---
پیشنهاد برای تدریس بهتر
الف) شرایط زمانی تدریس
1 - برای رفتن به کلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست «نظم ما در بی نظمی ماست » جدا پرهیز کنید; زیرا چنانچه شاگردان کلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر کنید، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل جبران نیست. و نیز در موارد ضروری و غیر اختیاری بیش از 50 دقیقه تدریس نکنید، و زمان هر جلسه تدریس را درنظر داشته باشید تا با کمی یا زیادی وقت روبرو نشوید; یعنی درس را بموقع آغاز نمایید و بموقع نیز تمام کنید; زیرا بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می کند و به گفته «سعدی »:
اگر زباغ رعیت ملک خورد سیبی
برآورند غلامان او درخت از بیخ
2 - بین دو جلسه تدریس حد اقل 10 دقیقه استراحت کنید; این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس های بعدی شما خواهد داشت. از استاد کهنسالی پرسیدند: «شما با این سن و سال زیاد، چگونه این همه تدریس می کنید؟» پاسخ داد: «من در برابر یک ساعت تدریس، یک ساعت نیز استراحت می کنم » .
3 - هنگامی که خودتان در اواخر درس اعلام می کنید وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر آن که ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودرواسی آنان انجام گیرد.
4 - در کلاس های اختیاری - تا آنجا که امکان دارد - بکوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نکنید. استادی می گفت: «به تجربه برای من ثابت شده است که تغییر زمان کلاس و یا تعطیل کردن کوتاه مدت آن، باعث کم شدن تعداد شاگردان می شود» .
5 - درس خود را با توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمان بندی کنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشکلی روبرو نشوید. این کار نوعی «برنامه ریزی آموزشی » است. استادی را می شناسم که همیشه با شروع درس ها تقویمی تهیه می کند و با توجه به روزهای تعطیل و تعداد جلسات، برای درس خود برنامه ریزی دارد.
ب) شرایط مکانی تدریس
6 - سعی کنید مکان تدریستان دارای دما، روشنایی، مساحت، بهداشت، آرامش، میز و صندلی مناسب باشد.
7 - شاگردانی را که گوش یا چشمشان ضعیف است در جلوی کلاس، و شاگردانی را که قدشان بلند است در انتهای کلاس بنشانید. نیز فاصله شما با شاگردان، فاصله ای مناسب باشد به طوری که صدایتان برای همه آنان به خوبی شنیده شود.
8 - در صورت امکان، محل کلاس را در جایی انتخاب کنید که مورد سوء استفاده کسانی قرار نگیرد، و از محل سکونت شاگردان بسیار دور نباشد.
ج) شرایط آموزشی تدریس
9 - در پایان هر دوره آموزشی خود، با نظرخواهی از فراگیران به ارزیابی آموزشی و تاثیرات پرورشی درس خود بپردازید. برای این کار می توانید حد اقل سه سؤال را دراختیار آنان بگذارید: 1 . نکات منفی کلاس; 2 . نکات مثبت کلاس; 3 . نظریات و پیشنهادها.
10 - در آغاز راه، هر درسی را به همان صورتی که می خواهید تدریس کنید، در جای خلوتی و پیش از تدریس، تمرین کنید.
11 - در مواردی که کتاب و یا متن درسی وجود ندارد، در صورت امکان به شاگردان خود، جزوه و متن درسی بدهید.
12 - مطالب درسی را دسته بندی کنید; زیرا دسته بندی مطالب در تفهیم درس و کیفیت تدریس بسیار مؤثر است.
بیار ای سخنگوی چابک سرای
بساط سخن را یکایک به جای
13 - رؤوس مطالب درسی را روی یک کاغذ کوچک بنویسید و از روی آن تدریس کنید تا مطلبی فراموشتان نشود.
14 - یکی از مهم ترین اصول آموزشی، داشتن «تنوع » در هنگام آموزش است; پس بیشتر به آن توجه کنید.
15 - به حضور و غیاب شاگردان جز در موارد استثنایی، توجه داشته باشید. می توانید برای استفاده بیشتر از وقت، شخصی مطمئن را برای انجام این کار معین کنید.
16 - اگر سؤالی را در کلاس مطرح کردید، سرانجام جواب آن را بدهید و آن را بی جواب نگذارید.
17 -سعی کنید در هر جلسه تدریس، مطالب نو و تازه ای نیز برای شاگردان خود داشته باشید. این امر موجب پویایی و بالندگی کلاس شما خواهد شد.
18 - در صورت امکان، تعداد شاگردان کلاستان از 20 نفر بیشتر نباشند، اگرچه تغییر شرایط در تغییر تعداد شاگردان نیز تاثیر می گذارد.
19 - درس را از افراد مختلف و از جای جای کلاس و در اوقات گونه گون بپرسید تا همه شاگردان هماره از آمادگی درسی برخوردار باشند و احساس تبعیض هم نکنند.
20 - شاگردان را با روش های گوناگون و مناسب، نسبت به یادگیری درس تشنه کنید; به گفته «مولانا»: آب کم جو تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
21 - در کلاس درس، سؤالات خود را به گونه ای مطرح کنید که شاگردان را به اندیشیدن وا دارد و در حل آن سؤالات کمک کند، نه اینکه فقط نادانی آنان را ظاهر سازد.
22 - تا آنجا که امکان دارد انجام تکالیف درسی را به عنوان مجازات و جریمه و تنبیه، از فراگیران نخواهید.
23 - سؤالات مناسب ولی خارج از موضوع درس را پس از پایان کلاس جواب دهید، نه این که آن ها را هنگام تدریس پاسخ دهید و نه این که اصلا پاسخ ندهید.
24 - در صورتی که خستگی را در وجود شاگردان احساس کردید، اگر می توانید از ادامه تدریس خودداری کنید. گاه این خستگی در شاگردان به صورت های گوناگونی مانند نگاه به ساعت، گذاشتن پلک ها روی هم، بستن کتاب و کلاسور با صدای بلند، سخن گفتن با یکدیگر، توجه نکردن به درس و نگاه به جاهای دیگر جلوه گر می شود.
25 - اگر متن درسی یا کتابی برای تدریس خود دارید، نخست مطالب آن را دسته بندی کنید، روی تابلو بنویسید و توضیح دهید و سپس آن ها را با متن درسی و کتاب تطبیق دهید.
26 - موضوع و عنوان درس را در آغاز تدریس به طور مشخص بازگو کنید، و درصورت امکان آن را به صورت سؤال و طرح مسئله در آورید و روی تابلو بنویسید. یکی از استادان با تجربه و با سابقه همیشه در آغاز تدریس خود، موضوع و عنوان درس را روی تابلو می نوشت و سپس آن را برای فراگیران بیان می کرد.
27 - اگر شبهه ای را برای مخاطبان خویش مطرح می کنید، آن را بدون پاسخ نگذارید. در غیر این صورت، جدا از طرح این گونه شبهات بپرهیزید.
28 - خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در پایان تدریس برای شاگردان خود بیان کنید.
29 - گاهی برخی از شاگردان، سؤال شاگردان دیگر و بویژه شاگردان ردیف های جلوی کلاس را نمی شنوند و یا متوجه نمی شوند; در این صورت، یک بار دیگر سؤال را تکرار کنید و توضیح دهید تا همه شاگردان، سؤال را در یابند و سپس آن را پاسخ دهید.
30 - بکوشید از طرح مطالب بدون مدرک و ماخذ و یا با مدرک و ماخذ نامعتبر خودداری کنید; بلکه مدرک و ماخذ مطالب را نیز به طور صحیح و دقیق ذکر نمایید.
31 - اگر از شاگردان سؤالی می کنید - تا آنجا که امکان دارد - اجازه دهید خود شاگردان پاسخ آن را بیابند و بگویند و یا حتی زمینه پاسخ دادن را نیز برای آنان فراهم آورید، نه اینکه خودتان بی درنگ پاسخ آن را بدهید.
32 - اگر پاسخ سؤالی را به بعد موکول می کنید، آن سؤال را در ذهن خود داشته باشید و یا بر صفحه کاغذی یادداشت نمایید تا حتما پاسخش را در جلسات بعد به دانش آموختگان بدهید.
33 - جواب سؤالات شاگردان را با کلمات و عبارتی مانند «ظاهرا» ، «احتمالا» ، «فکر می کنم » و «تقریبا این طور است » ندهید; بلکه بکوشید پاسخ آن ها را به طور صحیح بیابید و سپس به طور دقیق و قطعی به آنان بگویید.
34 - برخی از روانشناسان معتقدند که اگر بخواهیم تمام اصول یادگیری را در یک اصل خلاصه کنیم، آن اصل عبارت از «توجه کردن به آموخته های قبلی فراگیران » است; پس به این اصل، بسیار توجه کنید.
35 - در صورت امکان از شاگردان خود، هم آزمون کتبی، هم آزمون شفاهی و هم آزمون عملی بگیرید.
36 - مطلبی را که شاگردان با سعی و تلاش خود به دست می آورند، از آن خود می دانند و آن را با علاقه و بدون مقاومت می پذیرند.
پس زمینه دستیابی به مطالب به وسیله خود شاگردان را برای آنان فراهم آورید.
37 - پزشک روانشناسی می گفت: «شاگردان حدود 25 دقیقه می توانند روی یک موضوع خاص تمرکز کافی داشته باشند. پس از آن، تمرکز حواسشان سیر نزولی خواهد داشت » . از این رو باید پس از این مدت، در کلاس درس «تنوع » ایجاد کنید.
38 - استادی می گفت: «تعلیم و تربیت هماهنگی می خواهد» .
باید با مدیر، سرپرست، مسؤول، معاون، همکاران دیگر و یا حتی با پدر و مادر شاگردان هماهنگی داشته باشید تا تلاش شما بیهوده و آب در هاون کوفتن نباشد.
39 - تا آنجا که امکان دارد، اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش آموختگان را نگیرید; زیرا در چنین اوقاتی، فرآیند یادگیری سیر نزولی فراوانی خواهد داشت.
40 - به گونه ای تدریس کنید که دانش آموختگان بااستعداد بپسندند و دانش آموختگان کم استعداد درک کنند.