پیشنهاد برای مدرس بهتر
الف) ویژگی های علمی و آموزشی مدرس
- پیش از آغاز تدریس و از طریق مسؤولان مربوط، شناخت اجمالی از موقعیت محل و وضع شاگردان و سطح معلومات آنان به دست آورید.
- به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سؤال کردن را بدهید و سخنان آنان را بدون دلیل قطع نکنید. به راستی مگر تنها ما معلمان حق سخن گفتن و سؤال کردن داریم؟
- اگر بیرون از کلاس حادثه ای رخ داد، در صورت امکان آن را با مطالب درسی خود ارتباط دهید و یا به صورت کوتاه در باره آن سخنی بگویید تا آن حادثه، فکر و ذهن فراگیران را به خود مشغول نکند.
رای تشویق شاگردان هدایا و جوایزی را - اگرچه اندک و مانند یک دفتر و خودکار باشد - درنظر بگیرید و در مناسبت های ویژه و مختلف به آنان بدهید.
- پزشک روانشناسی می گفت: «جاذبه پیش از ساختن است.» پس به این نکته مهم توجه کنید و تا ارتباط صحیح و با جاذبه ای بین خود و مخاطبانتان به وجود نیاورده اید، به تعلیم و تربیت و ساختن آنان کمتر رو بیاورید و یا حتی به این کار اقدام نکنید.
- هنگام تدریس از گروه گرایی و جناح بازی بپرهیزید و تدریس را فدای آن نکنید، بلکه حق مدار و حق گرا و مستقل و آزاداندیش باشید.
یکی از ویژگی های هر استاد، تسلط علمی او بر موضوع و محتوای درس است. حتما برای تدریس خود، پیش مطالعه داشته باشید; زیرا چنانکه گفته اند: «بی مایه فطیر است » . همچنین سعی کنید که مشکلات روزمره زندگی مانند مشکلات اقتصادی، دلیلی برای مطالعه نکردن و مانعی برای علم اندوزی تان نگردد.
- با توجه به شرایط، از دادن سؤالات و تمرین های مناسب به دانش آموختگان غفلت نورزید تا بتوانید کیفیت آموزش و تدریس خود را ارزیابی کنید و ارتباط مستمر میان شاگردان با مطالب درسی شان برقرار بماند.
- در صورت امکان و پیش از آغاز هر درس، در مورد مطالب دروس قبلی، از دانش آموزان و دانشجویان خود - اگر چه از یک نفر باشد - سؤالاتی بکنید; زیرا این کار به رشد کیفی آموزش کمک می کند علاوه بر این، به تجربه ثابت شده است که فراگیران معمولا درس استادان پرسشگر را مطالعه می کنند، ولی به مطالعه درس استادان دیگر کمتر توجه نشان می دهند.
- در زمان های مناسب از برگزاری آزمون های غیر موظف غفلت نورزید و پاسخ صحیح سؤالات آزمون و نتیجه آن را در اسرع وقت به شاگردان بگویید.
کتاب های کمک درسی و منابعی را که با موضوع و محتوای درسی شاگردان مرتبط است، به آنان معرفی کنید.
برای تدریس خود طرح و برنامه ریزی درسی داشته باشید; این امر تاثیر بسزایی در کیفیت و کمیت آموزش و تدریس شما خواهد داشت.
ب) ویژگی های ادبی و هنری مدرس
قلم و بیان خود را با کسب آگاهی از دستور زبان و آیین نگارش و با مطالعه نثرهای فاخر و نظم های زیبا، صحیح و زیبا کنید; زیرا قلم و بیان صحیح و زیبای شما در تدریستان تاثیر مثبت خواهد گذاشت; مثلا به جای واژه «کور» از واژه «نابینا» و یا «روشندل » استفاده کنید، و یا املای کلمات «دوّم » و «سوّم » و «ذغال » را به صورت صحیح آن یعنی «دوم » و «سوم » و «زغال » بنویسید.
از خطی زیبا و یا خوانا برخوردار باشید; زیرا گاه دانش آموختگان از چگونگی خط معلم، به شخصیت وی پی می برند. و البته چگونگی خط، در تدریس انسان نیز بی تاثیر نیست. یکی از مدرسان خوش خط می گفت: «گاهی که از شاگردان خود در مورد کلاس و تدریسم نظرخواهی می کنم، یکی از نکاتی را که به آن اشاره می کنند این است که خط زیبای شما در تفهیم مطالب به ما مؤثر بود» .
واژه های غیر ایرانی بویژه واژه های انگلیسی را در صورت دانستن تلفظ و معنای صحیح آن ها به کار ببرید. در غیر این صورت، از به کارگیری آن ها خودداری کنید; زیرا تاثیر منفی آن بیش از تاثیر مثبت آن است و باید عطایش را به لقایش بخشید.
ج) ویژگی های جسمی و ظاهری مدرس
- فراموش نکنید که تدریس نیازمند تقویت جسمانی است; مثلا بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید، اگر چه اندک باشد.
- به آراستگی ظاهر خود، از قبیل شانه کردن موها، تمیز بودن و پاره نبودن لباس ها، بدبو نبودن جوراب ها، واکس زدن کفش ها، بدبو نبودن دهان، مسواک زدن دندان ها، خوشبویی، پاکیزه بودن بدن، و جز آن توجه داشته باشید.
پیش از رفتن به کلاس، خود را در آینه ببینید. حتی بهتر است یک آینه کوچک با خود همراه داشته باشید.
اگر جراحت یا بیماری ظاهری و مانند آن دارید، پیش از آغاز تدریس در باره اش توضیح مختصری بدهید تا ذهن شاگردان در طول تدریس، به آن مشغول نشود.
گاهی هنگام تدریس کمی راه بروید و تحرک و جابجایی داشته باشید و از نشستن در یک جا و به صورت یکنواخت پرهیز کنید.
د) ویژگی های اخلاقی و تربیتی مدرس
اخلاص و تقوا و تواضع داشته باشید; از مرید بازی و مریدخواهی چشم بپوشید و کمتر بگویید: «فلانی از مریدان یا شاگردان من بوده است » .
برای خودتان نیز خودسازی داشته باشید تا بتوانید شاگردانتان را بسازید:
ذات نایافته از هستی بخش
کی تواند که شود هستی بخش
خشک ابری که بود ز آب تهی
ناید از وی صفت آب دهی
- در گفتن کلمه «نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری رحمه الله، از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عظمت علمی، هنگامی که مطلبی را از ایشان می پرسیدند و پاسخ آن را نمی دانست، با لهجه محلی سه بار می فرمود: «ندونم، ندونم، ندونم » . ⁽¹⁾
به وعده ها و قول هایی که در کلاس می دهید بویژه در مورد دادن هدیه و جایزه، عمل کنید. استادی می گفت: «به بچه ای در برابر جواب صحیحی که به سؤالم داده بود قول دادم جایزه ای به او بدهم، ولی آن را فراموش کردم. پس از یک سال، آن بچه را در کنار پدرش دیدم. همین که چشمش به من افتاد، به پدرش رو کرد و گفت: این آقا به من جایزه نداد!»
نسبت به شاگردان خود محبت داشته باشید; این امر باعث می شود که شاگرد نیز به استاد خود محبت داشته باشد، و همین محبت دوسویه در تفهیم و تفهم نیز تاثیر خواهد گذاشت. از استادی پرسیدند: «چرا فلان شاگرد، درس شما را نمی فهمد؟ پاسخ داد: زیرا به من محبت ندارد.»
به هیچ وجه به شاگردانتان توهین نکنید; آنان را مؤدبانه صدا بزنید، مثلا شاگردان را - اگر پسر هستند - با پیشوند «آقا» همچون آقای علوی، و - اگر دختر هستند - با پیشوند «خانم » همچون خانم فاطمی صدا کنید.
- هرگز بیجا نخندید، خنده بلند و با دهان باز نداشته باشید، و شاگردان را بیش از اندازه نخندانید تا هیبت و شخصیت شما نزد آنان کمرنگ یا بی رنگ نشود. شاگردی گفته بود: «ما هنگام خندیدن استادمان نگاه می کنیم که چقدر دهان خود را باز می کند، ما نیز هنگام خندیدن به همان اندازه دهان خود را باز می کنیم » .
- از داشتن «تیک » یا همان عادات نامطلوب، مانند بازی کردن با تسبیح، موی سر و صورت، ناخن، دکمه لباس، یقه، عینک، خودکار، گوش، بینی و جز آن بپرهیزید.
- در کلاس درس از گفتن کلمات و جملات رکیک و شوخی های خارج از ادب و نزاکت جدا پرهیز کنید، حتی اگر به بهانه هایی نظیر «بین الاحباب تسقط الآداب; میان دوستان، رعایت آداب فردی و اجتماعی ساقط می شود.» این کار را نزد دوستانتان و خودی ها انجام می دهید، دلیل بر آن نمی شود که این کار را نزد غریبه ها و شاگردان خود نیز انجام دهید.
- اگر مطلبی را به صورت اشتباه برای دانش آموزان بیان کردید، آن اشتباه را در همان جلسه و یا در جلسات بعد برطرف نمایید.
به شاگردان خود بویژه هنگام ورود به کلاس، سلام کنید و سلام آنان را نیز با گرمی بیشتر و به صورتی بهتر جواب دهید. هرگز نپندارید که این کار از شخصیت معلم می کاهد. تجربه ثابت کرده است که این رفتار او بر محبوبیت می افزاید.
- از گفتار خشن، تند، گوشخراش، نامفهوم، یکنواخت، کسل کننده و تکیه کلام هایی مانند «درواقع » ، «به اصطلاح » ، «به قول معروف » ، «این ها» ، «عرض کنم به حضور شما» ، و جز آن خودداری کنید.
هنگام تدریس و در حضور شاگردان، دست در بینی و گوش خود نکنید.
شاگردان غالبا رفتار و کردار معلم را زیر ذره بین قرار می دهند و از او الگو می گیرند و تقلید می کنند. پس کاملا مواظب رفتار و کردار خود باشید; زیرا یکی از معلمان ورزش بر اثر آسیب دیدگی زانوی چپ خود، زانوبندی به پایش می بندد. پس از چند جلسه تدریس، متوجه می شود که تعدادی از شاگردان بدون هیچ گونه آسیب دیدگی، به زانوی چپ خود زانوبند بسته و از او تقلید کرده اند! !
به سخنان شاگردان خود گوش فرا دهید و حتی به انتقادهای آنان توجه کنید. یکی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «استاد بزرگوار ما بسیار مؤدب بود. به سخنان دیگران خوب گوش می داد. سخن کسی را قطع نمی کرد، و اگر سخن حقی را می شنید تصدیق می کرد.» ⁽²⁾
- تنبیه تمام افراد یک گروه بر اثر رفتار بد یک فرد یا یک گروه کوچک، کار عاقلانه و خداپسندانه ای نیست; مواظب باشید تر و خشک را با یکدیگر نسوزانید.
- تا آنجا که ممکن است از سرزنش و تهدید شاگردان بپرهیزید و این کار را بویژه نزد دیگران انجام ندهید.
- بکوشید که شاگردان متخلف را به عذرخواهی از خودتان مجبور نکنید، و درصورت عذرخواهی، عذرشان را پذیرا باشید.
- اخلاص علمی ایجاب می کند که به جهت کم بودن تعداد فراگیران، کلاس درس خود را تعطیل نکنید.
- از به کاربردن کلمه «من » تا آنجا که می توانید اجتناب کنید. یکی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «مدت سی سال در خدمت علامه بودم و یک بار کلمه «من » را از ایشان نشنیدم.»
ویژگی های معنوی مدرس
- در تدریس بر خدا توکل کنید و پیش از آغاز هر کلاس به معصومان علیهم السلام و مخصوصا به حضرت فاطمه زهرا و حضرت مهدی علیهما السلام توسل بجویید; جمله «یا صاحب الزمان ادرکنا» یا جمله «یا فاطمة الزهرا ادرکینا» و مانند آن را بر زبان جاری کنید یا از دل بگذرانید.
- هنگام تدریس با طهارت باشید و درس خود را با نام خدا و یاد ولی خدا - عجل الله تعالی فرجه الشریف - آغاز کنید. می توانید مانند یکی از استادان، ثواب تدریس های خود را به معصومان علیهم السلام اهدا نمایید.
- پیش از هر دوره کلاسداری دو رکعت نماز بخوانید و سپس از خدا بخواهید که شما را در تدریس موفق بدارد.
- با حمد خدا و درود و صلوات بر پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله و معصومان علیهم السلام درس را شروع کنید و پس از پایان هر دوره تدریس به شکرانه موفقیت در آن، دو رکعت نماز بخوانید.