قلب
به نام خدا
موضوع : قلب
تهیه کننده : ----
مقدمه:
قلب یا دل یک اندام ماهیچه‌ای است که مسئول پمپ خون به شریان‌ها بهوسیله حرکات ضربان‌دارمتناوب است و به این صورت خون را به همه نواحی بدن ارسال می‌کند.
قلب انسان به طور متوسط حدود ۷۰ بار در دقیقه می‌تپد. قلب انسان در سمت چپ بدن در ناحیهٔ سینه‌ای (توراسیک) بدن قراردارد و به گونه‌ای قرارگرفته‌است که رأس (apex)آن به سمت چپ و پایین قرارمی‌گیرد و همواره بخشی از آن درحال فعالیت و بخشی در حال استراحت است و در هر بار ضربان، قلب به مدت ۰٫۴ثانیه در حال استراحت خواهدبود. بافت قلب نیز هم‌چون دیگر بافت‌های بدن نیاز به تغذیه دارد که تغذیهٔ قلب برعهدهٔ عروق کرونری (تاجی)می‌باشد.
کالبدشناسی قلب
این عضو مخروطی‌شکل به‌صورت کیسه‌ای عضلانی تقریباً در وسط فضای قفسه سینه(مدیاستینوم میانی) کمی متمایل به جلو و طرف چپ قراردارد. و میان ریهٔ چپ و راست و متمایل به ریهٔ چپ می‌باشد و همین موجب شده‌است تا شکل و قرارگیری ریه‌ها با هم متفاوت باشد. از آنجا که قلب اندام بسیار حساسی و حیاتی است توسط قفسهٔ سینه (توراکس) محافظت می‌شود. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود ۶x9x۱۲ سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود ۳۰۰ و در خانمها حدود ۲۵۰ گرم (یعنی حدود ۰٫۴ درصد وزن کل بدن) می‌باشد.]
محل قلب در پشت استخوان جناغ سینه و حدفاصل غضروف‌های دنده‌های سوم تا ششم در سمت چپ قفسه سینه می‌باشد. یک دیوارهٔ عضلانی قلب را به دو نیمهٔ راست و چپ تقسیم می‌کند. نیمهٔ راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمهٔ چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمهٔ راست و چپ نیز مجدداً به‌وسیلهٔ یک تیغهٔ عضلانی افقی نازک‌تر به دو حفرهٔ فرعی تقسیم می‌شوند. حفره‌های بالایی که کوچک‌تر و نازک‌تر هستند دهلیز نام‌دارند و دریافت‌کنندهٔ خون می‌باشند. حفره‌های پایینی که بزرگ‌تر و ضخیم‌ترند بطنهای قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضای بدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره‌است: دو حفرهٔ کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ).
دو نوع گردش خون در بدن انجام می‌شود: گردش خون کوچک یا ریوی که خون CO2دار از بطن راست قلب به ریه‌ها می‌رود. در آنجا تصفیه‌می‌شود و خون O2دار به دهلیز چپ قلب بازمی‌گردد و خون از دهلیز چپ قلب با گذر از دریچهٔ میترال (دولختی) که میان دهلیز و بطن چپ قراردارد، وارد بطن چپ می‌شود و به این ترتیب با انقباض بطن چپ خون از بطن چپ خارج می‌شود و گردش خون بزرگ یا آئورتی آغاز می‌شود و این خون ابتدا ازطریق سرخرگ آئورت و به ترتیب دیگر عروق، در سراسر بدن جریان می‌یابد. سلول‌های بدن را تغذیه می‌کند و سپس خون CO2دار به دهلیز راست بازمی‌گردد و خون از دهلیز راست با عبور از دریچهٔ تریکاسپید(سه‌لختی) که میان دهلیز و بطن راست قراردارد، وارد بطن راست می‌شود. به این ترتیب گردش خون در سراسر بدن انجام می‌شود و همهٔ سلول‌های بدن تغذیه می‌شوند.
دهلیزها حفراتی با فشار کم وگنجایش بالا هستند که وظیفهٔ اصلی آنها ذخیرهٔ خون در هنگام انقباض عضلهٔ بطنی (سیستول) می‌باشد. انقباض دهلیزها مقداری خون اضافی را به داخل بطن‌ها می‌راند، اما حدود ۷۰درصد پرشدن بطن‌ها به‌صورت غیرفعال در هنگام استراحت بطنی (دیاستول) انجام می‌شود. دهلیزها به‌وسیلهٔ یک دیوارهٔ بین دهلیزی نازک از هم جداشده‌اند. بطن‌ها حفراتی با فشار بالاتر هستند که وظیفهٔ پمپاژ خون به ریه و تمام بافت‌های محیطی را به‌عهده دارند. چون فشار ایجادشده در بطن چپ بسیار بالا تر از فشار بطن راست است، لذا میوکارد بطن چپ نسبت به میوکارد بطن راست بسیار ضخیم‌تر است. بطن‌ها به‌وسیلهٔ یک دیوارهٔ بین بطنی از هم جدا می‌شوند. این دیواره در قسمت بالا به صورت بافت هم‌بند و در قسمت میانی و پایین به‌صورت یک دیوارهٔ عضلانی است. دهلیزها و بطن‌ها توسط دریچه‌های دهلیزی – بطنیاز هم جدامی‌شوند. این دریچه‌ها از جریان معکوس خون از بطن‌ها به داخل دهلیزها در جریان سیستول جلوگیری می‌کنند. قسمت بطنی این دریچه‌ها به‌وسیلهٔ طناب‌های وتری به نام عضلات پاپیلری بطن خود وصل می‌شوند. هنگامی که دیواره‌های بطن منقبض می‌شوند عضلات پاپیلری نیز منقبض می‌شوند، اما برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، کمکی به بسته‌شدن دریچه‌ها نمی‌کنند، بلکه لت‌های دریچه را به سوی داخل بطن‌ها می‌کشند تا از برآمده‌شدن بیش از حد آنها در جریان انقباض بطن به داخل دهلیزها جلوگیریکنند.
دریچه‌های نیمه‌هلالی، بطن‌ها را از مجاری شریانی جدامی‌کند و شامل دریچهٔ آئورت (بین بطن چپ و شریان آئورت) و دریچه پولمونر (بین بطن راست و شریان ریوی (پولمنری)) هستند. دریچه‌های نیمه‌هلالی به طناب‌های وتری وصل نیستند و فشار زیاد در شریان‌ها در پایان سیستول موجب بسته‌شدن بسیار سریع و محکم آنها می‌شود درحالیکه دریچه‌های دهلیزی‌بطنی بسیار نرم بسته می‌شوند. قلب توسط پردهٔ دو لایه و نازک پریکارد از بقیهٔ احشای داخل سینه مجزا می‌شود. لایهٔ احشایی پریکارد موسوم به اپیکارد از لایهٔ جداری آن به‌وسیلهٔ فضای پریکاردی جدا می‌شود. کیسهٔ پریکارد به‌طور طبیعی محتوی ۵ تا ۳۰ میلی‌متر مایع شفافی است که قلب را لغزنده می‌سازد و به آن امکان می‌دهد تا با حداقل اصطکاک منقبض شود[۱]
رگ‌های تاجی یا همان رگ‌های کرونری رگ‌های تغذیه‌کنندهٔ ماهیچهٔ قلب هستند که سراسر و دورتادور ماهیچه را دربرمی‌گیرند و از جمله رگ‌های بسیار مهم و حیاتی بدن انسان هستند؛ زیرا در صورت گرفتگی این رگ‌ها بلافاصله سکتهٔ قلبی رخ می‌دهد که می‌تواند باعث مرگ یا عوارض زیادی شود. عوامل گرفتگی رگ‌های کرونری: ۱)چاقی ۲)مصرف دخانیات ۳)کم تحرکی ۴) کلسترول خون بالا
فیزیولوژی عضله قلبی
قلب از سه نوع عمده عضلهٔ قلبی تشکیل‌شده‌است:
دوره قلبی
مرحله اول- استراحت عمومی قلب به مدت 4/0 ثانیه
در این مرحله بطن‌ها و دهلیزها در حال استراحت‌اند. خون تیره بهوسیله بزرگ‌سیاهرگ زیرین و زبرین، به دهلیز راست می‌ریزد. این خون به خاطر وزنش، ازطریق دریچه‌های لختی - که به هنگام پایان موج T سیکل قلبی پیشین باز شده‌اند- وارد بطن می‌شود و آنها را تا حدی پر می‌کند. اما برای اینکه خون دهلیزها به طور کامل وارد بطن‌ها بشود، دهلیزها باید منقبض شوند. لازم به ذکر است هر ماهیچه‌ای در قلب که بخواهد منقبض شود یا استراحت کند، ابتدا باید موج انقباض یا استراحتش در تمام نقاط آن ماهیچه منتشر شود. پس برای انقباض دهلیزها، ابتدا باید پیام انقباض در سراسر آنها منتشر بشود. این کار توسط بافت گرهی انجام می‌شود. کانون زایش انقباضات قلب نیز که همان گره پیش‌آهنگ می‌باشد در دیواره پشتی دهلیز راست و در زیر منفذ بزرگ سیاهرگ زبرین قراردارد. پس برای انقباض ابتدا گره پیش‌آهنگ به صورت ریتم خودبه‌خودی تحریک می‌شود و این پیام انقباض را از طریق ۳ رشته گرهی دهلیز راست به گره دهلیزی-بطنی – که در حد فاصل بین دیواره دهلیزها و بطون و کمی متمایل به دهلیز راست قرار دارد – هدایت می‌کند. طی حرکت پیام از پیشاهنگ به دهلیزی-بطنی، میوکارد قلب که در مسیر انتقال این پیام قراردارند، منقبض شده و این انقباض از میونی به میون دیگر در دهلیز راست انتشار می‌یابد و نهایتاً از طریق میونهای دهلیز راست به میونهای دهلیز چپ نیز منتشر شده و کل دهلیز هارا فرا می‌گیرد. البته این پیام نمی‌تواند از طریق میونهای دهلیزها به میونهای بطون منتقل شود، چون در دیواره بین بطون و دهلیزها بافت پیوندی رشته‌ای عایقی قرار دارد که باعث می‌شود انتقال پیام از دهلیزها به بطون تنها از طریق بافت گرهی – که از وسط این عایق رد می‌شود – صورت گیرد. اگر این بافت عایق نبود، دهلیزها و بطون همزمان با هم منقبض می‌شدند و کارایی قلب بسیار پایین می‌آمد؛ چون در این حالت پس از پمپاژ مقدار کمی خون به بطون، آنها نیز همین مقدار کم را به سمت بدن و ششها پمپ می‌کردند و خون کمی به آنها می‌رسید. پس از اینکه این پیام به طور کامل سراسر دهلیز را فرا گرفت، در الکتروکاردیوگرام موج P ثبت می‌شود. بلافاصله بعد از آن مدت استراحت عمومی قلب یعنی4/0 ثانیه به اتمام می‌رسد.
حوادث قلب در ابتدای دیاستول
۱) ورود بیش از ۷۵٪ خون از دهلیزها به بطون در اثر وزن خون
2) انتشار موج انقباض دهلیزها در سراسر دهلیزها ---- ایجاد موج P در الکتروکاردیوگرام
وضعیت دریچه‌ها
سینی‌ها ---- بسته؛ تا خون واردشده به بطن از طریق این دریچه‌ها وارد سرخرگها نشود.
لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطن شوند.
مرحلهٔ دوم – انقباض دهلیزها به مدت 1/0 ثانیه
در ابتدای این مرحله بلافاصله دهلیزها منقبض می‌شوند و ٪۲۵ خون باقی‌مانده را نیز وارد بطون می‌کنند. حالا در هر بطن cc ۱۲۰ خون موجود است یعنی به طور کلی cc ۲۴۰ در بطون. این انقباض به مدت 1/0 ثانیه طول می‌کشد و از ابتدای موج P تا انتهای موج R را در الکتروکاردیوگرام دربرمی‌گیرد. اما در طی این انقباض در 1/0 ثانیه، دو عمل بسیار مهم نیز همزمان رخ می‌دهد:
۱) انتشار موج انقباض بطون: بطون موظف اند بلافاصله بعد از انقباض دهلیزها و پرشدن کامل خود از خون منقبض شوند و خون را به سرخرگها وارد کنند. بنابراین پس از گذشت مدت بسیار کمی از این 1/0 ثانیه (فاصله انتهای P تا Q) موج انقباض بطون که خیلی قدرتمند می‌باشد، در سراسر بطون منتشر می‌شود. برای این عمل، گره دهلیزی‌بطنی که در پایان استراحت عمومی قلب پیام انقباض را گرفته‌است، این پیام را از طریق رشته و الیاف گرهی دیوارهٔ بین دو بطن و دیوارهٔ بطون و همچنین به کمک الیاف ماهیچه‌ای که برای انتقال پیام تخصصی شده‌اند، به سراسر بطون و نهایتاً به نوک پایین قلب منتقل می‌کند. اما سرعت هدایت پیام بافت دهلیزی-بطنی و الیاف گرهی دیوارهٔ بین دو بطن خیلی کم و در عوض سرعت انتشار پیام الیاف گرهی دیواره بطون خیلی زیاد است. اما چرا؟ اگر سرعت این سه قسمت با هم برابر بود، پیام بلافاصله سراسر دیواره بین دو بطن را فرامی‌گرفت (چون اول به دیوارهٔ میانی می‌رود و بعد از آنجا به سراسر بطن) و دیوارهٔ میانی زودتر از جاهای دیگر بطن منقبض می‌شد. ولی اکنون، درحین اینکه پیام در دیوارهٔ میانی منتشر می‌شود، به سرعت توسط الیاف دیوارهٔ بطن‌ها تمام بطن‌ها را فرامی‌گیرد و عملاً این تفاوت سرعت سبب می‌شود که پیام انقباض همزمان تمام بطن‌ها را فرابگیرد. این عمل کمتر از 1/0ثانیه طول می‌کشد و درنهایت موج QRS را در الکتروکاردیوگرام ایجادمی‌کند.
۲) انتشار موج استراحت در دهلیزها: همزمان با انقباض دهلیزها، چون بلافاصله بعد از انقباض، دهلیزها باید استراحت کنند، پس پیام استراحت در آنها شروع به انتشار می‌کند. این پیام که اندکی بعد از شروع انقباض، آغاز می‌شود، به مدت کمتر از 1/0 ثانیه طول می‌کشد (فاصله انتهای P تا Q) و هیچ موجی را در الکتروکاردیوگرام به وجودنمی آورد! چون قدرت موج انتشار انقباض بطون آن‌قدر زیاد است که این پیام کوچک در QRS گم می‌شود! به هر حال با پایان موج QRS استراحت دهلیزها شروع می‌شود.
حوادث قلب در انتهای دیاستول
1) انقباض دهلیزها ---- وقوع از P تا پایان R (انقباض تغییری در الکتروکاردیوگرام ایجادنمی‌کند چون پیام الکتریکی منتقل نمی‌شود!)
2) انتشار پیام انقباض بطون ---- ایجاد موج QRSدر الکتروکاردیوگرام
۳) انتشار پیام استراحت دهلیزها ---- زیر موج پیام قوی انتشار انقباض بطون گم می‌شود!
۴)شنیدن صدای اول قلب
وضعیت دریچه‌ها
سینی‌ها ---- بسته؛ تا خون واردشده به بطون از طریق این دریچه‌ها وارد سرخرگها نشود. لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطون شوند.
مرحله سوم – انقباض بطن‌ها به مدت ۰/۳ ثانیه
بلافاصله با انتشار پیام انقباض، بطون شروع به انقباض می‌کنند و خون را با فشار بالای سیستولی به سمت سرخرگها پمپ می‌کنند. این خون با فشار خود ازسویی دریچه‌های یک‌طرفهٔ لختی را – که فقط به سمت بطون باز می‌شوند- می‌بندد و باعث شنیده‌شدن صدای اول قلب می‌شوند. و از سوی دیگر با فشار، دریچه‌های سینی را – که فقط به سمت سرخرگها باز می‌شوند- باز می‌کند و وارد سرخرگها می‌شود. تمامی این مراحل در مدت زمان بسیار کوتاه و در موج S روی می‌دهند. همچنین دهلیزها بعد از پایان انتشار پیام استراحتشان تا ۰/۷ ثانیه استراحت می‌کنند. در این مدت خون دوباره از بزرگ سیاهرگ‌های زیرین و زبرین وارد دهلیز راست می‌شود؛ اما به‌دلیل بسته‌بودن لختی‌ها خون نمی‌تواند وارد بطون شود و اندک اندک وارد دهلیزها می‌شود. (این رویه به مدت ۰/۳ ثانیه یعنی پایان انقباض بطنی ادامه می‌یابد.)
موارد روی‌داده در موج S
۱) استراحت دهلیزها و انقباض بطون
۲) بسته‌شدن دریچه‌های لختی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون
۳) بازشدن دریچه‌های سینی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون
اما بعد از گذشت اندکی از انقباض بطون (فاصله S تا T) چون بطون بلافاصله بعد از انقباض (اتمام این ۰/۳ ثانیه) باید استراحت کنند، پیام استراحت آنها منتشر می‌شود و موج T را در الکتروکاردیوگرام ثبت می‌کند. پس از اتمام این موج بطون نیز شروع به استراحت می‌کنند. پس استراحت عمومی قلب آغاز می‌شود، چون دهلیزها نیز ۰/۳ ثانیه است که استراحت خود را آغاز کرده‌اند. استراحت بطون باعث قطع فشار اعمال شده بر روی دریچه‌ها می‌شود؛ در نتیجه دریچه‌های سینی بسته‌می‌شوند و صدای دوم قلب را – که کوتاه‌تر و زیرتر است – به وجودمی‌آورد. از سویی دریچه‌های لختی که ۰/۳ ثانیه است که تحت تأثیر فشار خون موجود در دهلیزها هستند، از این موقعیت یعنی عدم فشار سیستولی استفاده می‌کنند و دریچه‌های لختی را در جهت بطون باز و شروع به پر کردن بطون می‌کنند.
نکته: حداکثر انقباض بطون، در ابتدای موج T انجام‌می‌شود.
نکته: زمان استراحت بطون ۰/۵ ثانیه و زمان استراحت دهلیزها ۰/۷ ثانیه می‌باشد.
نکته: بازشدن دریچه صدایی ایجادنمی‌کند.
حوادث قلب در سیستول
۱) انقباض بطن به مدت ۰/۳ ثانیه --- فاصله S تا T
۲) استراحت دهلیزها
۳) شنیدن صدای دوم قلب
وضعیت دریچه‌ها
۱) سینی ها--- ابتدا باز (در هنگام انقباض بطون) و بعد بسته (پس از اتمام انقباض بطون) ۲) لختی ها---- ابتدا بسته (در هنگام انقباض بطون) و بعد باز (پس از اتمام انقباض بطون)
سرخرگهای کرونری
سرخرگهای کرونری (به نامهای: سرخرگ سبات مشترک چپ ، سرخرگ زیر ترقوه ای چپ و سرخرگ بازویی سری) از آئورت بیرون می‌آیند. آئورت، شریان یا سرخرگ اصلی بدن می‌باشد که از بطن چپ، خون را خارج می‌سازند. شریان‌های کرونری از ابتدای آئورت منشأ می‌گیرند، بنابراین اولین شریان‌هایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می‌کنند. دو شریان کرونری (چپ وراست) نسبتاً کوچک‌اند و هرکدام فقط ۳ یا ۴ میلی‌متر قطر دارند.
این شریان‌های کرونری از روی سطح قلب عبورمی‌کنند و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریباً یک مسیر دایره‌ای را ایجادمی‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگ‌های خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده‌شد، آنها فکرکردند که این شبیه تاج می‌باشد به همین دلیل کلمه لاتین شریان‌های کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می‌شود. از آن‌جایی که شریان‌های کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، پزشکان تمام شاخه‌ها و تغییراتی که می‌تواند در افراد مختلف داشته‌باشد را شناسایی کرده‌اند. شریان‌های کرونری چپ دارای دو شاخهٔ اصلی می‌باشد که به آنها به‌اصطلاح نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می‌گویند و این شریان‌ها نیز به‌نوبهٔ خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می‌شوند.
این شریان‌ها، باعث خون‌رسانی به قسمت بیشتر عضلهٔ بطن چپ می‌شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می‌باشد زیرا وظیفهٔ آن، تلمبه‌کردن خون به تمام قسمت‌های بدن است. شریان‌های کرونری راست، معمولاً کوچک‌تراند و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خون‌رسانی می‌کند. وظیفهٔ بطن راست تلمبه‌کردن خون به ریه‌ها می‌باشد. شریان‌های کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریان‌های بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربان‌های قلب که قلب در حالت استراحت (ریلکس) قراردارد، خون دراین شریان‌ها جریان‌می‌یابد.
وقتی عضلهٔ قلب منقبض می‌شود، فشار آن به قدری زیاد می‌شود که اجازهٔ عبور خون به عضلهٔ قلب را نمی‌دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکهٔ مؤثری از رگ‌های باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن‌رسانی آن را به خوبی برآورده‌می‌کند. در بیماران سرخرگهای کرونری، سرخرگهای کرونری (سرخرگهای تاجی) تنگ و باریک می‌شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازهٔ کافی محروم می‌گردند. در حالت استراحت، ممکن است مشکلی برای فرد ایجادنشود، ولی هنگامی‌که قلب ناچار باشد کار بیشتری انجام‌دهد و برای نمونه شخص بخواهد چند پله را بالا برود، سرخرگهای تاجی نمی‌توانند بر پایهٔ نیاز اکسیژن این عضلات، به آنها خون و اکسیژن برسانند و لذا شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه (آنژین) می‌گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد از بین می‌رود. اگر یک سرخرگ تاجی به دلیل مسدودشدن آن با یک لخته خون، به‌طور کامل مسدود شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد (سکته قلبی)
موضوع : قلب
تهیه کننده : ----
مقدمه:
قلب یا دل یک اندام ماهیچه‌ای است که مسئول پمپ خون به شریان‌ها بهوسیله حرکات ضربان‌دارمتناوب است و به این صورت خون را به همه نواحی بدن ارسال می‌کند.
قلب انسان به طور متوسط حدود ۷۰ بار در دقیقه می‌تپد. قلب انسان در سمت چپ بدن در ناحیهٔ سینه‌ای (توراسیک) بدن قراردارد و به گونه‌ای قرارگرفته‌است که رأس (apex)آن به سمت چپ و پایین قرارمی‌گیرد و همواره بخشی از آن درحال فعالیت و بخشی در حال استراحت است و در هر بار ضربان، قلب به مدت ۰٫۴ثانیه در حال استراحت خواهدبود. بافت قلب نیز هم‌چون دیگر بافت‌های بدن نیاز به تغذیه دارد که تغذیهٔ قلب برعهدهٔ عروق کرونری (تاجی)می‌باشد.
کالبدشناسی قلب
این عضو مخروطی‌شکل به‌صورت کیسه‌ای عضلانی تقریباً در وسط فضای قفسه سینه(مدیاستینوم میانی) کمی متمایل به جلو و طرف چپ قراردارد. و میان ریهٔ چپ و راست و متمایل به ریهٔ چپ می‌باشد و همین موجب شده‌است تا شکل و قرارگیری ریه‌ها با هم متفاوت باشد. از آنجا که قلب اندام بسیار حساسی و حیاتی است توسط قفسهٔ سینه (توراکس) محافظت می‌شود. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود ۶x9x۱۲ سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود ۳۰۰ و در خانمها حدود ۲۵۰ گرم (یعنی حدود ۰٫۴ درصد وزن کل بدن) می‌باشد.]
محل قلب در پشت استخوان جناغ سینه و حدفاصل غضروف‌های دنده‌های سوم تا ششم در سمت چپ قفسه سینه می‌باشد. یک دیوارهٔ عضلانی قلب را به دو نیمهٔ راست و چپ تقسیم می‌کند. نیمهٔ راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمهٔ چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمهٔ راست و چپ نیز مجدداً به‌وسیلهٔ یک تیغهٔ عضلانی افقی نازک‌تر به دو حفرهٔ فرعی تقسیم می‌شوند. حفره‌های بالایی که کوچک‌تر و نازک‌تر هستند دهلیز نام‌دارند و دریافت‌کنندهٔ خون می‌باشند. حفره‌های پایینی که بزرگ‌تر و ضخیم‌ترند بطنهای قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضای بدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره‌است: دو حفرهٔ کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ).
دو نوع گردش خون در بدن انجام می‌شود: گردش خون کوچک یا ریوی که خون CO2دار از بطن راست قلب به ریه‌ها می‌رود. در آنجا تصفیه‌می‌شود و خون O2دار به دهلیز چپ قلب بازمی‌گردد و خون از دهلیز چپ قلب با گذر از دریچهٔ میترال (دولختی) که میان دهلیز و بطن چپ قراردارد، وارد بطن چپ می‌شود و به این ترتیب با انقباض بطن چپ خون از بطن چپ خارج می‌شود و گردش خون بزرگ یا آئورتی آغاز می‌شود و این خون ابتدا ازطریق سرخرگ آئورت و به ترتیب دیگر عروق، در سراسر بدن جریان می‌یابد. سلول‌های بدن را تغذیه می‌کند و سپس خون CO2دار به دهلیز راست بازمی‌گردد و خون از دهلیز راست با عبور از دریچهٔ تریکاسپید(سه‌لختی) که میان دهلیز و بطن راست قراردارد، وارد بطن راست می‌شود. به این ترتیب گردش خون در سراسر بدن انجام می‌شود و همهٔ سلول‌های بدن تغذیه می‌شوند.
دهلیزها حفراتی با فشار کم وگنجایش بالا هستند که وظیفهٔ اصلی آنها ذخیرهٔ خون در هنگام انقباض عضلهٔ بطنی (سیستول) می‌باشد. انقباض دهلیزها مقداری خون اضافی را به داخل بطن‌ها می‌راند، اما حدود ۷۰درصد پرشدن بطن‌ها به‌صورت غیرفعال در هنگام استراحت بطنی (دیاستول) انجام می‌شود. دهلیزها به‌وسیلهٔ یک دیوارهٔ بین دهلیزی نازک از هم جداشده‌اند. بطن‌ها حفراتی با فشار بالاتر هستند که وظیفهٔ پمپاژ خون به ریه و تمام بافت‌های محیطی را به‌عهده دارند. چون فشار ایجادشده در بطن چپ بسیار بالا تر از فشار بطن راست است، لذا میوکارد بطن چپ نسبت به میوکارد بطن راست بسیار ضخیم‌تر است. بطن‌ها به‌وسیلهٔ یک دیوارهٔ بین بطنی از هم جدا می‌شوند. این دیواره در قسمت بالا به صورت بافت هم‌بند و در قسمت میانی و پایین به‌صورت یک دیوارهٔ عضلانی است. دهلیزها و بطن‌ها توسط دریچه‌های دهلیزی – بطنیاز هم جدامی‌شوند. این دریچه‌ها از جریان معکوس خون از بطن‌ها به داخل دهلیزها در جریان سیستول جلوگیری می‌کنند. قسمت بطنی این دریچه‌ها به‌وسیلهٔ طناب‌های وتری به نام عضلات پاپیلری بطن خود وصل می‌شوند. هنگامی که دیواره‌های بطن منقبض می‌شوند عضلات پاپیلری نیز منقبض می‌شوند، اما برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، کمکی به بسته‌شدن دریچه‌ها نمی‌کنند، بلکه لت‌های دریچه را به سوی داخل بطن‌ها می‌کشند تا از برآمده‌شدن بیش از حد آنها در جریان انقباض بطن به داخل دهلیزها جلوگیریکنند.
دریچه‌های نیمه‌هلالی، بطن‌ها را از مجاری شریانی جدامی‌کند و شامل دریچهٔ آئورت (بین بطن چپ و شریان آئورت) و دریچه پولمونر (بین بطن راست و شریان ریوی (پولمنری)) هستند. دریچه‌های نیمه‌هلالی به طناب‌های وتری وصل نیستند و فشار زیاد در شریان‌ها در پایان سیستول موجب بسته‌شدن بسیار سریع و محکم آنها می‌شود درحالیکه دریچه‌های دهلیزی‌بطنی بسیار نرم بسته می‌شوند. قلب توسط پردهٔ دو لایه و نازک پریکارد از بقیهٔ احشای داخل سینه مجزا می‌شود. لایهٔ احشایی پریکارد موسوم به اپیکارد از لایهٔ جداری آن به‌وسیلهٔ فضای پریکاردی جدا می‌شود. کیسهٔ پریکارد به‌طور طبیعی محتوی ۵ تا ۳۰ میلی‌متر مایع شفافی است که قلب را لغزنده می‌سازد و به آن امکان می‌دهد تا با حداقل اصطکاک منقبض شود[۱]
رگ‌های تاجی یا همان رگ‌های کرونری رگ‌های تغذیه‌کنندهٔ ماهیچهٔ قلب هستند که سراسر و دورتادور ماهیچه را دربرمی‌گیرند و از جمله رگ‌های بسیار مهم و حیاتی بدن انسان هستند؛ زیرا در صورت گرفتگی این رگ‌ها بلافاصله سکتهٔ قلبی رخ می‌دهد که می‌تواند باعث مرگ یا عوارض زیادی شود. عوامل گرفتگی رگ‌های کرونری: ۱)چاقی ۲)مصرف دخانیات ۳)کم تحرکی ۴) کلسترول خون بالا
فیزیولوژی عضله قلبی
قلب از سه نوع عمده عضلهٔ قلبی تشکیل‌شده‌است:
- عضله دهلیزی
- عضله بطنی
- فیبرهای عضلا نی تخصص عمل‌یافته تحریکی – هدایتی
دوره قلبی
مرحله اول- استراحت عمومی قلب به مدت 4/0 ثانیه
در این مرحله بطن‌ها و دهلیزها در حال استراحت‌اند. خون تیره بهوسیله بزرگ‌سیاهرگ زیرین و زبرین، به دهلیز راست می‌ریزد. این خون به خاطر وزنش، ازطریق دریچه‌های لختی - که به هنگام پایان موج T سیکل قلبی پیشین باز شده‌اند- وارد بطن می‌شود و آنها را تا حدی پر می‌کند. اما برای اینکه خون دهلیزها به طور کامل وارد بطن‌ها بشود، دهلیزها باید منقبض شوند. لازم به ذکر است هر ماهیچه‌ای در قلب که بخواهد منقبض شود یا استراحت کند، ابتدا باید موج انقباض یا استراحتش در تمام نقاط آن ماهیچه منتشر شود. پس برای انقباض دهلیزها، ابتدا باید پیام انقباض در سراسر آنها منتشر بشود. این کار توسط بافت گرهی انجام می‌شود. کانون زایش انقباضات قلب نیز که همان گره پیش‌آهنگ می‌باشد در دیواره پشتی دهلیز راست و در زیر منفذ بزرگ سیاهرگ زبرین قراردارد. پس برای انقباض ابتدا گره پیش‌آهنگ به صورت ریتم خودبه‌خودی تحریک می‌شود و این پیام انقباض را از طریق ۳ رشته گرهی دهلیز راست به گره دهلیزی-بطنی – که در حد فاصل بین دیواره دهلیزها و بطون و کمی متمایل به دهلیز راست قرار دارد – هدایت می‌کند. طی حرکت پیام از پیشاهنگ به دهلیزی-بطنی، میوکارد قلب که در مسیر انتقال این پیام قراردارند، منقبض شده و این انقباض از میونی به میون دیگر در دهلیز راست انتشار می‌یابد و نهایتاً از طریق میونهای دهلیز راست به میونهای دهلیز چپ نیز منتشر شده و کل دهلیز هارا فرا می‌گیرد. البته این پیام نمی‌تواند از طریق میونهای دهلیزها به میونهای بطون منتقل شود، چون در دیواره بین بطون و دهلیزها بافت پیوندی رشته‌ای عایقی قرار دارد که باعث می‌شود انتقال پیام از دهلیزها به بطون تنها از طریق بافت گرهی – که از وسط این عایق رد می‌شود – صورت گیرد. اگر این بافت عایق نبود، دهلیزها و بطون همزمان با هم منقبض می‌شدند و کارایی قلب بسیار پایین می‌آمد؛ چون در این حالت پس از پمپاژ مقدار کمی خون به بطون، آنها نیز همین مقدار کم را به سمت بدن و ششها پمپ می‌کردند و خون کمی به آنها می‌رسید. پس از اینکه این پیام به طور کامل سراسر دهلیز را فرا گرفت، در الکتروکاردیوگرام موج P ثبت می‌شود. بلافاصله بعد از آن مدت استراحت عمومی قلب یعنی4/0 ثانیه به اتمام می‌رسد.
حوادث قلب در ابتدای دیاستول
۱) ورود بیش از ۷۵٪ خون از دهلیزها به بطون در اثر وزن خون
2) انتشار موج انقباض دهلیزها در سراسر دهلیزها ---- ایجاد موج P در الکتروکاردیوگرام
وضعیت دریچه‌ها
سینی‌ها ---- بسته؛ تا خون واردشده به بطن از طریق این دریچه‌ها وارد سرخرگها نشود.
لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطن شوند.
مرحلهٔ دوم – انقباض دهلیزها به مدت 1/0 ثانیه
در ابتدای این مرحله بلافاصله دهلیزها منقبض می‌شوند و ٪۲۵ خون باقی‌مانده را نیز وارد بطون می‌کنند. حالا در هر بطن cc ۱۲۰ خون موجود است یعنی به طور کلی cc ۲۴۰ در بطون. این انقباض به مدت 1/0 ثانیه طول می‌کشد و از ابتدای موج P تا انتهای موج R را در الکتروکاردیوگرام دربرمی‌گیرد. اما در طی این انقباض در 1/0 ثانیه، دو عمل بسیار مهم نیز همزمان رخ می‌دهد:
۱) انتشار موج انقباض بطون: بطون موظف اند بلافاصله بعد از انقباض دهلیزها و پرشدن کامل خود از خون منقبض شوند و خون را به سرخرگها وارد کنند. بنابراین پس از گذشت مدت بسیار کمی از این 1/0 ثانیه (فاصله انتهای P تا Q) موج انقباض بطون که خیلی قدرتمند می‌باشد، در سراسر بطون منتشر می‌شود. برای این عمل، گره دهلیزی‌بطنی که در پایان استراحت عمومی قلب پیام انقباض را گرفته‌است، این پیام را از طریق رشته و الیاف گرهی دیوارهٔ بین دو بطن و دیوارهٔ بطون و همچنین به کمک الیاف ماهیچه‌ای که برای انتقال پیام تخصصی شده‌اند، به سراسر بطون و نهایتاً به نوک پایین قلب منتقل می‌کند. اما سرعت هدایت پیام بافت دهلیزی-بطنی و الیاف گرهی دیوارهٔ بین دو بطن خیلی کم و در عوض سرعت انتشار پیام الیاف گرهی دیواره بطون خیلی زیاد است. اما چرا؟ اگر سرعت این سه قسمت با هم برابر بود، پیام بلافاصله سراسر دیواره بین دو بطن را فرامی‌گرفت (چون اول به دیوارهٔ میانی می‌رود و بعد از آنجا به سراسر بطن) و دیوارهٔ میانی زودتر از جاهای دیگر بطن منقبض می‌شد. ولی اکنون، درحین اینکه پیام در دیوارهٔ میانی منتشر می‌شود، به سرعت توسط الیاف دیوارهٔ بطن‌ها تمام بطن‌ها را فرامی‌گیرد و عملاً این تفاوت سرعت سبب می‌شود که پیام انقباض همزمان تمام بطن‌ها را فرابگیرد. این عمل کمتر از 1/0ثانیه طول می‌کشد و درنهایت موج QRS را در الکتروکاردیوگرام ایجادمی‌کند.
۲) انتشار موج استراحت در دهلیزها: همزمان با انقباض دهلیزها، چون بلافاصله بعد از انقباض، دهلیزها باید استراحت کنند، پس پیام استراحت در آنها شروع به انتشار می‌کند. این پیام که اندکی بعد از شروع انقباض، آغاز می‌شود، به مدت کمتر از 1/0 ثانیه طول می‌کشد (فاصله انتهای P تا Q) و هیچ موجی را در الکتروکاردیوگرام به وجودنمی آورد! چون قدرت موج انتشار انقباض بطون آن‌قدر زیاد است که این پیام کوچک در QRS گم می‌شود! به هر حال با پایان موج QRS استراحت دهلیزها شروع می‌شود.
حوادث قلب در انتهای دیاستول
1) انقباض دهلیزها ---- وقوع از P تا پایان R (انقباض تغییری در الکتروکاردیوگرام ایجادنمی‌کند چون پیام الکتریکی منتقل نمی‌شود!)
2) انتشار پیام انقباض بطون ---- ایجاد موج QRSدر الکتروکاردیوگرام
۳) انتشار پیام استراحت دهلیزها ---- زیر موج پیام قوی انتشار انقباض بطون گم می‌شود!
۴)شنیدن صدای اول قلب
وضعیت دریچه‌ها
سینی‌ها ---- بسته؛ تا خون واردشده به بطون از طریق این دریچه‌ها وارد سرخرگها نشود. لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطون شوند.
مرحله سوم – انقباض بطن‌ها به مدت ۰/۳ ثانیه
بلافاصله با انتشار پیام انقباض، بطون شروع به انقباض می‌کنند و خون را با فشار بالای سیستولی به سمت سرخرگها پمپ می‌کنند. این خون با فشار خود ازسویی دریچه‌های یک‌طرفهٔ لختی را – که فقط به سمت بطون باز می‌شوند- می‌بندد و باعث شنیده‌شدن صدای اول قلب می‌شوند. و از سوی دیگر با فشار، دریچه‌های سینی را – که فقط به سمت سرخرگها باز می‌شوند- باز می‌کند و وارد سرخرگها می‌شود. تمامی این مراحل در مدت زمان بسیار کوتاه و در موج S روی می‌دهند. همچنین دهلیزها بعد از پایان انتشار پیام استراحتشان تا ۰/۷ ثانیه استراحت می‌کنند. در این مدت خون دوباره از بزرگ سیاهرگ‌های زیرین و زبرین وارد دهلیز راست می‌شود؛ اما به‌دلیل بسته‌بودن لختی‌ها خون نمی‌تواند وارد بطون شود و اندک اندک وارد دهلیزها می‌شود. (این رویه به مدت ۰/۳ ثانیه یعنی پایان انقباض بطنی ادامه می‌یابد.)
موارد روی‌داده در موج S
۱) استراحت دهلیزها و انقباض بطون
۲) بسته‌شدن دریچه‌های لختی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون
۳) بازشدن دریچه‌های سینی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون
اما بعد از گذشت اندکی از انقباض بطون (فاصله S تا T) چون بطون بلافاصله بعد از انقباض (اتمام این ۰/۳ ثانیه) باید استراحت کنند، پیام استراحت آنها منتشر می‌شود و موج T را در الکتروکاردیوگرام ثبت می‌کند. پس از اتمام این موج بطون نیز شروع به استراحت می‌کنند. پس استراحت عمومی قلب آغاز می‌شود، چون دهلیزها نیز ۰/۳ ثانیه است که استراحت خود را آغاز کرده‌اند. استراحت بطون باعث قطع فشار اعمال شده بر روی دریچه‌ها می‌شود؛ در نتیجه دریچه‌های سینی بسته‌می‌شوند و صدای دوم قلب را – که کوتاه‌تر و زیرتر است – به وجودمی‌آورد. از سویی دریچه‌های لختی که ۰/۳ ثانیه است که تحت تأثیر فشار خون موجود در دهلیزها هستند، از این موقعیت یعنی عدم فشار سیستولی استفاده می‌کنند و دریچه‌های لختی را در جهت بطون باز و شروع به پر کردن بطون می‌کنند.
نکته: حداکثر انقباض بطون، در ابتدای موج T انجام‌می‌شود.
نکته: زمان استراحت بطون ۰/۵ ثانیه و زمان استراحت دهلیزها ۰/۷ ثانیه می‌باشد.
نکته: بازشدن دریچه صدایی ایجادنمی‌کند.
حوادث قلب در سیستول
۱) انقباض بطن به مدت ۰/۳ ثانیه --- فاصله S تا T
۲) استراحت دهلیزها
۳) شنیدن صدای دوم قلب
وضعیت دریچه‌ها
۱) سینی ها--- ابتدا باز (در هنگام انقباض بطون) و بعد بسته (پس از اتمام انقباض بطون) ۲) لختی ها---- ابتدا بسته (در هنگام انقباض بطون) و بعد باز (پس از اتمام انقباض بطون)
سرخرگهای کرونری
سرخرگهای کرونری (به نامهای: سرخرگ سبات مشترک چپ ، سرخرگ زیر ترقوه ای چپ و سرخرگ بازویی سری) از آئورت بیرون می‌آیند. آئورت، شریان یا سرخرگ اصلی بدن می‌باشد که از بطن چپ، خون را خارج می‌سازند. شریان‌های کرونری از ابتدای آئورت منشأ می‌گیرند، بنابراین اولین شریان‌هایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می‌کنند. دو شریان کرونری (چپ وراست) نسبتاً کوچک‌اند و هرکدام فقط ۳ یا ۴ میلی‌متر قطر دارند.
این شریان‌های کرونری از روی سطح قلب عبورمی‌کنند و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریباً یک مسیر دایره‌ای را ایجادمی‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگ‌های خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده‌شد، آنها فکرکردند که این شبیه تاج می‌باشد به همین دلیل کلمه لاتین شریان‌های کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می‌شود. از آن‌جایی که شریان‌های کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، پزشکان تمام شاخه‌ها و تغییراتی که می‌تواند در افراد مختلف داشته‌باشد را شناسایی کرده‌اند. شریان‌های کرونری چپ دارای دو شاخهٔ اصلی می‌باشد که به آنها به‌اصطلاح نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می‌گویند و این شریان‌ها نیز به‌نوبهٔ خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می‌شوند.
این شریان‌ها، باعث خون‌رسانی به قسمت بیشتر عضلهٔ بطن چپ می‌شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می‌باشد زیرا وظیفهٔ آن، تلمبه‌کردن خون به تمام قسمت‌های بدن است. شریان‌های کرونری راست، معمولاً کوچک‌تراند و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خون‌رسانی می‌کند. وظیفهٔ بطن راست تلمبه‌کردن خون به ریه‌ها می‌باشد. شریان‌های کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریان‌های بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربان‌های قلب که قلب در حالت استراحت (ریلکس) قراردارد، خون دراین شریان‌ها جریان‌می‌یابد.
وقتی عضلهٔ قلب منقبض می‌شود، فشار آن به قدری زیاد می‌شود که اجازهٔ عبور خون به عضلهٔ قلب را نمی‌دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکهٔ مؤثری از رگ‌های باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن‌رسانی آن را به خوبی برآورده‌می‌کند. در بیماران سرخرگهای کرونری، سرخرگهای کرونری (سرخرگهای تاجی) تنگ و باریک می‌شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازهٔ کافی محروم می‌گردند. در حالت استراحت، ممکن است مشکلی برای فرد ایجادنشود، ولی هنگامی‌که قلب ناچار باشد کار بیشتری انجام‌دهد و برای نمونه شخص بخواهد چند پله را بالا برود، سرخرگهای تاجی نمی‌توانند بر پایهٔ نیاز اکسیژن این عضلات، به آنها خون و اکسیژن برسانند و لذا شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه (آنژین) می‌گردد. در چنین مواقعی اگر فرد کمی استراحت کند، درد از بین می‌رود. اگر یک سرخرگ تاجی به دلیل مسدودشدن آن با یک لخته خون، به‌طور کامل مسدود شود، قسمتی از عضله قلب که دیگر خون به آن نمی‌رسد، خواهد مرد (سکته قلبی)
- مشخصات
- دانلود
نظرات خود را اینجا بنویسید
