چگونه با فرزند خود رفتار کنیم
مقدمه
پدر/مادر بودن لذت زیادی دارد اما در عین حال کار سختی است. هیچ پدر یا مادری کامل نیست. همه ما اشتباه می کنیم. حتی پدر و مادرهای مهربانی که عاشق فرزندانشان هستند هم گاهی کارهایی می کنند که از روی قصد و غرض نیست، مثل داد زدن سر بچه ها یا بی احترامی به آنها. پس اگر فکر می کنید نمی توانید خودتان را کنترل کرده و بر اعصابتان مسلط باشید، حتماً به متخصص مراجعه کنید تا به سوء رفتار با كودكتان دچار نشوید.
گاهی اوقات خیلی خسته می شوم. آیا این طبیعی است؟
بله البته. همه ی والدین خسته می شوند. بچه ها وقت و انرژی زیادی از آنها می برند. این مسئله وقتی در زندگیتان هم مشکل داشته باشید سخت تر می شود مثل نگرانی های کاری، نگرانی برای پرداخت قبوض، یا مشکل در روابطتان. برای اینکه پدر /مادر خوبی باشید، باید مراقب خودتان هم باشید و برای حل مشکلاتتان کمک بگیرید.
وقتی خسته می شویم، چه کاری می توانیم بکنیم؟
کمی استراحت کنید. همه ی آدمها به استراحت و فراغت نیاز دارند. می توانید از همسرتان بخواهید که مراقب بچه ها باشد و خودتان به دیدن دوستان و آشنایان بروید و دفعه بعد نوبت به همسرتان می رسد که به استراحت برود. اگر با بچه ها تنها هستید و با همسرتان زندگی نمی کنید می توانید از اقوام بخواهید که گاهی از بچه ها نگهداری کنند.
گاهی اوقات از کوره در می روم و خیلی عصبانی می شوم. آیا این یعنی من پدر/مادر خوبی نیستم؟
نه اصلاً اینطور نیست. خیلی از والدین در برخورد با فرزندانشان از کوره در می روند. عصبانی شدن مسئله ای کاملاً طبیعی است، اما درست نیست که آن را سر بچه ها خالی کنید. وقتی عصبانی هستید، کمی استراحت کنید، مثلاً بچه ها را به پارک ببرید یا از یک دوست بخواهید که برای کمک شما بیاید. اگر هر روز از بچه ها عصبانی میشوید و نمی توانید عصبانیتتان را کنترل کنید، کمک بخواهید. می توانید با پزشک خانوادگیتان مشورت کنید.
آیا تنبیه فیزیکی بچه ها درست است؟
تنبیه فیزیکی بهترین راه تادیب بچه ها نیست. هدف از تادیب و تربیت بچه ها، یاد دادن خودداری به آنها است. تنبیه کردن فقط به آنها یاد می دهد که به خاطر ترس کاری را انجام ندهند. راه های بهتری هم برای تادیب بچه ها وجود دارد.
یک راه خوب برای تادیب بچه ها، راهنمایی مجدد است. با اینکار شما یک رفتار بد و ناخواسته را با یک رفتار خوب و قابل قبول جایگزین می کنید. مثلاً اگر پرتاب کردن توپ داخل خانه کار درست نیست، کودکتان را بیرون از خانه ببرید و از او بخواهید آنجا توپ بازی کند.
با بچه های بزرگتر، سعی کنید به آنها عواقب کارشان را توضیح داده و از آنها بخواهید مسئولیت کارهایشان را بپذیرند. مثلاً به پسرتان بگویید چون میز ناهار را نچیده و باید می چیده، همه باید بیشتر منتظر شام بمانند و به او توضیح دهید که به خاطر این غفلت از کارش باید بعد از شام ظرف ها را بشوید.

چطور پدر/مادری خوب باشیم؟
برای تربیت و بزرگ کردن بچه ها یک راه خاص وجود ندارد. پدر یا مادر کامل هم در هیچ کجای دنیا وجود ندارد. اما نکاتی هست که با استفاده از آنها می توانید فرزندانتان را سالم و خوشبخت بار بیاورید.
عشقتان را به آنها نشان دهید. هر روز به کودکانتان بگویید که دوستشان دارید و برای شما مهم هستند. آنها ببوسید و بغل کنید.
به حرف های بچه ها گوش دهید. وقتی به حرف های بچه ها گوش میدهید به آنها نشان می دهید که آنها هم اهمیت دارند و به آنچه که میگویند علاقمندید.
به آنها احساس امنیت بدهید. وقتی ترسیده اند، به آنها آرامش دهید و به آنها نشان دهید که مراقبشان هستید.
در زندگیشان نظم ایجاد کنید. برای غذا خوردن، خوابیدن، و بازی کردن برایشان برنامه بگذارید. و اگر خواستید تغییری در برنامه ایجاد کنید، از قبل آنها را در جریان بگذارید.
فرزندانتان را تحسین کنید. وقتی بچه ها چیز تازه ای یاد می گیرند یا رفتار خوبی از خود نشان می دهند، بگویید که به آنها افتخار می کنید.
رفتار را نقد کنید، نه کودکتان را. وقتی فرزندتان کار اشتباهی انجام میدهد، به آنها نگویید که چقدر بد هستید، درعوض بگویید، که رفتارش درست نبوده است. مثلاً به او بگویید که "دویدن در خیابان بدون اینکه مراقب آمدن ماشین ها باشد کار درستی نیست." و بعد به او بگویید که به جای این رفتار چه رفتاری باید داشته باشد، :اول به هر دو جهت آمدن ماشین ها نگاه کن و بعد از خیابان رد شو."
قوانینی ثابت و استوار داشته باشید. لزومی ندارد که قانون ها و مقررات شما دقیقاً مثل قوانین پدر و مادرهای دیگر باشد، اما باید قوانینی استوار و ثابت باشند (یعنی قوانین همیشه یکجور باشد). پدر و مادر باید قوانینی یکسان با هم داشته باشند. به پرستارهای بچه و اقوام نزدیکی از فرزندتان نگهداری می کنند نیز این قوانین را گوشزد کنید.
با کودکانتان وقت بگذرانید. کارهایی مثل کتاب خواندن، پیاده روی، بازی کردن و تمیز کردن خانه را به اتفاق بچه ها انجام دهید. آنچه بچه ها می خواهند توجه شماست. رفتار بد هم معمولاً راهی برای جلب توجه شماست.
وقتی برای تربیت بچه ها کمک بخواهم، چه سؤالاتی باید بپرسم؟
راه های خوبی برای گرفتن توصیه هایی برای تربیت فرزندان وجود دارد. کلاسهای آموزش والدین معمولاً در مدارس برپا می شود. در این زمینه مطالعه داشته باشید و کتاب های آموزش والدین و تربیت فرزندان را مطالعه کنید. با پزشک خانواده، یا مشاور خانواده مشورت کنید.
پزشک خانوادگیتان می تواند توصیه های مفیدی برای وظايف والدین به شما ارائه دهد. از سؤال کردن خجالت نکشید. بزرگ کردن بچه ها کار سختی است و هیچ کس نمیتواند آن را به تنهایی انجام دهد. پزشک می تواند شما را با مسائلی مثل اختلالات تغذیه، خوابیدن بچه ها، و نحوه آموزش دادن به آنها آشنا کند.
واقعیت این است که هیچ گاه انسان خالی از وظیفه نیست و در هر زمان و مکان و هر شرایطی که باشد یک سری تکالیفی ـ اعم از وظایف دینی، خانوادگی و اجتماعی ـ گریبان گیر اوست. چنان که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: "کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته"(1)همه شما در حیطه قدرت و سرپرستی خود نسبت به افرادی که اداره امور آنان را به عهده دارید، مسؤول هستید. البته مسؤولیت انسان با توجه به گستره قدرت و فرمانروایی اش متفاوت است. 
                 پس از این مقدمه کوتاه، به شرح مختصر وظایف پدر و مادر در قبال فرزندان می پردازیم. ذکر این نکته ضروری می نماید که با توجه به تعدد وظایف والدین و کثرت آیات و روایاتی که در این زمینه وجود دارد، فقط به برخی از آن ها اشاره می شود.
1ـ تربیت
نخسین وظیفه والدین در قبال فرزندتر بیت درست او است که در آیات و روایات مکرری بدان تأکید شده است. خدای متعال در مورد اصل وظیفه والدین و اهمیت تربیت دینی خانواده چنین می فرماید: "یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً و قودها للناس و الحجارة علیها ملائکة غلاظ شداد"(2) ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها است نگه دارید، آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده اند که خشن و سختگیرند.
ممکن است منظور از آتش در ا ین آیه، اعم از آتش دنیا و آخرت باشد که در این صورت ورود در اختلاف ها، ارتکاب جرایم و گناهان و..را نیز شامل می شود که بایستی خانواده را از آن ها باز داشت و این امر مهم فقط از طریق تربیت درست امکان پذیر است.
بنابراین، والدین ضمن حفظ خویشتن از عذاب اخروی که با عبادت و دوری از گناه مسیر است، وظیفه دارند که فرزندانشان را به گونه ای تربیت نمایند که از آتش ترسناک جهنم نجات یابند.
روایاتی که در زمینه تربیت فرزند وجود دارند متعدد هستند; از جمله روایت معروفی از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده که فرمود:
"فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نیکو، دوم کتابت، نوشتن و سواد آموزی، سوم ازدواج، زمانی که فرزند بالغ شد."(3) در روایت دیگری از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) آمده است: "حق فرزند بر پدر این است که نام نیکویی برایش انتخاب کند و او را نیکو تربیت نماید و قرآن را به او یاد بدهد."(4)
از این روایات به روشنی استفاده می شود که تربیت فرزندان از مهم ترین وظایف والدین است. امروزه تربیت فرزند از مشکل ترین مسایل اجتماعی و خانوادگی جوامع مختلف است، چون زمینه انحراف فرزندان - بخصوص جوانان و نوجوانان - فراوان است. خانواده ای سعادتمند است که بتواند فرزندانش را براساس برنامه های دینی و اسلامی تربیت نماید.
2 - انتخاب نام نیکو
پس از تولد نوزاد، اولین وظیفه والدین انتخاب نام خوب برای فرزند است. نام خوب و سازگار با فرهنگ اسلامی از نظر تربیتی اهمیت فراوان دارد، چون نامی که والدین برای فرزند انتخاب می کنند تا آخر عمر همراه او است و به همان نام خوانده می شود. پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) در این زمینه فرمود که یکی از از حقوق فرزند بر پدر و مادر، برگزیدن نام نیکو برای اوست.
نام نیکو، نامی است که با فرهنگ اسلامی ـ بخصوص فرهنگ شیعی ـ سازگار باشد; مانند نام ها، القاب و اوصاف امامان معصوم(علیهم السلام). سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) و علی(علیه السلام)در نامگذاری فرزندانشان ـ بخصوص امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) ـ بیانگر اهمیت این موضوع است.
بنابراین، لازم است که پیروان و شیعیان معصومان(علیهم السلام) هم از آن ها تبعیت کنند و به انتخاب نام فرزند اهمیت داده نامی را برگزینند که با فرهنگ تشیع سازگار باشد.
3ـ تعلیم
آموزش فرزند و باسواد کردن او از وظایف دیگر والدین است که در حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) و علی(علیه السلام) بدان تأکید شده است.
پدر و مادر مسؤولیت دارند تا در جهت باسواد ساختن فرزند، اعم از دختر و پسر، تلاش نمایند. والدین می بایست زمینه مدرسه رفتن فرزند را فراهم نمایند تا از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار گردند.
هر چند امروزه آموزش کودکان جامعه در مدارس انجام می گیرد و معلمان دلسوزی به این کار مشغول هستند، ولی پدر و مادر نباید نسبت به تربیت فرزند مدرسه ای خود بی تفاوت باشند. همکاری خانه و مدرسه و نظارت والدین در فعالیت های آموزشی کودکان در این امر تأثیر فراوان دارد.

4ـ ازدواج
یکی از وظایف دیگر پدر و مادر فراهم ساختن زمینه ازدواج فرزند است. نیاز جسمی و روانی انسان به ازدواج پس از بلوغ روشن است و زمینه این کار را باید پدر و مادر فراهم سازند.
ازدواج آثار تربیتی فراوانی دارد و جوانان به وسیله آن از بسیاری از انحرافات و مفاسد فردی و اجتماعی محفوظ می مانند. خدای متعال خلقت زن و ازدواج را از نشانه های قدرت و عظمت خود معرفی کرده است، آن جا که می فرماید: "و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لستکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذالک لایات لقوم یتفکرون"(5) و از آیات و نشانه های خدا این است که از خود شما برای شما جفت هایی آفرید تا بدان ها بیارامید و در میان شما دوستی و مودت و مهر برقرار ساخت. در این نکته نشانه هایی است برای آن گروهی که می اندیشند.
آیات و روایات در این زمینه زیاد است و از مجموع آن ها به دست می آید که ازدواج از مسایل اساسی زندگی بشر است و پدر و مادر باید در این زمینه اقدام نمایند.
پس دیگر وظیفه مهم والدین در قبال فرزند، ازدواج او در هنگام جوانی است.
5ـ فراهم ساختن محیط مناسب تربیتی
محیط خانواده در رشد ابعاد گوناگون کودک نقشی اساسی دارد، چون کودک نخستین بار در محیط خانه با دنیای بیرون آشنا می شود و از اطرافیان خود مسایل را یاد می گیرد.
پدر و مادر اولین مربیانی هستند که با کودک ارتباط برقرار می کنند. از این رو می بایست زمینه مناسب را برای فراگیری معارف دینی فرزند فراهم سازند. والدین منبع همه مفاهیم، افکار، مهارت ها و گرایش های کودک هستند، به گونه ای که رشد و تکامل و فهم و ادراک کودک در سال های اول زندگی از این طریق شکل می گیرد.(6)
والدین غیر از تأمین مایحتاج زندگی و رفع نیازهای جسمانی فرزند، موظفند محیط سالمی نیز از نظر تربیتی برای او پدپد آورند. زیرا کودک تمام رفتارهای کوچک و بزرگ پدر و مادر را درست تلقی کرده از آن ها تقلید می کند. به این ترتیب، لازم است که والدین محیطی مساعد، برای تربیت و پرورش هر چه بهتر فرزند فراهم نمایند.(7)
6ـ دوستی با کودک
یکی از نیازهای اساسی انسان از نظر روانی، نیاز به محبت و برخورداری از عواطف دیگران است. این نیاز در سال های اول زندگی و دوره کودکی بسیار شدید و پاسخ گفتن بدان از ضروریات است.
بر این اساس، بر مربیان کودک ـ بخصوص پدر و مادر ـ لازم است که این نیاز روانی و عاطفی او را بر طرف سازند. وظیفه پدر و مادر نسبت به فرزند تنها در تأمین نیازهای مادی و جسمانی او خلاصه نمی شود، بلکه مهم تر از آن تأمین نیازهای روحی و عاطفی کودک است ; زیرا طبیعت کودک چنین اقتضا دارد که او را دوست بدارند و به او محبت بورزند و کانون گرم و اطمینان بخشی را برایش پدید آورند تا در پرتو آن با دنیای پر جاذبه بیرون آشنا گردد. اکسیر محبت و دوستی درمان بسیاری از نگرانی ها و بیماری های روحی و روانی و حتی جسمانی کودک است.
در احادیث رسیده از اهل بیت(علیهم السلام) نیز بر محبت به فرزند بسیار تأکید شده است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: "احبوا الصبیان و ارحموهم"(9) کودکان را دوست بدارید و به آن ها محبت ورزید. در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) به حکایت از حضرت موسی چنین آمده است: "موسی بن عمران گفت: پروردگارا، کدام عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن کودکان، زیرا فطرت آنان را بر فطرت و یگانگی خودم آفریده ام."(10(
از این گونه روایات فراوان است و از آن ها فهمیده می شود که یکی از وظایف مهم والدین محبت و دوستی با فرزند است. کودک در اثر محبت پدر و مادر احساس امنیت می کند و این را درک می نماید که پشتوانه قوی در زندگی دارد; از این رو، چنین کودکانی اعتماد به نفس پیدا می کنند و افراد مستقل و با اراده ای بار می آیند.
تا این جا به برخی وظایف والدین در قبال فرزند اشاره شد، امید است که مورد استفاده مربیان کودک و پدران و مادران عزیز قرار گیرد. البته وظایف والدین بیش از این ها است و روایات فراوانی هم در این زمینه وجود دارد.
چکیده:
در این زمینه نکات کاربردی زیر یاد آوری می شود :
لحظه ی ورود فرزندتان به زندگی را جشن بگیرید . اکنون لحظه ورود او به منزل است ، شادی به اوج خود رسیده و سراسر وجودتان را فراگرفته است اگر بتوانید شرایطی را اماده کنید که کار های اولیه را با حضور بستگان نزدیک انجام دهید این شادمانی خاطره انگیز تر خواهد شد کار هایی که باید انجام شود.
1- گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد ، صدقه دادن ، نامیدن کودک به نام های نیکو ، ولیمه و عقیق
2- محبت و امنیت خاطر را به کودک منتقل کنید
کودک شما اگر از محبت پدر و مادر به طور متعادل بهره ببرد ، روحی شاد وروانی با نشاط خواهد داشت . در بطن خود احساس محرومیت نمی کند و گرفتار ناکامی و عقده های روانی نمی گردد . گلهای فضایل اخلاقی در او شکوفا گشته و خود نیز محبت اش را ابراز می کند .
3- با او هم بازی شوید
یکی از راه های پرورش شخصیت کودکان ، شرکت بزرگ سالان در بازی های آنهاست هم بازی شدن با کودک ، روح و روان اش را سرشار از مسرت شادی می سازد و اعتماد به نفس و احساس خود ارزشمندی را در وی تقویت می کند 
کودکان سالم و شاد همیشه دوست دارند بازی کنند ، اگر کودکی نخواهد بازی کند علتش راباید جویا شد و بر طرف کرد . برای کودک زمانی که صرف بازی می شود هرگز اتلاف عمر نیست بلکه نشانه سلامتی اوست . سعی کنید بعضی از نکات تربیتی را در درون بازی با کودکان جای دهید . مثلا" رعایت نظم و ادب در برخورد و....
4- در مناسبت های مختلف به او هدیه بدهید
نیکوترین روش هدیه دادن آن است که از آن چه مایل است داشته باشد ، به طریقی مطلع شوید ، زیرا بدین گونه آنچه آرزوی اوست برایش تهیه کرده و خوشحالی اش را دو چندان خواهید کرد . راه دیگر نیز این است که با خودش به بازار رفته ، هدیه مورد علاقه اش را تهیه کنید . در این صورت نیز او را شادمانی بیشتری بخشیده اید در مقایسه با وقتی که بدون اطلاع ، آنچه خودتان دوست دارید برایش می خرید .
5- به رفتار های مثبت کودک توجه نمایید
شما می توانید با تشویق بعضی از کارهای فرزندتان ، انگیزه او را در فعالیت هایی از قبیل : دوست پیدا کردن ، عضویت در کار های گروهی ، گرفتن کتاب از کتابخانه ، جمع آوری اشیاء و یادگاری در یک جعبه و.. افزایش دهید . در نتیجه سبب می شوید او احساس تنهایی نکرده و اوقات فراغتش به خوبی سپری شود و از طرف دیگر موجب جهت دهی حرکت های فرزندان می شود .
6- نیاز هی فرزندتان را در نظر بگیرید
هر رفتاری که از انسان سر می زند یکی از نیاز های جسمی یا روانی او را بر آورده می کند . اگر نیاز های مهم فرزندتان را بشناسید ، می توانید به خوبی و از طریق صحیح آنها را ارضا نمایید و از زندگی احساس رضایت و شادمانی داشته باشید.
.
 
مهمترین این نیاز های عبارتند از :
1- نیاز به مهربانی و محبت
2- نیاز به امنیت و آسایش خاطر
3- نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه همسالان واقع شدن
4- نیاز به قابلیت و احترام
5- نیاز به احترام
6- نیاز به تشکر و قدردانی
7- نیاز به مذهبی و فلسفه حیات
8- نیاز به احساس هوست و شناخت خود و هدف مشخص
 
 
منابع:
1ـ تربيت كودك از ديدگاه اسلام، مجيد رشيد پور، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.
2ـ رفتار والدين با فرزندان، محمد علي سادات، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.
3ـ خانه و مدرسه، سيد احمد زرهاني. عزيز الله تاجيك، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.
4ـ شيوه هاي صحيح امر به معروف و نهي از منكر، تهران، سازمان تبليغات، دادسراي انقلاب، 1369.
5ـ نقش اسوه ها در تربيت، مصطفي عباس مقدم، تهران، سازمان تبليغات، 1371.
6ـ شخصيت كودك، ل. ق استروسكا، ترجمه اصغرزاده، تهران، انتشارات دنيا، 1368.
7ـ روان شناسي تربيتي، غلام علي افروز، تهران، انتشارات انجمن اوليا و مربيان، 1372.
8ـ اسلام و تعليم و تربيت، محمد باقر حجتي، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1370.
9ـ روان شناسي تربيتي، علي شريعتمداري، تهران، اميركبير، 1374.
10ـ پرورش در پرتو نيايش، حسنعلي نوريها، قم، دارالفكر، 1372.
11ـ تعليم و تربيت و مراحل آن، غلام حسين شكوهي، مشهد، آستان قدس رضوي، 1371.
12ـ روان شناسي نوجوانان و جوانان، سيد احمد احمدي، تهران، انتشارات مشعل.