طرح درس روزانه طراحي فعاليت هاي آموزشي روش نگارش و تنظيم طرح درس روزانه طرح درس روزانه شامل پيش بيني مجموعه فعاليت هايي است که معلم از پيش براي رسيدن به يک يا چند هدف آموزشي در يک جلسه تدريس، تدارک مي بيند.

طرح درس جلسات آموزشي سبب مي شود که معلم فعاليت هاي آموزشي را به ترتيب و يکي بعد از ديگري در مراحل و زمانهاي مشخص و به شيوه اي منطقي اجرا کند و نتايج حاصل از آن را براي تدريس در مراحل بعدي آموزش، مورد استفاده قرار دهد.

در واقع طراحي هر جلسه آموزشي، سازماندهي و ارزيابي دائمي جريان فعاليت هاي ياددهي - يادگيري را سبب مي شود.

در طول برنامه هاي آموزشي، گاهي، وقت و تلاش زيادي به دليل تکراري بودن مطالب و فعاليتها به هدر مي رود و يا حذف عمومي يا غيرعمدي بعضي مطالب ضروري به دليل کمبود وقت و يا فعاليت هاي بيهوده، به جريان آموزش آسيب مي رساند.

مهمترين کارکرد طراحي آموزشي آن است که از تکرار مطالب بيهوده و حذف موارد ضروري جلوگيري مي کند. طرح درس جزئيات لازم براي آموزش يک يا چند درس در مورد يک موضوع را تعيين مي کند.

درسها ممکن است کوتاه و سي دقيقه اي باشند و چند ساعت به طول بينجامد.

محتوا، سن، بلوغ ذهني و فعاليت هايي که دانش آموزان بايد انجام دهند.از عواملي هستند که مدت زمان تدريس را مشخص مي سازند البته بدون نوشتن و تدوين برنامه و طرح درس هم مي توان کلاس درس اداره کرد؛ اما اگر معلم مي خواهد از کارآيي مؤثر در فرآيند تدريس برخوردار باشد.

بايد طرح درس خود را دقيقاً تنظيم نمايد. در تنظيم طرح درس، اهداف رفتاري، انتخاب محتوا و فعاليت هاي آموزشي بايد در هسته مرکزي آن قرار گيرند.

از فوايد توجه به سازه هاي فوق در فرآيند طراحي، موارد زير را مي توان نام برد:

1. به معلمان در فرآيند تدريس کمک مي کند.

2. براي انتخاب مواد آموزشي، بسيار مفيد مي باشد.

3. در تعيين تکاليف درسي تک تک دانش آموزان مؤثر است.

4. براي انتخاب و ساختن سؤالهاي ارزشيابي، ارزشمند هستند.

5. در خلاصه کردن و اعلام نتايج ارزشيابي به معلم کمک مي کند.

6. در "خود ارزيابي" دانش آموزان عامل بسيار مفيدي است.

7. دانش آموزان را به ياد گيرندگاني خودکفا تبديل مي کند.

علاوه بر موارد فوق، دلايل مختلفي براي اثبات لزوم تهيه طرح درس وجود دارد.

يک طرح درس خوب نوشته شده معلم را قادر مي سازد که در طول دوره ي آموزشي خود به دقت در مورد همه چيز فکر کند.

در تنظيم و انتخاب منابع مورد نياز کمک بزرگي محسوب مي شود و مي تواند معلم را در زمينه هاي زير ياري دهد:

1.انگيزه هاي لازم را ايجاد کند.

2. بر قسمتهاي مختلف درس از جمله تجارب يادگيري دانش آموزان به نحو مطلوب تأکيد کند.

3. اطمينان دهد که کليه اطلاعات مورد نياز دانش آموزان در درس گنجانده شده است.

4. امکان استفاده از وسايل آموزشي را فراهم مي سازد.

5. طرح سؤالهاي مناسب را پيش بيني مي کند.

6. تدريس معلم براساس برنامه اي منظم و از پيش تعيين شده انجام مي شود.

معلمان کارآمد معمولاً تلاش مي کنند طرح درس، دقيق با جزئيات کامل بنويسند و براساس آن فعاليت هاي آموزشي را دنبال مي کنند.

البته گاهي مي توان از طرح درسهايي که معلمان با تجربه نوشته اند استفاده کرد؛ اما بهتر است معلمان طرح درسهاي مورد نظر را خود شخصاً تنظيم نمايند و در طول دوره هاي آموزشي همواره به اصلاح و تکميل آن بپردازند.

طرح درس به دليل اين که مراحل تدريس را مشخص مي کند، راهنماي معلم در فرآيند تدريس است.

يک طرح درس شامل فهرستي است که در هر ستون آن يکي از مراحل تدريس به شرح زير نوشته مي شود:

1. هريک از واحدها و يا درسها و زماني که بايد صرف آن شود.

2. فعاليت هايي که دانش آموزان بايد در آن درس يا واحد يادگيري انجام دهند.

3. مطالبي که بايد به وسيله ي معلم به دانش آموزان ارائه شود.

4. نکات کليدي موجود در محتواي کتاب درسي يا ساير منابع مورد استفاده ي دانش آموزان مشخص مي شود.

5. وسايل يا فعاليت هاي آموزشي مانند فيلمها، بازديدهاي علمي ... و همچنين فعاليت هاي مربوط به ارزشيابي دانش آموزان را مشخص مي کند.

مراحل نگارش و تنظيم طرح درس روزانه رعايت مراحل و نکات زير براي تدوين يک طرح درس خوب لازم و ضروري است:

1- موضوع يا عنوان درس عنوان درس بايد به طور دقيق نوشته شود؛ مثلاً اگر عنوان درس را «دماسنج» بگذاريم، عنوان گويايي نيست، بلکه بهتر است بنويسيم: «چگونه مي توان از دماسنج استفاده کرد» يا «طريقه ي استفاده از دماسنجها». معلم هر اندازه به تجزيه و تحليل موضوعات مسلط باشد بهتر مي تواند براي آن، عنوان مناسب انتخاب کند.

2- تعيين و نگارش عناوين فرعي يا رئوس مطالب پس از تعيين و نوشتن موضوع درس، طراح بايد عناوين فرعي موضوع درس را مشخص سازد، ترتيب و توالي مناسب عناوين فرعي همواره بايد مورد توجه قرار گيرد. عناوين فرعي، بهترين راهنماي نگارش هدفهاي جزئي است؛ زيرا براساس هر عنوان فرعي مي توان يک هدف جزئي نوشت.

3- نوشتن هدف کلي درس نوشتن هدف کلي يک جلسه تدريس، همانند هدف کلي يک دوره ي آموزشي است؛ اما در قالب يک موضوع محدود، تحقق مجموع هدفهاي کلي جلسات بايد موجب تحقيق اهداف کلي دوره شوند. به عبارت ديگر اهداف کلي هر جلسه ي تدريس، عناصر يا مراحل رسيدن به اهداف کلي دوره را مشخص مي کنند. در نوشتن هدف کلي هر جلسه نيز معمولاً از افعال کلي استفاده مي شود. ذکر شرايط و معيار در اين نوع از اهداف ضرورتي ندارد.

4- نگارش و تنظيم هدفهاي جزئي درس ساده ترين راه نوشتن اهداف جزئي يک درس، اين است که براساس هر موضوع فرعي يک هدف جزئي نوشته شود. ماهيت اهداف جزئي همانند هدف کلي درس است؛ اما در قالب موضوعي ريزتر و محدودتر. به عبارت ديگر، هدفهاي جزئي درس، اهداف زيرمجموعه هدف کلي درس مي باشند. دقت در نوشتن اهداف جزئي و تنظيم درست توالي آن، مي تواند موجب نظم بيشتر فعاليت هاي آموزشي شود و در نهايت، تحقق هدف کلي را تضمين نمايد.

5- نگارش و تنظيم هدفهاي رفتاري درس پس از نوشتن هدفهاي جزئي، طراح بايد هدفهاي جزئي را تبديل به هدفهاي رفتاري نمايد. هدفهاي رفتاري هر جلسه تدريس بايد با توجه به شرايط، ضوابط و امکانات متناسب با سطوح مختلف حيطه هاي يادگيري تنظيم شود. سپس براساس سلسله مراتب از آسان به مشکل و يا به صورت پيش نياز و پس نياز مرتب گردد. در هدفهاي رفتاري: عملکرد (نوع رفتار)، شرايط و معيار دقيقاً بايد مشخص شود.

6- تعيين رفتار ورودي دانش آموزان پس از نوشتن هدفهاي رفتاري درس، رفتار ورودي دانش آموزان يا پيش نيازهاي تحقق هدفهاي رفتاري بايد مشحص شوند. گروهي معتقدند كه ابتدا بايد رفتارهاي ورودي دانش آموزان در بررسي، مشخص و سپس هدفهاي رفتاري نوشته شوند. چنين رويكردي در نظامها يا دوره هايي صادق است كه محتوا و كتاب مشخصي ارائه نشده باشد و معلم كاملاً در انتخاب و سازماندهي مطالب درسي آزاد باشد. در نظام آموزشي ايران به دليل متمرکز بودن، اجراي چنين پيشنهادي تقريباً غيرممکن است.

7- ارزشيابي تشخيصي اغلب سؤال مي شود که معلمان چگونه مي توانند اطلاعات پيش نياز يا رفتار ورودي دانش آموزان را تشخيص دهند؟ اين امر توسط ارزشيابي تشخيصي ممکن مي باشد. معلم بر اساس تخصص و مهارتي که دارد بايد ابتدا رفتار ورودي را پيش بيني کند و سپس براساس دانش پيش نياز درس مورد تدريس، سؤالهايي طرح نمايد. سؤالهاي طرح شده بايد در ستون ارزشيابي طرح درس نوشته شود. اين سؤالها قبل از تدريس بايد از دانش آموزان پرسيده شوند، تا وجود يا عدم وجود پيش نياز مشخص شود. در صورت عدم تسلط دانش آموزان بر پيش نياز درس مورد تدريس، مخصوصاً زماني که موضوع درس با موضوعات قبلي و بعدي ارتباط تسلسلي داشته باشد، حتماً بايد رفتار ورودي ترميم گردد.

8- نگارش مراحل اجراي تدريس در آموزشهاي مستقيم تنظيم نحوه ي ارائه محتوا به ترتيب اهميت به چند مرحله به شرح زير:

الف- مرحله ي آمادگي مرحله ي آمادگي خود، شامل قسمتهاي زير مي باشد:

-آمادگي معلم بديهي است براي انجام هر کاري بايد آمادگي داشت.

موضوع تدريس نيز نمي تواند از اين قاعده مستثني باشد.

معلم بايد پيش بيني کند که در کلاس درس چه فعاليتي را مي خواهد انجام دهد و چگونه مي خواهد کلاس را شروع کند؟

چگونه مي خواهد در کلاس درس انگيزه ايجاد کند و اين انگيزه را تا پايان کلاس استمرار بخشد و سرانجام چگونه مي خواهد کلاس را به پايان برساند؟

-آمادگي دانش آموزان اگر دانش آموزي به درس معلم توجه نکند و در اجراي فعاليت هاي آموزشي با او همکاري ننمايد، عمل تدريس به مفهوم واقعي آن، صورت نخواهد گرفت.

توجه دانش آموزان و همکاري آنها مستلزم آماده شدن براي فعاليت است.

تجربه نشان داده است که در آغاز ورود به کلاس، اغلب دانش آموزان هنوز متوجه مسائلي هستند که قبل از آمدن به کلاس افکار آنها را به خود مشغول داشته است.

در شروع کلاس، معلم موظّف است توجه و افکار دانش آموزان را به طور جدي متوجه کلاس و فعاليت هاي مورد نظر نمايد.

معلمان با تجربه در اين مرحله از روشهاي مختلفي استفاده مي کنند.

علاوه بر موارد ذکر شده، معلم بايد قبل از ورود دانش آموزان به کلاس درس مجموعه وسايل آموزشي مورد نياز را در کلاس آماده نمايد.

چنانچه در کاربرد بعضي از وسايل مهارت چنداني نداشته باشد، بايد قبل از رفتن به کلاس و به کارگيري وسايل در حضور دانش آموزان، تمرين لازم را انجام دهد تا مهارت مورد نظر را کسب نمايد.

معلم نه تنها بايد وسايلي را که خود براي تدريس لازم دارد آماده کند، بلکه بايد وسايلي را که دانش آموزان براي کسب تجارب و انجام دادن تمرين بدان نيازمندند، نيز تهيه کرده، در اختيار آنان قرار دهد.

ب- مرحله معرفي و بيان هدفهاي صريح آموزشي

معلم پس از جلب توجه دانش آموزان، بايد موضوع درس و اهداف آنها را به دانش آموزان معرفي کند.

معرفي درس و اهداف آن بايد به گونه اي صورت گيرد که متناسب با ساختار شناختي دانش آموزان باشد.

معرفي درس و هدفهاي رفتاري آن، دانش آموزان را براي آشنايي با تجارب يادگيري و سعي در دستيابي به آنها آماده مي سازد.

معلم بايد انتظارات خود را از دانش آموزان، بسيار ساده، روشن و مشخص بيان کند.

زمان اختصاص داده شده براي معرفي درس نبايد بيش از 3 تا 5 دقيقه وقت کلاس را بگيرد

ج- مرحله ي ارائه درس در مرحله ي ارائه درس،

محتواي مورد آموزش بايد دقيقاً مشخص شود.

از روشهايي چون سخنراني، بحث گروهي، نمايش تصاوير، پرسش و پاسخ و ... به عنوان روشهايي که براي آموزش هر قسمت لازم است، استفاده شود.

معلم بايد اطمينان حاصل کند که بخشهاي مختلف محتوا با يک روال منطقي ارائه خواهد شد و هيچ نکته نامفهومي در ميان مطالب ارائه شده وجود نخواهد داشت.

زمان لازم براي هر قسمت به طور دقيق مشخص شود.

ارائه محتوا در حقيقت قسمت اصلي کار تدريس و شامل دو عامل جدا ناشدني است:

1- سازماندهي کليه محتواي درس و توالي آنها بايد رعايت شود.

2- روش آموزش قسمتهاي مختلف مشخص شود.

به طور مثال معلم بايد حداقل نکات زير را پيش بيني کند:

الف) سؤالهايي که بايد پرسيده شوند.

ب) در هنگام بحث دلايل لازم پيش بيني شود.

ج) در حدود 5 تا 10 دقيق فيلم نشان داده شود.

د) پس از نمايش فيلم، موضوع مورد بحث قرار گيرد.

معلم بايد پيش بيني کند که منظور از سؤال چيست؟

آيا فقط براي جلب توجه دانش آموزان است و نيازي به پاسخ ندارد؟

پاسخ دادن به سؤالها بر عهده ي چه کسي است؟ معلم يا دانش آموزان؟

آيا سؤال بر روي نکات اصلي درس تأکيد دارد؟

آيا سؤال ايجاد انگيزه مي کند؟

آيا سؤالها سبب مؤثر شدن تدريس و جلب توجه دانش آموزان خواهد شد؟

آيا سؤال به سنجش درک و فهم دانش آموزان کمک مي کند؟

آيا سؤال، توجه دانش آموزان را به مفاهيم، اصول خاص و مورد نظر جلب مي نمايد؟

سؤالها بايد زمينه ي بحث و گفتگو را در کلاس درس فراهم سازند و بين معلم و دانش آموزان ارتباط برقرار کنند. به بيان ديگر، سؤال بايد سبب شناخت بهتر و ايجاد قدرت تجزيه و تحليل، ترکيب، ارزيابي، نتيجه گيري و تعميم در دانش آموزان شود.

مقدمه در ارائه محتوا بسيار مهم است. يک مقدمه خوب مي تواند توجه دانش آموزان را جلب کند و علاقه ي آنها را به ادامه درس برانگيزد.

مقدمه خوب شامل مطالب زير است:

1- درس در چه موردي صحبت مي کند؟

2- کجا و در چه زماني دانش آموزان مي توانند از آنچه در اين درس مي آموزند، استفاده کنند؟

3- چگونه بايد مطالعه کنند و مفاهيم را بياموزند؟

4- بازنگري مختصري از آنچه در درسهاي قبلي مرتبط با موضوع آموخته اند.

تکرار مطالب پيش نياز معمولاً براي مؤثر کردن تدريس لازم است؛ اما لازم نيست هميشه از يک روش براي يادآوري رفتار ورودي استفاده کنيم.

معلم بايد روي نکات کليدي رفتار ورودي تأکيد کند تا درس جديد راحت تر و قابل فهم تر شود.

اين تکرار نبايد طولاني باشد.

د- مرحله ي خلاصه کردن و نتيجه گيري براي تثبيت مطالب ارائه شده در ذهن دانش آموزان، لازم است درس ارائه شده به طور خلاصه جمع بندي و نتيجه گيري شود.

تلخيص و جمع بندي، مفاهيم از دست داده شده در طول آموزش را براي دانش آموزان روشن مي کند بهتر است تلخيص و نتيجه گيري توسط خود دانش آموزان انجام شود و معلم اظهار نظر نهايي را ارائه نمايد.

ه- مرحله ي ارزشيابي بعد از ارائه محتوا و جمع بندي و نتيجه گيري، لازم است معلم از چگونگي تحقق اهداف، آگاه شود.

اگرچه اين عمل ممکن است در طول فعاليت هاي آموزشي به طور ضمني انجام شود؛ اما ضرورت دارد معلم پس از پايان ارائه محتوا، با مقايسه سطح مهارتي که انتظار دارد دانش آموزان به آن برسند و آنچه دانش آموزان عملاً به آن رسيده اند، ميزان يادگيري دانش آموزان و مؤثر بودن روش تدريس خود را ارزشيابي کند.

زمان ارزشيابي، بستگي به مدت زمان تدريس دارد؛ اما اين مرحله نبايد زياد وقت کلاس را بگيرد

. به طور متعادل مي توان ده دقيقه براي اين کار در نظر گرفت. سؤالهاي مرحله ي ارزشيابي بايد بر اساس هدفهاي رفتاري درس طرح شوند.

و- مرحله ي تعيين فعاليت هاي تکميلي معلم مي تواند براي تقويت مطالب آموخته شده در کلاس و ارتباط آن با زندگي واقعي دانش آموزان فعاليت هايي را در خارج از کلاس پيش بيني کند.

اين تکاليف، بخشي از مطالعات مربوط به درس محسوب مي شوند. معلم بايد اين نوع فعاليتها را دقيقاًً پيش بيني کند و در اختيار دانش آموزان قرار دهد.

معرفي منابع مطالعه يا فعاليت مانند: کتاب، مقالات جديد، فيلم و ... به دانش آموزان علاقمند فرصت مي دهد تا اطلاعات خود را با مطالعه و استفاده از اين امکانات افزايش دهند.

اگر معلم انتظار داشته باشد که وظايف و فعاليت هاي تکميلي خارج از کلاس، طبق اصول و قواعد خاصي انجام شود، بايد اصولي را که در ذهن دارد به طور واضح و دقيق به دانش آموزان اعلام کند.

اگر اين اصول، به صورت شفاهي از طرف معلم اعلام شود، ممکن است دانش آموزان به آن توجه نکنند.

بنابراين بهتر است اصول و معيارها به تفصيل به صورت کتبي و در صورت امکان همراه با مثال در اختيار دانش آموزان قرار داده شود.

چنين کارکردي در وقت کلاس صرفه جويي کرده و به دانش آموزاني که غيبت دارند و يا در فاصله ي اعلام فعاليت هاي تکميلي تا زمان انجام آن بعضي از اصول را فراموش مي کنند، کمک مي کند.

در اکثر مواقع، معلم تکاليف خواندني، يا انجام فعاليت در خانه را زماني ارائه مي دهد که زنگ خورده است و دانش آموزان با عجله، مشغول ترک کلاس هستند.

اگر دادن تکاليف در روند يادگيري دانش آموزان اهميت دارد، بايد بيش از اين به آن توجه شود، يکي از بهترين شيوه هاي تعيين فعاليت هاي تکميلي (تکاليف خارج از کلاس) به دانش آموزان ارائه راهنماي از قبل تنظيم شده است.

اينکه راهنماي تعيين تکاليف به چه صورتي نوشته شود و چه امکاناتي در خارج از کلاس درس فراهم گردد، به موقعيت آموزشي و نوع درس بستگي دارد.

در زير يک نمونه از راهنماي فعاليت هاي تکميلي دانش آموزان آورده شده است:

- مقدمه - اهميت موضوع - تکاليف و تاريخ ارائه آنها - مطالعات و مطالبي که بايد خوانده شوند. - مسائلي که بايد حل شوند. - گزارشهايي که بايد نوشته شوند. - آزمايشهايي که بايد انجام شوند. - سؤالهايي که دانش آموزان بايد با مطالعه ي شخصي به آنها پاسخ گويند.

يکي از انواع تکاليفي که بسيار مفيد و ارزشمند است، کاربرد فعاليت هاي آموزشي در خارج از کلاس درس مي باشد.

کاربرد مفاهيم آموخته شده زماني امکان پذير است که مطالب آموخته شده به طور ذهني و عملي در کلاس تمرين شود.

اگر دانش آموزي مطالب عرضه شده در کلاس درس را بفهمد و آن را به طور ذهني تحليل کند و در موقعيت شبيه سازي شده به کار گيرد، مي توان انتظار داشت که بتواند آن را در خارج از کلاس و در موقعيت حقيقي نيز به کار گيرد.

کاربرد مفاهيم، سبب مي شود که دانش آموزان بتوانند از مفاهيم آموخته شده در فرآيند استفاده کنند روش نگارش و تنظيم طرح درس طرح درس، عبارت است از تقسيم محتواي يک ماده ي درسي در يک دوره معين به مراحل و گامهاي مناسب و مشخص براساس هدف و نتايج آموزش.

براي تهيه و تنظيم طرح درس معلم بايد در ابتداي هر سال تحصيلي براساس اصول معين بين هدفهاي آموزشي و برنامه هفتگي، ترتيبي اتخاذ کند که مجموعه فعاليت هاي آموزشي به موقع، بدون وقفه در طول يک ترم يا سال تحصيلي اجرا شود.

براي تحقق چنين مقاصدي طراحي و تنظيم يک جدول زماني مي تواند بسيار مفيد و مؤثر باشد؛ زيرا هنگامي مي توان منظم و مؤثر، در فرآيند آموزش به جلو گام برداشت که برنامه ها و فعاليت هاي آموزشي به تناسب زمان مورد نظر، ساختاري منظم داشته باشند.

اگر معلمي طول دوره ي آموزشي را با توجه به مجموعه ي شرايط، به جلسات مفيد آموزشي تقسيم نکند و فعاليت هاي آموزشي هر جلسه را براساس اهداف تنظيم ننمايد، هرگز نمي تواند انتظار کارآيي مؤثر از تدريس خود و حداکثر يادگيري از دانش آموزان خود داشته باشد.

معلم بايد کليه فعاليت هاي طول دوره را به صورت يک جدول زمان بندي شده با درج عنوان اصلي و هدف کلي هر جلسه به انضمام تاريخ ارزشيابي تشخيصي، تکويني و پاياني تهيه و به دانش آموزان قبل از شروع و آغاز فعاليت ارائه نمايد.

آشنايي دانش آموزان از مجموعه فعاليت هاي طول سال به تفکيک جلسات و همفکري آنان با معلم مي تواند اثربخشي تدريس معلم و انگيزه ي يادگيري دانش آموزان را دو چندان کند.

براي تنظيم چنين جدولي مي توان مراحل زير را به ترتيب طي کرد:

گام اول : تقويم طرح را بايد براي يک ترم يا يک سال تحصيلي با محاسبه ي تعداد هفته ها، روزها و ساعتهايي که در طول سال تحصيلي براي تدريس درس مورد نظر پيش بيني شده است محاسبه و تنظيم کرد.

گام دوم : پس از مشخص شدن زمان خالص تدريس، محتواي درس يا عناوين مورد تدريس را نه برحسب کميّت، بلکه برحسب اهميت و کيفيت مطالب و تحقق هدفهاي آموزشي بر کل ساعات و جلسات تقسيم کرد. براي انجام چنين کاري، لازم است ابتدا محتواي درس يا عناوين مورد تدريس و ساير فعاليت هاي آموزشي با احتساب فرصت لازم براي تمرين محاسبه شود و سپس محتواي فصلها و مباحث و ساير فعاليت هاي در نظر گرفته شده در طول سال، به واحدهاي کوچکتر درسي يا محتواي متناسب با تک تک جلسات تقسيم گردد.

گام سوم : هدف کلي هر جلسه بايد با توجه به عنوان درس، دقيقاً مشخص شود. نوشتن هدفهاي رفتاري در اين جدول، ضرورتي ندارد. در نوشتن هدفهاي هر جلسه علاوه بر عنوان درس، معلم بايد با توجه به قابليتها و فعاليت هاي مورد نظر و محتواي درس، هدف کلي هر جلسه را با زباني روشن و قابل فهم براي دانش آموزان بنويسد.

گام چهارم : پس از تعيين هدف کلي هر جلسه، لازم است معلم فعاليت هاي تکميلي دانش آموزان را که براي تقويت يادگيري آنها لازم است و فرصت کافي براي انجام آنها در کلاس درس وجود ندارد پيش بيني نمايد.

پيش بيني اين نوع فعاليتها و حتي امکانات و وسايل لازم براي انجام چنين تکاليفي بايد دقيقاً مشخص شده باشد؛ مثلاً دقيقاً معين شود چه بخشي از چه کتابي مطالعه و يا تمرينهاي چه بخشي از کتاب درسي حل شود يا چه گزارشي با توجه به چه امکاناتي بايد تهيه و نوشته شود.

فعاليت هاي تکميلي بايد مکمّل فعاليت هاي کلاس و تقويت کننده ي کيفيت يادگيري دانش آموزان شود.

از ارائه فعاليت هاي تکميلي خسته کننده، بي ربط با موضوع و نامتناسب با زمان، جداً خودداري شود.

ضمناً در طرح درس ترمي يا سالانه (جدول زمان بندي شده ي تدريس)، جلساتي را نيز مي توان به تناسب موقعيت و زمان تدريس به شناخت دانش آموزان، اجراي ارزشيابي تشخيصي و تکويني و پاياني و مرور درسهاي گذشته که پيش نياز درس جديد مي باشند و ترميم کمبودهاي مشخص شده در ارزشيابي تشخيصي اختصاص داد.

معلمان و طراحان گرانقدر بايد به اين مسأله توجه داشته باشند که طرح درس، شرح مفصل و سناريوي تدريس نيست، بلکه چارچوب پيش بيني شده اي است که معلم بايد براساس آن فعاليت هاي آموزشي را در کلاس درس دنبال کند.

تدريس بدون برنامه اي از قبل طراحي شده، کاري کورکورانه و طراحي بدون اجرا، فعاليتي بي ثمر است که تنها زينت بخش صفحات کاغذ خواهد بود.

تفاوت بين معلم متخصص با تجربه و کارآمد و معلم غير متخصص و بدون تجربه، اين است که معلم متخصص با تجربه قبل از آموزش، در زمينه فعاليت هاي آموزشي مي انديشد و عناصر دخيل و تأثير بر آن را مورد بررسي قرار مي دهد و سعي مي کند که از مجموعه امکانات در فرآيند ياددهي – يادگيري، بهره گيري مناسب داشته باشد؛ اما معلم غيرمتخصص و بي تجربه بدون انديشيدن به نتايج و فرآيند فعاليت و بهره جويي بهينه از امکانات، شروع به تدريس مي کند.

طرح درس، راهنماي معلم و چارچوبي منظم و سازماندهي شده براي رخدادهاي آموزشي است.

در يک طرح درس خوب تنظيم شده، حداقل بايد عناصر و سازه هايي همچون:

موضوع درس، رئوس مطالب يا عناوين فرعي درس، هدف کلي، اهداف جزئي و رفتاري، رفتار ورودي دانش آموزان، ارزشيابي تشخيصي، فعاليت آموزشي، روش تدريس، وسايل آموزشي مورد نياز، شيوه ي ارزشيابي پاياني و فعاليت تکميلي مورد بررسي و توجه قرار گيرند.

طرح درس بايد به گونه اي تنظيم شود که حتي معلم مبتدي، بتواند با يک نگاه فعاليت هاي آموزشي خود را در کلاس درس دنبال کند.

توجه به نکات زير مي تواند در غني سازي عمل طراحي و فعاليت هاي ياددهي - يادگيري مؤثر باشد:

1- هدف کلي : هدف کلي قابليت و مهارتي است که دانش آموز بايد در پايان يک فعاليت آموزشي از خود نشان دهد. اين قابليت يا مهارت، بايد در يک جمله و به صورت کلي بيان شود. بنابراين، از ذکر مسائل جزئي و ريز در هنگام نوشتن آن پرهيز شود؛ زيرا بعداً هدف کلي به هدفهاي زيرمجموعه و ريزتر تحت عنوان هدفهاي جزئي تجزيه خواهد شد

2- در نوشتن اهداف رفتاري بهتر است به نکات زير توجه شود:

الف- هدفهاي رفتاري، قابليتها و مهارتهاي قابل مشاهده و اندازه گيري هستند که دانش آموزان بايد در فرآيند آموزش و پايان يک فعاليت آموزشي از خود نشان دهند. هرگز نبايد هدفهاي رفتاري را به صورت سؤال نوشت.

سؤال، وسيله اي است براي سنجش تحقق يا عدم تحقق هدفهاي رفتاري .

ب - رفتارگرايان معتقدند که هدف رفتاري بايد داراي سه ويژگي باشد:

1- نوع رفتار دقيقاً مشخص باشد.

2- شرايط انجام رفتار دقيقاً مشخص باشد.

3- معيار يا درجه رفتار دقيقاً معين شده باشد.

مثلاً دراهداف: «حوزه ي گسترش زبان فارسي را توضيح دهد». يا «چند تن از فارسي سرايان برون مرزي را نام ببرد».

در اين دو هدف مشخص نشده است که چقدر توضيح دهد، و يا چند تن را نام ببرد.

آيا يک سطر، دو سطر يا ده سطر؟! و يا در هدف دوم، يک، دو يا ده نفر؟ معيار دقيقاً بايد مشخص شود.

هر اندازه معيار هدفهاي رفتاري مشخص تر باشد، ارزشيابي و قضاوت معلم در مورد يادگيري دانش آموزان و تحقق اهداف مورد نظر دقيق تر و معتبرتر خواهد بود

. ج- طراح، معمولاً بايد به طور منظم با توجه به سلسله مراتب اهداف، براي هر هدف جزئي يک يا چند هدف رفتاري بنويسد. طراحان عزيز بايد توجه کنند که ؛ پس از نوشتن اهداف جزئي و رفتاري، بايد با توجه به سلسله مراتب کليه اهداف را منظم و مرتب کنند.

د- احساس  نگرش را نمي توان با کلمات بيان شده ارزيابي کرد.

چنان که با تعريف يا ذکر مفاهيم اخلاقي نمي توان اخلاق فرد را سنجيد.

4- طراح به جاي پيش بيني پيش نياز درس يا رفتار ورودي دانش آموزان، يعني آن قسمت از دانش و دانسته هاي قبلي دانش آموزان که براي فهم درس جديد ضرورت دارند. نباید به بيان اهداف يا نتايج يادگيري درس جديد بپردازد.

5- ارزشيابي تشخيصي يعني سنجش رفتار ورودي دانش آموزان. بنابراين سؤالها در ارزشيابي تشخيصي بايد از رفتار ورودي پيش نياز درس طرح شوند، نه از درس جديد. در صورت تشخيص ضعف مفاهيم پيش نياز، قبل از شروع آموزش درس جديد، معلم بايد ابتدا مفاهيم پيش نياز را ترميم کند، مخصوصاً در دروسي که مفاهيم با هم ارتباط تسلسلي دارند.

6- در قسمت ارزشيابي پاياني، طراح بايد نوع و روش ارزشيابي را مشخص کند، پس از مشخص کردن نحوه ي ارزشيابي، سؤالهاي خود را براساس هدفهاي رفتاري در اين قسمت بنويسد. سؤالها نبايد خارج از اهداف مورد نظر طرح شوند؛ زيرا ارزشيابي پاياني يک درس به اين منظور پيش بيني و نوشته مي شود که مجري يا معلم مي خواهد از ميزان تحقق اهداف در نظر گرفته شده، آگاه شود و براساس نکات ضعف، «فعاليت هاي تکميلي» يا «تکاليف» خارج از کلاس درس را براي دانش آموزان مشخص نمايد

7- هميشه الزامي نيست که طرح درس به صورت جدول تنظيم شود؛ اما توجه به سازه هاي اصلي يک طرح و سازماندهي منظم آن از اصولي است که طراح هميشه بايد در هسته مرکزي تهيه و تنظيم طرح درس قرار دهد. طراح نباید در اولين گام طراحي خود وسايل مورد نياز را مطرح سازد، زیرا وسايل آموزشي زماني قابل انتخاب هستند که موضوع درس، اهداف و فعاليت هاي آموزشي دقيقاً مشخص شده باشند.

8- بسياري از معلمان در فرآيند طراحی تفاوت بين طرح درس و سناريوي تدريس را نمي دانند. طرح درس چهارچوب پيش بيني شده اي است که با توجه به زمان و امکانات موجود، براي اجرا و بهبود کيفيت آموزشي ترسيم مي گردد. در حالي که سناريو و توضيح و تشريح به صحنه هاي اجرا مي پردازد و مفصّل تر از طرح درس مي باشد. معمولاً معلمان خوب و با تجربه پس از تهيه و تنظيم طرح درس، به نوشتن سناريوي تدريس خود در فرآيند اجرا مي پردازند.

9- بايد توجه شود وقتي تکاليف و تمرينهاي خارج از کلاس ارزشمند هستند، که معلم تک تک تکاليف دانش آموزان را بررسي نمايد و به چگونگي انجام آنها به صورت کتبي بازخورد نشان دهد. نگاه کردن به تکاليف و يا احياناً خط کشيدن بر روي آنها، هرگز بررسي تکاليف محسوب نمي شود. در صورت وقوع چنين وقوع چنين حادثه اي، دانش آموزان در مي يابند که معلمان هرگز فرصت بررسي تکاليف را ندارند، در نتيجه در انجام آن دقت به خرج نمي دهند.

10-. مرور درس قبل زماني الزامي است که درس قبل «رفتار ورودي» يا «پيش نياز» درس جديد باشد؛ زيرا اگر مفاهيم آن آموخته نشده باشد، فهم درس جديد با مشکل روبرو خواهد شد. بنابراين به جاي مرور درس قبل، طراح بهتر است عنوان «تعيين رفتار ورودي» و «ارزشيابي تشخيصي» را مطرح سازد. حال چه اين رفتار ورودي درس قبلي باشد يا مطالب آموخته شده ي دانش آموز در سالهاي گذشته.

11- معلمان عزيز، بايد توجه کنند که در فرآيند آموزش چيزي به عنوان وسايل کمک آموزشي نداريم. وسايل مورد نيز، وسايل آموزشي (Instrucional Media)، که معمولاً حاوي يا حامل پيامهاي آموزشي مي باشند. اگر در محيط آموزشي نباشند و در فرآيند فعاليت هاي آموزشي به کار گرفته نشود، آموزشي صورت نخواهد گرفت، به عبارت ديگر وسايل آموزشي به مجموعه ي امکاناتي اطلاق مي شود که شرايطي را به وجود مي آورند تا تحت آن شرايط يادگيري بهتر، سريعتر و پايدارتر صورت گيرد.

12. هر اندازه معلم دانش آموزان را به سوي حل مسأله و کاوشگري سوق دهد، يادگيري مؤثرتر و لذت بخش تر براي دانش آموزان خواهد شد.