسا او را نسبت به محيط ورزش بدبين کند.
توصيه هاي ذيل مي تواند به عنوان راهنما براي والدين مفيد باشد :
1 .به کودک اجازه دهيد تا در فرآيند تصميم گيري شرکت کند .
2 .براي کودکان خود مربي انتخاب کنيد که از يک طرف قابليت هاي کودکانتان را بهبود بخشد و از طرف ديگر محيط سرگرم کننده اي را براي او ايجاد نمايد .
3 .بعضي از نوجوانان ممکن است در ابتداي ورود به برنامه ورزش پيشرفت قابل توجهي داشته باشند به گونه اي که کودک ، والدين و مربيان مايل به تسريع رشد در آن رشته ورزشي باشند . لازم است والدين و مربيان مشکلات مربوط به جهش سريع در آن رشته ورزشي را بشناسند .
4. محيط برنامه تمريني را کنترل کنيد . رفتارهاي مربي را مشاهده کنيد و به بازخورد ارائه شده از جانب مربي به ورزشکاران جوان گوش دهيد .
5 .مراقب توجه بيش از حد کودکان به تمرين ورزشي و آرزوهاي آنان باشيد.
6. به خاطر داشته باشيد ورزش بايد جنبه سرگرمي داشته باشد. به صحبت هاي کودک خود گوش دهيد!
7. خود را به عنوان عضوي از تيم و گروه در نظر بگيريد .
8. مشوق و حامي مربيان و معلمان خود باشيد و در نتيجه از ايجاد تضاد و نازسازگاري بين والدين و مربيان در ذهن کودک خود جلوگيري کنيد .
9. توقعات و انتظارات منطقی از کودک تان داشته باشید.
10. کوشش کنيد تا خواسته او از ورزش را شناخته و درک کنيد . برنده شدن و کسب مقام هميشه نمي تواند انگيزه اصلي او براي شرکت در رشته ورزشي باشد .
11. رقابت ها و بازي او را دنبال کنيد . از کودک تان بپرسيد به او خوش گذشته است؟ چيز جديدي در مورد ورزش آموخته است و چه مهارت هايي را توسعه داده يا جديدا ياد گرفته است؟
12. هرگز فراموش نکنيد که خود نيز روزي کودک بوده ايد!!!
اهميت ورزش مدارس در فرآيند شناسايي و پرورش استعدادهاي ورزشي
اگر رشد و تكامل يك انسان را در حقيقت تامين نيازهاي او تلقي كنيم و تامين نيازهاي يك انسان را نيز زمينه مساعد براي شناخت استعداد و باروركردن و به شكوفايي رساندن آنها بدانيم، به اين حقيقت پي مي‌بريم كه از نظر فلسفي، علمي و تحقيقاتي، حركت، ورزش، بازي و فعاليت‌هاي جسماني از عوامل مهم تاثيرگذار در رشد و تكامل طبيعي هر فرد مي‌باشند و در مسير رشد و تكامل انسان بايد استعدادهاي نهفته در درون او را شناخت و بارور كرد بنابراين، بهترين محيط براي تحقق اين امر مدرسه و بهترين دوره براي باروركردن آن دوره نوجواني و جواني و يكي از بهترين وسايل براي شكوفاكردن آن ورزش و بازي است.
ريوردان (1980) بر نقش مدارس ويژه ورزش در شوروي اشاره كرده است. وي اظهار نمود كه در شوروي شش گروه مدرسه از سطح مقدماتي تا عالي وجود دارند كه وظيفه شناسايي، انتخاب و ارتقاء قهرمان را برعهده دارند.
سايبرت (1990) عامل موفقيت ورزش آلمان را مرهون نظام واحد و هماهنگ استعداديابي از طريق عملكرد مدارس ورزش معرفي مي‌كند .
پلتولا (1992) نيز اظهار كرد كه پيچيده‌ترين روش‌هاي استعداديابي كه متعلق به كشورهاي آلمان شرقي و شوروي بوده است، بيانگر وجود روشي هماهنگ بين نظام آموزش و پرورش و برنامه‌هاي سازمان تربيت‌بدني است كه شامل يك سيستم سه مرحله‌اي زير نظر گروه تلفيقي معلمين مدارس و مربيان باشگاه‌ها مي‌باشد.
در اينجاست كه اهميت ورزش مدارس در شناخت و سپس به شكوفايي رساندن استعدادهاي نوجوانان و جوانان روشن مي‌گردد. بنابراين، بايد به ورزش مدارس توجه خاصي مبذول گردد و براي اجراي فعاليت‌هاي ورزشي در مدارس برنامه‌ريزي صحيح و منطقي تنظيم شود؛ چرا كه اگر دانش‌آموزي در ورزش خاصي استعداد داشته باشد و به خوبي از سوي مربيان و معلمين ورزش شناسايي و پرورش يابد، اهداف زير تحقق مي‌يابند.
1- هدايت صحيح دانش‌آموزان به سمت رشته‌هاي ورزشي كه از لحاظ جسماني، فيزيولوژيكي و رواني براي آنها مناسب‌تر هستند؛
2- تضمين حفظ سلامت جسماني و رواني دانش‌آموزان؛
3- جلوگيري از بروز ناهنجاري‌هاي ساختاري؛
4- بهبود عملكرد و آمادگي بدني مطلوب‌تر و سرعت در يادگيري مهارت‌هاي ورزشي؛
5- صرفه‌جويي در وقت و هزينه؛
6- بهبود كيفيت عملكرد معلمان و مربيان؛
7- افزايش اعتماد به نفس دانش‌آموزان و مربيان؛
8- كمك به رشد جسماني و رواني دانش‌آموزان؛
9- كوتاه‌كردن فاصله رسيدن به سطوح قهرماني؛
10- افزايش عمر ورزش قهرماني و
11- جلوگيري از بروز ناهنجاري‌هاي عملكردي و آسيب‌هاي ورزشي.
استعداد یابی ورزشی (پیکر سنجی / ارزیابی روانشناختی ورزشی)
استعدادیابی ورزشی
استعدادیابی :انتخاب بهترینها، پیشبینی موفقیتها
با پیکرسنجی و استعدادیابی می‌توان از هدر رفت عمر ورزشی و هزینه‌های جاری فرد جلوگیری کرد.
استعدادیابی علمی نوین در عرصه جهان است، که در هر کشور و جامعه‌ای پایه و اساس خاص خود را داشته و به طبع در ایران نیز با توجه به اهمیت آن در حال توسعه و پیشرفت است. در استعداد یابی ورزشی استفاده از ابزارهای علمی دقیق و پیشرفته اهمیت بسزایی دارد. همچنین مقایسه نتایج با داده های بومی و توجه به ویژگی های قومیتی و جغرافیایی امری ضروری می باشد. در پکیج مرکز پارند ، از تکنولوژی روز دنیا در کنار داده های بومی استفاده می شود. بررسی و سنجش ویژگیهای جسمی و روانشناختی ورزشی در کنار یکدیگر، ویژگی منحصر به فرد پکیج استعداد یابی مرکز پارندمی باشد.
کشورهای موفق در رقابت های بزرگ ورزشی همچون المپیک از سنین پایه کار استعدادیابی را انجام می دهند.
در روش سیستماتیک استعدادیابی،آزمونها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به کار می رود كه این آزمونها برای اندازه‌گیری استعدادهای پایه در زمینه های گوناگون می باشند. از این رو معیارهای استعدادیابی مختلفی همچون ویژگی های پیکر سنجی ،ویژگی های فیزیولوژیک ،ویژگی های روانشناختی ،ویژگی های حرکتی و ... برای یافتن استعداد ورزشی افراد لازم است.
پیکر سنجی ارزان‌ترین و علمی‌ترین راه استعدادیابی جسمانی در ورزش است، که در آن با شناسایی افراد مستعد در یک رشته خاص ورزشی می‌توان از آنها به عنوان سرمایه‌های ورزشی کشور یاد کرد.
مفهوم پیکرشناسی
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تاثیرات بلوغ و عمل کرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته‌بندی‌های انسان شناختی است که شامل اندازه‌گیری‌های بدن(قد، وزن، طول، پهناها، محیط‌ها، درصد چربی، تیپ‌بدنی) می‌باشد.دانش پیکرشناسی قدمتی بسیار طولانی دارد. چرا که در پیکرشناسی قد و وزن به عنوان دو متغیر بسیار ساده قرنهاست که اندازه گیری می شود. اماامروزه در پیکرشناسی نوین با استفاده از اندازه گیری های دقیق و امکانات نرم افزاری موجود کاربردهای فراوانی برای این دانش وجود دارد.
کاربردهای دانش پیکرشناسی
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکرسنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب‌بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت‌های جسمانی سود می‌بردند.
یکی از مهمترین کابردهای پیکرسنجی در ورزش، تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش‌های اختصاصی است .سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی(چاقپیكری) ، مزومرفی (عضلات پیكری) ، اكتومرفی(لاغرپیكری)است.
تیپ بدنی افراد مختلف تركبی از این 3 جزءبوده و به این ترتیب افراد مختلف،فرمولهای تیپ‌بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و تركیب بدنی افراد یك ویژگی عمدتا ژنتیكی است كه از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد و با دانش پیكرشناسی می‌توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش‌های مختلف تعیین كرد.
استعدادیابی ورزشی
روش پیكرسنجی استاندارد:
در پیكر سنجی استاندار از روشهای معیار و استاندارد انجمن بین‌المللی پیكرسنجی ورزشی(ISAK) سود جسته میشود، در پیكرسنجی معیار كلیه اقدامات انجام شده برمبنای تعیین خطای فنی اندازه‌گیری(TEM) صورت می‌پذیرد تا بدین وسیله نتایج سنجش و ارزیابی‌های بدست آمده براساس مراجع بین‌المللی (از جمله IAS,BASS,TSAK) استاندارد و دارای اعتبار لازم می‌باشد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیكر سنجی:
1ـ سن افراد 8 سال به بالا
2ـ 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص میشود.
3ـ انتخاب رشته‌ی ورزشی زیرنظر سازمان جهانی پیكرسنجی ISAK در استرالیا می‌باشد.
ابزار استاندارد پیکرشناسی
وسایل، ابزار مخلفی در پیکرشناسی مورد استفاده قرار میگیرد. از ویژگی های مهم این وسایل آن است که همچون روش های اندازه گیری ، استاندارد و معیارهای خاصی در ساخت آنها به کارگرفته می شود تا دقت کار سنجش تضمین گردد. وسایل اصلی در پیکرشناسی عبارت است از:
کالیپر چین پوستی برای اندازه گیری ضخامت چین های پوستی
کالیپر استخوانی برای اندازه گیری پهناهای استخوانی
متر نواری پیکرشناسی برای اندازه گیری دورهای بدن
آنتروپومتر برای اندازه گیری قطرهای قدامی خلفی و عرضی بدن
جعبه آنتروپومتری برای اجرای صحیح تکنیک های اندازه گیری
ابزار استاندارد پیکرشناسی
روش های اندازه گیری متغیرهای نمونه پیکرشناسی
اندازه گیری قد
اندازه گیری قد کشیده عبارت از حداکثر طول عمودی از کف زمین نا بالاترین نقطه سر( ورتکس) می باشد. البته قبل از قرار دادن صفحه سنج بر روی این محل سر باید مطمئن شویم که سر ورزشکار در وضعیت مناسبی قرار دارد.
اندازه گیری وزن بدن
بهترین حالت این است که وزن بدن با یک ترازوی دقیق و کالیبره شده و با دقتی تا حد 100 گرم اندازه گیری و ثبت شود. فرد آزمودنی بهتر است با حداقل لباس ممکن بر روی ترازو بایستد.
چین پوستی سه سر
برای پیدا کردن محل چین پوستی سه سر باید ابتدا از محل انتهای زائده اکرومیون در انتهای حانبی شانه تا لبه خارجی استخوان زند زبرین در ساعد را اندازه گیری کرده و میانه آنرا پیدا کنید.
چین پوستی کتف
ابتدا زاویه تحتانی استخوان کتف را با لمس محل پیدا کرده و علامت میزنیم. سپس 2 سانتی متر رو به پایین و خارج ادامه داده ومحل را به شکل ضربدر نشان می گذاریم . بعد از تعیین محل چین لازم است محل چین پوستی را با کالیپر اندازه گیری شود.
خدمات و نتایج پیکر شناسی
- استعدادیابی ورزشی برای تمام سنین (6سال به بالا)
- امتیاز دهی در 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران (با توجه به وضعیت بدنی و سن فرد)
- تعیین شاخصه های بلوغ و تخمین دقیق قد نهایی با توجه به سن استخوانی
- تخمین استقامت قلبی و عروقی و دستگاه تنفسی
- تعیین تیپ دقیق بدنی یا سوماتوتایپ
- مشخص نمودن درصد چربی دقیق بدن
- مشخص نمودن ضریب بیماری های متابولیک
- مقایسه شاخصه های بدنی با نـٌرم جامعه
* دانستن فاكتورهایی مانند استقامت قلبی و عروقی ، تیپ دقیق بدنی و درصد چربی بدن كمك بسزایی به مربیان رشته های ورزشی جهت ارائه بهترین سیستم تمرین به ورزشكاران می كند.
* از نتایج پیكر شناسی می توان در برنامه ریزی سیستم های تغذیه اصولی برای ورزشكاران و افراد معمولی استفاده كرد.
استعدادیابی روانشناختی در ورزش
در استعداد یابی روانشناختی ورزشی ،افراد از لحاظ مهارت های پایه شناختی مثل هوش عمومی، توانایی توجه و تمرکز، توانایی پردازش اطلاعات و خصوصیات شخصیتی فردی مثل درونگرایی/برونگرایی، همکاری تیمی، توانایی کنترل خشم، مدیریت هیجانات و اضطراب بررسی میشوند تا مشخص گردد که آیا نقص و کمبودی در این زمینه ها موجود است یا خیر . همچنین به کمک نتایج این آزمونها،هر فرد با توجه به نقاط ضعف و قوت خود می تواند رشته ورزشی متناسب تری را انتخاب کند و یا در رشته ورزشی خود به موفقیت بیشتری دست پیدا کند.
در زمینه معیارهای روانشناختی به عوامل مختلفی توجه می شود که دسته ای از آنها به مهارت های ذهنی و شناختی مثل توجه، دقت، حافظه دیداری و شنیداری، سرعت پردازش و واکنش دهی مربوط می شوند و دسته ای دیگر به خصوصیات و صفات فردی مثل توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، اعتماد به نفس، رقابت جویی و ... مرتبط می باشند. در مرکز پارند تمامی خصوصیات ذکر شده با اجرای آزمون های دقیق و تخصصی به صورت کامپیوتری ارزیابی می شوند.
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
من خیلی علاقمندم که پسرم یک ورزشکار خوب در حد المپیک شود. باید چیکار کنم؟ نمی دونم در کدام ورزش می تواند موفق شود؟ آیا تنها تمرین و تلاش می تواند باعث شود که پسرم قهرمان شود؟
البته تمرین و تلاش و پشتکار لازمه موفقیت در هر کاری می باشد. اما شرط رسیدن به قهرمانی در رشته های ورزشی در سطوح بالا مانند المپیک علاوه بر تلاش و تمرین نیاز به عوامل و شرایط دیگری نیز دارد. یکی از مهمترین این عوامل استعداد ورزشی می باشد.
راه های مختلفی برای فهمیدن اینکه فرد استعداد لازم را دارا می باشد، وجود دارد. اما هیچ کدام از آنها نمی توانند با صد در صد اطمینان بگویند که ورزشکار شما قهرمان خواهد شد، چون قهرمانی یک پروسه و فرایند پیچیده می باشد و عوامل زیادی در آن دخیل می باشد. اما روش های استعدادیابی می توانند با درصد بالایی از اطمینان مشخص کنند که ورزشکار شما می تواند در یک رشته ورزشی خاص پیشرفت کند یا نه؟
بهترین فرد برای سنجش استعداد فرزندتان مربی با تجربه و دارای تحصیلات می باشد. تئوری های جدید به این نکته تاکید می کنند چشم مربی (مربیان با تجربه بالا) بهترین روش برای استعدادیابی می باشد حتی اگر آن مربی توضیح قانع کننده ای برای انتخابش نداشته باشد.اگر نمی دانید از کجا شروع کنید و فرزندتان را در کدام رشته ورزشی محک بزنید من چند توصیه برای شما دارم:
1- اگر فرزندتان بین ۸تا ۱۴سال دارد بهترین گزینه برای شروع پروسه استعدادیابی رشته دوو میدانی می باشد. در این رشته فرد علاوه بر این که می تواند قابلیت های جسمانی (استعداد جسمانی) خود را از قبیل قدرت، سرعت، تعادل و غیره را بروز دهد، می تواند از لحاظ جسمانی نیز برای مراحل بعدی استعدادیابی آماده شود. بهتر است فرزندتان زیر نظر یک مربی دوومیدانی و با هدف شناسایی توانایی ها و آمادگی برای استعدادیابی به مدت ۲سال تمرین کند. در طی این دو سال چک لیستی از توانایی های جسمانی و روانشناختی او تهیه کنید.
2- با استفاده از توانایی های که در مرحله قبل شناسایی شده است می توانید لیستی از ورزش هایی که می تواند در آنها پیشرفت کند را تهیه کنید. به عنوان مثال اگر ورزشکار شما دارای قابلیت جسمانی مانند سرعت بالا، چابکی و پرتاب خوب می باشد احتمالا می تواند در رشته های توپی مانند هندبال، بسکتبال و یا رشته های راکتی مانند تنیس موفق شود.
3- بر اساس علاقه ورزشکار و میزان امکانات بومی (مکان ورزشی و مربی مجرب و غیره) اولویت بندی کنید.
4- به دنبال مربیان مجرب و تحصیل کرده باشید و سعی کنید بهترین آن ها را انتخاب کنید. یادتان باشد که بهترین مربی اگر وقت یا تعهد کاری نداشته باشد نمی تواند زیاد به پرورش استعدادهای ورزشکارتان کمک کند.
5- به توصیه ها و نظرات مربی عمل کنید. اگر تشخیص داد که فرزندتان استعداد ندارد به تشخیص حرفه ای او احترام بگذارید (حتی اگر علاقه ورزشکارتان به آن رشته زیاد باشد) و به سراغ ورزش دیگری بروید.
6- اگر در هر یک از این مراحل خودتان یا مربیان به این نتیجه رسیدید که ورزشکارتان نمی تواند در هیچ کدام از رشته ها پیشرفت کند، اصرار نکنید او اگر نمی تواند ورزشکار موفقی شود شاید بتواند هنرمند یا دانشمند موفقی شود.
فاکتورهای اثرگذار بر موفقیت برنامه‌های استعدادیابی:
ü توانایی تشخیص ورزشکاران مستعد در سنین پایین
ü توانایی پیشبینی رشد و تکامل جسمانی ورزشکار
ü تونایی کسب ضمانت جهت حمایتهای پس از فرآیند
استعدادیابی از والدین، مربیان، فدراسیون‌های ورزشی و سازمان ورزش کشور توانایی حفظ و ایجاد انگیزه جهت شرکت ورزشکار مستعد در رشته ورزشی موردنظر
توانایی گسترش و ارتقاء سطح علمی مربیان که با ورزشکاران مستعد تمرین می‌نمایند.
روشهای استعدادیابی:
کلیه تحقیقات ومدارک در زمینه روشهای استعدادیابی نشان می‌دهند که استعدادیابی میتواند به دو روش زیر انجام شود.
1ـ روش سیستماتیک:
الف: روش مبتنی بر سیستم: در این روش، نهادی خصوصی یا ایالتی، با روشهای سیستماتیک و سازماندهی شده به کشف افراد مستعد می‌پردازد. کشف افراد از طریق انجام آزمون و شیوه‌های رقابتی صورت میگیرد.
ب: روش مبتنی بر شخص: زیربنای این روش، ورزش همگانی است. در این روش، ساختارهای ورزش برای فرد ورزشکاری که در مسیر طبیعی پیشرفت ورزشی، مستعد شناخته میشود، وضعیت پرورش را فراهم می‌آورند. روش فوق، یک روش سنتی برای کشف افراد مستعد در بسیاری از کشورها است.
2ـ روش غیر سیستماتیک:
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته میشود. از این رو ساختارها و تشکیلات ورزشی، برای کمک به رشد افراد مستعد سهم چندانی ندارند. این روش در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده در جریان است.
مراحل استعدادیابی:
شناسایی استعدادها در طول چندین ستال و در طی مراحل مختلف صورت میگیرد حال به اجمال به سه الگوی مختلف فرآیند استعدادیابی پرداخته میشود:
1ـالگوی اول: در این الگو، استعدادیابی در سه مرحله انجام میشود. مراحل فوق عبارتنداز:
الف: مرحله اول: در اکثر رشته‌های ورزشی در سنین 3 تا 8 سالگی انجام میشود. در این مرحله آزمایش‌های پزشکی در مورد سلامت و رشد عمومی جسمانی صورت میگیرد. مرحله فوق به منظور شناسایی هرگونه اختلال بدنی از لحاظ عملی یا امراض احتمالی است.
ب: مرحله دوم: در اکثر موارد در سنین 9 تا 15 سالگی برای دختران و 9 تا 17 سالگی برای پسران صورت میگیرد و بهترین مرحله برای انتخاب می‌باشد. این مرحله برای نوجوانانی کاربرد دارد
که تجربه تمرینات منسجم را داشته باشند، در مرحله فوق روانشناسان ورزشی نقش خود را ایفا می‌کنند.
ج: مرحله نهایی: برای بازیکنان تیم ملی استفاده میشود، از جمله عواملی که باید ارزیابی شود عبارتنداز سلامتی ورزشکار، سازگاری فیزیولوژیکی او نسبت ب تمرین ومسابقه، تونایی او در مقابله با فشار و مهم‌تر از همه، قابلیت ورزشکار برای پیشرفت ورزشی در آینده می‌باشد.
نمودار انتخاب(1ـ1) این الگو را نشان می‌دهد.
مرحله مقدماتی: 3ـ8 سالگی
مرحله انتخاب: دختران 15ـ9 سالگی، پسران 17ـ9 سالگی
مرحله نهایی: دختران15 سالگی به بالا، پسران 17 سالگی به بالا
2ـ الگوی دوم: این الگوچهار مرحله مسیر ورزشی یک ورزشکار تصویر شده است. این 4 مراحل عبارتنداز:
الف: مرحله اول: سالهای نمونه‌برداری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سالهای 6 تا 13 سالگی می‌باشد، در این مراحل بچه‌ها باید به قصد لذت و تفریح به ورزش بپردارند، تخصصی کردن رشته ورزشی در این مرحله تاییدات منفی را به جای خواهد گذاشت.
ب: مراحل دوم: سالهای ویژه می‌باشد، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی در بین سالهای 13 تا 15 سالگی است. در این مرحله تمرکز برروی یک یا دو رشته ورزشی است. تخصصی کردن ورزش تا حدودی در این مرحله مشهود است.
ج: مرحله سوم: سال‌ها سرمایه‌گذاری است، این مرحله در اکثر رشته‌های ورزشی بین سالهای 15 تا 18 سالگی، تخصصی کردن رشته ورزشی به طور کاملا تخصصی فعالیت می‌کند، در این مرحله هدف رسیدن به وضعیت نخبه در یک رشته ورزشی می‌باشد.
مرحله چهارم: مرحله تکامل می‌باشد و در سنین بالاتر از 18 سال است. این مرحله برای پرورش یا نگهداری از مهارت‌ها است. نمودار(2ـ 1) الگوی فوق را نشان داده است.
نمودار (1ـ2) فرآیند استعدادیابی الگوی دوم
مرحله نمونه‌بردای: 6 تا 13 سالگی
مرحله ویژه : 13 تا 15 سالگی
مرحله سرمایه‌گذاری: 15 تا 18 سالگی
مرحله تکامل: 18 سالگی به بالا
3ـ الگوی سوم: در این الگو نیز چهار مرحله به شرح زیر وجود دارد.
الف: مرحله آشناسازی: در این مرحله بچه‌ها در مراحل مقدماتی رشد، در برنامه‌های تمرین سبک و با شدت کم شرکت می‌کنند. برنامه‌های تمرین در این مرحله باید از تمرکز بر اجرای یک رشته ورزش خاص اجتناب کند و بر رشد وپیشرفت همه جانبه و کامل آنان متمرکز باشد.
ب: مرحله شکل‌گیری ورزشی: در مرحله فوق شدت تمرینات به طور ملایم و تدریجی افزایش می‌یابد. در این مرحله بر رشد و توسعه مهارت‌ها و تونایی‌های حرکتی تاکید میشود.
ج: مرحله تخصصی شدن: در این مرحله ورزشکار تنها در یک ورزشی به صورت تخصصی فعالیت می‌کند و هدف این مرحله توسعه عمل کرد و دستیابی به اوج عمل کرد است.
د: مرحله اوج عمل کرد: هدف اصلی در این مرحله، رسیدن به برترین و بهترین عمل کرد ممکن است.
نمودار (3ـ1) فرآیند استعدادیابی الگوی سوم
مرحله آشنایی: 6تا 13 سالگی
مرحله شکل‌گیرری ورزشی: 11 تا 15 سالگی
مرحله تخصصی شدن: 15 تا 18 سالگی
مرحله اوج عمل کرد: 18 سالگی به بالا
معیارهای استعدادیابی:
در روش سیستماتیک استعدادیابی، ازمون‌ها و آزمایش‌های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به عمل می‌آید، این آزمونها برای اندازه‌گیری معیارهای استعداد می باشد. از این رو تشخیص معیارهای استعدادیابی صورت گرفته است.
در برخی از منابع این معیارها عبارتنداز:
1ـ ویژگیهای سلامت جسمانی
2ـ پیکر سنجی
3ـ ویژگیهای روانی ـ حرکتی (مهارتی)
4ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
5ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
6ـ ویژگیهای تمرین‌پذیری
در برخی دیگر از منابع معیارها به چهار دسته تقسیم شده:ژ
1ـ ویژگیهای پیکر سنجی
2ـ ویژگیهای فیزیولوژیک
3ـ ویژگیهای روانشناختی
4ـویژگی‌های روانی ـ حرکتی (مهارتی)
1ـ پیکر سنجی:
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تاثیرات بلوغ و عمل کرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته‌بندی‌های انسان شناختی است که شامل اندازه‌گیری‌های بدن(قد، وزن، طول، پهناها، محیط‌ها، درصد چربی، تیپ‌بدنی) می‌باشد.
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکرسنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب‌بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت‌های جسمانی سود می‌بردند.
یکی از مهمترین کابردهای پیکرسنجی در ورزش، تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش‌های اختصاصی است.
سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی(چاق پیکری) مناسب برای کشتی سومو ـ مزومرفی (عضلات پیکری) مناسب برای ورزش‌های درگیری ـ اکتومرفی(لاغر پیکری) مناسب برای ورزش‌های استقامتی است.
تیپ‌بدنی افراد مختلف ترکبی از این 3 جزء بوده و به این ترتیب افراد مختلف، فرمولهای تیپ‌بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و ترکیب‌بدنی افراد یک ویژگی عمدتا ژنتیکی است که از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد و با دانش‌پیکرشناسی می‌توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش‌های مختلف تعیین کرد.
روش پیکرسنجی استاندارد:
در پیکر سنجی استاندار از روشهای معیار و استاندارد انجمن بین‌المللی پیپبرد پیکرسنجی ورزشی(ISAK) سود جسته میشود، در پیکرسنجی معیار کلیه اقدامات انجام شده برمبنای تعیین خطای فنی اندازه‌گیری(TEM) صورت می‌پذیرد تا بدین وسیله نتایج سنجش و ارزیابی‌های بدست آمده براساس مراجع بین‌المللی (از جمله IAS,BASS,TSAK) استاندارد و دارای اعتبار لازم می‌باشد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیکر سنجی:
1ـ سن افراد 8 سال به بالا
2ـ 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص میشود.
3ـ انتخاب رشته‌ی ورزشی زیرنظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK در استرالیا می‌باشد.
2ـ معیارهای فیزیولوژیک و آمادگی جسمانی:
ظرفیت هوازی پیشینه، ظرفیت غیرهوازی پیشینه، تشخیص و نوع تارهای عضلانی(به روش تیوپسی)، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری،چابکی
3ـ معیارهای روان شناختی:
توانایی در مقابله با فشار عصبی، شجاعت، تعهد، توجه به هدف، تمایل به کار، هوش، شخصیت علاقه شدید: میل به بازی که چشم‌پوشی از آن غیرممکن است.
انگیزه درونی: میل بیش از حد به موفقیت، انگیز پیشرفت
ثبات: توانایی کنترل استرس، آرامش
سرسختی: اعتماد به نفس، خودپنداری
نگرش مثبت: لذت از رقابت، اجتناب از تفکرات منفی
واقع گرایی: برطرف کردن محدودیت ها، یادگیری از تجارب گذشته
تمرکز: اجتناب از حواس پرتی، غرق بازی شدن
تلاش: استفاده از تمام وقت تمرین، توجه به پیشرفت
بردباری: کنترل امیال برای رسیدن به کمال، صبر در برابر عوامل خارجی
رقابت جویی: نپذیرفتن شکست، علاقه به رقابت با دیگران
4-معیارهای یادگیری حرکتی و ادراکی:
هماهنگی، تعادل ایستا و پویا، حس حرکت، تیزبینی
مراحل استعداد یابی ورزشی:
1-تست چکاپ پزشکی و آزمایش های پاراکیلینیکی
2-تست حرکات اصلاحی
3-تست پیکر سنجی
4-تست آمادگی جسمان: قدرت، انعطاف، استقامت قلبی و عروق، استقامت عضلانی
5-تست روانشناسی
6-تست یادگیری حرکتی و ادراکی (مهارتی): سرعت، عکس العمل، چابکی، توان، تعادل ایستا و پویا، هماهنگی
7- تست تکنیکی و تاکتیکی
پیکر سنجی ارزان ترین و علمی ترین راه استعدادیابی جسمانی در ورزش است که در آن با شناسایی افراد مستعد در یک رشته خاص ورزشی می توان از آنها به عنوان سرمایه های ورزشی کشور یاد کرد.
بدون تردید یکی از شاخص های اصلی برای استعدادیابی و معرفی یک رشته ورزشی متناسب با استعدادهای جسمانی هر فرد، انجام تست ها و آزمایش های پیکر شناسی است. بررسی ساختار عضلانی و اسکلت بندی به متخصصان آنتروپومتری کمک می کند تا مناسب ترین فعالیت های ورزشی را برای تضمین سلامت فرد تعیین کنند؛ علاوه بر این از ویژگیهای منحصر به فرد هر شخص در رشته های جدید ورزشی مختلف پرده بردارند اینها روش های جدید علم پیکرشناسی است که می تواند در شناسایی استعدادهای ورزشی به خدمت گرفته شود.
فرد مورد نظر باید با تست های آنتروپومتری سنجش شود و مورد معاینات پیکرسنجی با اندازه گیری میزان چربی زیر پوست، بررسی بافت عضلانی و هرم استخوانی، اعدادی را استخراج می کنند و با محاسبه بر طبق یک استاندارد علمی و بین المللی تعیین می کنند که نمره تیپ جسمانی این فرد برای کدام رشته ورزشی مناسب تر است. این معاینات با ابزار غیر تهاجمی انجام می شود و هیچ خطری برای فرد ندارد. حتی به تست خون هم نیازی نیست.
استعدادیابی ورزشی
استعداد یابی علمی نوین در عرصه جهان است که در هر کشور و جامعه ای پایه و اساس خاص خود را داشته و به طبع در ایران نیز با توجه به اهمیت آن در حال توسعه و پیشرفت است. در استعدادیابی ورزشی استفاده از ابزارهای علمی دقیق و پیشرفته اهمیت بسزایی دارد. همچنین مقایسه نتایج با داده های بومی و توجه به ویژگی های قومیتی و جغرافیایی امری ضروری می باشد. کشورهای موفق در رقابت های بزرگ ورزشی همچون المپیک از سنین پایه کار استعدادیابی را انجام می دهند. در روش سیستماتیک استعدادیابی آزمون ها و آزمایش های علمی متفاوتی برای تشخیص استعداد در افراد به کار می رود که این آزمون ها برای اندازه گیری استعدادهای پایه در زمینه های گوناگون می باشند. از این رو معیارهای استعدادیابی مختلفی همچون ویژگی های روانشناختی، ویژگی های فیزیولوژیک، ویژگی های روانشناختی، ویژگی های حرکتی و ... برای یافت استعداد ورزشی افراد لازم است.
مفهوم پیکرشناسی
پیکر سنجی بررسی و مطالعه ابعاد، شکل، ترکیب، تأثیرات بلوغ و عملکرد بدن انسان برای استفاده، مقایسه و دسته بندی های انسان شناختی است که شامل اندازه گیری های بدن (قد، وزن، طول، پهناها، محیط ها، درصد چربی، تیپ بدنی) می باشد. دانش پیکرشناسی قدمتی بسیار طولانی دارد. چرا که در پیکر شناسی قد و وزن به عنوان دو متغیر بسیار ساده قرنهاست که اندازه گیری می شود. اما امروزه در پیکرشناسی نوین با استفاده از اندازه گیری های دقیق و امکانات نرم افزاری موجود کاربردهای فراوانی برای این دانش وجود دارد.
کاربردهای دانش پیکرشناسی
دانشمندان علوم ورزشی، پزشکان و متخصصین از فنون مختلف پیکر سنجی در امور مهمی چون کشف استعدادهای ورزشی، سنجش ترکیب بدن، سنجش نتیجه تمرینات و قابلیت های جسمانی سود می بردند. یکی از مهمترین کاربردهای پیکرسنجی در ورزش تعیین سوماتوتایپ یا نوع بدن و انتخاب افراد مناسب برای ورزش های اختصاصی است. سوماتوتایپ دارای 3 جزء اندرمرفی (چاق پیکری)، مزومرفی (عضلات پیکری)، اکتومرفی (لاغر پیکری) است. تیپ بدنی افراد مختلف ترکیبی از این 3 جزء بوده و به این ترتیب افراد مختلف، فرمولهای تیپ بدنی متفاوتی خواهند داشت. نوع و ترکیب بدنی افراد یک ویژگی عمدتاً ژنتیکی است که از والدین به فرزندان به ارث می رسد و با دانش پیکر شناسی می توان فرمول بدنی افراد و میزان تطابق آنها را با ورزش های مختلف تعیین کرد.
شرایط استعدادیابی ورزشی به روش پیکر سنجی:
1- سن افراد 8 سال به بالا
2- 44رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مشخص می شود.
3- انتخاب رشته ورزشی زیر نظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK در استرالیا می باشد.
ابزار استاندارد پیکر شناسی
وسایل، ابزار مختلفی در پیکرشناسی مورد استفاده قرار می گیرد. از ویژگی های مهم این وسایل اندازه گیری، استاندارد و معیارهای خاصی در ساخت آنها به کار گرفته می شود تا دقت کار سنجش تضمین گردد. وسایل اصلی در پیکرشناسی عبارت است از:
کالیپر چین پوستی: برای اندازه گیری ضخامت چین های پوستی
کالیپر استخوانی: برای اندازه گیری پهناهای استخوانی
متر نواری پیکرشناسی: برای اندازه گیری دورهای بدن
آنتروپومتر: برای اندازه گیری قطرهای قدامی خلفی و عرضی بدن
اندازه گیری قد: اندازه گیری قد کشیده عبارت از حداکثر طول عمودی از کف زمین تا بالاترین نقطه سر (ورتکس) می باشد. البته قبل از قرار دادن صفحه سنج بر روی این محل سر باید مطمئن شویم که سر ورزشکار در وضعیت مناسبی قرار دارد.
اندازه گیری وزن بدن: بهترین حالت این است که وزن بدن با یک ترازوی دقیق و کالیپر شده و با دقتی تا حد 100گرم اندازه گیری و ثبت شود. فرد آزمودنی بهتر است با حداقل لباس ممکن بر روی ترازو بایستد.
خدمات و نتایج پیکر شناسی
- استعداد یابی ورزشی برای تمام سنین (6 سال به بالا)
- امتیاز دهی در 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران (با توجه به وضعیت بدنی و سن فرد)
- تعیین شاخصه های بلوغ و تخمین دقیق قد نهایی با توجه به سن استخوانی
- تخمین استقامت قلبی و عروقی و دستگاه تنفسی
- تعیین تیپ دقیق بدنی یا سوماتوتایپ
- مشخص نمودن درصد چربی دقیق بدن
- مشخص نمودن ضریب بیماری های متابولیک
- مقایسه شاخصه های بدنی با فرم جامعه
دانستن فاکتورهایی مانند استقامت قلبی و عروقی، تیپ دقیق بدنی و درصد چربی بدن کمک بسزایی به مربیان رشته های ورزشی جهت ارائه بهترین سیستم تمرین به ورزشکاران می کند.
از نتایج پیکر شناسی می توان در برنامه ریزی سیستم های تغذیه اصولی برای ورزشکاران و افراد معمولی استفاده کرد.
گزینش و جستجوی افراد مستعد و نخبه برای یادگیری و انجام هر کار و یا مهارتی از دیرباز یکی از چالش-های بشر بوده است.
شیوع این اندیشه و راهبردهای آن در ورزش به ویژه ورزش قهرمانی از دهه های 1960 و 1970 میلادی و بعد از آن، ابتدا در کشورهای اروپای شرقی و سپس در سایر کشورهای صنعتی و با این هدف که از پیش بتوان با درجه ای از اطمینان افراد مستعد را برای قهرمانی در رشته های مختلف شناسایی و تربیت کرد، به طور گسترده ای رایج شد .
انسانها از جهات مختلف مانند ویژگیهای جسمانی، روانی و مهارتهای روان- حرکتی با یکدیگر تفاوت دارند. مباحث مربوط به تفاوتهای فردی تلاش دارد تا اختلافات بین افراد را شناسایی کرده و در این بررسیها تاثیرات وراثت و محیط را بر آن مشخص نماید . بنابراین مسئله مطالعه تفاوت های فردی از نظر استعداد برای بیان و توصیف انسانها مطرح میشود تا با خلاصه کردن و نظم دادن به پیچیدگیها، شباهت ها و تفاوت های انسان ها و در نهایت شناخت افراد مستعد و مناسب برای فعالیتهای مختلف، معیارهای نظام یافته ی را تدوین نمود. یکی از عوامل ایجاد اختلاف بین افراد، «استعداد» است. با فرایند کشف ورزشکاران مستعد، افراد با استعداد که از شرایط لازم جسمانی، مهارتی، رفتاری و ... برخوردار هستند شناسایی میشوند. استعداد موضوعی است که در دنیای ورزش اهمیت ویژه دارد. هر فردی میتواند نقاشی، خطاطی و یا آواز خواندن را یاد بگیرد، اما افراد کمی هستند که به خبرگی و استادی در آنها می رسند. در ورزش نیز مانند هنر، کشف با استعدادترین افراد و گزینش آنها در سالهای اول عمر و سپس کنترل نظارت پیوسته و کمک به آنها در رسیدن به بالاترین سطح از مهارت نکته بسیار مهمی است.
پلتولا استعداد ورزشی را برخورداری از مهارتهای ورزشی بالاتر از حد متوسط در مقایسه با سایر رقبای همان رده ی سنی و نیز ظرفیت موفقیت در یک سطح رقابتی بالاتر می داند. سازمانهای دخیل در امر استعدادیابی فاصله سنی 14-12 سالگی را به عنوان نقطه آغاز و بروز استعدادهای ورزشی در نظر می گیرند . معنی عینی استعدادیابی ورزشی، شناسایی و انتخاب افرادی است که در مقایسه با سایرین، توانایی زیادی برای یک ورزش خاص دارند.
تشخیص استعداد و تعیین میزان آن و تمیز تفاوتهای فردی در استعدادهای مختلف، از مهمترین کارهای متخصصین، مربیان و مشاوران ورزشی است.
استعدادیابی در ورزش، توسط ویژگیهایی که تا حدی به طور ژنتیکی تعیین شده اند و تحت تاثیر شرایط محیطی متعدد قرار گرفته اند تعیین میشود و در حال حاضر تشخیص دقیق آن دشوار است.
ادعا می شود که تفاوت بین افراد در درجه اول بر اثر وراثت و فطرت و در درجه بعد بر اثر محیط است. وراثت عامل ثابتی است که در اولین لحظه انعقاد نطفه برقرار می شود، ولی محیط دائم در تغییر است.
ورزشکاران بسیاری وجود دارند که در ورزش ویژه ای که برگزیده اند موفق نیستند، در حالی که برخی دیگر از آنها به درجه ای از موفقیت رسیده اند. از اینرو، پیش بینی موفقیت یک ورزشکار در یک ورزش خاص کار آسانی نیست و باید تلاش های جدی تری در این زمینه انجام گیرد.
بی تردید، با توجه به تفاوتهای زیادی که بین رشته های مختلف ورزشی از لحاظ نیازهای جسمانی، فیزیولوژیکی، آنتروپومتریکی، روانی و مهارتهای حرکتی وجود دارد، ضروری است تا استعدادیابی با دقت فراوان و لحاظ کردن شاخصهای بیشتر صورت پذیرد
اهمیت استعدادیابی:
از دیدگاه بلوم فیلد (1985) استعدادیابی از چهار جنبه اهمیت و ضرورت پیدا می کند:
1. هدایت کودکان به طرف ورزش های خاصی که آنها از نظر بدنی و روانی برای تمرین و تعلیم آن مناسب-ترین باشند.
2. سلامتی عمومی و سلامت فیزیکی آنها مورد توجه قرار می گیرد.
3. اغلب آنها تحت نظر مربیان حرفه ای، تیم پزشکی و روانشناسان ورزشی قرار میگیرد.
4. مدیران و گردانندگان این گونه برنامه ها با انگیزه ی قهرمانی ورزشکاران خود و کسب درآمد مالی تعلیمات و آموزش هایی حتی بیشتر از حد مورد نیاز در برنامه های علمی- فرهنگی خود منظور می کنند.
عوامل مؤثر در تشخیص افراد مستعد در ورزش
جدول (1-2) تقریبا به عوامل (معیارهای) اصلی و اثرگذار در گزینش استعداد های ورزشی اشاره می کند .
عوامل شناسایی استعداد ورزشی مورد اندازه گیری
عوامل پیکرسنجی و ترکیب بدنی قد، طول دست ها، عرض شانه ها، طول پاها، عرض لگن، نسبت تنه به پاها، نسبت تنه به قد، درصد چربی بدن، شاخص تودۀ بدنی و تودۀ بدون چربی بدن
قابلیت های فیزیولوژیکی میزان تحمل اسید لاکتیک، عملکرد قلبی تنفسی و مقاومت در برابر خستگی، توان هوازی، توان بی-هوازی ، ظرفیت هوازی، ظرفیت بی هوازی
توانایی های زیست حرکتی قدرت، سرعت، توان، استقامت، انعطاف پذیری، چابکی، تعادل، زمان عکس العمل، هماهنگی عصبی عضلانی و هماهنگی بینایی حرکتی
ویژگیهای روان شناختی قدرت تمرکز، برانگیختگی، انگیزش، توانایی غلبه بر فشار روانی، جسارت، هوش تاکتیکی، روحیه ی همکاری و تعادل هیجانی
اصول استعدادیابی
هاولی سک و همکاران (1982) اصول ده گانه ای را برای استعدادیابی پیشنهاد کرده اند که در زیر به آنها اشاره می¬شود:
1- روش ها و آزمون هایی که به کار گرفته می شوند باید اعتبار و پایایی لازم را در شناسایی افراد مستعد از غیرمستعد داشته باشد.
2- در انتخاب افراد بااستعداد لازم مراحل زیر رعایت شوند:
الف- انتخاب اولیه افراد بااستعداد در کلاس های معمولی تربیت بدنی مدارس،
ب- انجام تمرینات تخصصی فقط در یک گروه هم خانواده ورزشی، بر حسب توانایی ها و ویژگیهای بدنی و روانی افراد،
ج- هدایت ورزشکار به سمت فقط یک ورزش تخصصی،
د- تعیین و فراهم آوردن امکانات برای این که فرد به اوج عملکرد ورزشی خود برسد.
3- از تخصصی کردن زود هنگام خردسالان در فقط یک ورزش باید خودداری شود و فعالیت در یک گروه از ورزش های هم خانواده باید در ابتدای کار قرار گیرد.
4- استفاده از متغیرهای پایدارتر ارثی برای ورزشکاران مستعد پیشنهاد میشود ولی، چون افراد با بهبود وضعیت زندگی و استفاده از مربیان و تکنولوژی بهتر میتوانند با سرعت بیشتری پیشرفت کنند لذا، تأکید تنها بر ویژگیهای ارثی برای پیشگویی عملکرد ورزشی در آینده ناکافی خواهد بود.
5- از نظر این که رسیدن به اوج ترقی در ورزش نیاز به متغیرها و عوامل مختلف و متعدد دارد، لذا در امر استعدادیابی باید از علوم و متخصصین متنوع و متعدّد استفاده شود تا جامعیت استعدادیابی تأمین گردد.
6- در انتخاب و اولویت بندی متغیرها برای استعدادیابی لازم است در درجه نخست، عوامل پایدار غیرقابل جبران مانند قد، در درجه دوم، عوامل پایدار ولی قابل جبران مانند سرعت و در درجه بعدی، عوامل ناپایدار و قابل جبران مانند انگیزه توجّه شود.
7- افراد مستعد باید از بین بیشترین تعداد ممکن از افراد قابل انتخاب برگزیده شود.
8- در فرآیند استعدادیابی باید جنبه های دموکراسی و انسانی رعایت شود.
9- فرآیند استعدادیابی باید به طور بسیار دقیق برنامه ریزی شود و روشهای کنترل کیفی در همه مراحل و موارد آن به کار رود.
10- استعدادیابی را باید به عنوان بخشی از پرورش استعدادهای ورزشی در نظر گرفت و اجرا کرد.
روش های استعدادیابی
گزینش طبیعی:
گزینش طبیعی رویکردی عادی است و منظور همان روند طبیعی رشد ورزشکار در ورزش خاص است. بر پایه این روش، ورزشکاران تحت تاثیر عوامل محیطی مانند سنت، مدرسه، آرزوهای والدین، جامعه و دوستان در ورزش خاص به فعالیت می پردازد و تکامل عملکرد ورزشی آنان به واسطه گزینش طبیعی تعیین می شود. به این مفهوم که آنان به طور تصادفی در ورزش فعالیت می کنند که دوست دارند. در چنین شرایطی، تکامل عملکرد ورزشکار به کندی صورت می گیرد چرا که انتخاب ورزش مطلوب اغلب به درستی انجام نمی شود.
مسیرهای استعدادیابی طبیعی عمدتاً عبارتند از:
1- احساس لذت و نشاط از پرداختن به یک رشته معین و جذب شدن به آن.
2- علاقه والدین برای هدایت جوان به سمت یک ورزش ویژه.
3- سنت خانوادگی درباره رواج یک ورزش معین در فامیل.
4- مهیا بودن شرایط و لوازمی که تسهیلات لازم را برای پرداختن جوان به یک ورزش معین فراهم می آورد.
5- تشویق جامعه و دوستان برای هدایت جوان به سمت یک ورزش معین.
6- ارزش و مزایای اجتماعی- اقتصادی که رسیدن به قلّه افتخار در یک ورزش معین دربردارد.
7- درخشش استثنایی جوان در یک مسابقه ورزشی.
8- تشخیص معلم تربیت بدنی مدرسه.
Ø گزینش علمی:
گزینش علمی رویکردی است که در آن مربی، آن دسته از کودکانی را انتخاب می کند که دارای توانایی های ثابت شده در ورزش خاص اند. بنابراین، در مقایسه با افراد شناسایی شده از طریق گزینش طبیعی، زمان موردنظر دستیابی به اوج عملکرد ورزشی، در افرادی که به روش علمی انتخاب شده اند، بسیار کوتاه تر است. پیامد گزینش علمی، انتخاب افراد بااستعدادتر و هدایت آنها به ورزشی مناسب است .
روش های استعدادیابی علمی، عمدتاً موارد زیر را در بردارد:
1- استفاده از آزمون های معتبر برای جنس، سن و سطح ورزشی افراد،
2- اندازه گیری های دقیق آزمایشگاهی،
3- استفاده از افراد مختلف با تخصص های متفاوت برای فرآیند استعدادیابی،
4- استفاده از مجموعه متنوع و متعدّدی از متغیرها برای تأمین جامعیت فرآیند استعدادیابی،
5- برنامه ریزی استعدادیابی در قالب یک طرح بزرگتر پرورش استعدادهای ورزشی،
6- تدوین برنامه های پیگیری بعد از مرحله استعدادیابی اولیه.
مراحل استعدادیابی
خلاصه نظرات متخصصین درباره مراحل استعدادیابی ورزشی را می توان در سه مرحله مقدماتی، میانی و پیشرفته به شرح زیر طبقه بندی کرد:
مرحله ی مقدماتی: بر حسب نوع ورزش، مرحله ی مقدماتی را سنین بین 3 تا 10 سالگی تشکیل می-دهد. در این مرحله، سلامت عمومی، رشد پیکری عمومی و توانایی های جسمانی- حرکتی نوجوان مورد ارزیابی قرار می گیرند.
در مرحله ی مقدماتی استعدادیابی، تمرینات تخصصی ورزشی وجود ندارند و حضور افراد در برنامه-های معمولی تربیت بدنی مدارس به صورت عمومی توصیه می شوند.
ب- مرحله ی میانی: مرحله ی میانی استعدادیابی، بین سنین 9 تا 15 سالگی برای دختران و 10 تا 17 سالگی برای پسران قرار دارد. در این مرحله، عوامل پیکری، فیزیولوژیکی، پزشکی، روانی و اجتماعی مورد توجّه و ارزشیابی واقع می شوند. تمرینات ورزشی در سطح آموزشگاهی و یا باشگاهی انجام می شوند و هنوز از تمرینات پیشرفته ی تخصصی به صورت شدید استفاده نمی شود.
ج- مرحله ی پیشرفته: مرحله ی پیشرفته استعدادیابی، بین سنین 16 سالگی به بعد قرار دارد. در این مرحله، عواملی از قبیل سلامتی کامل، سازگاری فیزیولوژیکی، ظرفیت برای پیشرفت، توانایی غلبه بر فشارهای بدنی و روانی، بلوغ ذهنی و اجتماعی و آستانه های خستگی جسمی و روانی مورد ارزشیابی قرار می گیرند. تمرینات در این مرحله در حد تیم های استانی و ملی صورت می گیرد.
برخی از الگوهای نظری (مدل ها) استعدادیابی
الگوی گیمبل : گیمبل، یک دانشمند آلمانی در سال 1976 اعلام کرد که استعداد ورزشی باید از سه زاویه، مورد بررسی قرارگیرد:
1- متغیرهای مربوط به فیزیولوژیکی و پیکرشناسی،
2- ظرفیت تورین پذیری،
انگیزه.
الگوی جِرون : براساس نظر جرون، نیمرخ هایی که از ورزشکاران مستعد تهیه می شود، جامعیت لازم را برای شناسایی استعدادهای ورزشی واقعی ندارند. روش پیشنهادی جرون مراحل زیر را شامل می شود:
تعیین نیمرخ یک ورزشکار برجسته در یک رشته ورزشی معین،
شناسایی متغیرهایی که همبستگی بالا با موفقیت در یک رشته ورزشی مورد نظر داشته و ارتباط بالایی با زمینه های ارثی دارند از طریق معادلات طولی.
شناسایی دورههای سنی که ابعاد ارثی موردنظر به حداکثر خود میرسند.
الگوی درک : این مدل شامل یک روش سه مرحله ای است که عبارتند از:
1. مرحله انتخاب اولیه شامل:
• تعیین وضعیت سلامت عمومی،
• وضعیت آموزش (تجارب آموزشی افراد)،
• میزان اجتماعی بودن،
• پیکرشناسی یا اندازه های ساختار بدن.
2. مرحله تعیین تیپ های مناسب هر ورزش و اجرای آزمون های آمادگی جسمانی عمومی (بدون توجه به ورزش خاص).
3. پیش بینی و سازگاری مهارتی نوجوانان در طول یک دوره برنامه تمرینی کوتاه مدت.
الگوی راسل : راسل در سال 1989، یک الگوی سه مرحله ای برای استعدادیابی را در کانادا به صورت زیر ارائه داد:
مرحله اول: کشف استعداد بر اساس آزمون های پایه در پنج حیطه جسمانی، پیکری، ادراکی- حرکتی، روانشناختی و جامعه شناختی،
مرحله دوم: گزینش استعداد بر اساس آزمون های ورزشی مقدماتی در سطح تیم های ملّی را شامل می-شود.
از ویژگی های الگوی راسل، توجّه به استعدادیابی و پرورش آن در شرایط واقعی تر مسابقه است.
چند اصل راهنما برای استعدادیابی ورزشی
پژوهشگران بعدی، مانند رنیه (1987) در الگوهای استعدادیابی ورزشی خود از این اصول استفاده نموده اند.
اصل یکم: فعالیت ها و فرآیند استعدادیابی را باید به عنوان بخشی از یک برنامه وسیع پرورش استعداد در کشورها دید و به اجرا گذارد. بدون این برنامه کلی، یافتن استعدادهای ورزشی، زحمتی بیهوده خواهد بود.
اصل دوم: فرآیند استعدادیابی باید آینده دور عملکرد ورزشی افراد را مورد توجّه قرار بدهد.
اصل سوم: فرآیند استعدادیابی باید ویژگی های اختصاصی هر رشته ورزشی را در نظر بگیرد.
اصل چهارم: از آنجا که عوامل متعدّدی در عملکرد ورزشی اثر میگذارند، لازم است که در فرآیند استعدادیابی از همه رشته¬های علمی مورد نیاز استفاده شود و تصمیم گیری نهایی جامعیت داشته باشد.
اصل پنجم: در فرآیند استعدادیابی باید نقش و سهم بزرگی را به متغیرهایی که مستقیماً عملکرد ورزشی را می سازند و دارای جنبه های ارثی هستند داده شود.
اصل ششم: فرآیند استعدادیابی باید جنبههای فعال عملکرد ورزشی مانند نسبت تأثیر هر متغیر بر عملکرد ورزشی و تغییر آن با افزایش سن، همچنین اثر تمرین و رشد بر این متغیرها را در نظر داشته باشد.
تهیه وتنظیم : کارشناسی تربیت بدنی
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
مجموعه: ورزش عمومی
استعداد یابی ورزشی,راههای سنجش استعداد ورزشی,استعدادیابی ورزشی در کودکان
چگونه به استعداد ورزشی فرزند خود پی ببریم
من خیلی علاقمندم که پسرم یک ورزشکار خوب در حد المپیک شود. باید چیکار کنم؟ نمی دونم در کدام ورزش می تواند موفق شود؟ آیا تنها تمرین و تلاش می تواند باعث شود که پسرم قهرمان شود؟
البته تمرین و تلاش و پشتکار لازمه موفقیت در هر کاری می باشد. اما شرط رسیدن به قهرمانی در رشته های ورزشی در سطوح بالا مانند المپیک علاوه بر تلاش و تمرین نیاز به عوامل و شرایط دیگری نیز دارد. یکی از مهمترین این عوامل استعداد ورزشی می باشد.
راه های مختلفی برای فهمیدن اینکه فرد استعداد لازم را دارا می باشد، وجود دارد. اما هیچ کدام از آنها نمی توانند با صد در صد اطمینان بگویند که ورزشکار شما قهرمان خواهد شد، چون قهرمانی یک پروسه و فرایند پیچیده می باشد و عوامل زیادی در آن دخیل می باشد. اما روش های استعدادیابی می توانند با درصد بالایی از اطمینان مشخص کنند که ورزشکار شما می تواند در یک رشته ورزشی خاص پیشرفت کند یا نه؟
بهترین فرد برای سنجش استعداد فرزندتان مربی با تجربه و دارای تحصیلات می باشد. تئوری های جدید به این نکته تاکید می کنند چشم مربی (مربیان با تجربه بالا) بهترین روش برای استعدادیابی می باشد حتی اگر آن مربی توضیح قانع کننده ای برای انتخابش نداشته باشد.اگر نمی دانید از کجا شروع کنید و فرزندتان را در کدام رشته ورزشی محک بزنید من چند توصیه برای شما دارم:
1- اگر فرزندتان بین ۸تا ۱۴سال دارد بهترین گزینه برای شروع پروسه استعدادیابی رشته دوو میدانی می باشد. در این رشته فرد علاوه بر این که می تواند قابلیت های جسمانی (استعداد جسمانی) خود را از قبیل قدرت، سرعت، تعادل و غیره را بروز دهد، می تواند از لحاظ جسمانی نیز برای مراحل بعدی استعدادیابی آماده شود. بهتر است فرزندتان زیر نظر یک مربی دوومیدانی و با هدف شناسایی توانایی ها و آمادگی برای استعدادیابی به مدت ۲سال تمرین کند. در طی این دو سال چک لیستی از توانایی های جسمانی و روانشناختی او تهیه کنید.
2- با استفاده از توانایی های که در مرحله قبل شناسایی شده است می توانید لیستی از ورزش هایی که می تواند در آنها پیشرفت کند را تهیه کنید. به عنوان مثال اگر ورزشکار شما دارای قابلیت جسمانی مانند سرعت بالا، چابکی و پرتاب خوب می باشد احتمالا می تواند در رشته های توپی مانند هندبال، بسکتبال و یا رشته های راکتی مانند تنیس موفق شود.
3- بر اساس علاقه ورزشکار و میزان امکانات بومی (مکان ورزشی و مربی مجرب و غیره) اولویت بندی کنید.
4- به دنبال مربیان مجرب و تحصیل کرده باشید و سعی کنید بهترین آن ها را انتخاب کنید. یادتان باشد که بهترین مربی اگر وقت یا تعهد کاری نداشته باشد نمی تواند زیاد به پرورش استعدادهای ورزشکارتان کمک کند.
5- به توصیه ها و نظرات مربی عمل کنید. اگر تشخیص داد که فرزندتان استعداد ندارد به تشخیص حرفه ای او احترام بگذارید (حتی اگر علاقه ورزشکارتان به آن رشته زیاد باشد) و به سراغ ورزش دیگری بروید.
6- اگر در هر یک از این مراحل خودتان یا مربیان به این نتیجه رسیدید که ورزشکارتان نمی تواند در هیچ کدام از رشته ها پیشرفت کند، اصرار نکنید او اگر نمی تواند ورزشکار موفقی شود شاید بتواند هنرمند یا دانشمند موفقی شود.
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
